Ke Au Okoa, Volume VII, Number 14, 20 July 1871 — Ka Moolelo o ke Kula Ao Kumu. [ARTICLE]

Ka Moolelo o ke Kula Ao Kumu.

Honololo, Oahu, 1 luue 30, 1871. ) Hoomakaia ke Kula Ao Kdoqu o ka Mokupuni holookoa o Oahu, ma ka Halekula <1 Kawaiahao, i ka Poaliona', laBo o luoe, M. H. 187(, i ka. hort d A. M.. e like me ke kahea ia aua e ke Kahukule Nui. H, B. Hileheuek, ko alakai o keia Kula Ao KuoouKa haua mua, o ke kahea ana i ka iuoa o dp. Kuidu, ma ka īnoa o ka. Halekula, —kohoia o Z; Poli, 1 Kakauolelo, a pule iho la ke Kakauolelo, ua wehe pouo ia ua haua. Eia aa Kamu i hiki »ai : No IIonolūh;. E. Kaili, uo Wailupe, G. Kekipi, no Kamoiliili, J. H. Kanepuo, uo Waikiki, S. P. Kumalaa, uo Makiki, S. Kamokuiki, oo Mauoo, A. Kalauli, uo Kawaiahao (k.,) Mrs E. N. Kalauli, uo Kawaiahao (*.,) K. Lapilio, no Roma (k.,) Mrs Ciritioa, no Koma (w;,) S. P. Kahakula, uo Kaomakāpili, N. Kahuna, 00 Kamakela, S. K. Kuhauo, uo Maeioae, Mrs Mary L Poli, do Kapalaaia, D.W.P. Kahauui, 00 Kalihi-kai, Q.W. Kamakea, 110 Ka-lihi-uka, no Pauoa, aole i hiki mai ke Kumu, o J. Alapai be kokua, D. M. Kalauli, uo Moaaalua 1, 00 Muaualua 2, aol& Kuiao, ua uoho i ka paaoi, he kamalii. Na Kokua Kunau i lnki mai.—B. W. Kekapa, no Kaumakapili, H. Koaehulukea, 00 Mauoa, Jobu H»o, no Ruma (k.,) Maria Aowana a me 0, Lula, no Roma (w.,) do Kalihi, aele i hiki inai ke Kokua, he mai. NoEwaa mi Waiaka*. L. K, Hiiualani, no Kalauao, loane Kahulukaei, do Waiawa, E. P; Kanahele, no Waipio, no Hoooolioli, aole Kumu, F. Pomaikai, no Puuloa, Rev. A. Kaoliko, no Waianae, J. B, Kaula, no Makua. Aole Kokua Kumu 0 keia Apana. Na Komto o Wauloa. S. H. Petero, no Kauaula, J- Haalilo, no Kawaihapai, S. E. Kealoha, no Kamooloa, no Kawailoa, aole Kumn, ua noho i kapili hale. Na Komo o Koolaoloa. No Waimea, aohe Kumu, uo Waialee, aobe Kumu, no Kahuku, R, O. Nainoaelua, i»o Laie, S. H. Umiamaka, jio Hauula, J.W. Kealakai, uo Waiuuo, aohe Kumu, uo Makaua, D, Auwaa.—Na Kokua Kumo, no Waialee, S. W. Keaa, uo Laie, J . W. Kahaiao. Na Kokc o Koolaopoko. E. P. Ekue, no Koaloa a me Waiohole» Mrs Lilia A. Kaawa, no Waikane, J. B. Kahoopii, no Kahaluu, G. K. Pa'ulina, no Heeia (k.,) Mrs Kaou, 00 Heeia (w.,) J. Kaaia, no Kaoeohe (k.,) Mra D. Maale, no Kaueuhe (w.,) J. Kea, no Kailua, S. W. Polaui, no Waimanalo. O keia poe na Kumu i hiki mai. NA OL£VO AO MAHUA O KA WKHEU ANA 0 KE Kih>a Kumo. He ouua olekr wehewehe e pili ana i kekahi maa i ikeia mawaena 0 oukou na Kama. 1. He mea raau, aole no oukon oa Kumu i hoomakaokao e i na haawina ku(a mamaa akn o ko oukoa ao aaa i na keiteī, nolaila, i ko oakou hele ana i ka Halekola, he mea pono ia oukoa ke hoomakaakao e no oukou iho. 2. Mai ae iki oakou ua Kumu i na haamana a oukou e hookam&ni wale, a e holokiki akn hoi imaa ma kela a ma keia lala o ka naaaao. 3. Aole no hoi oukou e hookiekie maluna o ka oukou maa haumana, s»ai nohoankiuki ino, aka, e hana me ka maiie ameki oluolu. NA KUHCMAMAO I HiLAWUA. 1. Ke kulana o ka Oihaaa Hoonaauao mawaena o na oihana e ae.—Kula o Kaur makapili, Kela o Laie. 2. Na hoaiionā e mapopo ai, na makaukaa kekahi mea e lawelawe ma ka Oihana Kumuao, mawaena o ea KuVa Apana o ke Aupuoi.—Kala u Maemae, Kula o Kawaihapai. 8. Na Helu o Hawaii nei i ka wa kakiko. —Kula o Kawaiahao (k.,) Kula o Waiawa. 4. Na mahele manawa o Hawaii nei.—Kuia o ilooia (w.,) Kula o Kaoeohe (w.) 5. He lahui naanao aoei ko Hawai aei lahui e noho nei ?—Kula o Kalihi-kai, Kula o Kahuku. 6. Kekahi maa rula kupouo po k« hoomala ana i ke Kula.—Knla o Roma (k.,) Kuia o Moaealaa l. 1. He mea pono anei i ke Kumuao Kula kamalii ke lawelaweoia raa na ruea ona a me ka baka?—Kula o Kahalua, Kula o Kailua 8. He oiaio anei keia olelo, " E like ana ua haumaua me ka lakou Kumuao ? " —Kala o Kamoulo"» Kula o Waimaualo. 9. Nohea mai ka maua o ka anaana ?— Kola o Wailupe, Kiiia o Waipio, Na rALAFALA 1 KOLA 1» I l»U MOA. Ma ke Ao-kiko, ka heluhelu Buke, iloko o kekahi bapa o ka Buke hou e paiia nei, Haawiia na apana pepa e kakan i kekahi mau iuoa—na ke Kahu no i hai mai, e hoomaka ana I lauuan, a pau i Nu loka, he 44 ka nui ena inoa. Ai ka ohiia ana ona pe-

p». na kohoia o Z. Foli, A. Kalauli a me S.r. Kahukula, i meu Koiuite e imi a e hoopouopouo i ua mea i kabania e ua Uuuiu. Hooaaaha na Enmu hopkahi hora. Alnalii, h< ra 1 P. hon ke kuU, k&hea ia.ua ine.a, a enahope iho o ka pau aua, ua haawi hau ia na apana pepa i na Kuoju e kakau i ekola euau hopuoa olelo okoa. Heluhelu Bufee —Aoao 248 e pili ana i ka Loio opiopio.—Hoopoooponoia ka heluheiu aua. Hoopanee ka haoa, apopo i kabora 0 A.M. La Kula 2, Iul»i 1, 1871. Ma ka hora 9 A. M , hoomaka hou ke K ula Ao Kumu, o ke Kahukula Nui ma ka noho. Kaheia ka Papa lßoa ona Kuma, pule o Kev. A. Kaoliko. Helnheluia ka moolelo ?ka la i hala, a

ponoia. Ma ku Helunaau. —Ua ninaninauia ua Kumu ma kela wahi keia wahi a lakou i ao ai i na hanmaoa, a na kula ia no hoi ma kela wahi keia «alii o ka Buke—Ma ka aoao 49, uiuau 94 oka Mokuna 3. oka 2, he hapa aha ia o ka 1 ? Ua oleloia mai, " puuuaue i helu uuku īka helu nui. v Ua ao ia oukou na Kumu, " ua hiki no/' oiai hoi, aohe helu ma ka honua nei a pau ī liiki ole ke puunaueia ka helu uuku i ka helu nui, eia nae, aole u loaa ana ka mea okoa malaiia, aka, be hakina waleno.

A o ka hoolawe ana i ka helu nui mai loko mai o ka helu uuku, oift ka kakoo e olelo ai, "aole hiki," a pela hoi k>» hoaolelo, lua 'keka," a ke kauoba in'ku nei oukou, mai ao aku oukou, a mai hoōwalea iki aka hoi i na hanmana pela, aa kapti ia mau hana. Ninau pualuia na Kumu, e lioomaka ana ma ka Ap*a> o Kwa ame Waianae, Waialua, Koolauloa, Koolaupoko a me ua Kumu o Honolnla nei. Sa Haawina Koi.a o ka Poakahī, ma ka Hei.unaau. 1 No Da kumn o Ewa me Waianae. Aoao 34 2 No na kumu o Waialua, Aoao 56, Nioau 43—46, 3 N» na kula o Koolauloa, Aoao 57, NiI oau 55—59. 4 N<> u» komu o Koolaopoko, Aoao 57, Niuan 69—63. 5 No ua kumu o Wailupe, Moiliili, Waikiki.Makiki a aie Mauoa, Aoao 145, Pauku 2,'Niuau I—lo. 6 No na kumn o Eawaiahao, (k) Kawaiahao (w), Roma (k), Roma (w), Kaumakapili, a me ke kula (w) o Kamakela, Aoao 146, Niuau 6—20. 1 Ke koeoa i koe o na koma o Honololu Aoho 147, Pauku 2, Nioan I—lo. Ka Haawin* a na kokua kumu ma ka HeluNAAU. 1 No Da Apaoa a pao, Aoao Ninau 61—83, N<f kB makaakau ole o ka Hoike a ke Komite. ua hoopaeee ia a ka Poakahi, lulai 3. Hookuuia ke kula a biki i ka Poakahi, hv>ra 10 a k. La Kula 3, lu(ai 3, 1871 Hora 10 a. m. halawai hou ke kola Ao Kumu ma ko lakou Keena Kula e like me ka niea mau. Oke Kahukola Nui ma ka noho, «aah<ipe iho o ke kahea inoa aoa, pole ke kuaia o Maemae. Ileluhelaia ka maelelo o ka la i hala a aponoia. Ka Haawioa Kula o keia la.—Ma ka Helunaau do, iloko o na ninau i haawiia ma ka la kala eloa, e hoomaka ana i na Kiiomi o Ewa a me Waianae, a pan i na Kumu o Houolulu oei. Kia ka olelo kaaoha—Mai ao oukou i na kamalii e kauo i ka leo ma ke aoo hoaeae, aka, e pualu like uo me he kamaiiio maoli aaa {».; A mai ooho oakou a ae wale aku i na kama- i lii, e- kakau wale i ka loaa maloko o ka lakou mau Buke, ua kapu kela hana i na keiki •me oukoa pu ao hoi. A ina I ikeoukou ua palaka a uo hiamoe paha ka manao o oa kamalii, e haawi aku i kekahi mao oinau hoeueu i ka noonoo me ke kakau ole e like me keia 11X11 a me 16x lō-t-4-t-.B=B, a pela aku. Heluheluia ka hoike a ke Komite hooponopono i na mea i kakauia e na Kuuiu, a ap<mo ia. Eia malalo iho uei kekahi hapa oka I*kou hoike, na inoa a me ke ano o ke pela ana : . ■*«<>■ Ano: lanuari, 4 " Haoeri. ■ S '• Ffbi ruari, 8 " T.«usanl, lo " Maraki, 6 " Bilioua, & '• Aperila, 7 " Teriliona, 7 " Mei, 2 " SaUna, 10 " lune, 2 " Ssbati, 7 " lulāi, 3 " Oalani, 8 " An<r*te, 7 " OnU, 6 " S<>pHtoinaba, 10 " H »sk>, 8 *' <)katoba, 11 " Tija, 10 " Novt«in#ba, 10 " l)al«, 4 •• lX>ke«uaba, 13 " Rer«na, 6 •• Bipi, 7 " B«lota, 4 " Si>pa, 3 " Ber«tauia ( 12 " Buke, 4 " Faraai, 6 <• Bola, 5 " A<nerika, 5 " Bfl*'. 6 " Aferika H »• Baka, 6 " W »aiaeU>oa 10 " B>rani, 5 •• Bereliua, 1« "* H ra, 4 " P*riBa, 6 " Minuto, 4 " Lailana, 6 " Sekona 5 •• N u j oka) j ..

Na hemahema i koe o ka Helunuau, ua kauohaia na Komu e hai mai. Aia malalo iho nei na ninao i hoikeia mai, na mea pono, a me na mea i ahew» la. Aoao 77, Ninsi« 6— ua bemabema, e hoi loi onkon. j Aoao 98, Ninan 34 Aole hemahema. I Aoao 61, Ninan 80 A<>(e tfem&iiema. [ Aoao 94, Ninao 4 Aole hemahema. [ Aoao 121, Ninau 14 Eia ka Haina. Aole e hiki ke mahele i oa aleni elna i ekolu apa-i !na ina e lawe paiua ia, aka hoi ; ina e lawe i I pakahiia oa hiki no. He nni na olelo wehe- | wehe e pili ana i na hakiua, e kala mai ia'n 1 > no kapaa ole. ; Hookouia ke kula ahikii keahiahi bora l. i Ahiahi, hora Ip. it. Hoomaka hon ke ku|la e like me ka aoea man, mahope ibo oke kahea inoa ana, ua kahea ia na hemahema i koe iloko o ka Heluuaaa. Aoao 113, Niuau 24. E kapae i;ka huaolelo "kekahi" a e hookomo ika huaolelo "mau." A peaei e helubeluit-ai : ''Kekahi inau hapa 4," Aoao 26, NiniMi 4 Aole hemahema. Aoao 192, Ninau 143 Aele hemahema. I Aoao 192; NinHU-140 Ua hemahema ma ka huaolelo "e 6—'lott o ke Kumupaa" peuei ka pololei,i £ 067 dals ka aku kuala no na malama 4 ma ke 6-~loot. no ka makahiki hookahi. Aoao 45, Ninau 30, peoei ka pooo : He hapa like o na eaea e 3 ke ano o ka hapa kolu —Peuei ka weliewehe a kekahi kumn, i ke auo oka i. He kahi maluna, he kaha mawaeua. a h'e kulu malalo, ua iioole ia—A ua kauohaia hokou ua kumn, mai ao aku i na kamalii e like ine keia wehewe.be. Aoao 108. Niaau 43 Aole hemahema. Aoao 194, Nioau 153 Aole hemahema. 0 na Hakina e like ine keia f a aie f i oi 3ku mamua o ka mea okoa, ke kauoba ia aku nei onkou ua koma a pau, rn.fi ao aku i na kamalii pela, oiai.hoi ; aohe helu o na Ha kina ioi aku mamua oka $ a ine ka oka mea uiau ina hakiua, oia keia, a a pela uku. Aoao 28, Ninau 4, Ua hemahema keia ni tiau. Eia ka pololei. K4 po pae i Maui, a «2 po pae i Oahn, a pela aku. Ao ka huaolelo "poaha" p»e i Maui, " p<.a|ua" p«e i Oahu, ua hemahema ia, o ke kauohaia aku nei oukou, e holoi oukoo ia mau hua mai ka ookou mau Buk« ako. Ma ka AiUMAnKA Hou.—U» boomak»ia ke ao ana "mai na aoao mna mai o ka Buke, ma keia maa huaoleio. " Heaha ke Kuaniti, na Nui, ka Matematika okoa, ka Ākioma a pela aku ? Na Haawika Kcla o ka Poalua. 1 No na Kumu o KooUulo».—M» ka bouluolu a me oa rula e pili ana i ka houluulu. 2No na Kuinu o Koolaupoko,—Ke ku mu | ha.ua o ka hoonui a me na rula a pau e pili ana i ka hoonui. | 3No na Kumu o Wailupe, Moiliili, Waikiki, Makiki.-•■me Manoa.—Ke*«mu hana o ka hoolawe a eae iih rula a pau e pili ana i ; ka hoolawe. 4 N.o na Kuma o Ēwa, Waianae a me Waialua, ke kumu hana o ka punnaue a .me na mla a pao e pili ana i ka pnnuane. 5 No na Knmu o Kawaiahao (k.,) Kawaiabao (w.,) Roma (k.,) Koma (w„) Kaumakapili a me Kamakela.—No ka wehewehe afla i na ano pili o na helu a hiki i ka aoao 100. 6 Na Kumu o Maemae, Pauoa, Kalihi-uka a me Kalihi-kai,—Ka wehewehe ana i ka heln komoia pili like oi loa. 7 No na Kumu o Kapalama (w.,) Moaoalua 1, MoWalua 2, (aole Kumu) a me na kokoa Knmu a pao ok» Mokuponi okoa. Na helu komoia, aoao 104—109. Hoopauee ke kula, apopo bora 9 a. m. La Kcla 4, Ulai 4, 1871. Hoomaka boo no ke kulaAo Koinu e like me ka mea mau, bora 9a. h. 0 ka Kahukula Nuj ma ka noho, kaheaia ka papa ini'n o na K«uq, pale ke Kumu o Waikiki-kai. Heluhelai« ka mouleio o ka 1« i hala, a aponoia. Maloko o na Haawina i hwawiia i ka la kola 3, «a kulaia aa Kuaa • ka Apaaa o Koolauloa, ma aa kuutu ba»a o ba kouluulu, a pau ia i •« Kamo o Wnilupe, Moiliili,

Waikiki, Makiki a me Maaoa, » keknmu W ua o *a btH)l»we. A m« kt t0a046, e pili i k» ruU 111 o k» ho<»!•«•, ■« ki Ul* 01 «kola o Q4 r»U oei, e Ikh»iqiuim>, oa k»«oh*ia oukon dr Kunio a p«u 6 kapM i oa bo«olehy penei: " A • b»i .k« » I me ka mahele na ki lima l>e®*V maklo, a i olē," m»i ka ookoe man Buke, mai ao akn i ua keiki me k«wa bv«aahema « ia rula. A pa« kHa i «a Kt«u o ka ApaaaoKoolaap..»v S ata ke konu haoa o k» hoōaai. A i ua Kama o ka Apaua o Ewa, Waiaaae a \ nae Waialoa, i ke kumu haaa o ka poonaae. Ma ke aoi a S. P. Kahukala, oa hoopanee ia ke kola Ao Kamu, a hiki i ka la apopo, i ka hora 9 o ke kakahuka. L* Kt'u* 5. lnlai 5, 1)471 Hoomaka hon ke Kula A» Komu 1 ka ho» ra S) 4. a e like n«> tne ka me* mau, o ke KahukuU Ntti ma ka uoho, kaheaia ka Papa t

iuoa o na kumu, pule ki: Kokua Kumu o ke I knla o Paooa. Heluheluia ka moulelo oka j la I hal», aponoia. Kaia ia cb Knmu ma ka Arimatika hou, I ma na niaau @4, 25, 29 a me 32, o ka aoao ! 90, e pi)i an» i ke kapae aoa i o» belu, i na , Kumu o Wailope, Waikiki, Makiki a me Manoa, (koe waie oo o Kamoiiiili, aolie Kumu.) Eia ka olelo kauoha ia oukoa e na Kumo a paa o keia Mokapaui, i ko onkouao aua i na keiki i na ninan e like me keia ano, e kamailio ookou a moakaka loa ia lakou, me he aoo Helooaaa la wehewehe aoa, i komo i ko lakou noonoo a pau ioa. A pau keia. ua kula ia na Kumu o Kawaiahao (k.,) Kawaiabao (w.,) Roma (k.,) Roma (w.,) Kaamakapili ame Kamakela, i na ano pili o na helu. ma ka aoao 91—100. Haawiia i na Kumu e huli i keia ninau heln 34, &71, he helu hana paha, he helu kuma paha, a ma ka la 6 hoike mai ai. Waibo mai ke Kahu i keia ninau. Heaba ka Radika ? He aa oke kumu laan. He nni na wehewehe e pili ana i keia hua, aka, aole i paa ia'u no ka hoio loa o ke kamailio ana. A keia, oa knlaia ua Kumu o Paooa, Maemae a me Kalihi-uka, i ka lakon haawina penei : Ka helu komo pili like oi loa. A i na Knmo o Kipalama, Moanelua I, ame na kokna Kuaiu a pau, ma ka hela komoia, aoao 104—109. Eia ke kauoha ia ookou na Kuinn a pan, e hoolohe oono, a e makaala no hoi, Mai ao ajiu oukon-i-ka oukou m-.ii kula iloko o kein B<ike Hi>«i, (Arimatika,) • haia hu aku mawalio o keia pi»lei)s, ak», mawaena o ka ao- «<> 16 a hiki i ka aoao 108, koe ka Mokona VII., oia kahi o oukou e ao ai iloko o keia makahiki kula aku, a a«>le no hoi e abcwai(T kekahi o oukou ke hiki ole aku ora i keia palena o ka haawina, aka, o ka bolo k'ik'i akn h hu muw«ho, na hewa ia Kumu. E hool<<he oukou u e malama hoi i keia kauoha a ke KahnkulaNui. Hoopanee ke knla a ahiahi, hora 1. Aiiiuhi, hora I. p. n. Hoomaka hou ke bnU, kaheaia na inoa a pau i», knunhaia na Kamu e hai mai, ina he maa mea hemahema koe i loaa ole ia lakou iloko o ua Buke Hou nei. A m»hope iho oka pan ana o keja, ua , iiaawiia mai kekahi nioau Helunaao, penei : Ca hoolimalimaia o A, o E ame I, e kokulu i kekahi waapa, no na dala he $116.00. ina ua hana o A a me E wale no, iiia ua paa ka waap« ia lana i oa la 8, a inā oa hana O ! A a me I wale no, ina na paa ka waapa i uā.la 6. Ma ka hana ana a lakou, oa pa-lua |ka ikaika oAi ko E. Pehea la e mahele j pono ia'i ka pun dala iwaeua o lakoo. i ku | like ai me ko lakou ikaika pakahi ? Ehia I iidla i loaa ia 'akou pakahi, no kela a me keia la a lakou e haua'i ? Ma ka Hoikehonu*.—o kekahi hemahema nui keia iloko on* kula, o Palapala Aina kupono ole i keia au e hele nei, a o ka buke lieluhelu ole no boi, aka, e pan ana paha ke>ahen>abema ma keia bope ako, OkeAupunii kapaia mamoa, o " Rusi« Amerika," oa lilo ia i Panalaau no Amerika Huipuia i keia wa, a aa kapaii ma ka inoa

" AlagfB»." E ai> aku i keia inoa h((0. Hoopanee ke kula apopo, nt> ka hoolohe aue i oa haawiua b©l«l»elo. La Kcla 6, lulai 6; 1871. Hara 9, A. M,, Houmaka hou ke Kola Ao Kumu e like nie ha mea mau. Ō ke Kahukuln Nui ma ka noh», kahea ia ka papainoa o ua kumu, pu!e ke kumu o Kawaiahao (k). Helnheloia ka mooielo o ka la i bala a apunoia. Ma ka niaau 34,571, oa kola ia na komu. A pau keia, ohiia oa apana pepa i kakaaia i ka nioau heloeaaa i haawiia ma ka la kula e S. & noahope ibo o ka wae ia ana o aa m«» i pooo & iae na mea i hewa, eia na keme i )oaa, ke kamo o Kawaiahao k. Kaamaiiapili k. a roe ke koaio o Kahaiue, apana o Koolaupr>ko, a o ka uui onu kumn ua k>-. aa hapa i kekahi, aa loaa ol« i kekahi, a ua kakau ole no hoi kek<tbi mau kuma i ka .lakou wehewehe liaaa ma ka pepa. Mahopeilio o ka pae an* o keia, ua ku mai o Rev. A. 0. Poiepe a hoike i kooa ntamahalo i ka hana a ke Kahukula Noi. 'a mai«lo iho nei ke auo oui o kaaa maa oUtl». " O keia b«(M a ke Kahnkala Nni • ka> lion, be hana m«ik»i loa »a, a he haua bookala b«( i ko oakea ik»oboo aa kamu, no ka i»»»}», pela no ka haoa att« mm na ait»a naaa*o. K iui oakou me ka ikaik»,» e b<K>uok.' t>sa i kp komn a me ke kakoa o ke<« <*!»««<• uani, e b«M>iuaka p>>no aua wai ka A K. I. ft jx la 'ko, a pela o» boi ma ka ho-nuaka aoa 0 kela buke keia b«ke koonaaiao, mai boKv kifei vale imua a haak4e ia hope, e kaau pouo i ka hua o keia oUmum o lakou. a h«la*a naoavs, mamali e uiu «na, k« aa«m| poao ia a oekoe. E like me keia : Aia 1 k«|ahi kanaka.be aina nui palahalaha. aolo n*e i mohi ia a waele p<>n<i ia ka wruw««i • a»t ka nahc)eVl«*, aha, «a kapala wale no fcan» haaa, alaila, In aku la oia i ka aooano Woa maaaei o ua aiua la—a i kekah» boi,

hew»hi uina o<iko. ua ioahi pouo ia, a ea hoowali i« Jrf» fepo a wali malka», aiaila, !u aku oia ika anoaao «laiuoa olaila, e «hi a:ianei, no ka oa maikai fce kahoa e nla ai ka hoa i lula ia,—" " Peia ao oakoa ūa"bamuka!a e milinii poao ai i keia oihaaa, 01 aliu ha waiwai o k.i aiii» uu)ta i mahi pooo ia, a»inua o a<ua ou» i h»ua kapulu ia q»« ka waiwai wle." ■ *'Da uw« aoi makon no keia mea iloko aku uei o na ūaaka&iii i hala, ao. ka ioaa <>le 0 na haumaaa kopono e hele i ke Kulanoi o Lahaioaluna, aka, i keia manawa e pau aoa paha ia pilikia, a loe ia uwe aoa o oa kama ke howikuika ooi oakoa i keia haoa, a e ike koke ana makoa a>a Lahainalooa i ko oukoa ano na kuma tna o ka onkou mau haomana la ke hoounaia'e, a aōlaiU, aoie i makehewa iki keia ao ana a' ke Kahuknla Nui ia oukoo. A o ka olelo a'u i lohe a! oia ka waha o kekahi poe, e i ana peoei : " Aohe i like iki | keia hana me ka wa ia Limaikaika ka mairk»i." Ke hai aku nei «n ib ookoo, he kuhi--1 iiewō loa ia maoao. uo ka inea, he kohina I inaoli o Limaikaika no ke An Palapala aale I keia o kaoa h»na, a o ke.Kahuknla Noi hoi j i> kakon i keia wa, o kaua maoli ao keia, o ke ao aku ia oakou na kiimu " He mai. olelo waiwai ka hapanai o'kana mau oleli» ao, aka, e kßla mai ia'u ao ka paa »»le ana. KA HELDHEUJ ANA I NA KUMCWANAO. Heloiu lu mai ke komu o Laie, a me ke kuuiu o Kaumakapili i ka laua haawioa. Ke kulana o ka Oiliuun Hoonaaaao mawaeua o tta >>ih»ua e ae. HiM>ponop>int>īa e ka Aba. Heluheiu mai ke knmu o Maemae, a loe Kawnihapai ika laua hnawina. Na h»ailona e maopopo ai, ua makaukau kekahi e lawelawe ma ka oihana kumuao, mawaeua o na kula apana oke aupuni, Boopooop»>nu ia ka palapala a ke knoiu o Kawaihapai nei

ka maopopo o!e o k«#a hakn (uauao, me be mea lii-i ke ahiahi oei no pab4 ka q»odoo ana, a i keia hakuhiaka iiu ke kakaui» eiii iiihi nei. A ke la aku nei nakou ua kumu njai hana e like we keia pnl-.pMla ka hemahema o be kakau, a me ka baku manno ;»o». He maaao oielo wehewehe k&kahi na Poi-K-pe e pili «na i kekahi wahi keiki liilii paahiki loa i loaa «le ba A. B C. ana i ike ai iiia Am*Tika t uiai oia e uuho humho ap ana inalaila. A peuei ke ano nui o kaaa m«o oleli» — Ua ao ia keia keiki e na knmn mamua ako o'u, he keu o kahi keiki paakiki, aol»e ioaa iki o ka A. B. C. u» uoKeia i ka hahau i ka laau, makeiMk k<t ike e+e, nka, ma ka imi p«>no aaa i koaa naat>, kamaalio pa iae ka oluolo, a hoihoi t*ka ma kuu hWle, kamailio aku nona, a uo kona eaau makaa, a ao akn no hoi me ka naaa aloha, a aohe i liolio ma i» hope iho. o ke keo loa aka no ia o ua keiki makaukau, a me k« holo imua, ma ia kola a pau. No ke aha la ? No ka mea, ua loaa pooo kona naau ia'o. A pelā no unkoo e haea ai i ka oukoa mau keiki pa-«Viki iwa* e»a o ka oakoa maa kula." Kelohelw aai ie kamo « Kawaiahao k. a me ke kumu o Waiawa i ka laaa haawiaa, Na helo o Ha«aii aei i ka wa kehiho. Hwipoouponoia ka palapaia a ke kumo o Wafawa ma ke kapae aua i ka hapa mea o na olelo e pill aaa i aa helu maiama o Bawaii nei, oiai, ea hala-hn aku ia mau oldo mawa* ho ako o ke kooaumaoao. Heiohelo mai ke kumu wahine o Roma i kana haawina. No na mahele o Hawaii oei. Haooponoponoi* e ka Aba. A no ka makaakau ole o ka palapala a koaa kokoolua, ke kumu wahine 6 kaneohe, ua hookuuia oia no ka hiki ole. Heluhelu aiai ke kamu o Kalihikai a me ke kumu o Eakaka i ka laaa haawioa. He lahui naauao aoei ko Hawaii lahai « eoto oei ? Hooponopoooia « ka Aba. I ka paa aua o keia, oa kohoia o J. Kahelakaei kumo o Waiawa, S P. Eahekei», k«ma o Kaamakapili, J B. Kahoopii, o Kahalun, S. E Kealoha, kumu o Kwaooloa, a we ke Kakaoolelo i Komite e feo«»p.v. nopono i na kumueuaaao, a e wae kai i aa mea k«ip»no no ke pai ana ma ka napepa, a e h<M>makaakae pu ko{ I mau kamu»an*o h«>a no keia hap*k« k«la aku e hiki mai aaa, Hoopaneeia ke koeua i koe o ea kumam«»ao a ahiahi hora 1. H >omaha ke kula, hookahi bor». Hora 1 P M. Ahiahi. H H)«aka kou ua haaa, kaheaia b« inoa e like »e ka mea mai. Helakelu mai la ke ku«n o M ai.alua i kaaa haawiaa. &efca~ h» »a» rula knpono im> ka hoomalu aa« i k* j kula. H<N>p»nopt»iH>ia e ka Aha, u*e ke ka«- i >ha pu aku ia oukou aa kumu. m.i M <vho a 1 hoopai iao ik» i ka o«ko« <aa« kei6i ik>k« « ] ko ouk.m wa kehu. ua kap« lo« kela haaa, aka aae, aoie i papa ia ka lawa a«a j ka l«au k«po«s a we ka koo{»ai akaWk a«« \ «»ea e «aaUkia ai U k«K «ka, o k« w**' k* l«« halMia a«i « b**p«i «k« we ka ik»ika ileko o ka wa kaho ua W»« lo« kela haua K hoolohe «v«k<«M i keia olek : No ka makanka» «4r o ka luawiaa a i<« kumu o K.*halu«, KaiUa, a we Wa«aaak s ua koop«nveia a ka la apopa, lula» la e T. ! '

Helnhehi mai kekiMoe <* KaohMlH»t%4ea haawina. H« «faie se«i kd« oleA». I<B ana na haoaiana me ka lake£ kea». flbo» ponoponoia e ka Aka. . ■ , Hploheln mai tt& kwnn o WaHepe fc»e Waīpio i ka. lao» baaw«R*. &&ea im4 'k» m«nao ka aoaaoa. HooponopoMia • (a" ±h«. » A paa ka haloheln eaa i aa baavsaa «k h'tomafca hoa ta ke kaia ana »a lee kaem i k«je o ba Pnlapala Ata«. Haawlna wuu apop® lolai t. 1 Baaha ka pomaikai i iii mai i ka heao* nei i fca oee aoa o ka la I ka Akaa a rae k« Heina o ka P'MiwMpa o ka feo»t>a ? 2 £ kakaa ookuu d& leoiau i aa .hemake* 1 ona e pili ana i ka onkoo mau kula K a e boike waha mai hoi, ioa be aaaa pilikia kekahi. Hoopaaeeia ka haoa apopn hor» 9. Lk Kot* 7, īalal 7, 18l) r Hora 9. A. M., Hoomaka hoo ke knla Ao Kunio e like me ka mea man. O ke Kakekola Nii ma k> noh", kaheaia ka pipwooa ona kunin Pole ke Kakanoielo. Heloheiuia ka n>oolelo o ka la i haU, a apoaoia. Hoike mai ai kumo ma ka waha, a me ka palapala » ka ninao palapala aioa o ka la i hal», penei: Heaha la ka ponaaikai i ili piai 1 ka hooua oei, i ka w»e aoa o ka la i k& Akau a me ka Hema o ka Poaiwaena o ka Honua. He nni 00 na pomaikai i hoikeia mai e na ku/nu, aka, aole. oae i paa ma keia mooielo. O kekahi nai vetiewehe i poka mai, mai ka waha o ke Kahukala, e ike ia no maUlo iho nei. " O keia nee ana o ka ia i ka Akao a me ka Heoia oka Poeiwaena o ka Honoa.oa loaa kekahi man au nai eloa e aaoe oei iwa* enu o ka moana oui Atelanika a me ka moa--11» Pakipika. 0 ke an nai ma ka moana At<>lanika ke moe nei oia ma ka aoao Hikioa o A oenka Hema mai ka po*iwaena aka kahe i ka Aka% ma ka aoao hikina o Am*rika Akau a ma na kapa kahakai o Aioa Oaiao(iiho, a ina ka Akau lua, a hiki ina na kapa KuhHkai <1 Bt rit«(iia a pela aku. A tke m nui hoi ioh iia moana Pakipika, ke kahe nel oia mai na niokupuni aku raa ka hema o

AsiH, kahe i ka hikina akaa o Aaia, a hikl ma na kap« kahakai o lab<ina, a i ka akaa la*, Di>taila, na oliuli niaikai na «iea kain i to<>B ai heia aiao a» uoi o ka moana." •'O ke Komu i ioaa ai keia mau aa «lu ua paiia i* ke k»« eha wela a k» Lai i koa« nee ana i ka Akia a me ka H««m e k« Poatw<>ei>a. A malokn a«i a kma aaa« ««li. w»i «u om elu 1, i houmakaukaaia «i na aa l»IH, « foole ana aa« keU »4*ll fc'«ta »«k»a poi.i ka Honoa, na k» La m i haaa. Ai ole kttia ro*u reuli«a« au « waihe nel a« kt bmo«, wl« b*»i.i B<t«taaH p>« h»W*e, 00 ka pa« onu i ka hae a«a. A )«M Hm •m »« m K i kmpoaifMo i •* mMmai (i ka Honaa, a anlaila, nai aa amkaai ete 1 iMilii wa, »ia« aa aakaai »ate.'* A pau keia, im abi «a «a apaaa Ifcpa OMĪ am Kuoia «ai. a ptfi iu Ika kaaaHao» « m Kula 81 kioailia aai <a a* am« na pilikia o kela K«la kei» Kale. A bm 09M «M« ao «aian ka 1 kM«iia aia ia aak(tt aa po«o k« sala«na H*» B beh; bhm4mi K«eu« Kakata«ikaaa H««Wiaa. He m p6ao aaei i ka līaaini kala, ke Uwelawe 01» aa na naa ooa a a»e ka baka ? 6 iopoaopoaeia eka Aka. A «ia ke k«eoi»a a ke Kahi»k«la N«t ia w4»a aa Kmomi " I ko oekoa bo) aaa aka aai kak keeaa ak« aa kapw te« ko eakea )••« aaai ka b»ke itok« e ka Hala K«la, a papaha aka «M ke alo e aa leaeaNl i ka «re Kat«, aela e*« okaole i krk Inaa, ae(a<la, e linwlnlw «mI» ae ke oako» poae i kew keaeka, a!e k«a makemake." Hoepaeeeie ka kaaa, a ka la «pape kafa 9 0 ke inikakiaka. La KotaB. lalaa.B.lBTl Heoaiaka keo ka kwia. Ae Eaan ( %« kwa 11. M. « Hka ao mtn a*a mi O k« K«kuk«la Nei ttta ki ««ika, kaWa fa ki Papaiaea « aa Ktotta, pala ke KmM • WW» aa«e. Helakalaia ka āad>ete « ka ta i lnH. a apeaeia. Hal«aeU »ai ka Kakaa «Mo I ka a ke &AOMte au aa keamMaae i Haka m e 0« K««u aa«M llaa»a«ka Hea ae ktta Hapaka kale \a. Ua apoaeaa ka Hnika. A e*a o»al«(o ako aei ka Heik«« ke Keaaika a »ih hm i aa >aaiian ka». Hm*M 1 «a («■«, I t a«e swMtekeaeeeeek»kdM Ww* be mmk ia ka Ua« Mk«« M[«k«Wt)k* | »•*». a R mm («.) { 4 P«kaa U a >'«ak«»j ai ka Kaaakali ;I ka aU«a it<kuaki keakl paak4n f Kqta «• K««Ua, WaiekoU. 9 O ka kaaaUli " Aeedbee, w • <Mka i k«aa a aaa ka kaUaa aāa iMk*. K«la ē Kawoolea, Makma. 4 Heaka ka Mifai o ka kawkla **Ba«> piepa" ««e " P«k«aka« N ke kke eao Uaa eae ka — KeU e Ka««ilee, M m 6 Ha eiaie a«a« ka a»« e nUliia. »es, , He «h ««•■«• eU av C«U Ae Kaaa,—!>■ • 1« e W«i(M, Kwaaka

■' ■. ' .» • 9 H«*ha ka Oihana i oi akā ka waiwai oui, o ka Oiban« Loi» -piba, o ka Oihana ni»hvai ?—Kula o Kawaiahao, Heeiu (k.) 7 Kahua o fa* Oibaua Hoonaauao, Heaha ia ia f—Kula o Kahaluu, Hopo LuoaKula o Honolalu. 8 0 ka Oihana Kahunapule, he l{ke anei ia me ka Oihaoa Kumukula ?—Kuia o Kaumakapili, Puuioa. 9 Na mabele manawa o Hawaii nei.—Kulao K»«e«fa« (w.) 10 Kekahi iuau rula kupono uo ka Hooma(u ana i ke Kula.—Kula o Konia (k.) H He mea pooo anei i ke Kumukuln kamalii ke lawelawe oiu ma na mea ona, m me ka baka ?—Kuia o Kmlua. 12 He oiaio aoet k*eia olelo. E like ana na hauuiaaa me ku lakou Kumuau f—Kula o Waimanalo. O keia mau kumumanao hope eha, ua b;iawi uiua ia no, aka t iw U bcluhe!u ole ia ana, nolaila, ua hoopaneeia a keia hapaha aku Keluheluia ui*i e na Kumu i haawi mua ia ai. E ik•»> ia ao ia ma ka hapa mua o keia moolelo.Na Oi-klo Hope a ke Kahukula Nui 0 ka Oihauu Hoonaauao.—" 0 na Kula a pau o keia Aupuni i ao ia mamua 'ku nei, e noho ana malaio o ka Papa, aole no i hooponoponoia oukou ua Kamu, aka, ua ao :hu no oakou i na kamalii mauwli o ko oukou manao ana he pono, aole he mea uana e keakea. Eia ke ano o ka Oihana Hoonaauao i keia uupuni, ua like lou no me ka Papa koa, O na koa o ke aupuni, ina ua loaa i lakou he mau koa, alaila, he mnu Luna ma- j luna iho o lakoa, a maluna aku o na Luna, he Kopaia, he Kakiana 'ku, he Lukanela ' he Mekia, a Generala 'ku alaila, pau na Luna o ka Oihana koa, aoie e hiki i na koa ke nuha, ke hoololohe i ke kauoha a na Lu- j na, msi ko lakou mau poo mai o ka hooko, { a rae ka hoolohe wale no ka pono inn hoo- { kuli, ua hoopaiia no ma ke kanawai o ka Oihana koa." A pela no ka Oihana Hoooaauao, he Oihana kaua keia, e kaua 'ku aua kakou me ka naaupo, i auhee ia, a lanakila ka naauao. i 0 na koa o kakou, oia no na kamaln, a ma- i luna'ku o kamalii, na kokua Kumu, o oukou aku o na Kumu, na Lunakula 'ku, s j hiki i ke Kahukula Nui, a o ka Papa Hoo- j naeuao aku d;> hoi. o kn palena pau ia o ke- ! ia Oihana, a hookahi wole no a'u olelo i koe, ; alaila pau, oia keia. Oka huaololo hoolohe I a me Ilonko, e lawe oukou a malama, a ina j 1 lalau na luna, maluoa iho o oukou, hoopii I ako no i ka Ahaolelo, a o ka hoonuli, ke j pakike, a rue ka hoolohe ole, e kapae loa. j Na Olelo Kauoha a ee Kahukula, ! 1 O kela Papa Hoike e pili ana i na Ha- > paha Kula. Iloooiaha, a me na wa Kula i Kumu, e hooko oukou e like me na mea a pau i kakauia ma kela Papa, koe wale oo aa Kumu o Honolulu aei. 2 ila) hoemi i na Papa Kula i hope, aka, e nee mau aku imua. O ka Helunaaa, mahele i 4kolu Papa, mai hooi aku mamua o keia, aole nae i hewa ke emi malaio, ke u<uka pa haumaua. * 3 Ma keJa a mo keū poaiima o na Hebe-! doma Kula a pau, oia ko oukou la Hoike | Bcbedoma e onakaikai ai no na haawiua ilo- ī bo oia puk) i mea e akaka si ka paa a n>e ka ; paa oie. Amaia la ao hoi, e haawi ai ka Haawiea no keiahi pule aku. 4 Mai a« aku i ka Arim»tika, ke puka > ok aka, aa kaumiM i ka Mokuna 10 o kr Heluoeaa. 5 I'na ī kiki aku oa Lunahelu ata ko oukou eau H»lekula i ka wa. Kula e hoole loa ; oukoau, ss ka mea, he manawa Kula kela ! mawaena o ka hora 9 A. M. a me ka hora ! ap.M. - | 6 I mea e hiki ai ia oukou, na paa ko ou- 1 kou Kabua.aolenoehoapau.ia ana kekahi Kumu, ke lohe i:i ka aoao kookahi wale uo, aia f»o a lohe ia na aoan el«a. Mahope ih« o ka paa ana o na olelo ao a a« aa «lelo kauoka a ke Kahukuia Mui, 1 «a haawiia aa Bila Kikoo Oala i na Kemu a pau t hiki mai, *me na Hope Kumu A & k«ia oo ka baaa bope loa an hookauia oa ! Kumu, me ka naau piha i ke mnhalo nui i ka Hana ake K&hukula Nui A hoi aka | la oa Kumn me ka aui, aole ao j boi i lobe i« kekehi leo kaniehu mai kekahi i Kuma mai. A ua kaawi aku Ke Kahokula Nui i £ona manao aioha i ua Kuoiu, no ka lakoa Hoolobe pono aaa i kana mau kauoha a pau j iloko o keia «n«u ia Kula Kumu eB. Ao ka haoa hope loa, a hoi akn la na Knmu i; ko lakou mau Home, he wahi paina »loha ■ ma kekahi Halo aina Pakē i kapaia, " Lilii- I kawai," Hookno (oa ia aa Komu roc ka po- < naikai. < Z. P. Poiii. ; Kakanolelo o ke Kola Ao Knmu.