Ke Au Okoa, Volume VI, Number 29, 3 November 1870 — No ke Kulanakauhale o Meza. [ARTICLE]

No ke Kulanakauhale o Meza.

0 keia kulanakauhale, e like no me ko na kulanakauhale e ae a pau loa o keia honua, he mau wahi 110 kona ma na aoao buke moolelo. Ma kei» hooukn Kaua hookahe koko nui oloko o Europa, ua olu hou ae kona mau loaa hoa ana o kena mau oleioia ma na hoo-ma-oao moolelo ans; ma ka lilo ana i wahi i upikiia ai a paa o ke Kenela Bazaine, kekahi 0 na kenela nui a akamai o Farani. Me he mea la o keia a me ke kulanakanhale o Straskourg, o oa kn)anaksuhale keia i kiai a 1 hoopuni koa ikaika loa ia, a i ake nui loa ia no hoi e haawi pio ia mai i ka poe Perusia. Ua uiono mai kakou no ka hanwi pio ia ana mai nei o ke kulanakauhale o StrHsbourg no ke Kenela luna e noho ana malnil.i i haawi pio mai no ka ike ana iho no p;iha i na ano kupilikii, a no ka ike pu iho no paha kekahi, he mea hoopoino wale no i ke ola o kona mau koa he lehalehu wale ka noho ana iho mahope o na manao honkananuha wale. Aka, ma ka moku hupe loa i ku mai ai i keia pnle ibo nei, na b iki mai oa lono e hooia ana i ka holo pono ana o ka lfenela Baz«ine mau hooikaika ana, a ua hemo mai ma'waho o ua kulanakauhale papu la, a ke hele mai la oia me konn mau poe koa e puhi hele ana i kekahi mau kulanakauhale. I ka nana, ina e hele hopuhopualulu ua kenelaln, e like me kona e hele mai-la, a aole me ke ano akahele a ano noonoo pono, alaila, nole no e emo a hoi hou mai no oia iloko o Meza, a ke haule hopu oia, o ka haawi pio wale mai no koe. O ua kulanakauhale nei o Meza, na kukuluia oia maluna o ka muliwui Mosele mi FaTani. a ua hoopuniia aku oia e na papu e pule ai iaia mai ka eoemi mai ; a he 55,000 ka nui o kona mau kanaka maloko olailu. Ua hoopuni ia aku oia ma keia hoouka kaaa ana e na puali koa Perusia malalo o ke alokai ana a ke Keiki Alii Kale. Ua lilo ua kulanakaahale nei i ka wa kaua ole i kiko waenn no na hana lole a me na mea e ae e pono ai ke ola kino. E like no mo nn kulanakauhale e ae ma ia aoao o , Farani, he ololi na alaoui a he kiekie oheohe r.a kauhale. Mu na alunui e pili ana i ka muliwai, ho mau wahi pae hnmamn maikai, a ma ke kabejana a ka Moaolle ma ua kulanakauhale la a mo l:o-

na mau mana ana, ui alakpa ia e na uw.ipo aole ioi aku mamua ona nlahaka maikai he umikumiilima. Ua lehulehu nn mahinaai nani e hoonani ana i ke kulanakauhule, a be wahi pipili uui ia n ka pne makaikai. O );a hale ano nui oloko o Meza, o ka luakini nui i kukuluia ma ke ano Goihicn. Ua hoomaka ia i ka 1332 a ma ka makahiki 1519 ka pan ana. Aia moluna ih» o ua luikini nei be wahi oioi i hana nani ia, a he 375 kupuai ke Kiekie. Ua ane kahiko no kekahi mau luakini ae oke kulaoakauhale, mai na keneturia umikumalua a umikumakolu mai kahi o !<e kukuluia «na. Aia maloko oua iuakini nei kahi i malama ia ni o kekahi mau mea hoomanao o na uu kahiko i haia, e piii ana no kekahi mau mea auo i hanaia iloko o ka w« kahnio ame na kaua i hanaia ia mau la. He wahi #no nui o Meza ma kona kulana oihaua kaua. Eia maanei kekahi onn wahi hana mea kaua nui loa o F«rani, a malaila pu no hoi kau wahi hooūeehee a b<ina i na pu kuniahi nui. Eia ma ua hale hana hao nei kahi i waiho ai o kekahi pu kuniahi nui loihi, he mea hooinanao no na kaua mamua me Geremania, a ua kapnia ka inoa o ua pa la, ka Ehaeha Vogela, a ua lilo i ka Farani i ka 1799 mai'ku papu mai o Ebrēnlrreitsfeiu ma ka muliwai Rhine. Aia pu no hoi inaloko o ua kulanakauhale la kekahi halemai nui no na koa, a he hiki ke hookom» maloko i 1,500 poe mai; a malaila pu no he kula nui no ka hoonaauao ana i na 'lii koa o ka poe eneginera a me na pukaa ma Farani. I na manawa o ka poe Romaoa, ua lilo o Meza i wahi pale aku me na papu i ka a-e ana mai a ka poe ohana ahiu ma kela aoao o ka muliwni Rhine. Aka, i keia manawa. be mau wahi meheu uuku wale no i koe o ka ka poe Romana i hana ai. No kekahi mau wa loihi, he capitala ua kulanukauhale nei no ke aupuni Auseteralia. Malalo oka noho alii ana o ka Ercepera Otho, ua lilo la i kulanakauhale lenakila Imiperiela. Ma ka hana akamai anu, ua lilo ike alakai Farani ia de Montmoreucy i ka makahiki 1552, ma ka inoa o Heneri II Moi o Faraui. Ia inanawa he papu nui ikaika me na kanaka i hiki aku ikn 60,000. Ua huhu k.-. Emepera Kule V i keiu haiia a ua Kenela alakai F<iraui nei, a houluulu mai la oid i aa koa he 100,000 ka nui i mea e kii hou ai a hoihoi mai i ua kulanakauhele la. Ua mslama pale ia mai ua kulanakauhale la e ke Duke de Guise, a mahope iho o ka hoouka ana no na mahina he umi, ua poino he 30,000 o na koa o ua Emepera nei, a ua haalele ia, a mai la wa mai, ua lilo loa he kulanakauhale no ke aupuni o Fardni. Ma ke ano kuianakauhale i hoopuniia me ka papu, ua hooiaio niaoh mai no o Mez->, oia kekahi o na kulanakauhale paa i na papu ikaika maloko o Farani. Oia ke kiko wt<eou o na papu pale o Faiaui ma ka aoao Geremania mawaena o ka muliwni o Rbine me ka Meuae. Ona papu, e iike ne ko Strasbourg a me ko kekahi mau kulanakauhale papu e ae, ua uhai ia no e Vauban, a ua hoomauia mai ka hoopaa loa ia ana e Kenela de Belleisle. Ona hana ano nui loa nae paha, aia ma na papu ekolu, no lakon na inoa na Papu Belle-Croix, Moseile a me La Doubie Cauraune. Ona papu mua elua he mau wahi ao oihana koa, a na hoomakaia i ka maiiahiki 1731 ; ao ke kolu oka papu, ua hoopuniia me na auwaha ekolu i hoopihuia me ka wai. Aiaakumaka aoao komohana hema, he wahi papu ikaika loa o Le Plate ka inoa, a ua kukuluia me ka hiki ke hoolilo koke aku ia walii i nokupuni a he moanawai a puni ua wahi la.