Ka Elele, Volume 2, Number 5, 4 June 1846 — KA HANA A NA MISIONARI AMERIKA MAI HAWAII A KAUAI. [ARTICLE]

KA HANA A NA MISIONARI AMERIKA MAI HAWAII A KAUAI.

Eia ke noho nei iloko o fea ahaolelo ma Honolnlu nei, a n ; hoike nui mai kela kumu keia kumu i na'. mea ana i hana’i i keia mau makahiki i hala ae nei, mai kela ahaolelo'; a hiki i keia; a i ka lohe ana eia ila- 1 . lo kekahl mau mea i !oaa nmopopo | i.i’n. No Kau, Hawaii, 0 Parisa knlaila i kumu; ma Waiohinu kona wahi, ua pilikia o Parisawabine i ka m:.i:, he|j kumu kona mai. Nelaila, pilikia ! lauama Kau i keia makahiki i hala;ji aka, ua maha iki kona mai keia wa,|i a mamuli paha hoi hou laua i ko'i laua kihap: :i. [: Aia ina Kau e nnho nei, 11 f!7 hoa-'! hanau noho paa me ka hihia ole. 0|i na keiki i bapetisoia malaila mai I kinohi mai eia no 325. Ua emi ku halawai i ka la Subati i i keia wa; aole nui loa ka poe hele : mai, e like me maniua. Mau no I uae ka hele o ka poe oiaio; hel'e no mai kahi loihi ae. Ua halawai liiiii ; no hoi na kanaka ma kela wahi keiah wahi i ka la Sabali; nolaila, aolell nui loa ka aha halawai ma Waioliinj>iL Nui na hoahanau hoi hope, a uui no i hoi ka poe kupaa ma Kau. He poe imi kekahi. < I ka nana’ku, aole hnlo mua ka’l aoao Pope i neia maumakahiki elua. I Ua huli malaila kekahi poe, o ka | poe hihia a okiia paha, oia ka poe he- < le ma ka aoao pope; he poe e ae ke- j kal i. Ano e ka haua ana a ka poe Po-h pe i keia \va. Mamua, hana ku e la- :

Ikou i na kupa aupnni a i keia wa ua | hana oluoju lakou. He poe maalea lloa keia. I Ua malama mau ia na kula Sabati, a me ka mahina hou, a me na halaiwai ekalesia ma Kau. He 20 ku!a kamalii ma Kau, a 334 ua haumana iloko. Nui wale |n.i kamalii hele ole ike kula. Ua hemaiienia na kula ma Kau; aole |ak;.mai nui na Kumu; aole hoi i uku pono ia na kumu e ke aupuni. Ua emi ioa na kanaka o Kau; ua Ipau i ka hele kekahi p.oe; ua pau i ka make kekahi poe. Nui ka poe [niake i ka ni i liumu mamua :.ku uei; a ua nui ka poe hele i kahi e, ,oo ka wi; kawalawala ka poe hoi ae. Nui ho hoi ka poe haalele i kela ainn no ka iuma oolea a na luna aupuni. Nolaila ku emi ona [kana.ka raa K..u. Hihune na kanaka ma Kau; aka, ua kokua lakou i ka liale pule hou a paa ia; $250 ko lakou kokua. O ka hana kekahi kokua. Hilo. (I Koana kolaīla kahu ekuiosia; a o Laimana, ke kumu ao. jUa huiia o Hiio me Puna i kihapai hookahi. Ua malama lokomaikai ke Akua ia iaua me na wahine a me na keiki. Eia ka nui o na hoahunau ekalesia ma iiilo me Puna, 6420; oia hoi ka nui oka poe hihia ole. Ua lioo- | liloia mi:i kinohi mai, ma kelakihapal 9070; ua hele kekahi poe, ua oklia kekahi poe, a ua make kekahi jpoe a nolaila ka emi. Na keiki i bapetisoia iloko o kela leka!esia nn.i kinohi mai, eia ka nui 2940.

JVa kula. Eia ka nui o na kula 1 ma Hilo a ir.e Puna B2, na haumana 2525. Nui na mea kealiea i ka pono o ke Akua ma Hilo, eia nae ka mea keakea nui, ona haole kolohe. Nui ka haunaele ma Hilo i na haole 1 uina, moe kolohe, inu rama, hailiili, ku e i na lunakanawai lakōu, a me ka hana ino. Mahuahua ka waiwai o na kanaka ma Hilo i keia wa; kuonoono nahale; komo lole na kane me na wahine ame na kamalii. Mahuahua no hoi ka ike. He 23 na ahahalawai ma Hilo me Puna i ka la Sabati, a ua aneane 8,000 kanaka hele i ka pule i na la hoano ma kela kihapai. Na kula. He 56 na haumana iloko o ke kula nui o Laimana; o keia poe he 35 hoahanau ekalesia. Ua hoomakaia keia kula i ka makahiki 1836; a ua hookomoia na haumana he 220 iloko oia kula mai kinohi mai. Kanakolu o lakou i puka iwa- I ho a lilo i poe kumu ao; 73 ka poe i korno iloko o ke kuia nui ma Lahainaluna. A o keia poe 73, he 21 i lilo i poe kumu ao, a elua i lilo i ke aupuni. Hooliahi mea holo ika aina e i misiohari, oia hoi o Kaulehelehe. Ua aoia na haumana o keia kula i ka hookani ohe, a me ka pila e 1 Laimana wahiue. He haua maikai 1 keia. No Koana wahine kekahi kula I hanai ma Hilo; he 20 haumana kai- j kamahine, a ua maikai no keia kula. I Na na hoahanau ma Hilo e hanai i keia kula, na na haole kekahi ko- I kua. He kula keia e pomaikai ai 1 na wahme o Hawaii nei. i Ua manaoia aole emi na kanaka ;

o Hilo i keia mau makahiki elua i hala ae nei. Waimea, Hawaii. OLaianakolaila kumu; ia ia Waimea, Hamakua, Kawaihae, Puako. Eia kanui n na hoahanau hihia ole ma kela kihapai a pau loa, 2136. O na keiki a pau loa i bapetisoia malaila 1076. Na luila a pau loa 23; na haumana 898. O na kamalii puhi haka ole 874. Eia ka nui o na kanaka ma ko Laiana kihapai, 4,628. Iloko o na makahiki ekolu i hala aenei, ua emi loa; eia ka emi 1,000. Nui ka poe make; a nui ka poe hele, hapa ka P°e hanau. Iloko o na makahiki ekolu i hala iho nei 810 ka poe make, a 267 ka poe hanau! Nui ka hemahema me ka pilikia ma Waimea; pau kelaaina i ka hipi; uole wahi kaavvaie no ka mahiai, a me ka noho oluolu o na kanaka. Mahuahua ka maikai o Hamakna; pono iki na kula a me na ekalesia malaila. Ikaika ka nianao ona haumana i ka pa, ko, li, a ua makaukau kekahi poe. Mahuahua ka waiwai o na kanaka malaila; he 16 na kula hoole pope, a he 700 nu haumana. He 11 na ekalesia okoa ma Hamakua, me na hoahanau he 1500. Ikaika na kumu kula, a ua maikai hoi ka lakou hana. Ua uku pono ia ka lakou hana. Kailua, Hawaii. O Tatina ke kahuekaleaia a o Aneru ke kahona lapaau. 1 pae mai o i Tatina ikamakahiki 1820. Aloha ino oia! He 26 na makahiki o kona hooikaika ana i ka ke Akua hana ma Kailua; nani ka ioihi o ko ke Akua maiama ana ia ia. O kona mau hoa i hele pu ma) ai, aole; ua pau i ka hele.

Eia ka nui o na hoahanau hihial ole ma Kailua e noho nei 1399. 0 na keiki i bapelisoia mai kinohi mai he 1511. He nui ka mai o na kumu ma Kailua i keia mau makahiki elua. Mai loa o Kauka Ahei'u i keia makahiki okoa; aole hoi pau kona mai; a ua make ke kaikamahine a Uua mamua aku nei. Nui hoi ka mai a me ka make o na kanaka ma Kailua. lloko o keia mau makahiki elua, make na hoahanau he 122, a he 12 i hookomoia iloko o ka ekalesia. Mamua aku nei, nui ka palaka o na hoahanau, a mahope mai nei, ua ala iki mai, me ka noonoo ia iakou iho, me ka mihi a me ka hapai hou i ka ke Akua hana. I keia makahiki i hala iho nei, pilikia loa na kanaka ma Kailuai ka wi; akahi no a pilikia ioa i kaaiole. Oia kekahi kumu o ke ala hou ana 0 na haipule e kahea i ke Akua, a ua lilo keia pilikia nui i mea e pomaikai ai. I keia makahiki ua kokua kela ekalesia i ia lakou kumu i $113.68,1 1 ola nona. He nani keia no lakou; e pono e mau ko lakou kokua ia ia e like me ka loihi a me ke ahonui o kona hai ana aku i ke ola nui ia lakou. Oia kekahi hana ku pono iUo ke Akua aupuni. Kealakekua. 0 Aiwa kolaila kunu i keia \va, No ka nawaliwali o Polepe wahine, ua hoi laua i Lahaiaa. Malaila kekahi pilikia no ka •vi, a me ka mai, a me ka make. Mui ka poe hele i kahi e no ka wi, i me na pilikia e ae. Pau kekahi nau aina i ke ahi, aoie ;.i i koe. Eia ka nui o na hoahanau hihia >Ie ma Kealia, 792. 0na kamalii bapetisoia mai Uinohi mai, 298. O ka nui o na hoahanau hihia ole

jnia Kealakekua 725. Ua emi īoa 1 ka.poe hele i ka halawai i ka la Sabati; aoie like me mamua. Ua nui l;a palaka o na hoahanau, a nui no hoi ka poe hihia a i kapaeīa. J\'a kula. Eia ka nui o na kula ma Kealakekua a me Kealia, he 23; i na haumana 837, o keia poe 762 ka i poe hoole pope, Ua emi na kamalii ma kela kihapai i keia wa. Ua emi no hoi na kanaka ma kela wahi; I nui ka poe hele i kahi e, i Maui a me Oahu. i Aole i hele moi o Bona a hoike i mai no kona kihapai ma Kohala. Ko Maui. īlana. O Konede ame Wilikela ko laila mau kumu. Ja laua o Ha1 na, Kipahulu, Kaupo, me Koolau, 1 he kihapai nui. Eia ka nui ona hoahanau hihia ole ilokoo kela eka1 lesia, ;;23. Mamua aku nei kaumaha loa kela ekalesia i ka paluka; uuku ka poe hele i ka hale o ke Akua; nawaliwali ka pule. A ma1 hope mai nei, ua ala hou mai na hoahanau a ua imi hou i ke Akua. Ua lana ka manao a na hoahanau i 1 keia vva; piha na ahahalawai haipu1 le i kanaka, a i ka nana’ku uahaule ka Uhane oke Akua malaila. Ao- ' le paa kolaila halepule pohaku; ua ahuia no nae kekahi mau mea e paa’i. llihune maoli na kanaka o Hana, ' aka, ua loaa na dala $153.18 e kokua i ka halepule: ma kahana mao1 li kekahi kokna i keia hale, aolenae paha paa koke. Ua maikai iki ke ala, mai Wailu1 ku a hiki i Hana. Kaumaha loa kela wahi i kekahi | mau luna aupuni, no ka ino loa o ka 1 lakou hiina ana. Eha haole e noho nei ma Hana; ' he mau haoie paahana no, kanu ko.

kuai, kui hao, a pela aku no. He maO liaole noho malie noi Na Kula. He 30 kula ma kela 1 kihapai hiai Koolau a Kaupo, rae na 1 haumana 300. Ua hemahema na ! kula i ka iako ole i na palapaka, huke paha: Ua aoia kekahi mau haumana i ka oleio Beritania e ii ilikela ma. Wailuku. 0 Kalaka me Bele kolaila mau kumu. He kumuao o Bele; ia ia me kaha wahine me Mi. 0kana ke kulakaikamahine malaiia. Eia na palena o kela kihapai, mai Waihee a Kahikinui; a eia ka nui o na hoahanau hihia ole iioko o kela ekaleaia 1078. O na keiki i hapetisoia mai kinohi mai 844. Ua kokua kela ekalesia ikalakou kumu iioko o ka makahiki 1845, $450. O kona ola ia; ua like ia me na (lala i haawiia mui ia ia mai Ame. rika mai. Ua holo mua ka pono o ke Akua ma keia kihapai; mamua iho nei, ua ala hou na hoahanau me ka ikaika i ka ke Akua hana a ua maluhia ko lakou noho ena. Ua hiaawi no hoi kela ekalesia i $50, ma ka mahina hou, i mea ko kua i ko ke Akua aupuni. Ke Kula kaikamahine ma Wailuku. He 49 na haumana e nolio nei iloko o kela kula; ua maikai no ke kula i keia wa. Ewalu haumana hoahanau e noho nei. Aole nui ka mai e like me mamua. Kolio malie na haumana, me ka hoolohe i ka na Kumu. Hemehema ke kula i ka hale. ole e moe ai kekahi poe haumana; ua poino loa kela kula i ka make ana o na kuhu, Piiipo laua me Poipe kana wahine Eiwa hauma- 1 na mare i na kane, n e'walu i pnka i iwaho, a ua noho liilii ma o mua nei, i

Lahaina. 0 Ealuina kolaila kumu; aia no hoi ilaila o Polepe ma e no'no ai i keia manawa; e kokua ana i ka ke Akua hana Ua malamaia na halawai a pau ma Lahaina, ka mahina hou, hal iwai eka!esja, halpoakahi, poakolu, halawai wahineUa hoolana mai ke Akua i ko Lahaina poe i na mea oka uhane. la manawa ala hou na hoahanau; a ua nui ka, poe- huli i ke Akua me ka mihi a me ka manaoio ia Kristo. Eia ka nui o na hoahanan hihia ole ma kela kihapai 8,85. Ona keiki i bapet ; soia mai kinohi mai 935. Ua maluhia no, aoie nui ka haunaele o kela ekalesia. Nui nae ka iuo ma Lahaina; he rama, mōekol'ohe, hookolokolo, paa ika hao. Eiu kanui o na ilio ma Lahaina 523. Eia ka nui o n-a kanaka malaila, 1198-k-ane, 1185 wahine; 589 keikiknne, 473 kaikamahine—hoululu 3445- Na hale a pau loa 112. LAH.4mA.LUNA. 0 Alekanekero me Huna kolaila mau kumu; ehoiana o Emasona i Waialua. Eia ka nui o na haumana o kela Kulanui i puka iwaho mai kinohi, 296; he 42 o lakou i make; koe 254 e kau liilii nei ma keia pae aina. Aiamake ao kula 108 o keia poe; he 43 iioko o ka hana o ke aupuni. He 31 e hana ana i ka lakou hana iho, me |ka pono nae; he 72 i haalele i ka Ihana i aoia’i lakou, llō o ka poe puka iwaho i noho hihia ole nei iloko c ka ekalelia, a ha 40 ku poe iilo maoli i ka--hewa. Ua nAopopo lta pomaikai o keia pae aina i keia Kulanui; ua awaawa kekahi hua o;« kula; aole nae pela ka nui. 0na hamnana o ia kula ka poe holo mua ma n'a hana nanao, a nie ke akamai. Ikaika ka nui o lakou i kela haua

keia hana; no ka mea, ua aoia lakou i ka hana ma ke Kulanui. Ua aoia kekalii poe ma ka olelo Beritania a ua loaa iki no; a o ke(kahi poe ano haipule hoi, ua aoia ma ka oihana kahuna pule. Akolu niau haumana e noho nei, aneane makaukau e hapai i keia oihana nui; a manao makou e hooikaika nui i keia hana ma keia hope aku, i nui ka poe makaukau e hai aku i ke ola i na kanaka o Hawaii nei. Kaanapali. 0 Emesona kolaila kumu. Eia ka nui o na hoahanau hihia ole malaila 127. 0 ka nui o na kamalii i bapetisoia mai kinohi mai 147. Mai ka malama o Mei 1844 a hiki i Mei 18413, ua kokua kela ekuiesia i ke aupuni o ke Akua, $92.93. Ua hana iki ka poe pope malaila, a i kekahi manawa, ua ikaika; a i keia wa ua nawaliwali ka lakou hnna. Na Kula ma Kaanapali. He 11 kula, na haumana 242. Ua emi na haumana, aole nui e like me mamua; nui na kanialii kane i holo kahiki; a nolaila kekahi emi. Ua hamahema kekahi mau kula; aole hele na kamnlii; aoie uku ponoia na kumu, aole hoi ikaika ua makua i ke kokua i na kula. Kaluuaha, Molokai Ekolu kumu malaila, o Hikikoke, Gulika, me Anei’u. la lakou kela mokupimi a pau loa. Eia ka nui o na kanaka ma Molokai 4,500. I keia makahiki i hala ae nei 142 na keiki hanau, a he 90 na kanaka i make, Eia ka nui o na hoahanau hihia ole ma kela mokupuni 706. 0 na kamalii i bapetisoiu mai kinohi mai 019. Ua holo ’mua ka hana a ke Akua ma Molokai; ua mii ka poe ku paa ma ka pono; uuku ka poe kolohej

maoli a me ka hoohaunaeie; ua ma-luh-ia ka la hoano, a ua piha na aha ■ halawai i na kanaka. Ua mahuahua hoi ka waīwai a me ke kuonoono o na kanaka o keia . aina; mahuahua ka ike, a me ka naauao. Eia na daia i haawiia ma Molokai, e kokua i ke aupuni o ke Akua i keia makahiki, $678.75. Na. Kula u Molokai. Na Gulika i hoike mai ina kula. He 14 kula, a he 22 kumu ao, he 1138nahaumana. Ua niaikai na knl'a; heie nni na haumana; ua uku pono ia na ku1 mu o ua ikaika lakpu; na na makua i kekahi uku no na kumiiao. Pono keia. Pomaikai Molokai. Aka, i ; ka helu ana, ua emi na kanaka. , Ko Oahu. Kaneohe. O Pareka ko laila Kumu. la ia Koolaupoko ame Koolauloa mamua iho nei; ma neia hope aku liio paha Koolauloa ia Emeso- , na. Eia ka nui ona hoahanau hihia ole ma Kaneohe; ma Hauula, 269. Na kamalii i bapetisoia mai kinohi mai ma Kaneohe 136. Kaumahakela kihapai i ka awa mamua aku nei; nui ka awa a imi ka ino. Aole holo iea na hana naauao ma Kaneohe; moloua na kanaka, palaualelo, aole kuonoono ka noho ana. O kekahi poe nae ua makaala i na hana maikai, a ua holo mua; maemae na hale a me na kino. Na Kula. He 28 na kula ma Koolauloa me Koolaupoko, me na haumana he 753. Hemahema na kula no ka uku ole ia o na kumu; no ka ino o na hale kuia a me ka ponn ole o'na makun’ Woiahia. 0 Wilikoke kolaila kunm ao a nana i hoike mai i na mea jolaila.