Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 3, 2 May 1872 — HE KAAO NO AURORIANA. Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro. [ARTICLE]

HE KAAO NO AURORIANA.

Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro.

HELU 20. I ka haalele ana iho o na poe i mareia i ka malo o ka hale hoano o ke Akua, nane iike aku la na men a pau loa ma kahi i hoomakaukauia ai o kekahi ianai ahaaina tnare nni.'a oiai ka lehulehu e hoomaka akn ana e heie i kahi i hoomakaukauia aio ka ahaaina mare, ua uoi mai ia ka Moi oka Hiiana i na poe i mareia, e kuu lakon maluna o ka elepani, na ae aku na poe i mai'eia i keia hana lokomaikai a ka Moi o ka Hiiana, a hoio afen la lakoo a hiki i kahi i hoemakaukauia ai o na meaai ona auo a paa. īka noho like ana iho ona ma na aoao a paa o na papaaina nui i hoomoeia malaio o kekahi lav<ii aui i knpono no ka hookipa ana mai i ka leholehu hoiuokoa, oiai, i ka makaukau ana o ua mea a p:»n ioa e ai i na mea ai, na haawi mua ia ka hoomaikai ana i ka |inoa o ka Wakaa nni, ka mea B9na mai ua pono a pao u kefa noho ana. I fea p,to ana oka pule, oka hoomaka iho la iio ia una inea a pau i ka ai aua, ua ai a lawa ka wailiona o ka opu. ua inu a keiiā, a haaleie iho ua lioa ai i ka papaaiua rne ka maluhia, a mahope iho*o ka pau ana o ka ai ana, haawi m:ti la ua poe hookaui Inea leaiea, i kekahi leo melo no ka hanohauo o ka Muiwahine Aūroriana t a eia iho "malalo

uei ke ano ouu leo mele nei '• ' ' " E ka rose nini o ka Hilaua, E ka Moiwal.ine Anrariana, ' E ka liau iiruī o na manua, E hoike i kou kulanu, I ikea kou nani molamola, E kamamo a Senedowa, Puka niai la he hoku olino, Hanoli i.ui no na poe o ka Hilana, Uhi na ao aole no e nalo, Hulnli no e like me ke daiiuana, He auela no ka liilana, Ahe koa wiwu ole hoi, Uhi ka iiiaiia o keao, Loaa ka lanakila noi, ' Hauoli piiui o Sekotia, i. Hui Edineboro me k* Hilana, Loaa ka inaluhi» maikai, Lokuhi pu namanao aloha alii, No ka roae nani o ku Hilana, I ka lohe ana o na mea a pau i keia leo mele, ua nui ka hauoli o na mea a pau, do ka piii pono o ka leo mele i ka mea nona ko kakou Kaao, he nui no na leo mele maikai a ua pue nei o ka Hilana i kuupaa mai ai, ua hoomawia ka lakou mau hana lioohauoli puuwai, a hiki wale i ka wa i huli hoi aku ai ua Moi a me na 'lii a me ua poe maka hauohano a pap maloko o ka nkaliia aku hoi ekb lakou mau puali koa. Ika hora ehiku o ia po, ua malamaia he ahaaina hulahula, a o na hoa i noho mai ma ia ahaaina hulahnla, o ka poe wale no i loaa na palapala poloai mai ka Moi Auroriana aku, ua hoomauia na hana lealea kupono a hiki wale i na hora ma o aku o ke aumoe, ua hookuuia na hana o ia po, a hnli hoi akn ia na hoa i ko lakou mau home, a hookuu akulailokoo na aina moe uhane, a hiki wale i ka wa i hohola mai ai na eheu o ka maīamalama malqna o na aina a pano Europa.

Ma keia wahi o ko kakon Ka«Oj e boli ae kakon a nana aku i ka hana a De]c*ma maluna o kana aliiwahioe/oiai, i ka pan aoa o na hana lioohauoli manao o oa po uei, huli boi aku }a iaua maloko o ka rorai moe, hoopuka okn la o Delem;i i kona manao imoa o Anro riana, penei : ".E ka Moiwahine, kamea nona ka nani palena ole, eia no ka Uoi o oe no keia e ka naea a\u i kaena nni ai no koa oani, heaha no la hoi kon mea i hoike 016 mai ai ia'u, oiai kaoa e Inana pu ana maloko o ko'o home pakaua iloko o na la i hala ae nei, mamaa o ka ike aaa o na oiea a paa, ina no la hoi paha aolo au e hoaa iinna o ke kuaho i ka wa o kaoa i hoohuiia ai iioko o ka berita bemoiele o ka mare ana." No keia mau olelo ninan a kaua aliikane, mino-aka-iki iho la o Auroriana, a hoopnka aku la oia i kona mao manao imua o Delema, penei : Ina paha aa e hoike hou ako i ko'o aao inaoli ia oe, ina la aole e lAaa ana ia kaoa keia kolana, no ka mea, na maopopo ia'u, o koo hoopuka ana i na ple'o kaena no Vo'u nani palena ole, he mea ia e hoopau wale ai oe i ka maana ana'kn i kou oU iho, a e bool»li ae auanei oe i kon manao paa no ka hoomau ana i ke kaua n>e ka loaa ole o ka pomaikai, » e paolele mai aaanei oe malona o ko'o nani w«le no, a ke ole e hoomoamoa ia ke aloha iloko o ko kaaa mau pouw»i, a hjaha ibo la ka pomaikai noi e haolehia mai ana malona o'o t Ke hai akn nei ao In aobe pomaikai <» loaa mai aoa ia no ka mea, o koo pale ana aku i keu man eoemi me ka'wiwo ole, bē haawioa hanohano moa ia i loaa ia oe, a i mea e maopopo loa ai ia'u, owau ke kamo o ia kaoa kaloko i ala mai ai, no ia mea, na hoopaa iho ao i ka j «ao paa loa iloko o ko'a puawai, e hooa keie I Hoa i ko'u t(ulana maoli, a na ia aoo aa i la-1 [we ai maloko o ke koloka o ka hookohnkna ( ano alii koa nui, na ike pono w ia'o iloko o ka wa kaua kuloko i puu iho nei, o ka make ana o kon mao enemi oai, na ko'o mao lima

peooi i o—o i ba ma'o o fc6 ifiUft ol» «at, a» \» moa hoofcafel waie oo i loaa lik« kT k&ua hei» knlae» kttoofa«Ao a kao«« hiipoi nei, • t»o na onea boi« plti aaa ao ko'a b«ua kele ana i ko'a aao maoH, he ia naoa i hoomoamoa i ua ia*eao aloba'ik*o o ko kaaa maa pooimi, a**hie hoike ana fa o ka haawina pomaikai i k>aa ia oe. © hoomaoao oe, o ba ke Akoa hana kopaianaha ia i waiho maiai o oa'keiki a kanaka,

a i keia wa, ke ike o«i oe ia'a ma ke ano he wahiiie ai, e tike i feaen«r mu« ai, he Exga i moenhane mīrtroleia V oe, he na&i ia, n,a ko i ka ikoi o ko makemake."

I ba paa aoa o keia mao olelo a ka Moiwahine Aororiana, haole like aka la lana iloko o oa kaiaaln o ka aina moenhane maikai aaa, o na hora i hiamoe ia e laaa. lie inea iiili waieno; aka, i kahoea ana mai o na knkona o b& la e kiei mai malana o na pae manna oka Hilana o 3ekotia, ata tnai la na h.akn o ka haieulii, a iiolin iho la i ko lana mao kahiko nani o ia ia, no ka mea, inamua ae o ka paa aaa o ka paina kakahiaka oia la, e hoii hoi eko ai ka Moi o ka Hilaoa, a me kona oiau nkali, a me na poali koa noi, a me ka poe hookani mea ieaiea. I ka pan ana o ka paina k&ii&hiaka, na hooponopono mikiaia ia~ ke kukoluaua i na iainakoa, i ka makankao ana o ka hale iluna o kaelepani, ua uukaiia na aloha pomehana mawaena o ka Moi o ka Hiiana me na hukn o ka haiealii, » heie ako la ka Moi a komo iloko o kona haie' iiana o ka elepaui, he maa minute paha i hala #eo ba i)t>ra ewaia o ke kakahiaka, hoomaka aka la ka makamna o ka huakai e maki akoi nia na pipa alanui, haawi mai la na poehookani mea lealea i kekahi leo nieie hou, i pili pono i ka mea nooa ko kakou Kaao, a eia malaio iho ke ano o na ieo mele nei :

" Non Moiwahine ke aloha, i ■ Ka hoko nani _ hia'ote t'pūka~aē, M» na manna o ka Hilana o Sekotia, He aloha iini no na pua, He rose nani nou n Edin^boro, Welo e ka hae nani o ke kea, Hoohui paaia kakou a pau, Mulalo o ka mana !ani, Nou e ka Moiwahiue ke aloha, &e." Iloko nae o ia mau ia, ma na wahi a pau o na okana aina a pau o Sekotia, ua> lilo ka nani o ka Moiwahiue Auroriana a tne kana mau hana koa wiwo ole, i mea kaao man ia e na kulana ano kauaka a pan i ka po a me ke ao, a no ia mea, ua laulaha aku ka iono uo ka Moiwahine Anroriana m« na wahi a pau o n& uui o Europa. me ka hookahaha nui ia o ko lakou man manao. a ua liio o Auroriana i mea kaulana iwaena o na Moi a pau loa o Eun pa, a na ia mea i kono aku i ka manuo o kekahi mau Moi a me ko lakou mau ohana, e holo mai i Sekotiae ike knmaka ai ika Moiwahine Auroriaaa. Ika ike pono ana o na Moi a pan ia ia, ua lilo ko lakou mau noonoo maikai ana i meaeaienui ai no ka ka Moiwahine Auroriana mau hana lokomaikai ana i na Moi a pau i hele msy e ike ia ia a me kona kulana, ma na lnana maikal ana o kona home alii, ua ku i ke akamai a me ka uaauao kana mau hoopuka manuo ana : mai, a o ka mea hilu loa nae, oia do ka uani t a me ka ni o kona iielehelena, a me ■ ka wai!'pahe o kana kamailio aua mai. Ua kaulana ka inoa o ka Moiwahine o Sekotia no kana mau hana maikai iwaena o na lahui i kipa mai e ike ia ia, he Moiwahine hoopono, me ke aloha i na mea a pan, he kokua i ka poe ilihune a me ka poe nawaliwali o ke kulanakanhale o Edineboro, «ole oia e hokae, a hoowahawaha, i ka poe a pau i hele aku e ike irf ia, ua hookipa oia ia lakou me ka oliiolo. Ika puni ans?o na m%biii& elima o ko laua uoho pu ana he kane a he wahine, iloko o ia manawa, ua hoolilo aku oia i' kekahi puu dala nei mai loko mai o na lua bnna 0 ka Hilaon, raa na manna o Sek<itia, no ke kukulu ana i kekahi haleknla uui mtfK>koo ke kulanakauhale nui o Edineboro, kahi e hoouaauaoia ai na keiki o kona lah«j ponoi ma na mea ike hohonu o na ano a pan, kahi hoi e loaa moi ai na pomaikai he nni wale nana e hoolako mai ia lakou me na mea » pan loa e oluolu ai keia noho ana, a aole n« hoi oia wale no, tie mau hana e ae no kekahi i hapai ia me ka hooikaika noi ana e hoopau i ka noho'oa hopo o ktkahi hapa o ka lahui Sekotia.

Aole oia i ho»>j»a i kooa bele an& i D a ba!e o kooa mao makaaiunna, me ke aopo aka ia lakon ma na haoa māikai a ka Hako imoa o na mea a pau, oia kekahi o kana m&u haoa ano nui i hooikaika kino ai no ka pomaikai o ka lehulehu, oiai kooa mau ]» q aoa ma keia ao, a hiki waie i ka wa a oa Heaa meoemene ole ok& powa i kailf*ka ai» kooa oia i wMeaoae, ka mea hiki ole i oa kamakaai o keia ao ke koai ako oo ke ola e aoa mai ai. He makahiki okna &me oa eaahioa keu ko Uua noho ana me ke alpha o kekahi i kekahi, foa loaa he bua mai ioko mai o kooa pahaka! j ka mea hoi a ka Moi o ka HiUaa i ooi m.i ai aana e hauai. M* ia h\>pe iho. aa hoi lekahi mai na Moi a pao o Eoropa me :a ma k"c aoo ohv»lo, aka, oka Moi o Norewai am e kona ohaoa alii, aia iloko o lakoo oa maaao hoo* maohala oo oa Meiwahioe nei o Sekotia. oo kooa lawe aoa i ke ola o ka Moi moaSekotia a me kaaa keiki, mai ka maka ac o kaoa pahikaoa, oiai o oa Moi maa oei i makeaiia »•, he m«mo o» oa kopooa alii moa oka lahui Norem&i, a oo la knioo oa imiia nako«na e hiki „ ke la»e i ke oltf o ka Moiwahiee, na nni na manawa i imi i« ai na mea » pan e hiki ai ke hooko i k«»ia hana aloha ole i Ihh>poUpnla i» iloko o oa aoaiaa hui malu o ka ohana al» o Norewai.

j^s^samam KwiaM, loa, P» ho9iia»nattfWEO« I ! amana o ko lakou Aspaß% e Afl* pani 0 S9koti»> « boofeo ai! fco >&& makemake, ina e IHo.ia f& ka pso o ka Moiw«hūid Aororiana, mai ka a>ak&&eokatt» pabik»aa, Maila, e ioaa no ia ia be aka ea»kabifei a paa k<ma ola Qaai ke Aapnoi aks, Ika Wepooo . aaa o keia aao Eaauao © lakoa, aa bookkoia oa kanaka nei i na pooo a paa e hiki ai ia ia i te nobd ma oa wahi e kokoke aoa i fce kuianakarifiale alii o Sekotia, oa bolo aku la aa ! kaoaka nei iSek4§a me ka makaokaa e liooko i kana hana i hoouoaia'ka ai, I koua hiki ana roa Sekotia, aa ioaa ia ia be wabi k'apono e ūoho ai ma ke ono hoolūnaiima, ma k$ koa* aina oke kolaaakanhaie o Ediaeboro. laa kanaka oei oae i hiki aku ma Sebotia, ho mau mahioa paha f mai ka hanau ana mai o ka Moiwahiee i ke keiki kane maikai loa, i aue oi loa ae mamu» o ka oi o kona makuahioe Moiwahine, u,a iiio moa ako nae i ka Moi o ka Hilaoa ka haaai a malama maikai aoa i ke kino o ua keiki aei, a uooa bo! ka oieioia aua, he hooiiiaa ao ke kalaunu a-me ka leialii o ke Aupuni o Sekotia no ka wa'e hiki mai ana mahope aku. Ka make ana o ka Moiwahine Aobokiana MA

KA LJIU MKHEMENE OI>E 0 KA MEA.POWA*-—A LAWE LIIUI rA KONA KINO E NA HANERI XAtJ--BAKI KEIKI ALII O SiSKOTIA, A ME WA AOPONI A PAW Q EOROI>A. Ma keia wahi o ko kakoa Kaao, ke haawi aku nef makou i ka moolelohope lo.i o ka make ana o ka mea nona ko kakoo Kaao, oiai, aole oia i hiki aka i ka paleaa hope loa o keia ola ana, ak», he make nae i ia e oa manao lili o kekahi poe n hn. f>han«. nlil o Norewai, a i hoolimalimaia uo kekahi nka makana nui, iaa e ko 4a manao o ka mea nana e lawe i ke ola o ku Moiwahine Auroriana. Oka mea nana i lawe ike ola makamae o ka Moiwahine,-he kanaka Noi'ewaino ma ka hauau aua, he ekoln makahiki kona noho ana ma Sekotia, me fea hoohaloa ana i ■ ; na manawa a pau eaa ka ljalealii, ame na wahi e ae a pan a ka Moiwahine Aaroriana e hele ai, aole nae i loaa ia ia he wa kapono e hooko ai oia i ka makemake o ka ohana alii o Norewai, a no ka holo pono oleo kaaa man hana hoohalna, noonoo m !a oia iloko ona, he mea pono ia ia ke kotno iloko o ka oihana koa kumaa o ka haiealii, a no ia mea, e loaa ana ia ia he mau manawa kupooo e maalo aku ai ma ko. ka Moiwahioe wahi e makeaiake ai e kukulu ia ia ma ke aoo he koa kiai no ka maluhia o ka halealii.-

I ka manawa i heie āi ka Moiwahine Aaroriana i ka makaikai honoa ma Pelekaoe a me Irelani, o na wahi koa Norewai oei no kekahi. oke kumn noi o kona hele pa aoa me ka Moiwahine, oa noho oia malalo o |la oihana knman o ka halealii o Sekotia no kekahi mau makahiki, me ka haki ole hoi o. na rula o ia oihaoa ia ia, a pela oia i ikeia ai he kaaaka maikai e na 'lii koa o ka Moiwahiue, a ma ia ano oia i pii ae ai ma kekahi kolana kieki», a ma ia hope iho, ua lilo oia kekahi o na kuene noi o ko ka Moiwanine papaaina ponoi, a ma ia ano no hoi oia i lawe pu ia ai ma ka huakai makaikai honna a ka Moiwahine. Ika hiki anao ka Moiwahine Auroriana ma Pelekane, ua kunpan V.a ia mai la ke aioha a me ka lokomaikai o na 'iii e me na kanaka a paa o Pelekaoe, aole ho man mea e ae naoa e keakea mai i ke ola a me ka maiuhia o lea Moiwahine Aaroriana a me kona maa hoa heie a paa, ua wehe akea ia na wahi a paa o Pelekane no ka haakai makaikai a ka Moiwahine Anroriana. Ha mao pule ka ooho ana o ka Moiwahine ma Pelekane, na nni na ahaaina i haawia no ka hanohaoo o ka Moiwahine keulana o ke Aopuui Sekotia, aa nni no hoi na haaa maikai i hanaia mai imua ona, a hiki wale i kona manawa i haalele mai ai ia Pelekane-a me aoaa hoolan kanaka nni ana i na la a paa. I ka pan ana o k« paina kakahiaka o ka Moiwahine Auroriana, hoouna akalaoiai ke knene nui e hele ma ka hale leta o Pelekane, e nan» ai i ka iooa o na moku e haalele ana ia Pelekane ia U, a i kona hiki ana eaa ka i hale leta, aa ike oia i ka inoa o kekahi maa moko e haalele ana ia Pelekane, a holo aka no Irelani. I ka hiki ana ako o ke koeae imua 0 hako, a hai aka la no na mea e pili ana i ka moka, ia wa o ka hoomakaokao iho j la &o ia o na pooo kiuo a me oa okana a ka Moiwahine, no ka lawe a&a ma ka moko, a | hele akn la ka Moiwahine a me koaa m'aa | ukali a me aa kaowa, a kaa aka la lakoo ā pan malona o ka moko, a holo ako }a i lreU. ni. Ika moka e holo aoa mawaeaa o Pelekane a me Irela»i, aia bo3, na loaa «kn la ia lakoa kekahi kaoaka e aa a&a i ka laalaoa o kekahi apana papa o ka moka, pan ko lakv« «a»» make, a aae poko no hoi koaa «aoaolaoa ao k» ola. ao ka mea, el«a po, a elaa ao, kooa laoa hele ana i ka. moana, a i koua ike ana i ka «ok» « aka iu ma kahi ana e lanaaaa, nolaila, lana «»ai ?a ka maoao iloko oaa, o« hiki mai ke kokaa nana e hoopakele i kona ola. I ke kokoke ana ako o.ka moka ma kahi a oa kanaka olalo oei a lana ana, kaooha ae la ka Moiwahioe i ke kapena o ka moka, e hookao ? , 1 waapa o ka moko. &o ka koopa» kele ana i ke ola o kela kaoaka, ua hookoia ka makemake o ka Moiwahine Aomnaoa, a 1 ka h>aa ana aka o oa kanaka nei, hapai ia ae la o>a » kao ilana o ka «aapa, a hoihoi i« mai U a kan ilnna oka mofn, » k a wahu.e A«m<riana p<wi i p, >TlO j ua nei m» na mea a p»n e oluelu kupooo ai koaa ola. r\āoUi:p^)