Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 22, 14 July 1849 — NO KA HOOWALEWALE. Helu 5. [ARTICLE]

NO KA HOOWALEWALE. Helu 5.

Ua ho ikak i iā m: mau nie i i keakea ai ka j:ii \huv<\ o keia lahuikanaka o Hiiwa'p Jiei, a nui, ti ĪKaika, a kaulana no Ko-i. t) ka oluolu.o ka aina, aole aole wela loa k a h*, a momona no hoi ka lepo, oia kekahi; o ka hooluhiia o na makaainana i ka wa kahiko, oia — kekahi; a o ka hana ino pinepine a na maiihini a rae na kamnaiua, oi a kekahi. No ia'me»', ninau niai paha kekahi. Heaha ke ano, a meke hope o ko Hawan lahuikanaka? Ua kakau kekahi misidnari } E. 0. HalHāllK - Waie, ka luna nui no ko na aina e, i n a mea ku pono i keia ninau. Ke manao nei au e hoolilo ijce ano nui o kona manao ma la oukou olelo: peiiei, t4 Ua lilo kekahi poe luna ame haahaa, he poe akiaki a hoino no hoi.i keia lahuikanaka ma na mea a pau. Va nui paha n:» mea makemake e ike iho i ka pio :>nu o ko Uawnii poe kanaka, a i ka paai anao ko lakou hakahaka e na kanaka no na aina e ' mai. Aole makemake ka poe kalepa, ame ka poe hele mai e lilo wawe he poe waiwai loa i na kanjska maolujio ka mea, ua ilihune ko Hawaii, aole hiki ke ku-ii mn i ka lakou mau mea. A o ka poe manao nui ina ko waho o ke ka, aole lakou oluolu 7n'a?Vnei, no ka mea, aole nui ka hanohano o ko nei poe kanaka ma ke kino, ama ka hale. Ua poina paha ia lakou ka hewa, ka Iwmia, ka naaiipo, ka pelapelw, ka wahauee i; me ke kolohe inoino, ma ko lakou iuuu aina ponoi. Ua paumi paha ka hewa o in uiau mea ma ko lakou aina, no ka mea, ua paunii k.; malamalania malaila he hapaumi maunei. Pono lakou e kulou ika hilahiU. Ua hoohewa kekahi poe o lakou i na kanaka Ha* waii liana kololie, alaila noho a hana Jike. Kokua lakou mamuli o ko nei poe noho mau anu īloko o ka hawmia, alaila hoohewa ia lakou m k° lukou noho ana pefti [e liko me ke kanak'a lalau i kona hoalauna, aihue i kona hipuu i t hoolei ia ia iloko o ka lua paapu i ka Wai a me ka lepo pilau, alaila hoohe.»a ia ia no kona ino me ke kupa ano kona ilihune. Pono anei ia hana?] Aka, heaha ke ano o keia lahu ; kanaka! Ma ka o!cio pokole, aia mnlaio loa o na khuikanaka i hoomaemaeia ina Europ», a ma Amerika hoi; aka/aia maluna iilo okekahi poe hihiu iaka ole ma Nuuhiwn, ma m* Nu K«tedon)a " ma mt pae aina e ae, a ma ka uahe)eh«b o Amenka. A e hiki 110 ke olelo ine ,ka olak^

aiu keia lahuikun;j|<M mi-Uuna lilo- loa o kona ;mo'i ka vva i tnu;vm;ii nei ko Eui'opa poe* Nui na niea e p<»no .ii i koē,.aole pau i ka hauaia ha niea e >vai',v;ii ai, a e oluolu ai na kanaka pakahi, a me ko'j.;kou noho hui ma ke iiupuni hook ihi. Aka, oku poe i oli'lo pinepine a kakau no hoi iua ka pepa inenei, 4< Ua nele loa ko Hawaii nei poe i ke ano Kristiano, a me ke ano hoohikaia. aoie lahuikanaka ka i oi ma ka ino,-' ua hoino twaoli ia poe, i na tausani kanaka huipule, kanaka Kristiano a iakou i ike ole ai; hoole i na mea i ike makaia e na kanaka a pau, a hoowahawaha aku i ka naauao a me ka lokomaikai mai o ke Akua, ka mea nana i kauoha i kana poe haumana, c 'e hele aku 011kou i na aina a pau, e hai aku i ka euanelio i na kauaka a pau. 1 ' No ke aha hi? Ke olelo hou makou, aole hißi ke hoole, ua nui na mea heniahema i koe ma keia pae aina, aka ke noi ikaika makou ia poe akiaki, e kuhi kuhi a hoike mai i ka mōoolelo no kekahi lahuikiinaka, a no kekahi poe e noho laka ole, a hihiu, mai ka \va i liookumuia ka honua nei, kuhi i hoohuli ia na kanaka, a i hooponoponoia na mea a pau, me ke kaua ole, eIHZe nie na i hanaia ma ko Ilawaii lahuikanaka. Ke ae aku nei au i ka oiaio a me ka pololei oia mau ipen, a ke manao nei au e hoakaka aku i kekahi mau mea hou e pili ana ilaila.

I ko'u manao, o ke ano o ko Ilawaii. lahuikannka, he ano nawaliwali ia, he ano kulana lana, no ka mea, ua emi nui na kanaka i keia mau mākahiku

He mea maopppo keia, aole hiki i kekahi ke hoole, ao!e paha hiki ke kanalua. A i ko'u i keia emi, aole au e kuhikuhi i ka mai ahulau i hiki mai i keia aiau malama i hala aku nei, o ka mai puupuuji ne ke kumu kalea. No ka mea, he mai ahuTau ma na aina a pau. Pela ma Eneiani, ma Ferani a ma Amenka Huipuia; aole nae i emi na kanaka ma ia mau aina. 0 ka mai ahulau mahiila, ua like ia me ka makani ikaika e nou mai ana a pa ma ka palaoa e ulu ana ma ke kula. lJi» hina ka palaoa ilalo, aka, pau ka makani, ku liou mai iluna ua palaoa la, a ulu hou e like me mamua. Pela ma ko makou aina. 1 ka wa mai ahulau, nui ka poe aka, pau ta mai, mahuahua hou na kanaka e like me mamua. Aole pela ma Hawaii nei. Ua like ka mai ahuiau me he hao la, na niea hina i ka hao aole loa e uiu hou, make mau. Peia i ko'u ike mau makahiki he iwakalua a me ke keu, ua ma» ka enai ana o kanaka. Ile mea kaumaha loa keia; "he mea iu e kanikau ai." I ko'u manao, ua akaka lea ia, ina aole e pau wawe keia emi ana a mahuahua hou na kanaka aole liuliu a pio ko Hawaii poe kanaka, a li-Io ka aina ia hai. He ano nawaliwali ko Hawaii lahuikanaka, ua ku kulanaiana ia, no ka mea, ua haalele ko nei Lke ano pegana y aole nae i paa loa ma keano Kristiano, aia ma kahi waena. Ua hoonuiia ka eha o ka poe i hahai i na akua e. Pela ko Davida manao. He oiaio no ia. Manomano ka hemahema a me ka naaupo, a me ka pilikia a me ke kaumaha o ia poe. Aka hoi noloko mai o keia noho hemahema ua puka mai kekahi mau mea maikai ma ke kino. Ua kaulana loa ka poe Inikini, ka poe hihiu o ka nahelehele'ma Amerika akau, no ko lakou ikaika i ka hele wawae, a no ko lakou hoomanawanui i ka eha ma ka pololi, a ma ka hanainoia mai. No ia mea, ua maopopo ia o ka haaleie ana i keia ano kahiko, ano pegana, a o ke komo ana iloko o ke ano hou, oia ke ano Kristiano, he mea ia e nawaliwali ai ke kino, a e make ai i kekahi manawa. Nolaiia paha ka olelo i olelo pinepineia," Uapau i ke aiia napegana e ka poe i hoolakaia." I maopopo ke ano o keia mea, e hoomanao oukou i ka noho kahiko ana ma Hawaii noi. Mamua aohe lio, oohe miula, aohe bipi kauo ma keia pae aina, no ia mea, iie nui ke kaumaha, a me ka luhi i ka hana. Aka, ia manawa,; ua mama na wawae i ka hole; ua ikaika na li-

ma i ke maiii ai, a me ke haii, a ua akea na hokua ika Ēaii mea kaumahn. I ka hiki ana m'ai a īīīahuahua na lio, a me na miula, a me na bipi kauo, ua'emi iiiamā o na wavvae, a me ka ikaika o na iima a me na ho-. kua. I keia wa e noho nei, ua nui na kanaka mea lio. 0 kekahi poe e noho hemahema ana ma ka hale, aole lakb iki ka hale i na mea e pono ai, aole noho, aole papa aina, aole kiaha, aole pa, aole pahi, n me ke o, n me ka puna; I hemahema loa ma koia mau m;a, aka he poe 'mea lio. A loaa ka.lio, aole hiki ia lakou ke . hele wawae hou akii, aole hiki i kekahi poe ke ! hoopa iki hou aku i ka me ka hana me f kekahi manamanalinm. oka poe lio oie, a me ka m'iula ole, hoolaka lakou i na bipi kane i opiopio, a holo nialuna iho ona; a no ka nele ; i ka bipi ole, holo kekahi poe kamalii i na kao ! kane. Ua ikaika ioa ka makemake ona kana|ka Hawaii e holo no kā lealea. I ka poaono, I pilikia ka poe makemake e heie wawae ma na jalanui o Honolulu nei no ka nui loa o na kane, ! a me na wahine,i na haole a me na kanaka maoIli e holo kiki ana io a ia nei maluna o na lio. | Aiieane hiki ole ke hele me ka helii ole ia e na | lio. Heaha ka hua o keia holo. pinepine ana? |0 ka naWaliwali, a me ka palaualelo, a me ka ilihune, a me ka ipaakiki o ka naau. Ninau pinepine au i na hoahanau ekalesia Hawaii menei, "Ua ikaika, ane.ii ouleou e like me ko oukou poe kupuna? Ua mnina anei keiaiiananna i ka hele | a ua ikaika anei ka lima i ka hana e like m$ | kela hanauna mamua?" Hoole mai lakou, aole.

Pe!a rna ke kapa. Mamua, aole oukou ike i ka lole, kaiikoa, kilikn. He kapa maoli waleno ko Hawaii kaj)a; Ia manawa, ua knnu nui ia ka wauke a pikni ka aina, A nui ka wauke, kii na wahine i lia mea la, kulāi- iho !a a maia/ai/a, hana jkapa no ke kiuo, a kapa moe kekal«. la manawa, ua hana nui na wahiiie, aole noho wale ka nui o na wahine. Aole maikai loa keia kapa, ua mehana no nae, ua maikai iki no. AM i ieia wa e noho nei. kokoke pau i ka ke kapa maoli, aole hana nui ia. Ua lawe pine{>ineia mai ka lole no na aina e mai, a me na niea e, ka u lole makue a me ka ie nani; ke kalikoa, kilika, lole huluhulu hipa kekahi; na hainaka, na ribina, kamaa, kaukini, na kahi, a me na mea e ae he nui loa no. A no ke kuai pine[jine i keia mau mea, ua noho wale na wahine he lehulehu, aole hana, hele ia wahi aku ia wahi aku, a hihia ihala. No ia mea* nui ka ilihune a me ka pilikia o kekahi poe he nui loa no. Pela ma na mea e. I kekahi manawa, he wahi kanalua ko'u ma ka waiwai o na kanawai liou i kauia maluna o kanaka Hawaii, a me ka hoonohoia o na lunakanawai a me na kaiko. No ka mea, he lehulehu ka poe hihia ma ke kanawai. Hoopii pinepine na kanaka kekahi i kekahi, no na mea liilii loa. 0 na hoahanau kekahi. Nolaila, ua nui ka manawa i hoomaunaunaia, a ua nui ka waiwai i poho; a kupu pinepine ka huhu, a me ka inaina o kanaka kekahi i kekahi. No ke aha keia? I ko'u nianao no ka maa ole o kanaka nia ke kanawai. He meti hou ke kanawai ma Hawaii. Ua haalele ia ka noho kahiko ana me ke kanawai ole, aole nae i liuliu ka noho ana malalo o na kanawai, aia oukou ma kahi waena. Aoie no te kanawai ka hewa no ke kanuka no. Aole au manao e hoolohe i ko na kanaka Hawaii hahai ana mamuli o na haole raa na mea o ke kino, ke hahai naaiiao aole naaiipo. Ke ae aku nei au i ke kuai lilo a ka poe i lako ma na mea e. Ke ak aku nei i ka holo ana a ka poe holo pono, aole holo no ka leulea, aole hoio kiki a eha ka Aole pono e lilo ka liololio i mea e ai na kanaka, a noho wale, a hana ole ka mea nona ka lio. Aole pela na haole naauao, a rtoho.--maiie> Holo lio pinepi. ne lakou, aole nae no ka lealea. Makemake lakou i na lio, no ka mea, ua ike lakou i ka waiwai o ka ia hookahi a;me ka hora hookahi, aole lakou makemake iki i ke-

kahi mirmte. Irra pfela na kan*rka * la, he waiwai ka lia. Ke makemake nei au T & hahaienaauao ōukou na haole noho* malie, ma ko lakou kukulu hale, a me ka haoolako hale i na'papa-a+na, na noho, na jpu hao, na pa, a me na pahi, a mē na kialia, na o na. puna, me na mea e»c he nui loa. Pela ma ke kapa. Aole hewa ko oukou imi ana a Ipaa kekahi mau mea he nui ke kumu kuai, ke iilooukou he poe ikaika i ka hana me ko-oukou inao lima, no ka mea, aohe mea e poinō ai ko ke kanaka kino e like me ka paiaualeio a uie ka inolowa i ka hana. G.