Ka Elele, Volume 9, Number 2, 16 March 1854 — Untitled [ARTICLE]

Oomoa , Fatuhiva, Feb. 3, A/. 1854. Rev, E. W CIark. Aloha oe a me ko ka liale ou. No ka loaa pono o kn mokue lioloana i ka paeaina Hawaii; nolaila. ke palopala aku nei au ia oe. Ke noho oluolu nt i no makou ma Ealuiwa nei ; aohe mnimai, aohe elia; aka, i ka malnmn ilio nei o Novcmaba, he mai ikaika ko Kaiwi ma ka opu, a ina ke kua, a na lapaau o J Kieknell ia ia, a ua ola mai o Kaiwi. A ke noho oluolu nei makoui keia mau la ; He oluolu loa ko makou manao ia J. Bicknell; he kanaka makua kona ano; kokua mai oia i ko makon mau hemahema a me na pilikia mai; mai pilikia loa makou i na aole oia ; ua ike lea au i ke ano o keia kanaka kupono i ka hana o ke Akua ma na aina e. He malu kona hana a me kona noho ana; he kanaka haipule oia, a he aloha i na kanaka naaupo; oia kona makemake; oluolu loa makou ia ia, nana i hoopau i ka hemahema o makou ma na mea akamoi a me na mea o ka nohoana a ua uku ia no makou iaia nokona lilo ia makou ; aole nae ona makemake e lawe. Ua kukakuka pu makou me J. Kieknell i na hana a makou ; a ua olelo iho makou. E ao oia i ka olelo Beritania i na keiki o Fatuhiwa nei; a malaila oia e hana ai. A o makou.o na kanaka Hawaii, e ao aku i na kanaka o Fatuhiwa ma ka olelo Fakuhivva ; a oia ka makou e hana nei. Manao makou he hikiwawe ko lakou ike ke ao ia ma ka lakou oleloiho. Ua paa ka hale pule ma Oomoa, ma kekua Hema o ka hale o Mr. Paieka i noho ai; aia ilaila ka hale pule; i hoolimalima ia me kaapa iole keokeo ; a na makou iho i hoopaa loa; a eia makou ilaila e pule nei, 12makou mai Hawaii mai 15 mai Eakuhiwa nei. Ma ka pule kakahiaka, mnlama makou, a pela ka pule ahiahi; O ka pula i ka la Sabali ka makou e hana nui nei; Hai ia ka olele ma ka olelo Fa* luhiwa, ua lohe lakou ma kekahi aole i lohe ma kekahi olelo a makou. A ma na la noa ; he ao aku i na keiki ma na hua mua ; i kekahi la, hele mai, a i kekahi la, haalele mai. Aole nae pauaho o makou, aole kanalua, hooikaika no i ke ao aku i na kanaka ; Aia nae ka makemake o na kanaka o ke ia aina a haawi aku i lole ; alaila, hele i ka pule a hele i ke kula. Ma ka lole ka makemake. A i loaa ole aku ka lole o ka ! aalele no ia . No ka ike i na hana a ka poe pope ; me ka waiwai lakou e hooliaumana i na kanaka; Pela lua Nuuhiwa, Uapou, Tahuata, Fatuhiwa. Haawi i ka lole i na kauaka, a makemake na kannka ; a oia ke kumu o ka hele i ka pule pope. E hai iki paha wau ia oe i ka lakou hana ma Oomoa nei i ke malama o Novemaba ma ka la 20,1853. Oia ka la Sabati, ua kokoke i ke awa- j

;ea, pau ka pnle kakahiaka a makou ; hoi aku nakou i na hale, a ua paa ke alanui i ka hana i ka poe pope ; Penei Mawaho iho o ka hale i Pareka i noho ai. no Makunui ia hale a me a apana honua, a ua laweia kc kaula a paa na o a ma o o ke alanui ; a ua kau ia he nau anana lole kaleko ma luna o ke la :aula . A ua olelo ia penei; O ka mea e hoonakapo i kona maka a e heleaku. a pa kela ole ia ia ; e lilo ia nona . A no keia hana ana lui ka lealea, a nui ka haunaele ma ia la : A > Makunui aole oia i hele ma ke la wahi, hee oia ma ke kua o ka hale me ke kaumaha a i me ka huhu loa ; a ma ia po iho, hoomakaikau o Makunui i ke kaua, a ua hahao oia i ka >u a ua piha, a manao oia e hele e kaua me kola kaikoeke, me ka mea nona ka hale a Pareta noho ai; no ka mea, ua manao o Malunui iana kaikoeke ona ke la hana lealea i luna o ;ona apana aina ; a no ke pani i ko makou ilanui . Eia ka pelolei i ko Makunui manao ; waiho a hala makou i uka, alaila, e hana ka akou hana lealea. O ka haole kumu popea me na kanaka Oaiu i hele mamnli oia oihana, na lakou keia lana lealea. Na makou i olelo ia Makunui; c oki ke kaia ; e pilikia auanei makou ; a e kaulana oe i ie lii puni kaua, e pau wale a ua ae o Malului e pau ; a ua pau me ka oluolu ole o Maunui. O ka malama ana o ko lakou la Sabati, hea hoaa no ka imu i ka la Sabati, hele no i kaawaia na ke kumu pope. Aohe malu o ko īeiova la hoano. Mahope iho o ka hoi ana aku o Pnreka i )ahu ; ua hoomaka makou e hana i hale noho i ua liana iho makou me na lima, a i hoolimaima ia kekahi mau mea ; O na kanaka o ke a aina, he poe kapu ma na hana o pii aunei ia wahine a makapo ka maka. Nui ka luhi i iahana ana; a nui no hoi ka waiwai ililo no ia hana ana . Ina aole makou e hana pu, aoe no hoi e paa koke, a e pau loa na wahi ka>a o makou. Ua kokua mai o Mi Eieknell i ka la na ana i ka hale i na puka ; a ua maikai. A na makou i hamo kona hale i ka puna a la maikai . O ka loa o kela hale 48 Kapuai. “ Laula, “ 24 “ ‘ c Pou lalo, “ 9 “ “ Pou hana, “ 25 “ “ “ Keoa, “ 21 - Ua maheleia i na keena ekolu 16 kapuai. ia loa, o ke keena hookahi. □ □ □ I 16 16 j 16 Helanai a .1. Kaiwi, ,.T. Kekela, puni ka I | hale. I Keena t [L. Kuaihelani. | ui, S. Kau- j wealoha, 1 □ □ □ . Ke hana nei makou i ko makou kihapai a Malunui i haawi mai ai. Ua pau ka hale a ua paa ka pa, na na lima iho o makou i kukulu; aneane elua eka ka nui o keia pa. A ke

kanu nei i ka uwala, i ke kalo i meae ai ai; no ha mea, oka ai o keia aina; aia iluna o ka laau he pii ae iluna, a haule, a pau ka ulu maluna; aia ka ai iloko oka lepo, he ulu i waiho in no ka wa e pau ai Ka ulu maluna, ua kapaia he Ma. fīe ai awaawa: aole pono ke ai: awaawa loa; ia makou i hiki mai ai me Pareka, he malama ai ulu ia, ai ka malama o Sept. a me o Okatoba pau ka ulu ; a o ka ma awaawa ka ai, e aho ka ai awaawa o Hawaii; he ole loa keia. A o ke kuai ana o na mea kuai maanei; he oluolu iki o Honolulu a me Lahaina, he ole loa o Fatuhiva. Penei, Akahi aku ; 1 palule maikai! Akahi ahui maia, 1 palule, a i ole ia, eono iwilei kaleko, 40 ulu, eonoiwilei keokeo, 20 ko ai, 4 iwilei kaleko, 2 laulau pai a 1 palule a nui aku, aole e pau ia’u i ka hai aku ia oe. Aka, pela no ke ano o keia aina. Aia ma ke kuai, e loaa ai kahi ai a me ka ia a e pono ai na hana a pau. He lahui oluolu o Hawaii, he lokomaikai, no ka mea, o ka noho ana o na kanaka maane *, he ano akaka ole; ua huikau, ua like na alii me kanaka, a ua like kanaka me na alii. lie alii kela kanaka keia kanaka ma kona mau kumu ulu a kumu niu. Aohe hoolohe mai o na kanaka i ka na alii . aole loa. E hnna kela mea keia mea e like me ka mea i pono i kona manao. He lehulehu na alii ma Fatuhiva; o Malunui, Ke alii e hele a puni o Fatuhiva, aohe kanaka nana e pepehi ia Malunui. Aole nae oia i lilo i alii hookahi; ua pili ma na kupuna ona kahawai e, a nolaila aole oia e make. Aole makou i kaawale, eia no ke noho nei ma ke kahawai o Omoa. Makemake noe hele aku ma kahi e; aka. no ka pau o!e o ke kaua e kaua nei. Akolu holo ana mai ona kanaka o kekahi kahawai o Hnnawawe, ka aina, 0 Mooka ka makaainana ; o lakou ke holomai e kaua, aole nae kekahi o Uo makou kahawai 1 make. aole iku i ka pu. Aikala 25 o lanuari 1854, holo aku ka makaainana o Anainoa o Omoa, ka aina e kaua ia Hanawawe ; auaku ika pu kekahi kanaka, Anainoa, a ua make loa. A mamuli e hele hou i kekaua. O NA KANAKA O NA KAHAWAI () FATUHIVA. 1 Manao, 11 kane, g 4 13 wahine, £ 2 Hanauao, 20 k. ? 0 a “ 6 w. S 3 Hanakeone, 27 k. > “ 20 w. 5 4 Hanamaohe, 70 k. } | “ 47 w. 5 5 Hanahoua, 102 k. ? nn “. 107 k. 5 6 Oomoa, 169 k. ? ooq “ 160 w. 5 7 Maunaoa, 15 k. ? qq “ 14 w. 5 8 Hanaui, 21 k. ? 44 “ 23 w. £ 9 Kooi, 27 k. -q “ 23 w. 5 10 Hanawawe 300 paha na kanaka o laila, aole i helu pono ia; a eia na inoa ia’u, na kane, wahine, kamalii, a ua olelo mai kekahi kanaka ia,u ; ekolu lau; oia (etou au nui) 300. A i ka huiana i na kanaka a pau 1175; a oi aku paha, a emi mai paha.

Ma na kahawai na kanaka e noho nui ai 5 aole wahi palahalaha; he pali a puni o Fatuhiwa ; he ino, poopoo ilalo lilo. O ka noho ana o na kakaka ma keia aina 0 Faluiwa; aia no ma na aoao hewa ka lakou e hana noi. O ke kaua nku ma na kahawai e, a o ke kaua o lakou lakou iho; o kekahi alii me kekahi alili, A i lilo ka heana na kekahi poo ; o ke poo na ke Akua o lakou ; a o ke kino, pau 1 ka aiia me ka poi ulu. Laho na kanaka o Fatuiwa i ka pu a me ka pauda; oia mau mea ka lakou e kaua nei. O ka inu rama haole, inu rama niu, na na haole i hana. O ka lehulehu o na wahine a ke kane hookalii. He hewa nui ia. O ka hula, oia ka lakou hana lealea loa. O ke kakau ika ili me ka mea eleele; he mea makemake loa ia na na kane a me na wahine. O ka ai kan a ka, aole e pepehi waleiakekanaka; aia a loa a ka hewa, oke kumu no ia o ke kaua, a me ka pepehi aku, pepehi mai; a ai i ka io o ka heana. Malaila wale no eai ia’i ke kanaka, aole e ai wale aku i kela mea keia mea. O ko makou alii o Makunui, aole oia i hoomaopopo i ka pono ana i ike ai ma Hawaii ; malama iki no nae oia ma ka moku, a pae i kona aina; a hala Pareka, haalele mai o Malunui, aohe pule pu; hoi hou oia i na kahu kahiko o kona mau akua kii ; a papa mai ia makou, aole e hana i ka makou hana i na la kabu o koua akua kii. Alua ana hana ana pela; alua a makou hoole loa. Olelo makou ia ia, Aole makou i hele mai i anei e malama i na la kabu o kou mau akua kii, aole loa. Eiahoikeia, ua ao aku la oia, penei. He akua make o Iehova; nui kanaka i make ma Honolulu. O ka waiwai a laua i hoi mai ai, mai Hawaii mai. eha la, ua pau loa i ka lilo; aohe mea i koe; a he noi pinepine mai ia makou i kapa: i lole no’u; a kuu aku no makou; a i kekahi noi ana, hoole makou. Ua loaa mai ka palapala J. W. Haia, ia mnkou a malaila makou i lohe ai i na mea Iiou. Aole a oukou palapala. Ea! e palapala mai i lohe hoi makou i ko oukou noho ana. E alolia ia oe e ka Kahunapule a me na hoahanau a pau. Owau o Samucla Kauwealoha ko oukou hoa aloha e noho ana ma Fatuhiwa Paeaina Nuuhiwa.