Ka Elele Poakolu, Volume II, Number 8, 27 April 1881 — LAKAMANA ! (Hakuia e Hon W. M. Kipikona --Hooipo ia e Kahikina Kelekona.) MOUKUNA 13 --- HELU 26 KA HOOPAAHO IA ANA O LAKAMANA A ME UMEBA. [ARTICLE]
LAKAMANA ! (Hakuia e Hon W. M. Kipikona --Hooipo ia e Kahikina Kelekona.) MOUKUNA 13 --- HELU 26 KA HOOPAAHO IA ANA O LAKAMANA A ME UMEBA.
§E mea hauoli ia i ka manao o neia poe kanaka, aole o lakou makemake e ai ia e na figa ; a kii aku la lakou he māu apana Uauia paa, a he manawa pokole, ua paa' ae ia ke kino o.Omeha i ka hauhoa īa me ko Lakamana. A pau ia mau hana mainoino; kauoha hou akula ka Moi e weheia ke kino ō f7meba. a e wehe ia kona uahu a pau, a e . ■ — I waw?ahi ia ka maluhia o kona kino imua o Lakamana, apau, alaila pepehi hoomainoino aku ia Lakama.na a hiki i .kona make ana.. Weliweji ke ino a m.e ka imnaonao ole o ka puuwaī o keia Moil Oia iho la ke ano o ka poe hana ino. Iloko o ka inaina o kona puuwai, ua kauoha ae la keia Moi e hana ino ia kekahi o kona makamaka wahine, a e pepehi ia hoi kekahi kanaka oiai ua hoopaa ia me na kaulahao me he holoholona hihiu. la. | Aka, o na manao ino o keia ano, e oi loal ana ia mamua o ka ino, a e lilo i mea ole. A' oiai ua hoomaka ua poe kauwa nei e hooko i na kauoha a ka Moi, ua uhae ia ae la kona aahu, ia manawa i poha mai ai mai ka puuwai ehaeha o Lakamana he leo uwe kalokal'o, e. kamailio ana i na kanaka a e uwe anaimua'o lakou, me ka-pane aku — " E na kanaka o Menanalmhau, e LL poe lioī i kapā" ia- ire Malae. E hiki anei ia oukou ke ku nanamaka wale -mai i ka hoohaumia ia o ke koko maemae o kekahi o ko oukou mau pualiiwahine kiekie e na ilio ?" ; ' " I I ka lohe ana o na kanaka i keia leo aloha I mai ka puuwai mai o Lakamana, ua aia rnai j la ko lakou mau hauwawa kupīnai, a huipu | rn :i la na koa a rne na makaainana i akoa-| koa mai ma ka ahewa ana i na hana ino a ' ■ .:■ _ ke Alii, a pane mai ia kahi poe o lakau— -"E | hoopakele i ke kaikamahine momi a ka 'Moi j j koa Sapidinia, ka mea hoi nona na waa rno- j , komoko nana e hooni a hoonaueue na lA ia- ^ ka o Boneo i ka piha weii a me ka makau." , Mamuli o keia mau Ieo kupinai o ka ina-j 1 ina mai loko ae o ka iehulehuo akoakoa ma i,* ana, ua hoanoe la na hiona o na koa kiai po- I noi, a aole waie no o lakou, aka', o ko ka 1 , haleaiii apau. Mamuli no hoi o neia oni f ana a ka lehulehu, ua hiki oie i ka poe ia la- . kou ka manao e hoopoino'ke hooko i ko la- j kou makemake, a no ko lakou makau weii a me ka |nanene, hookuu ae ia ka paa ana a [ ko lakou mau lima a ae aku la ia U meba e j\ holo aku a hui pu rne kana aloha me ka paa ^ puokonamau arni„ i na kauiahao nunui j launa ole. ^ I keia manawa, ua hoomaopopo mai la ka j Ferd.ano Mantri, oiahoike Kuhina Nui o ke /. Alii 'ka Moi a pane mai la, me ke kulou ana n . L t.y , ; $■*■ A ' . : • * U&k.:: iM$Ā. ...•.'■ tC'.- ...Kr 4
a mmmm mmwmm ssss ■ — aaaaEaa ? • ■ - gsa ; — — agza=aa j ma'i o kono poo, i lea i ana mai me ka lee ' haahaa imua o ke alo o ka Moi ; — j "E ka Moi, ua nui ke aloha o oa kanaka ! i keia kaikamahine kamahao, a ua nui pu ■ leo lakou aloha i keia kanalea, ka mea hoi nana i paio aku rne ka ikaika launn ole ka 'poe j, powa o Bonio, a me na kanaka hihiu o na S waōakua, ka tiga weliweli, lea wahine.kupua a me ke Alii Iahata, ke kanaka hoia na makaainana i enemi ino loa. Nolaila e ka Moi, e ae aku i keia mau paahao e wail^o malie ia laua no kekahi manawa, i mea e hoomalielie aku ai i na ieo wawa o na kanaka e hele -mai nei a hae, a nau ia e nana a j hiki mai ka manawa kupono, alaila, - na'u e | pepehi ia laua a ielua a make, i ko ai. lrou I makemake e ke alii,. Aka, e ka Moi, me he la ma ko'u noonoo ana,lie mauīnea hewa oie laua, ua hoolilo ia kou manao r lua hooko no ka inaina o kekahi poe i hele mai a kamailio hoopunipuni wale imua ou," 0 keia Moi he puuwai hohe wale kona, a ua piha ae la oia i ka maleau i ka lohe ana aku i na leo pihoihoi a piha makau o na kanaka Malae, ka poe hoi no Iakou ka inaina ana ole ke hoomaka ka pii ana. No keia mea haawi ae ia ia i kana kauoha hookamani e hookuu malie aku ia Lakamana me Umeba maloko o ka lumi paahao, ine ka hoike pu aku no i kona makemake e hookuu lanakila ia laua aeae aku e hoi laua 'i ko laua home ; aka, aole ia o kona manao maoli. la manawa, ho.okuu ia aku la nakoa kiai', a hele aku la na mea apau mai kahi aku a na paahao e noho ana ; a i ka ike ana mai -o 05 kanaka i EeiioHea, (Ua nramtb uho ia lakou ua hookuu Ianakila ia na mea a lakou i aloha ai, a hoi aku la lakou' me ka hauoli ana. Pani ia aku la ka ipuka hao nui o ka lumi paahao, a nalo aku la o Umeha me kana ipo ua paa i ka hauhoa ia me'na kaulahao. Oiai laua iloko o keia wahi inea, ua hooikaika aku la o Umeha ine kona mau li-{ ma palupahu e wehe ae i na maawe^kauln ij hauhoa ia ai a paa o Lakamana e na kanii-i ka kauwa o Bonio. ike ih'o la ia I ka moku pu o ka ili a me ke kulu ana o ke koko o kana aloha, a ua hoopiha ia ae la kona puuwai rne ' ke aloha kupouli, a uwe iho la ia, ne ka hoopulu ia ana o kona rrtau papalina nohenohea e na omaka waimaka, ua hele a eohu kulu kehau huihui okekakahiaka nui. Apo mm la.ko Lakamana rriau lima ma ka mhaka nani o f<ana ipo, a mailoko rna ī o kōla puuwai i hele a wela i ke aloha, hanini nai la nei mau mamala oielo kaukau 1 | 'E Umeha, ka.ai momoha a kuu puuwai, ! īe mea ol.e au mamua ' ae o ko'u ike ana , ia oe, ie kanaka hihiu au, he holoholona, | /lawaena o na laalaau ko'u home, * ■ r L o na keko ko'u rriau ho§ ai; j ke aku la au ia oe ma ka aekai , r l pana ae la ka puuwai kanaka iloko o'u, \ <ele aku la au iloko o ke kai nou, j t ua loaa iho la ke aioha o Umeha nmj, , ' [ lo ke kanaka hihiu o ka waokele, ■ »; . """ : ; " : *
»J Uhi mai la o Urneba ia'u me ka aahu. 'i A hanai mai la ia'u me ka ai, j A hoolilo ae la ia'u i alii: . A heaha hoi'ka'u i hanaaku no Umeba ?, ■ ! Ua ūkali aku au mahope ona, : l ka aihue ia ana e kela Iahata ino A lawe mai la au iaia imua o keia Moi, A ua oi kona ino i ko kanaka hihiu me na holoholona hae, O, e Umeha, kuu ola, kuu alōha liula, - Aole no keia mau kaulahao nui ko'u kau- : ; maha, I Aole hoi no na ehaeha a na kaula i huki . i malo'ia, ' " - ' ' ! ; O ke ku ana maanei 'i ke ao a me ka po ; j Ua eha au.no kou'.eha me na pilihua, j I ko'u alakai ana mai ia oe i keia*wahi, r iL kuu alolia, kuuola. 'Uam Umeha kama-" hao !'' Ua piha a hanini na kipona o ke aloh.a ■j kulipolipo iloko o.leo. UrPeba puuwai no.keia ma.u olelo kaukau ano kahikau a krtna aloha. a hoomaka mai la oia e hoomaiielie a e ,hooluolu i kona haku i hele a piha me na ehaeha,; aole wale hoi o lea eha a na kaulahao nui a me na maawe kaula i' huki malo ia a mokumoku . ka ili, aka, o ka eha oi aku kela, 0 kona aloha wela no ke kaikamahine nani onohi o ka la, ka ui nohea puarose hoi o ka pa pua o kona ola ana. Uhi aku la o Umeba i kekahi wahi o kona aahu maluna o ke kino olohelohe i hoomainoino ia o leana aloha, a hoomaka aku la e lomilomi ma na wah'i' i pehu o kona leino. A no ka nui o kona kaumaha a me ke aloha, ua hiki ole iaia ke "UuKahoM-lmEpohKana ma'i'o keia mau olelo hoalohaloha mailoko mai o kona puuwai : "E kuu aloha, kuu haku alii, E ae mai i nei mau lima nawaliwali. E kokua a e hooluolu aku ia oe. Na kou mau lima nui ikaika 1 hapai ia'u mai ke kai' hohonu ae, Na ia mau lima i hiipoi ia'u Mailuna ae o ke kiekie o na iaau, Mai na maiuu oi o ke leanaka keko. Na ia mau lima i hoopakele ia'u, Mai ka inake a ka pilikua wahine* A ke o'a nei no au ano, Iloko o keia halepaahao o.ka Moi inaina. E kuu haleu, ka hiwahiwa a-Akuno, Ka hiilani a na Wicladiri, Ke kupua aloha kamahao o Sumatera ; E manaoiana, e kuu alii, kuu aloha, Aole loa e haalele ana o Akuno 1 kona haku, ka momi o ifona home.' A pela io no. Aia ke kokua ua kokoke mai* ^ aole no i nalo ae na rnamala olelo hope loa a Umeha mai na paia a.ku o ua keena nei, lohe koke aku Ja laua ae mau hauwalaau ana, a he mauhooho ieo īui ma na alanui. Loh.e aku la no hoi laua ke kamumu „o„na kapuai wawae, a me ka iakeke o na meakaua, me he la, ho puali foa, a Iohe aku la n o hoi laua i na leo hooio nui e pane ana « Sapidinia, Sapidinia, A,ii ke koa, ka wiwo oleo Niasa !" I ka hoomaopopo ana o Lakamanau keia
mau-leo, ua hoolono aku la ia a lohe pono aku la i na huaolelo. Holo rhā\ la a puni kona kino me na ano hou o ka hoihoi, a oolea ae la kona mau ami. Puliki mai la o Umeba i kona īnau lima ma ka a-i o kana aloha, honi iho la, a me na waimaka o ka hauoli e kulu ana, hooho ae la ia ; " Ano ua pakele kaua ; ua lohe mai la o Akuno i ko leaua mau leokaukau" Na ko'u ; makuakane wiwo ole me kona "mau makaainana aloha o Menanakahau e hoopakele ae ia , kaua !" 0 kekahi koa o Lakainnna, oiahoikela, kanakā i Iele ai maluna o ka pa a holo, ua | hoi loa aleu la ia me ka awiwi loa no Niasa, j e hoike aku imua o ka Moi Sapidinia i na j nnli i kau aku maluna o kana kaikamahino a me kana aloha ; aka, iaia e awiwl ahā mā ke ala ana i manao ai e hiki koke i Niasa, aia hoi, ua halawai koke aku la no ia me ka^ Moi uā lele mai la iuka o Sumatera me ke-j kahi mau mahele o kona mau koa ponoi, a e hele inji ana i kana lei aloha he kaikamahine me kana kane o Lakamana. ' A i ka lohe ana o ua Moi nei i na mea a pau e pili ana i na hana ino a ka Moi Sri Kama me Iahata, "ua piha loa ia oia me ke aloha no kaha kaikamahine a ua nui hoi kona inaina no kela mau hana. Hele aku la oia ma ke alanui me ke kukala ana aku imua o na kanaka, e noi aku ana i ko lakou aloha e haawi mai rna ke kokua ana e hoopakele i kana kaikamahine me ke alii Lakamana. He Moi kaulana loa o Sapidinia no 1 — — — ikni ka — ma-ke — kana, a ua olelo ia lioi he manio ponoi oia no ke koko o Alekaneelei'o. ka nui, a he alii kiekie hoi mai kona niau kupiina mai o ka po, nolaila, ua haiamu mai la na kanaka Malae, a liuli mai la malalo o ka hae alii o ka Moi o Niaaa, a liui pu ae la ma ka hoolio ana i na leo inaina e ī ana ■" E lioohiolo i ka mana o ka Moi lioomainoino o Menanakahau i. pono ai -0 ke kaulana nui o Sapidinia 110 ka ikaika, he meaia nana i hoonaueue aku ke kulana o na koa o ka Moi Si'i, Kama, a ua ike ia aku ke -kuwiwanewa ano nawaliwali o ko lakou hiona, a he oiaiō 110, ua holo aku la ke anu o ka hiaeele a komo lilo iloko o ko lakou mau puuwai ; a ua auhee mai la kekahi o na alii koa me kahi mau koa a huli ma ko Sapidinia aoa6. I ka • nana ana ae o ua Moi inaina nei, ua haalele mai kekahi o kona mau kauaka ikaika, ia wa oia i haawi aku ai i ' ka mana' maluna o kona mau puali kea holookoa ia īahata, a leauoha aku la e hele aku a e paio pu me ka Moi i 8apidinia. 0 ke kauoha Qmua loa a 1 ua. īahata nei, oia no ka akoakoa ana o na koa a pau o ka aina, ka poe hoi
aole i holo aku ma kela aoao, a.wae ia ae la he umi o ka poe ikaika loa mailoko ae o lakou, a kauolia ia aku.la e hele aku maloko o ka rumi paahao, a e pepehi aku ia Lakamana, 'a e lawe mai hoi ia Umeha innA'o ua īahata nei, i hiki ai iaia ke hooko aku i kona mau makemake ino, a me ka hoomainoino pu aku iaia. I keia manawa no hoi, uaīohe -ia^ aku la ka inoa kamaliao o Sapidinia ma na walii a pau o ke kulanakanhale o Menauakahau ma ka waha o na kapaka, a ua lolie. ia aku e Lakamana me ĪJmeba me ko laua pilia luiuoli. A oiai laiia e hauoli ana no keia mau m eiv7 'ahniōī 7"' īīa' lreTnm'Tnui "ht kft i-pLi~ ka o'ka rumi paahao, a upu ae la ko laua-manao me ka hoilioi, o ka elele la keia e hele mai ana e hoolanakiia ae ia laua. Aka, aloha wale oe e Umeha. I kona ike ana mai ahoomapopo iho la i na hiona ilio hae o ua kanaka he umi a Iahata i hoouna aku ai, huna aku la ia i kona mau maka maloko oko Lakamana poli me ke leulu makawalu ana o kona mau waimaka.' Kauoha ae la ke- alakai ' o ua mau ! koa nei e kii aku a e huki mai ia Umeba a kaawale mai, i hiki ai ke pepehi ia o Lakamaua ma ke ki ana aku iaia me na paua no lakou na pua oi, ā i la\ve-ia --aku nuhoi.o Umer: . ba imua o Iahata. ' I keia manawa no hoi ua ano nawaliwali mai la o Lakamana, oiai aole i loaa iaia ka mea ai no kekahi manawa loihi, u, ua nui hoi kona ehaeha, me ka loaa ole o kekahi hoomaha iaia, a ua haikea kona helehelena a nawaliwali kona mau ami." I ka ike ana mai o ke kapena o na koa i keia mea, manao iho la īa ua pau ka ikaika o Lakamana, a heīe okoa mai la ia me ke ana hooio, a lalau mai la kona mau lima ia Umeha me ka manao e huki aku i ke kino nani palupalu o Umeha ~a kaawale, a ia manawa i puoho ae ai ko Umeha leo haalulu a pane mai la me ka leo uwe. ' % " E Lakamana, kuu aloha 'e hoipakele ae ia'u !" ■ No keia leo uwe a kona aloha, ua ulu mai la'kona mau inaina a paii me lie kuakoko la, a e like me kekahi tiga makuahine, i ka wa.e aneane ana e' lawe ia aku kekahi o leana mau keiki mai-kona poli aku, pelaiho la o Lakamana. Pii mai la ka enaena o kona i inaina a hoike ae la ma kona mau papaīina, 'a halnlu ae la. kona īeo hae
mao a maanei 'o ua rurni paahao nei. Iluli rnai la kona inau onolii maka me he apana kila' la i hele a ulawena i ke ahi, a kikoo mai la kona mau lima a apo mai la rna ka pna-i o ua koa nei. Hapai ia'e la ke kino o ua koa nei a lewa a umiki paa ia iho la me he la maloko o ka waha o ka liona bulu, a lewalewa mai la kona alelo ua hele a uh, a hoomaka mai la ke koko e kaheawai mai kona ihu mai, a kapalili aku la l^ona mau wawae. Kaupale ia aku la kona kino ma ke - ano he palekaua, i paa aku na pua pi e ki ia mai ana iahu A oiai ua kanaka nei e oni .a'na me na pana hope loa o_koiia_aho, ua holo ae la ka makau weli mawaena 0 na koa", a paīīe .ae"īa lakou me na leo haalulu : īīe oiaio, he akiia leeia, a o ka hoao ana e paio aku me ia, o ka make koke ana no ia." A oiai lakou e kuku ana me ka makau, na lioea aku la kekahi wahine īmua o lakou, a komo mai la ma ka ipuka, a me ke kahaha lakou i hoomaopopo aku ai o Komala no ka, ke kaikamahine ui o loko o ka hale alii o ka Moi Sri Kama. E .paa ana ia ma kona lima he hamale me ke kila hao, a pane awiwi mai la ia i na koa me ka pihoihoi. - " Mai hoao e pepehi aku iaia ; he kupua io oia. E paio no auaneio Akuno nona. Ua iioouna mai ia kupua ia, <■ 1 ri im-iai a . E kokua mai 'ia^ii ~e hoc^akete--ae4aia. — Ow.au ka mea nana i hoowalewale iaia, a ke makau nei au o kaumai ka inaina 0 Akuno m al u n a o ' u . " " A keia puleae . ■ . Ua hooholo ka Ahahookolokolo' e uku aku o Mr. E. Jon.es i na d.ala o ka bona ana i hoopaa ai no D. Mamaki rha ka Oihana- Luna Ohi Auhau nb Lahaina, a ua uku aku oia he $840.. He minamina ko makou 1 keia makamaka* oiāi, me ka manao maikai oia i ku ai i hope no Mamaki.