Ke Au Okoa, Volume VI, Number 27, 20 October 1870 — KA MOOLELO HAWAII NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII

NA S. M. KAMAKAU.

HELU 45.

K b" ' — ? He ooi wale na kahu Akua namakua, a oia na akua pili kino o na 'Lii a me na makaainana, a o na Akua uhmipili, he liaau Akifa - ohana ia i huipu me 'na 10 m Akua aumakua i huipu me na anela o ku lani, a i uluhia me na waaana me ka olelo ana i na olelo e, ua kapaia ka wanana a'ha kan- \ la.'; a 0 qs uhane i nluhia i ka wa mai o ke kaoakn, he mau uhane pepehi kaneka ia e kokoa ana i ka poe aihue a i ka poe makaha • "wale akū ika hai. ī keia wa, ua -pahele loa r) ka nui o oa uhane, he mau uhaoe oiaio kekabi, & ua alakai pono i kolakou man kabu a ■me na haka 0 lakou, a ua kokua i ka pono a ■ me ke ola pili kino o ka ohana, a he poe ane- ; ,la paha lakou no ka mnlamalama, a 0 ka nui 0 na ohane i keia wa, he- poe uhane no k3" ■ ~ hoopunipuni, aua alakai bewa ia ko lakou ' mau haku aua loaa ia lukoa na pilikia, aua 1 hoopai ia ma na kakanha o ke kanawai o ka p aina, a o kekohi poe ua alakai,ia ms ka hoo- - punipuni, a oia ka hoipp ana 0 na uhiaipil; me na ohane o ka po pau ole. JVb na akaku me na hihio a me na moe uhan». Jn^T^o^Tii , ''tt^e v> uHane" ;. oka hihio ame ka moe uhane. Akahi :.-o .ka akaku, aole i like ka hihio a me ka moe uhane me ke akaku ;o ke akaku :He iEe ia no ia i ala maoli ia e ka mana o ka aumakua a me ka mana o ka aumakua kiekie loa maluna 6na lani'kuakaa. 0 ke akaku, ao ke kuaka ; na like no laua, heike palena ol'e ka nui o ka ike akaku, a me ka ike kuaka ; a o keia mata ike elua, ua kokna ia mai e ha aomakna kiekie o ka' lani-kuakaa. O kekahi poe'ike akaku a ike kuaka, ua noi loa ka haawioal loaa i kekahi, a ua uuku iho i kekahi. Oka ike kuaka, ame ka ike alīaku, ua like no ia mau ike me ka ike i olelo ia ma ka Palapala Hemolele. " Alakai ae Ja ke diabo!o ia ia i kekahi mauna kiekie, haike hoi iai na aupuni a p«u o ka honua nei,'i K.e aekona hookahi." Oka ike kuaka, ua ike no ia i na aupuni a pau 0 ka honua i ka manawa hookahi, a ua ike no ia i kela aupuni __ i keia aupuoi a pau 0 ka honua nei, a ua ike no.ia i kela lahai kanaka i keia lahui kanaka . ina paha be ulaula, a ina paha he keokeo, a ' ina paha aua pau Ina na mea a pau i ka hoike ia mai i kona mau maka, aole kekahi mea huna i ka hoike ia mai i kona mau uiaka, ina ua ike mua ia i na aupuni 0 Europa, ame ko Amen'ka, e waiho ia mai kela mau mea a pau imua 0 kona mau maka, me ka olelo pu ae imi>a 0 ka lehulehu, a ina o kana haawina ia i makemake ai e ike. īna e makemake ia e huipu ia ka lani me ka honua, ua īke koke no ia ua hoohaahaa ia na lani e huipuia me ka honua, ma ka mana o ka aumakua ona lani knakaa ; o keia ike he ike kuāka, ahe ike akaku. Penei hoi; Ina 0 ka ikie i na kukulu o ka honua a me na moana a me na mea huna a pau, ua hoike ia mai imua 0 liona mau maka, a ua maopopo ia ia e like me kona mau maka i ike man ai. īna 0 ke akua kana i manao ai e ike, a o na aumakua paha ana i makemake ai a pau e ike. alaila, e ike Bna no ia a e kamailio pu ana me lakou, ua hoike koke ia-no, a ina o ka poe i hala e aku i kela aoao o ke ao aumaljua,:e ike ana no ia lakou a pau' e like me kona makemake e iko ia lakou, a pela na hōaaloha na makamaka, 'na hoahanau, ke kane kd wahine na makua/fia kupuna a ka maka i ike ai mamua a mnke aku, e pau ana 00 lakou a pau i ke ku mai e like mo na kino kanaka ola, a he hiki no ke kamailio pu ma ke kamailio maoli. Ho akaku keia ame ke kuaka, a o kekahi poe, 0 ka poe iko kuaka, uaike ia na anela 0 ka lani, i lele ana ma.ka lewalani, a ua liamama ko ka lani, a ua ike ia na moana ua hnmama, a he mnu kulanakauhale ko na moana hohonu, a me.na knnaka e hele mai ana maluna o ka ili o ke kai. O keia mau ike, ho akaku ame ke kuaka. He nui ka poe ike okn wa kahiko ma

keiu ano, penei nno ke kumu i looa mai ni keia ano ike ( aia o ka poe i uluhid iīiou fli e na uhane, a 1i!o ke kanaka i uluiiia mau ai na uhaue i ano kaula, ala'ila, oole e noho hou ia e na uhane, ana lilo ka uluhia ma ka ike akaku a ma ke kuaka, a malaila e hai ia mai ai na huaolelo.

oka kihio. He moeuhene no ia i ka lau 0 ka lihiiihi me ka noonoo maikai no o ka manao, a me. ka lohe 00 i kekahi poe e. kam ,i]io ana, a ua lilo i>ku la kela i ke ho uhane, a e huipu ani me kekahi poe uhane.'.a e kamailio atia no kekahi me« nui, a me kekahi mau meafeupanaha paha. aka. he oiaio hihio,' » o ka nui o na hihio i ke kairakā, he "-tnea 'lapuwak w&le- no -ia po ke aupuni uli>»ne. 0" ka moeuhane he' mea nui ka moe'uhane i ua kanaka. a*o ka nui o na mo'euhane h°, mau moelapuwale wale, akō, he kakaikahi na moeuhane aoo nui o'ka po e [oaa i ke kanaka, a ma kekahi m'au moeuh:ine i'kuluma i ke kanaka i ka pomaikai, a ua« loaalo no ka pomaikai i ke k'anaka.e like me .na moe i loaa ka pomaikai ia ia mamua, a pela no e ili hou mai ai ka pomaikai ia ia. Aka, 0 n*i'moeuhane i raaa iKa poino ia i», alaila, e ili raai rfo ka poino iaia. Aol'ē i kupono ka moe* waiwai i loaa i ka po, aole e loaa ia ia ka wniwai i ke »5 a i make kona uhane i ka po, aole e make kona kino kanaka i ke ao, ne mau_olelo nane _ka nui o na moeuhane e loaa i ke kBiiak.a ma ka moeahane i ka po, a ua pohihihi ka imi ana i ke.ano nui. Aka; oka moe waa, 0 "ka moe moku haole, o ka moe nlei, makapaa, papa kaulei, kupapau, opeakua, a me ria mea like ke ano me ia, a 0 na 'moei kulike ke ano rae keia mau moe o ka po, 'a u:i makaukan ke kanaka e imi i e loaa mai ai f i ka lawaia pana i ka'maauōuwa paha, a me na imi loaa e ae a ē manao ōna e loaa mai, a i loaa keia mau moe, 0 ke komo mai no ia o ka molowa, a e pono e hnale'e wale ma ka hana i manao nui is no kekahi la ae, a ins hē lawaia e poaoe haalele wale, 0 paoa a hoi me ka nele, a ina'he hoolimal ma a maauauwa e pono e haalele o poho. A ina e -hooko a hoopaa ke kanaka i ka lawaia, aole e loaa ia ia kekahi mea paina, a rnana6 nui oi.i no ka loaa ō ka maunu palnpilu, he hooloihi wale ke loa\ ia ia, ua loaa' ka moe kahua 0 ka pō. Pela kekah.i mau moe 'ino oka po', o ka moe ua i kona 'iīaau jKo,' / a onuT.i 1 Ra niho, &me na moe oia ano, a ke koho ae la ka mea nana ka m«e, ao|e e ka bku aua ia hai, pono no i T;uu piko ka poe e pau ana i kt» o ka unuhi pono ae la no ia i kuu mau niho ma ke a10,.a o 'ka pa ae la-no iao ka pohaku ma kuu alo. A<>le nae e pili na moe aWahua pili.kino i ka mea nana ka moe. , He'nui wale ka moe a v me koha aoo, abe mau moe weliweli ma ke ano eehia ■ kekahi, ke uluhia ka uha'ne, a naka pu ke kino ma r ka hikilele ana, a e like me ke eehia i Io»a 1 na nhane a lilo pn ke kioo me ka haalul» ma kekahi ano .moe kupanaha, no ke ano oia moe, aka,i o ka moe bipi uhai me na holoholona I>ihīu, a pela no na enemi o ke ao, aole no nae he kulike ke ano o .la-moe uhane e ka po, o na moe aw&hua i kekahi poe, a ua manalo no hoi ia i kekahi poe, a pela na haawina ā ke Akua. '

JV'a akua aumakua. \ Hookahi Akua aumakua nui, a nana no i haoa ka lani kuakaa, a me ka honua, a me ko laua mau raea e pihn. ai; 0 Kaneouiakea no ia, a maloko oia ekua hookahi ana, na kino akua hookahi iloko ke akua hookahi ana ; 0 Kunaiakea a me Lononuiakea,- a i huipu lakou iloko o ka ftiana akua .■ hookahi no ia akua hookahi. Aia na akua aumakua, a m6 na paali alii uhane he lehulehu wale malalo tho he nui.wale i hoomana ia e kanaka, a ua hoopili ia ka' inoa i kela man akua i oleloia, a hahae ia na inoa o lakou ekolu i na puaii lehulehu ma ka lani iluna, n me ka honua ilalo ; a penei, na inoa i übae ia no na puali, a ua "hoomaoa ia. O. Kane, o Ka- ' nehekili, o KenewawahiUni, o Ka'neil'apual«oa, o K«nfiksmalunialatr\it, o Kaoeikolihanaakala, o o wanaao, o Kune'ikapule, o Kaneifkamakaukau, o Kanekii, o Kanehaka, o Kanemakahiolele, o Kanelele.o Kaneikoho, o Kanepaina o Kanekakaa, o Kanekoa, o Kaneikokea, o Kaneikokala, o Kanehulihonua, o Kaneikaulaoaula, o Kanemanaiapaiea, o Kanemakua o Kanehuuamnku, o Knneikapnpahonua, o Knnekiei, o Knnehalo, o Kanei hiohi, o Kaneinilohai, o Kanepaaa, o Kanepuahiohio. o Kaneneenee, o Kimemuoaiahuea, o Kanepohakaa, o Kaneholopali, o Kuneikaonohiokala he tausani a taueani o na tausani ka nui o'na inoa i mahaeia ma na inoa ano like, hookahi ano like, a ua kulikē wale no ka hana, hookahi kuahu, hookahi wale no wnhi e kaumaha ai he Pohakuokane, a o ke Knneulupo a pau, aole pono o hookae kekehi kabu akua i kekahi kahu akoa, a e ai like lakou i na mohai a me nn ulnn\ ain ma ko kanawai a nie na mea laa kahi like 010. ) O ka mahae ana o Kunuiakea, a ua hoolilo ia ma na puali olii anelu o ka lani, a na hoomana ia ma kela inoa ma keia inoa i

uhaeia. O (Cu, o Kukauakahi, o Kuwahailo, o Kuhononeenuo, 0 Kukalani, o Kukailimt'ku, o~Kuke()Uifcwa, o Kukeaopoko, 0 "Kuk'ea<>hoiVnihamihaikalani, KumoKupulupulo, o Kupnikee, o Kupepeiaopoko, o Kuhooholopnli, 0 Kuo!oiiow80 0 KukAohialaka, 0 Kuinauna, Kuhhika, o Kul liaikekaua, 0 Kuhaimoana, 0 Kuk;.hbuia, 0 Kuikealai, Kuikauweke, o Kuikekala 0 Kuikepaa, 0 Kuikahaawi, o Kuikaloaa, 0 Kuikepi, o Kuiknpouo. O na tausani puali auniakua i mahele ia ma keia lula 0 ke akua' ua pili nui i ka mnke, a ua pili hoi i ke ola, aia maanei ka welie a me kn huikala ana. O ka lua o na lala iloko o ke akua hookahi ana;-, 0 Lonoopuakau, o Lonokinau, 0 XohoiS«keP 0 Lonoikiaweawealoha, a 0 na tausani i uhae ia ma ka lehulehu o keia mau inna, hookahi; mea nui i oleloia o k« hoolnhe a malama. 0 ke kaumaha aumakua ana. Ma ke kauinaha aumakua ana, ua huipuia k8 inoa o na aumakua akua me'na inoa kaulan» a he poe hemolele paha 0 na kupnna alii, a o ka poe kuhnna paha o ka moo, a poe kaulana. Aka.-ina he kahuna lapaau, alaila, e hookomo no oia i na aumakua na kupuoa 0 ka moo kahuna lapaau nana i ao ia ia ika lapaan. Pela no kahuna anaana a kahuna kuni, aLi la, e ht>lo kumo no ia i_ka moo kahuna ananna a kuni ma kana kulan» pnle aumakua ann, he mea ia e nalowale ole ai ka pule, a men •» e kokua inai i kaoa hana e pili ana i kant oihana, a oa lilo kona poi; aumakua a me ka moo kahuna 0 kana kuma naiia i ao it ia, a pela kela kanaka keia kanaka e ai i konamau-aumakua a R)so kupuna ponoi o koua kino iho, no ka mai paha, no ka li<>oulu i-a paha, a hooulu ai peha, a hookalaha!-i p»ha, a huikala paha, a me na pilikia pe.lia i loaa i kelaohana i keia ohana ke hoaumakua. O kekahi poe ohana aole 1 loaa na aumakua, aole i loaa na ku]iu-, na aku ilalo, e hoaumnkua aku no 1 na kupuna i loaa e kokoke 'mai ana, a i kn makuakane no a n;e ka mnknahine ina.ua make mua laua elua, a na laua no e kahea aku na aumakua a pau, aka, o na nh»na makaukau i ka hoaumakua, «laila, ua huipuia na aumakua ame d> kupuna, alaila, ua kana hoaumakua ana, ma ka«oāo okona mau kupun». " no 1 ho*ti ina k ua 'Bnar ui pu!e, o na anmakua Iwne me hi kupuna ka"i« ko lakou lala ma'. ka pol«l»-i,. a o na aumakns wnhine me na kopuna wahine ma ko lakou lalani hookahi. Penei kefcohi hoaomakua ana : "l3 kulou inai ena lani ; E ho<>lohe mai e ka honua, E haliu mai hoi e na kukulu, ni aumakua i ka hikiua a ka la, a i kaulana, a m»i kela pea kapu a keia pea kapu ; Eia ka alana ame ka mohai, he mohai pilikia i ke Akua ; ( E hai i ka ino hai malaila, a me ka nui 0 na alana i kaumaha ia ) Ia Kanenuiakea, ia Kane o Konulua

ia Kanehekili, ia Kanew»wahilany o NakoKauilanuimakehaikahni, ia Kamo' honlii ia Kanakaokai, ia Kahoalii ia Lonomakna, ia Kanehunuin' ku, ia Kaneiknulanaula ia Kahuilaokalani, ia Keknmakaha, ia Kapoiauena ia Ola ia Kihi-a-oi», ia Kailihonn, in Kahoowahaakaūnnuha, la K»onnhi, la Ku hemu ia Kwpakanoka, ia Kaubiahiwa, ia Knpohakahiaku, :a Kalaniiukai, i na aumakua kane a pau 'lna, a i na kupuna eumakua alii a paa, ia oukou pale ka pn, pale ka make pale- ka pi|ixia, owau nei o Kiba ka puakela i k« ao, lioi i mana.

O na aumakuo wahine me na knpuna wa - hine alii, na ai/makua wahine i ka hikioa, a i kaulana a ka 1«, na wahine i ka lewalani i ka lewanun, o Walinnu, o Walimanoanoa, o Kaneikawaieola, o Kahinaaola, o Haumea wnhine, o Kamannuihulakaipo, o Kanikawi. o Kanikawa, o Kuhoonēennu, o Pelehonuamon, o Kalam»inua, o Kamoliailani,-o Nuu, o Nuaken, o Hulikapaauianuakea, o Uliwahine ia Kahtrwali, ia Knneluhonua, ia Kukalanihnoneonuu, ia Nihonikaulu, ia Leihulu-

nuiakamau, ia KaoaoakaKaiaonuiaumi, ia Ahukinuiokalani, ia Kenhiolaln, ia Komakaokeahi, ia Kapohinaokaiani, i na aumaku« wahine a pnu loa, ia oukou pale ka po, pale ka make, pale ka pilikia. o«au nei o Kihaka puakela i ke ao homni i mana, eli eli kapu eli eli noa, ia lahonua, Amom* Amama ua uoa." Ika nanu ana ina aumakua i o'eloia o Kanenuiaken, a me kona mnhelehele ia nnn e kela kanaka keia kaoaka, a e kela ohana kein ohnni, o na inon k'a i okoa, akn, hookahi no nae Akua, a hooknhi no mana, a hookahi no akua uhane iloko o ka mnna hookahi linko <> Ue akna hnokahi, a it»kn o lio uhnne hookahi P>*la no hoi i» Kunuiakei e rne Lononuiikea i buipu ni iloko o ke akun hookahi, a pela i kapu ai ka poe kahiko, ma na kapu heiuu ana ma na knpu loulu, a kapu luakini a"f<npu anu a pela nu Vaihau, a au huipaia na akua ekolu maloko o ke kapu hnokahi, a ppla no ka hnaumakua aua a kekahi po", ua huipuia na kolu, a uie na hn, ma ka honumikua ain n keknhi p ie. a no ka pohihihi i k<* poe mahope m*i, ii me na hNnnnna o kei»\wn, ua lnuwili ka h'iaumiku» nna e like me ku l«he i>cpei>o i na inakua paha, i ke alakai paim a kekahi poe kahana, a poe ike e ae piha, e olelo nna he meo k<> aumakuu, a o ka lohe inuhyi paha i na mokua. (Aole i pau, )