Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 38, 2 January 1873 — Kauoha Alihi Kaua. [ARTICLE]

Kauoha Alihi Kaua.

Honolclc, Īolaki Palace, Dec. 11, 1872, No ka make ana o ko kakou Alii Aloha ooi ia Kamehameha V -. Ke kaoohaia ako oei ma keia, o n» 'Lii Koa o oa Poali Koa, a me na Paali Pualo, e kaoia ke kaoikau kamakena, ke komo lakou i ko lakoo man Kahiko Koa, ma aa wahi hoonaai, me ka hipou pahi, a ma ta lima hema, me na mik> lima eleele, a me ke kaoikan eleele maluoa o ke Kahei.

Ē abi iana Paho me ke kanikao. a e hoo koawela i» mai ke poo ako o na paha hae o aa paali hele '-«wae, ame ke Kana Lio. I Ikawaehele mai ai na 'Lii Koa i ke Aloalii me ko l«koo man kahiko, e kaoia ua kaaikao, ma oa hoonani o ko iakoo mau papale, me aa hipou pahi, a mana lima hem», aa miki lima eleele, a me ke kaoikap maluaa o ke Kahei. E malama ia e na Pnali Koa ka maaae a komakeua i hoikeia e ke AloaliL ' Jno. O. Dohinis, Akokaoa Kenela. 1 M£A e maopopo ai i e hoopaa pooo ai hoi me ka pomaikai malnaa o na pau dala aako i hoaie ia mai ma ka aku paoee, e hoopukaia «oa ma ke kooiukuai like oa Bila Bona o ke Aopon' Hawaii, i hoikeia malokn 0 2SfcJ»oina $100, g'2oo, $.W a me $1000 nje he 9 hapa )huieri i ka eakahiki, ehwMi ke oku ia i oa aapalaa makahiki. E hMWia aku oo Bila Booa Dala i ka poe a pau e ooi mai alia ma ke iLeeoa Waiwai Aopuoi no oa maoawa, aole e ea»i o»i i aa raakabiki 6, a aole boi e 01 «ke i aa m#kabiki he 30.' Bobekt Kuhiwi Waiwai. / K«es» WaiWai, Sapt 90, 1878.

Ua UOOBAUOU uui ia ka puuwai, a uh honpooiiiikaiia mai oo hoi ko kakoa uoho lahai aoa īloko o keia msa ia me ka makapehu alii ; oiai, oa uobo ka aiūH mai o a o, a ua hooahiia hoi ka man»o m&lie ona • *ka me ka bop«nn o iih mea i ho&kakaī.. uia ke K uruuk mawai j hou. Ue mea mulihini a kamahao 110; iwMena o ka lahui c like me keia, no lakou ; n.i kupan i maa a i kamaaina ika hoo-, ponopono aoa i ko lakou uiau hoopaapaai me OH maka ihe. ka pololu.' a me ka pa-! iau. Aka, na ka moolelo i» ke kukuluia : aiiH. » me ka ulu aua o ke Kauawai £«• j inukniiawai 111» k:» Pae Aiua o ilawaii ne ; ., | o-hoike mai, he mea oiaio, ua alakai aku kti hoouaHuaoia a lue ka oihnna K.uri»tiano ia kakou pia ka hanaia aoa o ko ka kou muu kanawai kaulike a keakea ole lioi me ka hookHukapiikahi ole ana i ko hni mau p<>maikai. Aole hoi o keid mau iuea | wale uo, akii, ua konoia na manao knlalea lioouluku o ka wa i hala, a inena hoolalelale kaun no ka hooponopono ana i na hoopaapaa,—o keia man meaa pau. ua knkuli uialuhia mai lakou raa na " paepae kapn" a mana loa hoi o ka pahu balota. 0 ka pololu. na mea kaua, a rae ka lala kino ikaika, oia ka mana a me ka lanakila { o ka la i hala ; aka. iloko o keia mau la, i ua liooi»» I ".p;tluia ia mau mea e ka puhu l>albta! - !

i Ano, oke ano oko kakou Aupuni he j Aupuni Kumukanawai no in, a id»}hlo olaila i booponoponoi% ai ko kakou maii kHna<vai Hawaii ; aka, he mea kupouo paha ia kakou ke lawe inai i na hoomanao ana n«) na mea i hanaia o na makahiki i haia aku nei, a im; ko koia maiiawa, i mea e hiki ai ke hoomaopopoia e ka poe e ake uui iiia i ke kukuluia o ke Aupuni maluliia i hooponopono maikMi ia. Aia paha ina ka makahiki 1839, ua haawi mai ka Moi Kamehameha ill i ke Kanawai no na Pono Pilipaa o na kanaka, aua hoakakaia na pono a me na pomaikai, a me na noho lanakiīa ana o ke kanaka. Ika 1840, niahope iho o ka haawi ia ana o ua Pono Pilipaa nei, ua haawi pu mai hoi ua Moi la i kekahi Kumukanawai, a i kakauinoa ia mai e ke Kuhina Nui, a me kona mau Alii ; a ma ua Ku.nukanawai la no hoi i hoakakaia ai e malau<aia he Ahaolelo o na Jjīi ame ka Poeikohoia. Ua hoopukaia ma keia Kumukanawai no ka Moi ke Aupuni, a e noho aku mahop'e ona kahi mea ana i hookohu ai, a i ole ia na na 'Lii a me ka Poeikohoia ma ka " balota hui.'' Ma o na hoakaka ana o ua Kumukanawai nei, aole ia e lilo i mea mana, a aia a hoaponoia e na makaainana, aole nae i hana iki ia pela. Eia nae. ua ikeia aole i makaukau pono loa ua Kumukanawai nei, a ma ka la 24 o īune o ka 1845, ua upono ka Ahanlelo i kahi olelo hooholo e hanaia na Kanawai Hooponopono Aupuni a me ona Kumukanawai hou. Maialo o keia olelo hooholo, i hooholoia ai na Kauawai Hooponopono Aupuni o ka 1845, 1846 a me ka 1847, no ka hooponopono ana i na mana hooko, a me ka hoonohonoho ana i na lunakanawai ; a o ke Kumukanawai hoi o ka 1852, ua haawiia mai no e ka Moi, me ke kuka a me ka ae ana o na 'Lii a me ka Poeikohoia, i akoakoa ae ma ka noho ana o ka Ahaoielo.

0 koia oiaa Knuaukanawai a i e!?ia, ua hookauia mai no maluaa o na kanaka, a ua ano like uo hoi ka hope tne ka moa. 0 ke Kumukanawai alua, ua hookaawale ia ke kono balota lehulehu ana me na hoakaka ole e pi'li ana i ka waiwai, e like ine k© kanawai o ka malama o lulai, la 30 o ka 1850. Ua like no na hpakaka ana o ia uaau Kumukanawai pakahi no ka hoololi ana, a me na mea e pili ana i ke pani hakahalea i ka nohoālii. Ma ke Kumukanawai o ka 1852, na kouoia ka Moi nana i hana e lawe i ka hoohiki ana malalo o ia mea, aka, aola nae i hoakaka lea ia ka lawe ana ia hoohiki ana maluna o kona man panihakahaka. Eia nae, ī ko Kamehameha IV lawe ana i ke kulana Moi, ua hoohiki oia malalo o ua Kumukanawaiia ; a ua ili mai iaia ka nohoalii ma ka hanai a me ka hookohuiā ana; aka, o Kamkhameha V., aole loa oia i hoohiki malalo o ia mea. O kona hoohiki ole ana malaio o ia Kumukanawai alua, a me kona kokoa oie ana ia mea ; aole no ia he mea e hoopilikia ai i kona kuleana maoli i ka uohoalii ; no ka mea, aohe kanawai malalo 0 ua Kumukanawai la e koi ana iaia e lawe i ka hewhiki ana. Aka, i kona ike ana, aole i hikii paa ia ua Kumukanawai la maluna ona, a mahope iho o kona kahea ana e noho ka Aha Elele, a no kona ike anr. aole i hookoia kona maa makemake; nolaila, ua hookuu aku oia i ua Aha Elele la. A ma ka Poaono, ia 20 o Augate, 1864, hoopuka mai la oia i Kumukanawai hou ma kahi o ko ka 1852. O keia Kumukanawai i mau ai kona hoomalu ana no keia mau inakahiki ewalu a 01 ae,:& e mau nei no ; ua $no kahuli ae ai ia mai ko ua Kumukanawai raua mai, ma ka hookaawale ana i hookahi no Hale Ahaolelo, a me ke koho bak>ta ana o na makaainana no ko lakou mau Luna i ka Ahaolelo, e like me ka n> - ; o ka waiwai. Ma ua Kumukanawai ekolu hei no hoi, aa hoakakaia no ka poe e noiio p&nihaka- j

haka aku ana ka nohoalii, koe aae. ke k&ooha maoli ana o na KnmukauaWSfiai i kela ame keiaMoi e hoohiki a e malama iea Kumakanawai la. 1 * 0 keia hana ana aka Moi, ma ki <oopau ana i ke KamakHnawai o ke '&w i e hcM>kau mai he Kumuknnnwiii hou i lunu ona makaainaua, ua kue ikaika i, no ke kulike ole me ua kanawai ame «< lelo hoohiki ae like a kona mau mna \ 0 keia Kamnkanawai hou ana i ha? ~§i, ] ua maliu pono ia no e kalehuiehu. a< #le 1 keakea ia, a o na kanaw»i, na koho , »lota. a me ka hooponopono holookoaiii $a o ke aupuni, ua iawelawe ia malnlo vJaa Kumukanawai nei i keia wa. O ke kumu kupono i\ Kauehaueha V e hoopeka ruiii ai no keia, oia no, Ui. manao oia, oa hookoe iio o Kamehameua 111 i ka pf*o 0 ia ano like nonn iho, aoie e hikii paa aku i ua Kumukanawai ia maluna o ISra mau panihakahaka mai ma ka ke ole lakou e apono ia mea. Aka, Kumukanawai e noho nei i keia manawa, ua hikii paa o Kamehamehn V me.'a moakaka lea ia mea maluna o kona aUa hope mai ma ka nohoain, aole loa e h? kekahi mea ke lilo i "Moi Kumukana* ii, ke ole oia e lawe i ka hoohiki ana e ma.ama i ua Kumnkanawai nei. 1 keia mau la, ua hakahaka ka noho»\ij, a e hoopihaia ana ia e ke koho la]pta ana a ka Ahaoleio i ka Poakoln o keiā puie ae e hiki mai ana. I keia maiiia hakahaka o ka nohoaiii, ua ili aku kaoa na hooko maiuna o ka Aha Kuhina me ke Kukamaiu, maiaio ona hoakaka ana ke Kumukanawai a ine ua kanawai e r»ho nei, a i kulike hoi me na pauku o kal&s2, 1 kue oie i keia. O keia koho halota ana e malamaia no ia malalo o ke Kumukanawai e noho nei, e ka Ahaolelo i hoohikiia e malama i ua Kumnkanawai la ; a ke'kue ka lasou m»u hana me ia mea, alaila, e lilo no he mea ole. a e kue pu ana n6 hoi ia mau mea ika lnkou hoohiki ana. Ina aole e hookoia ke koho balota ana e like me ke ano Kumukiinawai, a hooko ole ia hoi ka hoohiki ana o ka Moi hou malalo o ia mea ; alaila. aohe no he Moi KrTiakanawai. Ina. e hoaui ae na hana a.me ke koho ar>a o ka Ahaolelo mai na hoakaka nna o ke Kumukanawai, a o kekahi mea paha a lakou e koho ai i Moi. alaila, aole ia i kn i ke kanawai. a me ke Kuoiukanawai : a i ane e hoonin-a ia mai ana me ka poino e hoopilikia ai i na noho lanakila ana o na Piakaainana a me ke kuokoa o ko kakou nei aupuni Hawaii I 0 ke kapae ana o ka Ahaolelo a me ka Moia lakou o koho «i, a iua waha ana i na hoakaka ana o keii» Kpmukanawai, he hann ia i kaokoa loa mai !"'a Kamehameha V,; mea i hanaai ma kona ano Moi; oiai, aole oia i lawe i ka hoohiki ana e hoopoiiopouo i ke aupuni, e like me ka kona mau mua i hana ai ; o kona kuleana aole i hoopoinoia ma ka hoole ana e hana pela, a aole no hoi oia i hoo paaia ma kahi olelo hoohiki ae like me kona mau mua e hoomau malalo o ke Ku' mukanawai mua. 0 kana hana i hoololi ai ia Kumukanawai, ua kokua ia no.e ka> hi poe lehulehu wale ma na kumu malale 0 ke kanawai a me ke Kumukanawai. Aka, me he mea la, aohe e loaa ana kahi mau kumu kupono ke waihoia mai no ka uha'i a me ke kue ana i keia Kumukana wai, e na luna aupuni i hoohikiiaai e malama ia mea. Ina e hoole ana ka mea e uoho aku ana i ka nohoalii ' ka lawe ana 1 ka olelo hoohiki e malama i keia Kumii' kanawai, alaila, aohe ona mana kanawai ma ke Kumukanawai. . Ina oia e kapae ae nna i ke Kumukanawai, mahope iho e kona hoohiki ana e malama ia mea, alaila e hoohamam?v mai ana oia i ke ala o kt kaihi maoli ana i ka mana nui nona pono ; wale iho no. Oka Kameliameha Vku mu i hana ai, aole i hoopoinoia aku ms kana mea i hana ai. Aka, oka mea aki niahope ona, aoleoia e lilo ana i pani ha kahaka, ke 61e oia e hoohiki mulalo o ui Kumukanawai nei; pehea hoi e hiki a: ke hoihoi hou mai ī ke Kumukana wai q ka '52 ?

Heau »00 pohihihi kapikipikio keia ma ko kakou moolelo Kumukanawai. Ua ikea ma ua kanawai a pau a me na Kumukanawai 6 ka aiaa no ka Moi ke aopuui ; o ka mana kiekie mni ia ia, aaole mai ka makaainana mai; a pela iho la ka noho ana o na aupuni alii Kumukanawai. Ma □a aupnni makaainana, mai na makaainana mai ka mana. Aka, mai ka hookahua ia ana mai o na aupuni makaainana, aole noe lilo i kanawai na makemake o kanaka, ke oie e hanaia pela ma ke ano kanawai. Hēaha la auanei ko kakou kulana, ina, e kapae ana na makaainana o ka aina, a o ko lakou alii paha, i ke Kumukaaawai o keia wa, a e hoihoi hou mai i ko ka 1852, e lilo ia i kanawai no ka aina ? 0 ka mua, aohe mea nana e hooko pono i ke Kumukanawai mua. lua, u hoole anl na luna aupuni i keia Kumukana'eai, a e lioihoi hou mai i ka mea i make ; alaila, e kue auei iakou i ka lakou mau ana e malama, e hoolohe, a e hooka. A pehea la anei e hiki ai ke kohoia na i.una Aupuni e hooko i ke Kumukanawaii hoo-

ptto maoK ia ? Ina pab& o kapae malie t« ae keia &ao anpoai e noho nei, a o kaknluia aa ano aapani bou oam aso kaoawai « Kamakanawai ole—qo keaba ia mea ? Ona hoololi ano aaponi ana me ua komu kopouo 010, he oi nui loa akn o na lilo, a me on hopen» haaoaele kapono ole. Aka, ina e makemako ana na kanaki e hana i kahi mau hoploli aoa o keia K-umukanawai, i hoi mai ai ke ano o ke Kuumkanawai mua ; e hiki no ialakoa ke hana pela malalo o ke Kumukanawai e noho nei.^.