Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 3, 2 May 1872 — HE MOOLELO NO IVANAHO! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO IVANAHO!

BUKE n. MOKUNA XVIII. Pane mai la ka Lede. "O ko'u mau hoomaikai aoa me kaoa mau huna koa lua ole no i», aka hoi, gko ka Laoi makemake iho la no ia e hoooele mai ia'u i keiki rae ia mau hakaka wiwo ole aūa. Ke hoomaikai pu aku nei ao no koaa lokomaikai ia'u, a pela hoi me kooa hoa me ia, no ka hele aoa mai ia oei e ike i ka wahine kaaemake o AdeliD&, ka makuwahine o Atelene, oiai oia iloko o ka hora o kona kaumaha kuhohonu, a «ne ke kaoikae Ms kau maiama ana ekuu pilikaoa aloha, ke paulele aku oei aa e boolawaia ko laua makemake me oa lokomaikai i hiki ole i keia mau paia kumakeaa ke haawi oku." Kulou haahaa iho la ea malihini imua o ka makaahioe ehaeha a hele aku la mahope 9ko laaa kamaaioa aana e hookipa. Alakai ako la oia ia laua ma kekahi alapii pakaawilī, a hookomo aku la i kekahi keena maluoa : koke.ae o ke keena o ka wahine kane make, a ua iike do ka oui o ia keena me ke keeoa inua a lakou i haalele aka ai. Maaiua ae aae o ka wehe ia ana mai o ka puka o keia

keeaa, ua lolie ia aku na leo himooi hanikau mai keia keena mai. Ai ko lakou komo au« aku, aia ho« he iwakalua ko nui o na poe e ooho ana iluko, he niau lede kaikamahine optop«o «rale 00, ooloku"mai o ua lede o ka haaauoa alii Snkoua. Eha roau kaikamahi-; ne opiopio ena spa hiuieai, a oa Rowcn« ke aiakai aoa ike inele o ka himeoi aiia nu ka uhiioe oka mea i m»ke, a elua a ekolu waie oo pauku o oa himeni a lakou i mele ai i hiki kupono ia makou ke hoike aku : £ hoi ka lepo i ka lepo, Ka ilioa o na mea & pau ; Ua haalele mai ka noho hale, I ke kino mae wale, E hoopau ia e oa ilo,— A hoike ka palaho i kooa ao'o. Ma oa a-la ike ple ia, I hele ai kou uhaoe, I oa aupuoi o ka auwe ; I kahi o ke abi o ka eba, Nans e hoomaemae pa haia, Na hewa i haoaia i keia ao. Ma ia wahi kaumaha, Na ko Maria ahoooi, E hookopaa i ka manaoio ! A hiki i ka wa a na puie, Na alaoa, na halelu hemolele, E hookuu ae ai i ke pio.

Oiai e oiele ia ana keia mau himeni kanibsa me ka ieo hoaooano eehia, uia hoi, ua (Dahe|eia ae la db teea oloko i elu» poe, o kekaLi poe e bumo ana i na einebf<raidere humu noeau malana o ke kapa uhi nui v> ka pabu o ba Atelane, e like me ke akamai a roe l:a ooeau i loaa i kela a me keia, a o kekabi poe hoi e hakn aoa i na pua mailoko mai o oa hiaai pna, i maa mea huooani kaoikaa no ka mea i make. O ka nanaina aku i oa hiohi>na o keia maa kaikamahioe opioopio, oa halawai mai oo īa me ka makemake ume maoao me ka li-a, oiai ua haiamu ia lakoa a pau e ka oaoi, oohea, hiehie, a me ka haaohano, aka hoi, he heleheleoe kaumaha 00 i ka aana aku, i hooulukuia mai paha e oa kaoikau ana no ke alii Atelani, kahaku o ka ha'e kakela Conigaboro. O kekahi hapa o lakou e hawana waoa ikt ana me kooa hoa, a ! be mau aka hoomahie ana hoi ka i lua&o ke-j kahi. O kekahi hoi e kiiohi ana i ke ano o kona kepa kaoikaa. O kekahi mau luaoa oaoea ana a lakoo, oa hoohīkilele ano e ia e ke komo aoā aka o\2eder>ca a me kana mau malihioi, a naoa mai la lakou me ka hoohuoi | osi i be ano o keia mau malihioi. O Rowe-. na wale oo ka mea i hoohuoi ole i kooa wa 1 ike mai ai i ka N®ita Eleeiē, j kooa mea nana i heūpakele. Aioha mai la oia ia ia me ka lioihoi oai. Oia pu no kekahi J hoalii ia e na hiohiona kaamaha, a he raea ane hiki ole i ka maoao ako, aole oia i kaamaha ao mea e ae, oo ko Alelane make aoa wale no, aka aae, u ka oiaio aa haioa īa mai e ka puana " a ka moe," aole i oi aka kona kaumaba no Atelaoe, mamaa o kona maa maoao kaalneha ao I?aaaho, a me kona kulana pilikia O Cederica, aole ei* i ike i ka mole maoli 0 ke kaumaha o kr.oa milimili, uobi*a, bs«anawaoa ae la oia ia Rikeke i ka i aoa. " O ke kamu o kona kaumaha aui, no ka make aoa o kaoa kaoe hoopalau ke 'lii Atelane." A he mea kanalua ole no boi, o keia mau kamailio aoa mai a Cfdtrici pela, be kumu ia e hoohui ole aku ai o WiVif«reda i kooa roaoao kaaikau me oa poe kumakena o ka hale kakela. Mahope iho o ko Cederioa hoikeike aaa i aa keeoa e ae o ka hale kak«te kahi o na baaa kaoikau e (looiMkaakaa ia aoa, lawe aku la oia i kaoa maa malihini maloko o kekahi keeoa ouko, kahi e hookipaia ai na oaalihiai baoohaTio. i pili ole i ka mea t make, ka poe boi i hoonelei* > b£ fct>»hoi o ka booboi aoa aka iloko e ka kumakena ana Ma ia wahi 1 k«ao(w «*i ia laua e hana a e hooluolu 1« Ut«a iho au ka ai, a me ka iaa aaa, a i ko

na «a i aD«be ako ai e bele, lalau aho la ka NaiU Eleele e paa i kona liaa. " Kjo nonoi aku oei au/' «abi aoa. hoomaoao tbo oe e ka B.trooa haoohano .no kau hoohihi. I ko kaua wa i hookaawale hope loa ai, un hoohiki mai oe e haawi mni ae hooko boi no kn' 'ie ooi aku ai io oe " " E ka Xait4 haiiuuaao," wahi a C' deric» ; " mamua ae o koo oonoi aua msi, ua ao kahiko aku no au e haawi iaoe,—oiai, iloko o keis wa o ke kaumaha." " Pela nō," wahi a ka o»oi, •' ua hoomanao au pela i kau olelo—a o keia ka manawa e hookoia ai—aole no hoi aa i manao he moa kupon<i ole ka noooi aoa ako io oe iloko o ka wa e aneaoe mai Hna e kannia aku ke'lii Alelane i ka lua kupapau, no ka mea. he mea kopono kc kenu pu ia ana akn o oa manao aiwie no keia mea i ka lua, a e hoopeu koke i« ke k»li aoa i keia wa " " E Sir Naita o ka Laka-Knpee," wahi a Cederica . " Uu manao au o kau noi ua pili nn ia ig oe iho aohe 110 ka mea e ae T no ka gsea, peia v/el<i no e haawiia «ku ai ka hanohano o ko'u hale maluna ou, me ke komo ole mai o kekahi malihini." Pane aku ia ka me ka oluolu. " Aole au i oiaheoiake e hoohui mai > kekahi mea e 8e no ka'u noi, ke oie oae oe e hoohauoli ia e kouake ike ana i ko'u aoo maoli. (Ji ike wale iio oe ia'u ma ka inoa o ka Naita Eleele o ka Lakakopee i keia we. la e ike mai ia'o ma ka inoa o Kikeke Paianatngeneta !" la wa hooho ae la o ūelenea me ka hikilele, # ki/eau hope aka ls "O Rikeke o Anfj tu ka I'' " Ē Ced«rica maikai e," wabi a ka Moi, " aole pela, owau no o Kikeke o Enelani ! ka «ina a'u i manao nui «i, —a nona hoi kuu inau aUe pau ole ana, e ike i ka hoohui lokahi »a Hfia o kana mao keiki, kekohi i kekahi. E ka B»ironft maikai, no keaha la oe e kukuli ote iho ai i keia wa iiiiua o Wou alii ?" •] Pane mai la o Ccderida. "Aole ha e ku-. kali k<>ia mau kuli iinue o ke koko Alii o No- !

remi>r,B." " E wnjfto i kou manao ann pola," wahi a ka moi, " n hiki i'ka wa a'u c h ima aku ai ia ue, he kuleana ko'u e hoomalu like ai maluna o »8 Noīemaua a me ns Pelekane." "E ke alii,'' w«bi a Oderca, "ua e - wi inua au i ka'u olelo hoohiki no kou hooiktika wiwo ole ana me ke koa no mauou, a 0 ka'u uku hoi la ia oe e hooko wale no wau 1 kiin mau mea a pau r noi mai ai. Aole au i n« upo no ke ano o kau ulelo he kulenna kou iloko o na koko alii ma o kou maknH'.ioe ia. No ks mea he paa oe mai a Matllda mai, ke kaikamahme hoahanau a Edegera Atelina, ke kaikamehine ponoi a Maleom o Sekotia. Noloko io mai no o Matitda o ke koko elii nui Sakooa, aole ia he hooilina no ka noho moi." Pane oluolu aku U o Rikeke, " E ka Bjrons inaikai, aole uu i mnkemake e hoopaāpaa me oe ma ko'u kuleana moi, aka, ke kauoha aku nei au i/t oe, e naoo, e iroi aku a puni ke aupuni, e loaa anei ia oe kekohi mea i oi aku mamui o ko'u kulaoa i ka noho «lii o Eiielaui." I mai la o Cederid*. "E ke alii. o.kou kuleana nui anei ia i hiki mai »i ia nei, e hai mai ia'o pela r E kaohi n\ai ia'u, a e hoopio iho i ko'u lahui, niamua ae o ka uhi ia ana o ka pua alii hope loa o ka Ohana moi S>k<ma eka lua kupapau ?" Ua haawe hou iho la kaumaha kuhohonu maluna o kona mau heleheleoa iaia e kamailio ana i keia wa,— ' Ua oīelo akakaleaia mai ua haawi wiwo ole mai hoi oe !" Paue aku la ka moi. "Mao' ke kookoo

i hemolele ia/aole pela. I olelo w&lewale aku ! aka oei oo au ia oē me manao paulele j aoa, he pono ke moe iho kahi kanaka wiwo ole | malalo o kekshi ( ilhea e alaku ole mai ai na | i pilikia nui." " Ua maikai-sa mau nooooo ana ou e ka Moi, —no ka mea, o oe io no ka Mai, a e hoowabawahs mai nooei Wa mau keakea tiawaliwali aaa aku.—Aoīe an e a-a e keakea hou ma keia hope aku i kou kaleana Moi, aka nae, nani ke akamai o ka imi ana mai i k»hi o ka pooo, a me ka hoohuli ano e ana aku ia^u." I mai [a ka tfoi, " Ano, akalii no aa » n<ji maoli aku ia oe i ka mea a'a i hoohiki ai, a ke paolele nei ao, aole no oe e hoole mai, e like roe kouhoole ana i ka ike mai ia'u »a ko'a ano be Moi no ka aioa. Ke nōi aku nei ao ia oe e like me ka'o i olelo ai, a i hoonele ia, he mea hilahiia keia no ke kanaka i haawi i kana maa ae me ka hoohiki ane—Ma o kou aloha makua la, e haawi aku i kau olelo kala makua, no ka naita maikai, Wilifereda o Ivanaho No keia mea wale no ke komo o kaa kaanui ana, a o ka'u noi hookahi keia ia oe no kn pomaikai o kuu hoaaiulia, i hoopaaia ai na maoao pilihaa ana mawaena o kuu poe kanaka paulele " " O Wilifereda k-a keia I" wahi a Cederiea me ke kuhikuhi ae i ke keiki M E kua Makuakane I—kuu Mekuakane !" «ahi-ā Ivanaho me ko kuloa ana iho ma na wawae o Cederica, ' E haawi mai i kou kala ana no'u ! " " E kno keiki," wahi a Cederica, tne ka hoala ana ae i:i ia iluoa, " na loaa ia oe na kala ia mei kou makua ako. Ua hoomaopopr> ke keiki a Herewada, a ua ike lea oia i ke aao o kana mao olelo, n»ai kou wa i hele aka ai me oa Noreman& a hiki i keia - He ake ao e ike aku ia oe e kahiko ana i ke kapa aaha mau o kou m«u kupuna Pēle kane —aole he mau koloka ekekei, me na ipapale hoohiehie, a me na hulu e welo ana oaalona iho e ikeia maioko o ko'o haie. E

pooo he keiki a Cederict» e hoike i kons ano I Pelekaoe kahiko " s me ka leo kuoo i pakui | boa aku ai ia i ka olelo aoe, "E hoomaka aiia oe e kaaaailio inai ia'n, aa ike oae au i kou manao noi,—O ka Lede Roweua eloa oua makahiki pib« e nolio ai uiai keia niaoawa aku, aloiia, aein oia e hoopaiau bou i ke kane, du ka inea, momuli kue mai ko kakoii mau kupoaa Sakouu ia kakou, ūo .ka hoopalau hon aoa ia ia mamua o ke kano ia aua o kana kane huopalau, a o kona hoa kupouo hoi i kulike ma ka hauao aua.—A I—ua ualo aku la ia ! Ai ae aa e koke ia ano, e poha bou auauei ke koko o Atelaue, a e ka mai no koua uhaue iiuua o kakou e pap{i roai no keia hana hilahila ia ia." O keia mao puana leo ona a Cederica, me he mea la, he puana unn na ke kilokilu, no lea mea, aole i liuliu mahope iho, o kona h<>oki ana i ka olelo, aia hoi, ua u-u-ioa mai la ka f*uka, a hamama mai la ke paoi, a ika ia l aku la o Alelane eka mai ana imna o lakou I me kooa kapa kupapau. ua naailo kona heleI helena maka ika naaa aka, ua iwiiwi hoi, a'aa like nae he uhane la i ala hou m'ai ka make mai I O na helehelena o keia kino knha uhane Jap«, y.. feti j feo hoomoka'uka'u maoli, a oa eehia iho la oa }>oe a pau e noho ana ma ke keena Kuemi hope ako la o Ced«rica a pili ika paia, a hilinai aku la ilaila ke ane hiki ole ke malama i kona ku ana, no ka bauk«ke i k» niakau, a n-in» mai la oia ike kino o kona hoa-.Uoha. O īvanaho hoi, kuhikuhi ae Ih ia i kii hoailona <i ke ke-a, uie ka pule ann ma ka olelo Sikona, Latina, a me Noromana Piir>tiii, a o Rikeke hui, puaua ee la ia i kekahi mau hunolelo Litina. Wa ia nienawa r»n, Inheii aku la kpkahi wawalo ana u me nn ba]uku aoa ma ke al««ui |iii o-lalo, e ana keknhi. "E hopu i na .moneka ino !"—a o kekahi leo e kabea nni, " E kiola ia lakou i kalua pouli !v- -" E kiola ia lakou mai; na wabi oioi kiekie enNi o ka !" Ua hoihoi hou ia mai la na manao kaoaka ana o C< > derica i keia wa, a kamailio aku la oia i k« inea aua i manao ui he kino uhane no kona hoaaloha make :—" Ma ka inoa oke Akua, ina he mea kion ola oe, e kamailio mei! ina he «uhnne make, e olelu mai ia makuu i ke kumu o kou hele hnu ana mai, malia he meu hiki no ia'u ke hoihoi aku i kou ohme iloko ii kahi e moe innlohia auu.—E Alelane hcinobßni>, ina <>e he kino ola, a he kino make paha e kamailin mai ia Cedrnca ane ī" Pane mai la ia, "E kamuilio aku no au ke akakuu iki iho kuiypee *i>a, a ke haawi miii oukou i uianawa no'u e hoomaha ai," Mahope iho o ka hula ana ae o kekahi mau minute, pane mai la ia ; " Ninau mai nei oe lie mea kino ola anei au ?—Ke hai aku nei au he mēa-kino ola no au, a e like no ko'u ikaika i keia wu, dic U inea'i hauai ia i ka ai ame ka wai txr na la; ekolu i liala ae. O na la ekolu i liala ae me kuu ai ole i ka ai ua like ia uie he mau inakahĪKi la ekolu ka loihi.—E ka makna C< il< rica o ka beieua a m.e ka wai ko ke kaoaka ola, a i nele ia muu mea, aole he kino ikaika e loaa i N kanaka. No na la loihi ekolu i hala ae, aole he ai kupono i hookomoia ia'u, a ma o ko ke Akua lokomaikai la, ua ola au a hiki i keia wa a'u e hai nei maanei." Pane akn la ka N«ita Eleele. "E ke alii Ate!ane. Ika aneane ana e hiki ika hopena o ka hakaka haliana aua ma Torekuilatone. ua īke paka aku au i ka uhnn ana o ke Tcmepela ia oe me ka pahikana, a ma ka hai ana mai iaf'u, ua moku pu kou poo i ka.puhi— a hiki i papa auwae." | '• E Sir Naita, wahi a Alelane," ua kuhi-j hewa oe, »ua wahahee hoi o Wamaha. Ao!e be wahi i poino o ko'u mau niho, a ua hiki kupono ia'u ke ai i ko'u aiiia ahiahi. I ka uhau aoa o ke Temepela i kaoa pahikaua, ua huli ae la kahi oi, a ma ka aoao palaulau ka pa «na maluna iho o ka newa a'u i pale ae ai, a me ia newa i eha ai kuu poo i ka honpili pu ia ann e ka ikaika o ka hauna pahi, a ina he papale kila ma kuu poo, aole loa au e ike i ka elia o ia hauna pahī, a ina hoi ua halawai hakaka pu maua, me ka hiki ole ia ia ke holo aku. Aka, ua hioa koke au ilalo no ka ikaika o kana hauua, eole nae au i eha. Ua haule pu iho la maluna o'u na poe make o keln a me keia aoao, nolaila i hiki ole ai ia'n ke ooi ae mai kahi a'u e Wfciho maule ana, a hiki wale i ko'u wa i ike ae ai ua hookomo ia wau ilokoo ka pahu ; pon>Bikai naei ka we.he hamamaia ana o ka pahu, aole i pani ia, a tse ia hnmama no i qraiho ia ai ka pahu ma ke kuahn o Sana Edemuna. Ua palua kuu kibe aoa—a auWe ae la au—a kaakaa ae la kgu mau maka, a ia'u i boomaka ae ai e ala, la wa i holokiki nai ai ke kahuaapule Sacari(aoß, a me ka Abota, no ka lobe aoa i ka lee, āe ke laua mau helehelena mikau i ka nana aku. Aole o'u kaoalua, ua kahaba nui laua, do ka ike ana ua ola hon au, a ua ano pioo ko laQa manao, me ke ake paha e make hou au i lilo li o Iwa n» hooilina o kuu waiwai. Ua i»i aku aue haawi mai i ke kau waht «aioa, a haawi rhai la kekahi o laua, a i ko*u inu aea aa «ue be mea la ua pai po ia me kekahi lanu hoohiamoe ikaika, no ka mea, ua haule aku la aē, a emooia ua uhi mai la ka hiamoe kūpouli ia'u i oi aku i ko kuu hiaame mua «na,— aole au i ala hou no na hopa he nui m» ia bope mai. I ko'u a<a hou anfe ae, ua f aakqu man lima i ka nakinakua, ■ «« kua mau w«wae, a ua hookomo ia wau maloko o kek*hi k«eaa pOuli loa, a ma ke ano o h« ea polona a me ke kiwa o i hnnm»n*o ae ai a», J o ka hale u ka Imkmi Kde«nuna e wa h» bm)i* ia ai ■« ni poe mak«. « ! )