Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 38, 2 January 1873 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

RELU 43. MAHELE X. lloko o ia mau !a o ka louo laulahaia aoa ie o o» laoakila aoa o aaj)uali kaua o Ausetoria malooa o ua puali kaua o Far;tui, a malalo hoi o ke Alakai aua a Maria Teresa, me koua kiuo wahine ponoi ; aia hoi, uahoomaka mai la k'e auo lele aua o ka 'iauli o Ferederike, no keio mao lanakila kaniahao aua o na kauao ka Moiwahiue AuBeto--ria, i kokuaia niai e ke kaikaina o kaoa kaoe L)uke Alii, ke auo o ka hoonohouohoia »ua o ua hoouka kaua lauakila aua. Ua hoike oiai kahi mau Kenela Auseturia i ko lakoumau aoo makaukau i ke kaoa, a mawaena o lakoo, o Keoela Tarauoa kekabi. Ua lauakila akn ak poali kaua o Aoßeturia malona o na okaoa o Bohemia ame Bavaria. Ona poali koa Farani, mahope iho o ko lakou mau faw>hokaia aua i na hoouka kaua ana he khalehu wale, aia hoi, oa auhee aku ia iakou i na kapa o ka muliwai Kiue, na uhai loloa ia ako Ukou e ke Keiki Alii Kale mahope aku o ko lakou Oiau kapuai. 0 ka Emepera Kale Alel)Bta i hoonohoia ai e Farani me ke Kalauuu o Gercrnauia. ua kipakuia aku oia wai ,ka uohoi-lii ruai ana i hoopilia ai oo ka uia#awa pokole,—ua auhee aku oi'a ma ua wahi mamao ako o kaokaua o B»varia ; a oa lilo wale iho oo oia he Emepera ma ka inoa. Ua maopopo ioaoJi, mainuli o ka pinapioai aoa o keia mao hoouka laoakila aoa, ria Tereaa mau puali kaua, me he mea la, o koaa mao manao uui, 0 ka hooikaika hou aoa e hoi mai ka okaoa o Silesia mai ka poe Perosia mai. Ua hoopnka ae oia i kahi ma» oielo ltauoua, aole i hookohu ponoia ka Emepera » hoouohoia »» ; » ua auo maopopo ma k» hoailona o keU mea. keia me», e mauao aoa i;i e hoopau i ka nohoalii ana o ka £rnepera, a e haawi akn i ka nohoalii no kaoa kaue. Malalo o keia mea, aia hoi, he inea maopopo, aoie e hiki aoa ia Perasia ke hoopaa mai ia Silesia mai ka hui hou ana akn me ke Aapani Aoseturia, ke ole oia e kono aka ia Farani, a i ole ia i kahi roao maoa okoa e ae e kokua mai iaia He mea hiki no ke hoolalelale aka ia Farani e kaoa pa ako mo ke koe ana aku i ke Auponi Bvjritaaia, koaa eoemi maa mai ka wn kahiko loa mai. No keia mea, na komo hou aku la o Fi. re4erike e huipu me F<ii 4iii, i ka M, Hi 1774, a me ka Emepera Kale Alebata, e kue aku ia Mai-ia Tereea. Ma ka uaoa aua hoi ma na mare a ka Moi PeroBi'i 5 hoohai ai, ine ke Aapuui Suedena a me Kuaia, he mea oo ia e bui ole mai ai o ia mau Auponi i ke kokua ana mai iaia iloko o kooa maa la pilikia kukoke. Oiai, ma ke komohouanao Farar.i me Perusia ma ke koikahi hoO, oa hooholo like ia e laoa, o ka Moi Lni XV me na puali kapa Farani, e hele mai oia me kona mau poali kaua, e kue mai 1 na kolama kaaa Auseturia e pipili aoa ma pa kapa muliwai o Rine ; a o Ferederike hoi me kooa maa pnali kaoa, e hele mai ekipaka i oa koa Aoseturia ma Bobemia, a e hoonoho hoi ia Kaie Alebata ma kooa nohoalii Emepcra. Aoo keia hoooka kaoa ana, e loaa no ia Ferederike be ekolu mao oka ja o Bobemia, e kokoke aoa i na palena o Sileeia.

No ka ike makaala no o Fersderifce, a me kona makaukao i ka oihana kaua eleu, pia ba mea hookahi i hoomania ai ka pomaikei oka oihana koa o ke Aopuni Perosia. O kona mau lako kaoa, na hoopihaia me ka makaukau knpono e neeu ako ao na maaawa a pau loa. Ia maa la, aa palapalaia no ka makaokaa kaaa o Perasia, penei : " 0 kekahi mau aia he eono malama a he umikomalua paha, mamoa ae o ka mauawa kopono e hoooeeu ai no ka hoouka kana ana. Aka, oke Aopani Perueia, he hiki iaia iloko o na pole ekolu ke neea aku malona o na palena 0 na aina okoa, a keehi ako hoi malnna o bona mao enemi. O kekahi mao aina e ae, he 01 ako ka loloa o ka lakoa mau p&hikaaa ; aka, aohe hae he emoole o ka onohi ana, e Hke me ko Pernsia " 0 ka manao o ka leholeho, aole ia i ikaika ]oa e like me ko keia mao manawa ; aka, he mana nni no nae kona. 0 Ferederike, elua onaman maaao iloko oia mao la, o kona nnahi hoa ana i kana pahikaa. O ka moa, oia no kona ake ana e hoomauia o Silesia me kona Anpooi, oiai, iloko o ia mau la, aa hoonenene ia e lawe ia mai kona poli ako. O ka loa hoi, oia oo ka hooakea ana aku i fcona mao aina .ma ka !ilo ana mai iaia o ia maa okana okolu o Bohemia. 1 kamo hoi e nalo ai o kona man manao maoli, ua haoa moa oia i kekahi kaikahi malo, e haawi pioia mai ana iaia ke lanakila i na okana ekolo ana i kaa noi ai o Boher-'a ; a e lilo oia kona nka no ka haawi p .k'e i kona mao kokua ma keia hoonka kaua ana ; aka, na konoia nae oia e hoopnka aka i kahi maa komo aue hooohiuhi «rale no i kona mau ieiinin oiaio maoli- No ia raea, hoopuka akn 1« oia i kekahi olelo kakala akea iiaoa o ka lehoiehn, penei:

" Aohe [īikemake o ka Moi Perosm i kahi mao rada poooi nouA iho. Ke-l»we boo oei oia i os oms kua, attbe oo k«hi mao idm e ae, aka, oo ke ake oai e hoomaaia ka laaakila o ke Aupoui Etnepire, a o ke kalaoow boi i kooa Etneper > Eoropa hqlookoa i ke kalHaua a iu< && nnaiabia ana i atakemake oni ai." Ua hoopukaia oa »)e)o kokaia oei ma ka ia 10 <> AugaU' r ok» lIU Ike kakahiak» noi o ka la 15 o ua malaaia oei. holo aku ia oia i Polstlaui ma beiVk hoakai kaoa boo ; a oa bele pu &bu tue ia kooa mau hoahanau poooi o Auguatuii William ame Heueri. Ua k6rao aku la ua pnali kaua uei ma na kolainu ekolo, uooa ka huiuu o ua koai hiki aku ko lak>iu niii ikt liitijrri iauaaoi.

U be kolamu oiua » kooa mau paali kaua, ua lilu pouoi iio ia F«rederike ke alakai ana; k.- kolamu elua ia Leopolo maknu, kekahi o konn mau Keuela kahiko mai kooa makūakaiie Alii mai ; a o ke kolamo ekolo, ua hilinaiia mulalo o ke alakai aua a Kenela Sche> veii,i Ua inaki aku ua mao kolama kaua uei ona na aluhin okoa ekolu ; a na hoopoeho aku Inkou i ua eoemi a pau loa e keakea mai ana Amakala 14 o Sepatemaba, ua hoea aku ka huioao ua oiau kolamu koa nei imoa u a> pi> o ke kulanakauhaie o Pra{jue ; a ma ua wahi nei ka Moi opio Perusia i hoike mai ai i kon.» eleu kupaianaha launa ole. Ua hoohikiwawe ipaja ke kukola ana i kona mau kaua. Ma ka la 8, liiki mai la ua pu kuuiahi e w.awahi ako. ai'i ha pa o ke ka(anakauhaie ; a ma ke aoiaoe oka ia 9, &\& hoi, u& makaakaa pono (<ta Ukoa ma ko iakou kulana. 'A mahope koke iho o ka makaukau ana o keia enau mea, ua hoomaka koke aku la oa pukunialii i ka laai aria ako i ko lākou mau nkaiia hoohēoneo, mai na welēlau akn ekolu—ka Akau, ka Hikina, a me ke iioaiohnna ; a ua hana ako la ia mau elele hoopo'no ine ka hoohakalia ole i ka haawi aoa i ke ahouui knpono ole.

0 ka Moi opio Perugia, iaia e kiai kino, a « haki» f£mo ana i «u lioouka pukouiahi, aia hoi, ua pii aku la oia maiuaa o kiekiena ponoi e kiai noa i ka hoouka aaa o na aoao a i elaa ; a aia hoi, aa hauoli nai kona mau paali kaaa iaia, uo ka oaua aaa ae iaia, e mafeau ole aua kaaa ku kilakila aoa imua o ke kipu ana y ua hoooka kaua aoa mai o ka poe AuBetoria. I kekahi o kooa poe Kenela i hele iku ai e pale ae iaia mai koaa ku aua i k(i kulana poiao, ua huli ac la oia a olelo «kn la i» lakou, Jje mea pono o lakou a me nakoa ke iu ilauia poao ia lakou iho ; a oa anē m;inao ol« oia no kona pomaikai iho a dip kona ola ponoi. 0 kona hoahaoaa pilikaaa ke iLeiki Alii Uilama a me kahi kauwa lawelawe, na ku aiai Ia lana i ka pokuoiahi. A ma ka la 16, ua haawi pio mai la ua kulaeakauhale oei i houla ia koaa man alaaui me na hookahe koko aoa, me kooa mau puali koa, i hiki aku ka hniua i ka umikumaono tausani kanaka ; o oa pio kaua, ua iaweia ako lakou ika Akau, Ua kouoia oPraguee haawi i ko lakou ntau hoohiki aoa malaio o ka Emepeia Kale Alebeta, a me ka uku po mai ioa dala hookahi miliona. Ua aui ka lako ai a me ka lako kaaa i loaa ako maloko o ke kulanakanhale.

Me ka hoohauoliia o koua man maoao me keia lanakila aoa ma Pragne, ua hoohoihoiia kona aiau maaao e ia mea ; a aole oia i hoo kaulua iho i kona maki uua aka imna i na wahi e aku, e waiho hamama mai ana nokoua inau hele lanakila ana akn. Ika la mahope koke ihoo ka haawi pio ia ana mai o ke kuianakauhale.aia hoi,ua haalele ihoia o Ferederike i ua kulanakauhale nei me ka hoopuniia e kona mau koa he elima taasani ko lakou nui.

1 ka pan aoa o kana mau hooponopooo aua ma ke kulaoakaohale o Prague, aia hoi, lioliu ae īa oia i kona mau puali kaua, a pii aku la ma ke kßpa muliwai o ka Mo!dau. Ua manao wale ia. me he mea la. e hele a-a akn ana oia me kona mau puali kaua a komo akn ike Gapitala o Viena. Ua ukali aku na kaa lawe ai o ua mao pauali nei ; a o na puali pukaa kaumaha, oa haaleleia aku lakon mahope. Ua konoia na puali, e maki akn lakoa me ka eleu noi, ma na kolamu oni elua ; i alakaiia kekahi aoao e ka Moi ponoi; a o kekahi aoao hoi na kona Kenela kaulana opio Leopolo, Keiki Alii a ke Kenela Leopolo makua. ona wahi a lakoa e hele akn ai, he ooeauea launa ole ma kaa mao wahi ; a ma kan mau wahi hoi hc aa, he palipali, a be ano pilikia ka maki ana ako o oa poali kaoa. Aole wahi e loaa nui ai ka ai ma ke ala loa; a aa kikohuia ke «la me ke kino make o na bipi e kaoo ana i ko lakoo mao kaa ukana. No na la hele eiwa ko lakoo mau maki hele ana me ka hoomanawanui, a i ke kaka'aiaka oka umi o ka la, ua ikeia aka la nr. kaupakn o oa luakini o ke kulanakaahale o Tabora ; a ma ia wahi i hui ae ai na kolamn kaua a i eloa. He hapalua oka poe bipi kaōo i k \»u ika make ma ke alanui.

I ka hol ana ma ua wabi nei, na ano kanalaa na maoaolana ma ka holopono ana o kana 'maa haoa ; oiai, ma ia mao wahi e kupani ana, he ano oneanea, a aohe e loaa noi na lako e pono ai. 0 oa kaoaka ma ia wahi ho poe Katolika wale no lakoo, a he ioaiua wela ko lakon i ka poe Hoole Pope \o ka hoala ia o ka manao o na kaōaka e ka paiia e na ; kahona o lakon ; nolaila, ua holo aku la lakoo mai kulanakaohale akn, niahope iho o ka hana ino ana f aa mea a pan e loaa aku ai ke kokua i na pnali koa Peroeia. Aka, ka mea oi loa akn nae o ka hoonaakiaki ia mai, oiā oo ka hoea ana mai o Keoeia Bathayina me kona mao puali wale i kapaia ka poe "Panadoara." Ca kimopo mai lakon ma kela a me keia ao.w, a ma kela

w&hi keia w»hi, e pili mai ao» i I»a paftti, kui Pemaia. | Me keis tnao popiiikia e koe tn»T *na i*i«,; ameka maopopo ole i«is o ke kaiana o ko<i«l boa bof, mali* paha, aa haaieie mai k* paali! kaaa Faraoi i ke kekaa ana ma kela «oao' mui </ ka mnllwal Riae ; aoie be bSk; pono iaia ke hoomaopopo i na wabi * ka eoeuii e hele mai aoa, a eboooka tns> aoa paba iuoa ona. 0 keia tnao mea a pao, a me k» loaa ole mai o ka Iqdo cgāi kekahi.anaa bbbV aole loa e hiki pono iaia ke hoomaopopo. J Oiai ka poaii kaoa Perasia iloko o k«<Ht mao popilikia e hoopani mai aoa, be mea mau ka nln ana naai o oa maoao hoopaapaa no na mea e haoaia ana mawaeua o na 'Lii Koa. Ua h«M>poka mai la o Leopolo opio oia koiii m'(>a ; a n Kcn»la Scheverin hoi ma kahl kumu okoa. He maa ka>3*k% a-a a manao paa nn laoa a i eioa ; aga aoe biki ole i ka Moi ltc honlaniea ponO mawaeoa o laoa <t i eloa. Ia maoawa, aa hiki «ko la ika maiama o Okatoba, a aa komo pooo mai la ka Hooilo hialoaa o iakoo, me kooa man hao anaano ioo, a me na makaoi ikaika ; a o ,ka mea kopono ia manawa, oia no ka imi ana i mao wabi e hoomaha ai i kahooiio. Ua lawe ae la ka M'u" me ke kiao noi o paali kana ia Bndewis, ma ka moliwai tfoldao, malooa akn ; .a oa hoonohoia ako la ma N>nhaaB kekahi poe koa kiai i ka hele mai a k« eoemi, he kaoakolo mile ke kaawale mai

Bndewis mai. E hoomaoaoi» e' ba poe helahelo, aia ke Kpik» AVii KaJe ma be poo o ka poali kana Ausetoria, aja ke komooaoa oka mnliwai Rine ; oa oi aka mamoa o ke kanalima ta»»ani ko iakon oni. Ua haawi mai hoi ka Moi o Farat)i i kana olelo hoopaa, e opa mai ana oia me kona man pnali kaoa i ka puali kaoa AoBPt(iriii o Ka!e, i biki ole afj ia iakou ke a'<; hou mai ma keia aoao aku o ka mnliwai Rine t a komo hoa mai iloko o Bohemia, e hookoe mai ai i na hoooka ana aku aka Moi Fe/ederike; Aka, aa hoopaho'aia r,ae keia man manaoiana, e ka loaa aoa o ka Moi Lui XV i ka mai fiva a i aoeane ai e lawe uko i kooa olb. Iks ike ana o ke Keiki Alii Kale no keia pomaikai uui i loaa mai iaia ; oolaila, hoomaa ako la oia i kooa mau pnali kaoā e kao ako ma kela aoao o ka mnliwai Kine. me kona poali kaoa holookoa. He po mahina molaelae oiaw kai ia, a he hiki ke t nai)a pono ia ako oa mea a pau loa e haoaia aoa. Ua haooli noi na koa Farani no ko ke Keiki Alii kao hoa ana akn ma kela aoao o ka muliwai ; n kaa akn na Ferederike ka hana mai la lakoo ; a he maha nui i ka poe Farani ka hookaawale aoa ako o Kale ine kona mau koa be kanalima taTisani. I ua M.oi Penidia nei i hookomoia ai iloko o keia mao popilikia, ua hooluoln ia mai oia eka mannoiana, <: helo mai ana o FaraDfi? kokoa TD»i iaia. Aka, oa oi loa ako ki>na hooaaukiokiia ana mai e ka hiki ana mai o ka lono, ua hoi hope a oa noho ma kahi hookahi na puaii kaaa Farani. Ua ano hooiiihia ia mai no hoi kona mau mauao, e kona lono ana mai, ua komo maj ke Keiki Alii Kale me koua mau puali kaoa Ausetoria me ke keakea ole ia iloko o Bohemia ; oa bai mai kona maa poali me ka poe kaoa lio Paoadoara ; a qa ala pu no hoi he iwnkaloa tauBani ka noi o na puali kaua Saxona, e_ kokoa mai ana lakoo i na poaii kaua o ka Muiwahine Hnnagaria ; a aia lakoo be hele mai la e huipu tne na puali kaua nui Aoseturia. Ua 1000 po ia mai la no boi, aia ke Keiki Alii Kale ke bele mai la e hooūka malona o Budewis, a oa ikeia aku kona mau puali, he mau mile ke kaawale aku.

No ka uln mahuahna ana mai ana mai o keia popilikia ; alaiia, <> ka mea ooi wale do e kapoao ai ke hane, o ka makaala oui ana na kela ame keia aoao. Da hoakoakoa eleu mai la ua o Ferederike nei i kona tnau puali koa, a holo aka la ma kela aoao o ka maliwai Mo)dau, me ka manao e hoouka aka maluna o na poali kaua o ke Keiki Alii Kale. Aka, aohe nae he loaa iki aku o ka hoa paio iaia. No na la eha'.ona imi hooikaika ana, aohe nae he |oaa iki o kona mau hoa paio. Mahope iho, 1000 mai la oia, ua hala aku la ka puali kana Aoseturia ma kelaaoae ako oka muliwai Moldau, he mau mile ke kaawale ma ka akau ako ona ; a ma ia mea, i hookaawaleia mai ai oia mai ka hni ana aku me ke kulanakaohale o ?ragne. t Oiai, o ke Keiki Alii Kale, be Alihikeow nui.wale ibo no oia uo ka poali kaua Auseturia ma ka iooa; aka.o Kenela Traon maoli ' oo k'e poo o ka hoonohonoho a.'a o ke kaoa. Ia manawa, oa oi loa ako ko Kenela Traon' akamai hoohohonoho kana mamoa ako o ko Ferederike ; a aa hoomaopopoia no ia mao> mea eko Ferederike man manao. I kona manawa i lono ai no keia mau hooholi akamai a maalea o konamauenemi, aia hoi, hoopnka 8e U ua Moi Pemaia oei i ka i aoa, " 0 ! oft maopopo pono ia Kenela Traun kana oihana ike !"

Ia manawa, oa liolio koke iho la ka Moi Perusia.i ka holo aoa ma kela aoao o ka moliwai Moldao, a maki aku la oia mawaen» ako o lieohio, ahouloulu ibo la i kooa mao poali kaoa ma Tabor. Ua maoaolaoa oia ma keia mao maki awiwi aoa, e hiki ai laiaia k|st hoopaha'oha'o ako i na pr.ali kaua Aosetorii, a me ka lawe pio mai i na wahi waiho paoeU ma BeoeBCbao. Ia lakou oae, aia hoi oa paali kaoa o Perusia e maki oei* oa hoopooiia' laai o mo», o !»ope, a ma aa aoao, e na poa)i kaoa Paoadoor%, me kalioooka liilii anamai' i kela ame keia manawa, oie ka manao e hoalolohi i ka maki ana o na pouli kaua rusia. Ua ike iho la ua Moi Pjrusia oei, ua l

okiia 'Oai oia mai oa wabi a p*a aoa e lrico poao aai«{. Aia ke haie pa aei m& i9u.be ekolo basw4 ka oai oka poe m*i; aoheooa maaao e kealel* ia lakoa ; a aohe no boi be wabi e biki ai ke hoihoi ako ia lakoa ma oa wahi okoa.

Ve be nte» 1», oks pakele sqa o k» poali kaaa Perasia, oa hilinpi aai no maioaa o ka boav aoa e lawe pio ma) i oa lako ai ame oa I lako kaea e waiho ana ma Beascbao Ua ka mama me kekabi poaii kaoa, a like loa ,takon i ka iawe pio ana mai ia Bereschan, a 1 «aaleMa lakoo i hookolaoa iho ai I ka lohe aaa •> Ferederike no keia mea, oa bolo koke tnai la oia e balawai po me kona Keuela ma Tabor. Ua hooooa ako la oia i kekahi mao eiele ewalo, e kahea aoa i kona maa poali kaoa, e hoaluoio koke mai ia lakoo ; a o ka poe mai, e wai'ho ako no ia Ukoo e oaa» no lakoo. 1 0 keia mao elele ewala, aa haole aka la lakoo iloko o na lima o ka poe Paoadoora, aaa pakele akn hookahi Ua lawe pio ia he ekolo man taosani o ko lakoa mao kaa hakaka, a me ko lakon poe mai a pau, pipko o oa iieoa o ka poe Paoadoora. ; (-āoleipem.)