Ke Alakai O Hawaii, Volume I, Number 45, 10 November 1888 — NA MANAO LAULAHA [ARTICLE]

NA MANAO LAULAHA

(Mai ka la 17 mai o Sepatcmaba ) ona manao e heopnka ia 'aka nei mil'alo o keia poo no ua palapala i loaa m'ai ia inakou mai na makamaka mai. ona ahewa ana a pau no ia mau nao e ili f no lakou, maluna oka poe na lakou mau palapala i kakau mai. aolemaluna o makou. (L.H,) Oiai o ka hooponopono ana o keia au hou e ku neimaluna o kona kahua mua Iku ai. Aole ia i maemae a liolopono e like me kona mau la opiopio iku ai he Aupuni io o Hawaii, i ike mua ia a iauli imua o na Aupuni Nui o keia ho- '■■ nua. A hjs mea hoi na kekahi poe noonoo o na Aupuni e ae e noho nei iloko ou e Haw'aii, e ike lea niai ai i keia an hoomaemae Anpiini kapulu, i oi ae rnamua o n*i la e noho mana ana o W. M. Kipiko'na ma. ia kulana Aupuni i olelo nvsi ia eka Pae Aina, ame kona Luna Hooponopono he kapulu ahe Au2>uni Kapulu hoi.

Aka e alawa ae a naiia i na hana o " keia au hou, a nne kona k ulaua e ku nei, kl Oia hoi, ua lawe ia e keia au hoemaemae Aupūni kapu 1 u rn'e ke kapakahi na Mana Kiekie o ka Moi e hōapono ole ana i na bila kanawai 1 hooholoia e kekahi Ahaolelo. Nolaila ma keia kukulu manao loihi ana, e nana mai ai na maka oka poe nōonoo maikai a pau e noho ana iloko o keia Aupuni, mai na haole, ?, i n&kanaka Hawaii i hoonaauao maikai ia ma xsa ike elua. Oia hoi ua lawe ae nei ka elua hapakolu oka Hale Ahaolelo ika mana e apono ana ike kanawd e hoopau lea i Kiaaina, a i kakaulnoa ia e Kakela ka Peresidena o ka Hale Ahaolelo i hoike ia ma ka n\apepa Kuokoa Helu 43 o ka la 27 o Okatoba, A ma neia hana ana a keia kau Ahaolelo a me elua hap&kolu 'o ka Hale ua lilo ia i kiko eleele i kau ia ma ko lakou mau poo e nalowale ole ai ka lakou mau hana kaili Mana Moi, a Hookahule Kumukanawai, ma na moolelo o keia aupuni e hoomakaukau ia nei e knkau i kekahi Buke nui oia ano ma ka moolelo o Hawaii nei -e ka mea nona neia manao laula. Nolaila ke ike mai nei oukou ena makawaka heluhelu i keia mau manao ke hoike aku nei au me ka wiwo ole i inua o ke akea, aolo i loaa he manakiekie no ka apono aku ia kanav/ai e i»oo-pa-u i ua Kiaaina, e liko me keia i kakau ia ma ke Kuokoa, a i hoolaha ia hoi iwnena oieo kakou mau īnaka e ka lahui Hawaii, nona ka aina a me ke Ewe. A eia ka ninau, Ua mana anei ka pauku I a me ka paukin II oia kanawai hoopau kiaaina a me na apono ana mai aka mea iaia ka mana i ae ia ma ke Kumukanawai a me na kanawai o keia aupuni e pili ana ika Moi, ame kona mana ma ia ano, e like me na rula maā mau mai na Moi mua mai ma ka nohoalii i pau aku nei a hiki i neia Moi. Ua hana ia anei pela i ko lak«?u mau la i nohoalii ai, a ua kaiīi ia anei kelakou mana ma ia ano elike ne keia Aole ! Aole ! ! aele loa no, no ka mea aohe i loaa i na hoa o kekahi Hale Ahaolelo ia mana, e hana lakon i na kanawai, a hooholo paha, a lawe aku imua o ka Moi, no ka apeno ana. A hoihoi hou mai iHiua o Ka Hale, alaila, he hiki no ia lakoa Jie hooholo? ma ka oi ana o mau boa imua o Kekahi, alaila he mana hiki uo ka ia lakoi ke hoolilo i Kanawai.

Kakau iho la ka Peresidena W. R Kakela i Kona inoa e apono ana i ua Kanawai la, a lilo iho la oia ,ka Mana ma ia kakau inoa ana -elike me ka Mc>i 3 he njLea kupanaha loa kei& i ike ia, Kia Hawaii nei. r - Oiai, o keia Y{. ii. K—, he ksiki'om i hanaii i» ma ilawaii nei, na keKahi makua Miglonari o kaUou e noho nei, me ke aloha la eaa Ilawaii a pau i lauha oluolu me kona mākuakaoe mai Kono hiki malihini ana ma neia mau kapakai mai Amei-iKa mai, a hiki i Keia la, aole 1 ioaa iloKo o kona mau la a pau, he kue i Kona mau hoa aanaka, a ;me kona mau Moi i pau aku nei 1 ka hiamoe. . A 1 kana inau Keiki ae nei hoi, ise akea ae la kakou, oiao Kalakana ĪI. Oiai, he keiki eluolu no oia, aua kamaaina ©ia ia'u, a he hoa'lolia maiKai hoi ma ka launa ana, iloko o na la i hala a hiki i ne»a manawa, ua helo mau au ma koiia hale 1 kekuhi wa, a me kdna muli iho ma kekahi ano kalewa mea kaai o ria ano mea ai. , A-ua noho hana no boi i kekahi wu loihi me lakou ; a ho kamaaina !ioi imua o na makua Misionari i pau i ka make a e ola^nei. A ma neia mau hoike, ea keKa.hi o neīa mau makua iao mai. ni'ii ika ike, a me kahi naauao uuku. A oia no ku'u mana ai e luai aku nei imua o ke ake», elike me ka lakou mau ab ana, aeie au e huh a hoino ia lakou, (me ka i aku, eia ka he poe hookamani keia pot.)

Aole au i ao ia e haea pela, ma ke ano pololei, aka, ua ao mai e kue i na manao m©, a me na hana ano kolohe.* A oia au e kue nei i keia Au Hoomaeuaae Aupani kaj»akahi, a paio aKU imaa o ko ke ao, no ka inoa maemae e ka poe pana au iao mai ika ike, ma K.a nihi aua ma ke aianui maikai e maemae ai ka moa o ke a meta Paeama holookoa mai Hawaii a Kauai. A he mea hiki |hoi ia'n ke hoike i ko'u manao wiwo ole imua oke akea o keia ihau Paemoku, uā oiaio anei, ua loaa keia mana hoepau Kiaaina mai ka Moi aku a aae Kona Haoohano Ali?, a puwV ka aina e ae aiia e hoopau i na Kiaaink? Ea! ena msK.amaka oiaio a |pau, ka poe hoi e pna i keia manao ma ke u Alakai o Hawaii," he pooo oukou e noonoo i neia mau hoike, aolo loa i loaa he mana ma kekahi Kanawai oka aina, ke oie ka Moi e a 'e kakau inoa hoi malalo oia mau Bila Kanawai i hooholoia mi.i e kekahi Ahaolelo. He mēa nui ua ike lea iā e haole Pelekane maanei, na F;xrani, a me kekahi mau ano lahui eae e uoho pu nel me kakou. Oia hoi, o na neiā~ Au Hoomaemie Aupuni e oleloia nei, aole oia i kupono maluna o kona kahua me mae mae o Kona mau piapuai, l holoi 1 ol.e ia me ka wai, a houeke 'āe ī konn _m[ui kuekue wawae, e loaa ai kona niahaloia ma na wahi a pauo ka aina, a hala' oa aku iwaena o na Aupuni Nui.

Aole loa, no ka mea, ua pelu ito keia' Au Hoomaemae \ kona mau. kapiUi wawae, a hoopili pu ae i kena mau kuekue i kahi hookahi ma ke ano huikau) a heah* aku la ka hope oia uiea? jßia ka he hina a haule jlalo no ka maeawa e hiki mai hl&. Oiai, aole e mau ka poe hana klio e ku iho ko iakou mau kapuai wawae o kahi a lakou i koho wale ai, lakoa e kuai ati. i/e ole loa Oiai» aohe i poe maialoj iho o ka Moi, e kue iaia, a e olelo iuo i|aia, a e hoakowa kuniu ole iaia uie Ka maopopo ole o konu hewa, Oiai, aohe Kanawai maluna ae o ko ka Moi poo, ina na Aupuni a pau i hanau Alii U mai, no ka moa, ua kaa Ksnawai malilo o konamau Kapuai, iaia ke oia me ka fi*ak%.

O kekahi mea kue i kona ma»a oiaio, elike me na lnla o ka Hui Jlioalaala manao kue ma Ka halawai o ka © _tuiae, 18887 i hala i kukul\i ia ma Manamana. ' « O, ka i Kona niana ma ke kanawai oka aina, poe eae a lehulehu wale, he poe kipi oiaid ia i ka Moi ame kōna Ihiihi A3ii. a owai ka mea i aa o ka aoao hoomaemae aupuni kapuln e molia mai i karta mau pane maloko o na nupepa o keia Kulanakauhale. K,e i aku nei keia Kalai A upuni na— auao a kaulana o keia mau la, aole loa e hiki ke pane mai, ,|uL mai, ua puj»uj® ke kanaka nona nei mau manao, a i ole ua hupo loa no, a makapo pahu. Aka, ua aa kuu lunaikehala e paio maloko o na nupepa irie na manao kupou© 4ke kahua 3 kahi o ka hana i ku ai me kona makaukau māu i na wa a pau no ke kue ia mai. Oiai aole āu iku ae ma kahi e, e ahewa ia mai ai au, aka ua ku pono au maJuna o kona kahua, ame kona moali, a hookolo aku mahope, me he kiu la no Mohile, i loaa pono ka.maawe o ka poe koiolie, a me ka poe hoonaueue Aupuni, a me na meheu o ko lakou kaina wawae akau. Oiai ke hahai nei au ma ka meheu hoomaeinae inoa o.ka poe au i ao mai i ka pono e like nie kuu Makua Ancru i ao mai ai ia'u, a i mai la j ea, e ke keiki mai hahai ma aa kapuai wa— wae ame pa moāli 6ka poe kolohe, aka, eku e pale ak'u, a ao aku hoi me na manao a pau i ku Ike kaliua o na hana kolohe ino loa.

Ka inoa ia hai aku, keia mau leo wanana, eia no ka i ke ale, he hoa ai pu no i ka umeke hookahi, a me ka ipu kai hookahi, Auwe! Aloha waīe ka leo 0 na maktia o ka pone i paii aku ,nei i ka hala. Aia ko lakou mau uhane ma ka poli o ka makua lesu Karisto kahi i nana mai ai i neia mau hana i hooni ole ia iloko o ko lakou mau au. A o ko lakou mau ohohia ua īho maemae aku la ia i ka luakupapau me ke ke kaniuhu ole ia, e like me ke kulana 1 loaa iloko o ko lakou mau la. A ma neia mau hoike, he oiaio paha, ua loaa he wahi ulia apakee i ka Moi no ka opiuma a Kaas i lawelajve ai. A ina ua hewaka Moi ma ia kumu, alaila ua akaka no i na Kuhina he puu dala k J ekie ko.»a e uku ia ai ia mau e pau ana iloko o eha makahiki, a hui ia hoi me na uku panee, hiki aku la i ka 7 makahiki. A o Mr. Kaae lioi, ua ike no ka Loio Knhina ia mea, a he hiki no &e hoopaa ia ōia maTrrtanawai o keia aupuui ke ku nae ka hewa nona, e like melka mea i hoolaha ia iho nei mamua ifooa ? a oiai aia ke 'kanaw&i ua pili iaia ma na ano a pau, aka o ka Moi a me kona inoa, aohe ona kanawai e hiki ai e hoahewaLaku^ Nolaila ma keia kukulū nianao ana, ke puana aku nei au me k*'u koi pu ana, c hoilioi hou ia ko ka Moi mana iaia, a paa i ka poho o* kona lima me ka neeu ole. A luki mai kekahi, manawā uia «eia mua aku e haawi ia me ka piha i na mahalo ana no ko ka Moi naauao lua ole, a me kona noonoo akahele, a nk ke āu b ka manawa e h6ike mai i ke alanui e pomaikai hou ii ka lahui Hawaii & meko lakou Moi. STo ka mea o na hpomaemae aupuiU pau a oukou a me'lakou la aku, a nWlakou nei iho e painuu nei, auhea la i|, a me kona kul;uia maikai, a mo ka noe noonoo e ae a pau e noho nei 1 meiakou» |f 1 ; \ % v :

Oiai o keia au e nee nei J3ū,e ka uahi ma kona pukaihu i piha i ka hohono. a ine pakui, aluai aku ika hoopailua a oia keia, O kekahi keia o na an ino 1 loa ma Hawaii nei, e ole ia ai neia. au . aupuni» .kapulu a. nae ke kapakahi. A eia hoi kekahi, o na iuna aupuni a pau, a me na kuhina a patt e noho ana malalo ona oihap a aupuni, aia no lakou a pau malalo iho o ko ka Moi mau mana, a meii ka Moi aku no ko lakou mau hookohu luna aupuni a Kuhina o ko na Aina e, aple mai a lakou iho. Nolaila eia ka ninau, ua mako anei ka Moi i lawe ai oukou e hooholo. i kaDa,wai e hoopau ina Kiaaina, a e hoo - - pau i kekahi puali koa pualu mamuli o ko lakou manao iho? Auwe makau ole no ua Kuhina. Oiai hoi o ka Moi ka mea nana i hookohu aku ia lakou ma ia kulana e noho i na oihana aupuni, a e wae pono hoi 1 ka nohona o kā lahui a me ka maemae oka aina, e hiki ai k$ hilinai ia mai e ko loko nei, a me ko mai, A no keia mau ano| hoonaueue aupuni ke oleleia mai nei o na-nupe-pa o Kaleponi, he aie kaa oleko ke Aupuhi Hawaii ma ke ano lie üßanekarupa" kupanaha ke akainai ame ka alapahi ona nupepa. 1 • < Aka aole e nalo na kahoaka oia mau hana maluna ae o ka mea iaia aa mana hoopakele. Nolaiia ko'u ano iho he kanaka Hawaii oiaio i lianau ia maluna o keia aftia, ke hapwi nei au ia ? u iho imua oka poe manao ino a pau e *kue nei iko ka Moi mana xna ke kanawai, a ke lawe kaili ku ia nei hoi e keia poe me ke akaka loa.

Āole he waM no lākpu e hiki ai ke alo a % ē, e like akauiai a me, kō lakou ike t ake 4 pu me oe ina rjanavTa a pau a MJp aku i ka hop« o keia ao> 4 pela au e ku nei, a hiki ika la e lioomaemae hou ia ai ke Aupuni a ine ka Paeaina holookoa. Oiai e naaa pono mai kakou na kanaKa Hawaii mai kela pea keia pea o&a ama. Oka mea ma k* nohoahi, ie ku ana hoi ma ke poo o jce Aupuni, he makua no ka lahui ake mana nui kona e hooponopono ai ikq Aupuni mamuli o k kana mau kauoha i Ka poe aalalo mai ona . . .j Oia hoi na Kuhina ana i hoonoho aku ai me ka haawi ana |a lakou ina paW paia hookohu oihana e na mea I hoakaka ia mahope aē nei e pill ana i na Kuhina. Aka iloko o ikeia la e nee malie ae nei imua, ke ike nel kakou īia kanaka Hawan ua laWe ae n<n keia Papa Kuhma kipi a hoooauene Aupuni a paa i na hena ma ko lakou !ima, oi& hoi ko ka Mana Hooko kuleana i oleloia ma ke ka~ uawai a me na Kum|ikanawai kahiko o keia »ina, a«le loa e i nei Aha Kuhina ke a lo ae, ake hoole mai iKa lakou mau hana i mea no fakou e pakele si it\a ia j Oiai ua kaili ku a« nei iakou iko ka Moi mana ma ia ano W ka loaa ote o ko lakou ap€>noia e keia t?hui kanaka uuku © na mamo a Sema. )ia Hooihna hoi oko ke Akua poe kanaka, ame ke koeti« o ki poe i wae ia, ka pi>e hoi nona ka ama a lakou e noho nei 'iale ka malu, Oiai o kakou o ka lahui nona ka \iohoaln ke ike maka aeiu uei kakou ina am i haua ia o ko lakou Moi, % ua oUio ia iu& kekahi mau o v\* aiua «s i ua makahiki, i hala iho nei, « : aua, La Uks*.a Ko; o i m< ka i bebe hauaa hou oU waiiwhe

Nolaila ioa e hiki i ua'u makapejii e kuemi a makau hoi iio keia mau hoikeike oiaie ana imiia o ko'ii mau hoa kanaka o'ke koko hookahi, i oleioia ,f ili ulaula." A oia au eku aku nei a iioike ia'u ihō imua oke akea o ko'u aina," a me ko'u lahui a puni na Paemoku. A ma keia man hoiKe a hoolala * ana me ka oiaio imua oke akea, aole keia mau manao i pili i ka hoopunipuni a me ka wahahee, ' Ahe mea oiaio hoi, ke kiola aku nei na niaka oka lahui līawaii iluna « ko lakou Moi, a tne ko lakou īke pololei ana i na eiea i hana ia maluna ©na, me ke akaka loa.' Hē naea oiaio, u'* ike ka lahui a puni ka aina i ke ano p©no ole o au hoomaemae; aupuni kaukapakahi e oee nei imua, me ka loaa ©Ie o na mahaloia mai eko loko nei oka aina, a me ko waho mai, ame na mea e pih ana i ka nohoalii ke poo o ke aupum. Kia na mana nui i luwe ia e keia "Aha a me ko ka Hale Ahaole- j lo i pau aku la. 1. Hoopau ia ka |»uah Koa Pualu a'u ikn loihi ai no eono makahiki, ne 4l MawaJahoa/' me ka apono ole ia e ka mana hooko j "2. Hoopan ia na Kiaaina riie na rula naaupo, a hookiekie e keia Papa "K. 11 hina, a me keia kau Ahaoielo i kakau ka Peresi(len:.(, W. K. Kakela, me ke akaka ole 6na apOnoia mai, e

ka Mana H©oko, a b)kon e hehi nei/u e law e nei i konu munn, ma ke kanawai. 3. O ka lawe īa ana o naMana i pi1i i ko ka Hnle Aliaolelo, oia hoī iv» 'lii koho rula ole a kapakahi, «o k a Moi ia mana raa ke kanawm. 4. Ka lawe ia ara o ka Mana Koho J3alota, e like me ka'u mau mea i hoakuka mua aku ai imua o oukou e &a poe heluhelu 1 keia manao loihi, i hoomaku ia mai ka }a 17 mai o~ Sepetemaba a hiki ī keia ia. 5. Oka lawe ana ae oka Aha Kuhina a hooia ako, a koho aku ia V. V. Akepoka 1 Konela no na' Koa Pualu Ilawaii. Ahe nui wale na hana i ku i ko ka Mana ka mana i lawe ia ae nei e lakou nei mai ka ?naka aku ona kanaka Hawaii ,a me kekahi o na malihini i aloha ia Hawaii nei. ka -aina hoi i uoho ia e ka lia o na puuwai hoomiikaulii aina, ona mamo a lap2ta, ka oi o ko ke ao a pau. A keia h©ike, ke noi haahaa rakn nei iiii imua oka lehulehu, e ka--ta mai ko oukou ahonui, oiai, ua hoike aku au e pau aua nei kaiai maaiao iioko o Novemabe nei. Aka, ua hoopanee hou ka rnea kakau, do ka hoomukakiu aaa i na mea hou e hoea mai ana no neia ano, a hiki ikala 81 o Dekemaba e hoea mai ana, alaila au hooki \ ka'u kalai maiae ana maluna o keia kumuhana. (Hoopaneeia.)