Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 18, 21 April 1849 — NA MEA E PONO AI KEIA PAE AINA. [ARTICLE]

NA MEA E PONO AI KEIA PAE AINA.

ko'u ike ana, menoi ka noho ana, o ko Ilawaii poe i keia manavva: ua hoopakeleia o'akou i ke ano pegana, a ua lilo oukou he ialiuikanaka Kristiano. Ua kukulu he mau kulr nui, ke Kula Alii i Honolulu; ke Kula nui i Lahainaluna, a i Ililo kekahi; a he Kula kaikamahine i Wa\luku a i Ililo no hoi. A nui na kula kamalii mai kekahi kihi o ka aina, a kekahi kihi. He lehulehu ka poe ike i ka heluhelu palapala, a nre ke kakau lima. Aole au ike i ka aina uuku e like me keia kahi i qi aku ka poe ike i ka palapala mamua o ko Hawaii poe. Owai ka i ike? E hai mai. Ua kauia na kanawai maluna o ka aina. Ua pololei ka nu v . a e hooj)onopono pinepine na Lii a me na mea koho i maikai loa na kanawai, a pau o ka aina. Ua kohoia kekahi poe haole naauao a akamai no hoi, e kokua ma na mea o ke Aupuni, o Kauka ma, a me Mr. Wale, a me na mea e ae. Ikaika loa ia poe i ka hana e pono ai ka aina. Ua maluhia ke aupuni, aole hihia me kekahi 'lahuikanaka e. Ua ae iike na Lii o Enelani, a o Farani, a o Amerika Huipuia i ka noho ku i ka wa o keia Aupuni; a manao paha ia poe Alii e kokua mamuli o ko oukou noho ana pela, i ole e hoopilikiaia na Lii a me kanaka mahope iho, ke hana por.o oukou a pau. I keia wa e noho nei, aole au ike, aole au lohe i kekahi mea e haunaele ai iloko o ke aupuni, na mea e nawaliwali aj na lima o na Lii. No keia mau mea e pono ai, no ke aha la e pii ole keia lahuikanaka a lilo i ih&i nui ā kaulana? A no ka piiole, manao kekahi poe, e pio aiianei ko Hawaii, aole loa e pakele? Alia e nooiioo kakou, a e ninau pono. Heaha ka hope o keia lahuikanaka? E mau anei ka noho ana? E lilo anei ia he kaikaina liilii o na lahuikanaka nui o ka honua? Pela ka makemake o ka poe haipule ma na aina a pau. A pela no hoi ko ke Akua makemake. Aole ona oluolu i ka pio ana o ka malamalauia ma keia aina. Makaukau ia e hoopakele ia oukou a pau, na Lii a me kan.»ka a e kukuiu i koia aupuni a kiekie loa ke huli oukou io na la me kaoiaio, i ke noho na Lii a me na makaainana me ka makaala, a me ka hana ikaika ma ka pono. Aka, aole e hoopakele wale mai ke Akua i keiia lahuikanaka. Aole pela ke ano o kana hana. Pehea ke kanaka mai, nawaliwali e waihoia aiia ma keliae o ka lua ke lapaau ole ia aku ia, a kiai pono ole ia'ku ia? E pakele anei ia? I ko'u manao, ua like keia lahuikanaka me ia kanaka mai, nawaliwali, kokoke hele i ka niake. Ile lahuikanaka nawaliwali ia e waiho ana ina ka waha o ka lua kupapau. Elua mea e pakele ai, o ke kahuna lapaau, a me ke kahu, nana e kiai, a e Jiooluolu, a ma--Itd,'a ola hoi. Eia ke ano o keia olelo nane. Pono na Lii a pau a me na kanaka a pau loa e ala koke mai e ike aku i ko lakou pilikia, a e hapai pu i ka hana e pono ai ka lahuikanaka. Pono e hana wawe me ka naauao, a me ka ikaika, a me ka hilinai maluna o ka mea mana. Heahiā ka piiikia nui o keia lahuikanaka? 0 ka lilo pinepine ana o ka aina i na haole kolohe. I ko'u noho kna iiia Hawaii nei i keia mau makahiki he iwakalua a me ke keu, ua ike au i ka imi pinepine ana a na haole e kuai aina. Aole wikiwiki na Lii i ke kuai me lakou; aka ma ka hoopunipuni, a ma ke kuai maoli a me ka hoolimahma, ua loaa no i na kanaka no na aina e mai kekahi mau apana aina he nui no ma Hawaii, a ma mul; ma Oahu* ~a me Kauai. Pakele oukou i kekalii haole, a nie ka poe ana e manao ai e hookomo iloko o keia pae aina no Europa mai. Nani ka lokomaikai mai 0 ke Aleua ia oukou i kona hoohiolo ana i ka manao o ia kanaka. Aka,-aole {>au ka pilikia ma ka imi aina. Ua lana ka manaoo kekahi poe haole i ka pio ana o Hawaii poe a i ka liio aua o ka aina i na kanaka o na aina e. i keia mau makahiki, ua hoio nui na haole i Kaliionia, e eli guia, aka, i ko'u manao aoie iiuliu a hoi mai lakou ma na lehuiehu e iike me na uhine o Aigupita i ka wa o Mose. A hoi mai kou me ke gula he nm Wale, ikaika loa paha ko lakou manao e kuai aina, a fcuoi i*iii Vna na haneri eka, ma na tausani paha. No'ia hoi, eta Jka hana n«i, hana hookahi e pono ai ke Mno'a mē ka noho ana, o ke kuai koke i ka aina $&nok&H*waii, iloaa ia'iakou pakahi h* wahi aim* iho no f i paa pono loa keki kanaka keia e noho ai. Ua kapaia, ia wahi, ma ka oleto &*rit&iua, "Home, $iceet Ma ko makou aiiii, otiioJu la pepeiao i ka lohe ia olelo, "hoineo kn

poe kaiiaka makua, a o ka poe elemakule kekahi i ko iakou hele ana iua kahi e, a manao iho la lakou e hoi aku i ko iakou wahi e nolio ai mamua; i ko iakou wa kamalii paha, lele iho ia ko iakou manao, mehana ko lakou naau ike aloha. No ia inea, ika hele ana oka makou poe keiki, ma kahi e, uwe pinepine iakou no ke aloha i ko iakou wahi e noho pu ai fne ko lakou poe makua. Aole pela ma Hawaii nei. He wahi aloha iki paha iloko o kanaka i ko lakou walii e noho ai, aka, aole ikaika loa ia aloha, he wahi mea palupaiu waie no. No ke aha? Aoie anei.he aina oluolu o Hawaii nei? Ae. oluolu io no. Kakaikahi na aina oluolu a maikai

na keiki a Mr. llikede, i ko lakou holo ana i Amerika Iluipuia, a i ko lakou noho ana malaila, makemake nui lakou e hoi mai i ko lakou aina ponoi i Ilawaii nei. No ke aha? 1 ike lakou i ko lakou mau makua paha. Oia no, aka, aole malaila wale no. Makeihakē lakou e ike i ka hale kahi i hanauia lakou, me ke kuinuwaena e pii ana nialuna iho, a paapu i ka liua momona, a.ono loa. Makemake lakou e lalau hou i *ka maia pala, a me ka ohia, a me ka niu, a me ka ulu. I ko lakou hiamoe ana i ka po,- aia lakou malalo iho o ka laau kou, ma kahi kokoke i ka hale, e pii aiia i kona kino, a e hoole\|va ana ma kona mau lala. A hijvilele inai ka moe ana, uwe iho la i ke aloha. No ke aha i ike ole na kamalii Hawaii i keia aloha! Aole anei e hiki ia lakou ke aloha i ko lakou wahi e noho ai e like me na kamalii o na aina e? E hiki no. Hookahi ano nui o na kamalii a pau ( loa. Aka, eia ka pilikia: aole aina ponoi, aole hale ponoi, aole wahi e noho paa, aohe "home" Mamua. no na'Jii wale no ka aina, aole no na makaainana kekahi. I§ manawa, pilikia io na kanakn: hemo pinepine ka ai na; kipakuia r ku kekahi poe; auana kamalii; holo kahiki kekahi poe, aole hoi mai, a o ka poe i hoi hou mai, aole hele i ko lakou wahi i noho ai nīamua, no ka mea, aole koe ka hale, aole malaila ko lakou ppe makua a me na makamaka, pau lakou i ka hele ma kahi e. I keia niau makahiki, ua kuaiia kekahi aina uuku, o Makawao ma Maui, a ua kuaiia kekahi mau aina ma Manoa, ma Oahu, a ma kahi e paha kekahi. Aole nae i kuai uui ia ka apia e na kanaka Hawaii. No ke Mahea ka hewa? I ko'u manao, ua hewa na Lii kahi, r a ua hewa na makaainana kekahi. Menei paha ka hewa o na Lii, ko lakou kuai aina me na haole kolohe, a haneri,_ a haneri 'na eka, no ka mea aia ke dala iloke o ka lima o ia poe. Aole kuai aina rne 4 ; kanaka maoli noho malie, no ka mea, he poe ilihuqe lakou. Ua ike aku i kaoiaio o ia mea. Ma aina o Maui, ua ike au, ehiku fyaneri ekft i Ma a li)sr i ka haole hookahi, aka, ma ia aina, aole i loaa i na kanaka Hawaii i eka hookahi. Pono anei ia? Ina pela ke kuai ana aole e ola ka lahuikanaka. Aole no na Lii wale no ka hewa, no kanaka kekahi. Aole ala mai ka nui o na makaainana, aole makemake e kuai aina, a noho pono me ka hana ikaika. Nui (ta palaualelo o kanaka, aole okana inai. Nui ka poe makeniake lio, kuai lio, a holo pinepine no ka lealea. Nolaila ka hemahema, ka ilihuue, ka pijikia, ka nele loa o ka nui. Aole maikai na hale, aole i lako i na mea e oluolu ai, nolaila paha, aole makemake na kamalii e noho pu me ko 1 ikou poe makua, holo kahiki, auana kekalii a nalowale aku la. Pono e pau wawe keia palaka nui o na maku;unana ? a me ka puniwaivai o na mea aina. Pono e loaa i kela kanaka keia kinaka kekahi aina ponoi nona. A loaa, pono e mahi ai na kanaka a pan, hana f i waiii pa a puni kona aina, alaila kanu laau, he laau kukui, koa, ohia, laau hua keuihi, ka fiku, guawa, kofe, he waina, ame na meae ae e oluolu ai. Ina pela, i ko'u manao, he ano e ka maka o keia Pae Aina. Ina pela, oluolu na kane a me na wahine i ka noho ana ma ka hale, aole paha nakemake e holo pinepine io ia nei, ma kela wahi keii wahi. I ka mahuuhua o na mea e pono ai ma ka aiia, a ma ka hale no hoi, e emi paha ka palaualelo, molowa, palaka. E emi ka poe inukemake e hoio lio ao ka lealea: alaila, mahuahua ka waiwai, a me na inea $ pono ai ma na hale, a mahuahua ka oluolu a me ka pqmaikai. A kuai na kanaka a pau i ka aina, a auhaiiia lakou e like me ka lakou waiwai, alaila e lilo na imkua moa keiki he poe ikaika i ka imi imauao no ka lakou poe keiki. Oia na hua, i ko'u inanao, o ka nolv> ana o kanaka a pau ma ko lakou aina ponoi, me ka noho malu, a ine ka malama i ke Akua ina na mea a p«u. Aole paha e ikeia keia hua a pau i ka makahiki mui. a i ka lua o ka makahiki, aka, e ike auanei ia. Auhea oukou e na Lii, e na misionari, na hoahanau, a me na hoalaum a o Ilawaii nei? Ua lohe kakou i lia inea e |H)muikai ai na kauaka llawaii, a me ke aupuni i oleloia na keia |H i pa, Aole auei e pono kakou e hapai likei keia hana? Auhea e Kaniehameha 111, aoie malemake anei oe e ike i keia noho oluolu ana o kou poe kuiaka a pau inai Hawaii a Kauai? Makeiiuike,no }>aha lna jn*la i nui kau hana ma na nieu e )>ono ai kou akj>uni. Mai h<H>maha *h x u lnua i ua kauaka a jkiu oi he.wahi ama pouui kahi l uohu oluo-

lu nie ka mahiai a nie na hana maikai a pau. Ina pela kau hana, a noho heniolele oe nie ka nialama pono i ko ke AUua mau kanawai, a me ka manaoio aku ia lesu, alaila e lilo oe he makuakane»hanai no kona ekalesia; aiaila paa loa kou noho alii, a mau, a mau ioa ka pomaikai ina Hawaii nei, e pii iluna lilo keia lahuikanaka, hauoli na kanaka iiaipule a pau mai o a t> a me na anela nm ka lani, a e hoonani ia ke A'kiia. Aka, ina loaa 010 i na makaainana na aina kahi e noho ai, i* ko'u manao, e pilikia auanei oe, a me kou aupuni. Noho hemahema na kanaka, noho palaualelo, molowa, palaka. Holo pinepine na kar\aj<a ui ma ;na mokii kohola. holo kekahi poe i Kalifouia, e eli gula, a niakemalaila. Mahuahua na haole maanei a nui loa,. ahe j)oe kolohe ka nui. Iko lakou noho ana ma kou» aiiia, hana ino pinepine lakou. Hoowalewaleia na kane a me na wahine e iakou, kue kekahi poe ia oe tne ka liehi i na kaiKiwai o kou aupuni malalo 6 ko lakou wawae. Ina pela, aole liuliu a lilo ka aina i na ma lihini, a nele oe i ke aupuni ole, alaila uwe iho )a ka poe pono ma na wahi a pau, alaila, akaaka o Satana, a me kona poe a pau ma ka 'po, a ma ka honua nei -no lioi. Eke Lii, ame na'lii a pau, ke noi aku nei au ia e ala koko, a e hana ma na mea e pono ai ke aupuni o Hawaii nei. G.