Ke Au Okoa, Volume VII, Number 15, 27 July 1871 — Na mea pili holomua o Fiji. [ARTICLE]

Na mea pili holomua o Fiji.

O heia paeaina o Fij>, i kaulana iono mai io kakou nei, be pne looku i noho ia e n» pouli aoo i heia niau la, ua aao k»li ae ia noho pouli aoa, mahope o ka noho'nn aupum oaauao, a kak>u u enaaaolnaa aku ai, e uonpa'ipa'i eoai ana oia me ko hoko'i kolana. No ka mea, ua ''ao kauaka" mai kona mau poe aln lebulehu, a uu kukulu la lakou iho i auponi Kum(ifean« wai, i honmaluia ne kiao a me oa waiwai o kela a me keia mea, e oa kanawai i maluhia ai ka »«ho, ka hana a me ka lawelawe anH aiaua mea a pau loa e pomaikai ai. I mea uae bo k&kou e hiki ai ke hoomaopopo ma namea pili holomua o ia pae uinu, e lawe uiai oo nriakou ina mea i kakauia ma ka nupepa Eke Ltta o Kikene, penei: _ Me ke kapae aiia ae i na mea alaalai a Fiji e alo aku ai. na ike maopopo ir> aku isa na wah» a pao. ke ano holomoa <i me ka mikmla. He mea honkuemi hope nui ke kaua Farani-—P«rusin ia makou; aka, i ka

pau ans inai nei o ia mSQ kaua ana, m« !>e mea la. ke pii emoole hau ae nei ka makeke; a ua maoaoie au ma k» maikoi o ko makou pulupulo, e loaa no ka makeke ma na wahi a pau lōa « hoounaia aku ai, ina no, e hoomaoia ana ua mao henwka bam aoa la. Un manuoio no boi au, ma keia houemiia «na, uu nui wale ka pulupulu i mohai wale ia aku no ka pomaikai o ka poe hoopukapuka kalepa. U?. ane pohala loa mai makou, mai ni poioo o ko wakou ipau mea kaou a ka iuaknni ino ikaika i ulupe iho nei; a ua aoia mai no paha ;k? poe mahiai p ia mea. Hoe&ahi aae haawina i aoia mai ai e ea poino a keia m»kaoi ikaīka i pa ibo nei; a oia hoi p e kukulu ana ka poe mahiai i ko 1«kou mau haie, ūo ka va « hiki mai' ana, me ka paa pooo los, i pala aku ai i ka ikaik'a papuhi4i o im aAa makani la, a ina lakou, *• inakemake aaa e hoopakele mai i ka lakou mau kueuu laau pulupulo, he mea kupono ka pa'ipa'i aoa i pa lak iloko ona malama makani ino loa. Ua-naiainam keia mau kumu e ka poe mahiai, a ua holopono ka lakou mau hana ma ka malama wa no lakou iho, i ko lakou mau hala ame na mea kanu. I kuma uee, e hoomaopopo ai i ko ano holo mua a'u i iwopuka ae nei, ke waiho ae nei au i na wtiwai i aku, mai ka mahioa 0 lanuari, a hiki i ka la hope o Apenla, 1871; & he mea pono ofe ke hoomeoaoia, o keia ua malama i kapae loa ia ai ka oihana kaiepa. No ka mahina o Ai)erila, 1871 : EUMOKIUI-O KA IWAIWĪI LlWllA Pulu, 397 bena..; .............. 895 Aila, 19J tooa 685 Kela mea keia mea.... v . I 300 Huioa \ ~£15,760 Ka huina o aa waiwai i laweia no na mnhi oa eha, e pou aoa i ka la 30 o Aperiia, 1871: lanuan. £10.000 Feberuari . 13,450 Mariki..... 1,150 Aperila 15,780 Haioa ................... £40,380 Ua hoounaia ke kapena p ka moku &na moana Midnight, e ana pono i ke Kowa o Manuka; a ma ka la 10 o Mei, ua hoi mai oia 1 aua waiho mai oia i kana hoike malalo uei, imua o ka luua hoomalu o ua Komite o na Hana Anpuni, peoei "I keia kakahiaka ko'a hoi ana mai i Le vuka, mahope ibe o ka hooko liopa ana i na kauoha o ko oukou komUe, e kakali i ka h:ki ana mai o ka mokumahu lawe leia, a alakui aku iaia ma be kowa o Nanuka, ma kona alu i;kft Pm Aioa Hawaū k« U 5, hikt at«i la makoa m» ka Mokupuni Kamia. a no ka loaa ole o na lono a me na haiia mai no na mea e pili ana i ka Mokupuoi Nanuka a me na wahi e hiki aku ai iiaila; oolaila, haawi aku la i kekahi mea i na kanaka, i kumu e loaa ai kekahi mea e ae mai ana, e paiiata aku ai maloko o oa poPoa na nalu ō Naouka. Houuna ako au i kekahi o ko'u mau koktfa m me kekahi hapahaole ma keia haoa; a mahope iho o kekahi mau hora. hoi mai la lakoa. me ka holopono ole o ka laknu mau haoa Hoike mai la oa kaoi«ka, he inea hiki ole ke komo aoa aku ma n« poi'na oatu, koe wale no maluna o ka w*a. a me ka aaehenehe pilikia no aae e hiki ai.

' Oiai, he ehiko wale 00 la 1 koe e hookp ai i ua mau hana nei, a no ka makao aoa no Loi kekahi, 0 lohi loa mikou, aole e hiki pono ke komo aua aku ma k« kowa; aolaila, komo akn U makou ma ka poi'na oalu • LuaeaU, be «ahi i kao ole ia im ko pal»pala kuhikuhi ana, a kuu iho la ka heleuaaa na ka aoao hiki,oa heoaa loa o ka mokupuoi; malaila makou, i hoopee aku ai 1 kakahi kekua »et aioa, me oa! kaoaka a me ua lako, a k«kulu wn» la i ahi me ka oaa-ka o ka aioa. He eknla aa la o ko aaakou oaaa. nui ana 1 ke Kowa o Nanoka, i ka Mokupuoi a me ke Kapakai poi'oa nalo; a ma ia hoomaopopo ana, aole i loaa iki ka pohaku ino 1 11 i ai, i ma ka ia mt ka palapaU kahikuhi ain> O Nauuka hui, he mau mekupum inlii elua, he

hnpuha mile bo Iaua mai kahi a i i k«hi, e iB(if nnn mai k« tiem» a i ka O iia mokuponi nui ma Ha hemi, he «holu eka kon» eke», a he unnkum maloa knpuai, kona kiekie mwlaoa se •> ka lninn knulike me Uo ke kHi. Uh uhi f»Mspui« olnna nie ka n«-hel'-he'e, nohe nae he w-i; » m« ka ptlap<ta ainn, ua kaawnle loa aku hona kuinn<i i ho8kuk«ifi ai n>a ka palspa-la aina, he ekolu mile, ke KHawale 'ma ka hikio» akan. He loaa man no malaila ka ako, i ka wa rnaa a ka a>akiini ma ki» hikina he«na e pi mdi ai, a ua kuponu la wuni no ke kukulu ana i bale kukui Aole i ike mi ie e a'u kekahi m»a poino bou ma ke Kows o Nnouke, o ia wahi holookoa, he <nea Mupooo los ke ana pottb loa ia, iiia e koKua mai ana aa laina uiohamalui lawe leta; oiai, rne he mea la, aule i kaupaona ia ma ka palapaia kabikt>fei e nanais oei. kekuhi uvokupu-ni n «ae »a palekai poi o<i oalu." O Levufca ke kulanakauhale kalepa a me

ke nwa kumoku nui o keia paeaina, nia no i» mi Im robo hikina o Ovnlu, he mokunuYii kieliie me kons mau pun oioi ; a he ku Ja i» ma ba aoao «kou o Vita Levu, he ehiku mile ke kanwale inai kft aina ponoi aku, a be nmi a umikumamnlua mile mr»i Ban aku. Na haole ooho mau m« Levuka, ua 01 aku i» mainua o 600; be awa kupono maikai, a he olnolu ke kom-> ana aku M» Oa kulaoahauhale nei, he niau h«leknal aui, a me na hotele oia ar>a; a oke alanoi aui, ua oi «ku mamua o ekolu hapahi* mile ka loa. O ke kumu oui i pri ai o keia kulanakauhalo, ur sbu noi no ia malona o ka Mo aos o ia wabi

i Uiko waenn; a me ke nno ol«"lu ( hoikeia aku i na haole m» o ho laila kannka nui a k*umaha, o Tui-L jvuka. O keia io no puha na kumu ikaikB, i honliloia ai ia wihi i kulanakauhale. Aka, oka maiiao ana, e honkea nui loa nku i ua kulanakauhule oei, aole e hiki pono, oia'i, he elua hāuen a'ōi'akū'paha i-«, mai ke kahakai «ku, alaila, ua hoomaka āku ka pit ana ana lalmi mnuna a ka luai pele i noho mua ai; a ma na aoao hoi, u» opa'i pu ia inai, e oa kikiapali oūnui kiekie elua. Mawaena o na hale nui o la wahi, o na Luakini Enelnni me ke K»tolika Rnrna, ka Hale Oinana Palnpala, a me kahi nnho o ke Kanikela Beritinia. Oka poe kelepa a n>e kekahi poe oihuoa e ae, he mau kauhale naui ko lakna malalo.mai o ke kuemaka o na puu; a oīa no hoi na pilena ohope mai o ke kulanakauhale. 0 Keia mau mea a pau i kukuluia. ke nanaia aku mai ke kai aku, he nani mauli. M« malama o lann*ri i aku nei, ka wehei» »oa o k» Atmolrlv Fji, a oholopono na haoa. He nai wale, o« pomaikai i hoonoloia, e pili ana e-e ka hapanui o i« miuaua i na kauaka maoli. O :.«* ka-nawsi-»«p nui loa uae, oia uo ke kauawii e keakea aoa i ka rama, e papa aoa i ka inu ia aoa o ka waina, ka bi >, a n»e ke Halepain ana oia mau mea. Mahope iho oka nooooo pouo a me ka ae like ia an» o keia mnu u»o», ua pol-ai aku o Tai Bau ika poe mahiai a pau ioa e paioa pu me ia ; a ia maoawa, i waiho ia mai ai ua mau kan«w*i oei imaa o lakou, no ko lakou ooonoo a mo ka apouolo» ana. He mea kanalua ole no, o Suva, ke awa ku inoku maikai loa ma ke»« pa« moku; aai ' ke waihu la ia oia ke kapakai heotī o ka mokupuni nut o Viti. Me he mea la, e lilo ao* <a, ma keia hope aku, i awa k'pa oo na no< • kumahu lawe leta mawaena e Kikane ee Hooolulu ; a me he mea (4 no paha r»a keia wahi e hui aku ai oa mokumaho No Zilani rae ka laioa ntfi i Kapalakiko. O ke awa.'he elima mile mai ka akao a ka hema, a he eha mile, msi ka hikiaa a ke ki>mohana ; ua kaawale ak4a pono ka nuku e hookomo aku 6i, a he oo na manawa a pau loa. O kahi ano poino wale no o ka nuku, Ma ma ka aoao hikina o ka hookomo

aoa aku, <»ka, he hiki wale oo iajke ae, m& k'a bo >mau poio aaa i wa, a baU he nap» tnil« mai ka phi na oalu mai ; a hihi pono mai i bahi e fcuit »i b ka h«)euma, e huh «ku aoa nia k«la eoao mai kauhala o «aaaka maoli oia ka lae b §uva. 0 ka Ai'ua ma ka aoao hik.'.ia £ me ka skau » ke awa, no ka Hui Puluueaia u» i« ; a ua ; aoeene e paa poao loa i ka n<iho u e ka poe mei >n& a me B<ilturata mai j a he lehulehw wale o lakou, i kukulu ae i oa hale Dui kupooo maikai. Ua momooa aaikai ka aioa a»« ka t«p.i luaipele ; a, oiai, he loa ia no ke kauu ana i, ka pulupulu, ak», ua makau la nae ka oui l<>a o ka aa ma ke kapakai lukioa hpeaa o Vtti, a he m«a paba ia e ioo ai ka pokipulu. Ke hooikaīka oei ka poe maliiai i ka waele ppa i ka aioe. U4 haiole'o •« kekahi kahunapul* o K iha- §<>, uo ka mst 4 oili ana ia loa»jpa a me ka wahioe a Po(ipara, a aaahope īho o kAoa kuekaa ana oo tia mea e ae, hoopuka ae la ia, 1 "Aole iie kanaka opiopio hookahi me ka 1 • i<ia e [iuatia o'o «« he naaapo o loaepa." | ■ K"a taea huaa o ka *»ahioe,—kooa uiauao 00 kana kaoe." u