Ka Holomua, Volume I, Number 17, 24 January 1914 — KA MOOLELO WALOHIA O HAINAKOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE [ARTICLE]

KA MOOLELO WALOHIA o HAINA KOLO KA UI O WAIPIO AME KA WAI O HIILAWE

Kakama e Ka-I<ama-Ec'-i-kr-Ac' Kaiiikr

MAHELE EONO 3BA HUAKAĪ IMI ALOHA I KA AIKA O KUAIHELANI (Hoomauia.) Alaila,ninau iho la o KahuaiMna ia lakou: "Auhea ka hoi na hoa hookelakela u*i a hookelakela pooko'i mana o kakou mai Hawaii mai? Eia la na kaikamahine o ka Ua Popokapā 0 Nuuanu ke lawe nei a kiekie i ka eheu o ke ao. Ke īke mai la nohoi oukou apau la, aole paha e haāhaa ana ka nani kilakila o ke kuahiwi o Konahuanui 1 ka pali ku'i o Holokuaiwa 1 Waipio? Eia ke Oahu la ua kiekie, ua lawe ae nei i ke alanui a kau i ke ao, i ka L*we a ke ehu makam, aohe aUnm a ka Hawaii e apakau ae ai iluna. "Aole maua e luu koke i ka wai o lalo, aia a pau ka maua auau ana i ka -wai lelehune o ka ua noe, a pau hoi ko maua hele makaikai ana īa luna nei a hoea i ka nuku muliwai, malia hoi o ike iho ma.ua i ka wahioe'ui o Hawaii mai nei, a na jm.au a hoi ia e haaheo iho maluna ona. Aole no paha e lanakiia ka Hawaii palu la-i o ke Oahy, oiai, aia no i Oawaii' ia aina kaulana o Honua-ino." O ka nee m'ii la no ia o ua punohu ua kokoula aia no kai o ka nuku wai o Makaaho. Aia hoi ua mau eueu ala o ka nuku o Nunanu ī ka lohia e ka makani kehau i ke alo o Papiohuli. Maanei kaua e ka makamaka heluhelu, e waiho ai i ke kamailio ana no Klahuailana me Waa hila e haaheo ala me ko laua hanohano nui i ka eheu a ka makani, a e huli ae kaua a nana ia Hainakolo ame Mailelaulii kona pokii, a pela pu hoi me na makuahine o lakou e walea ala j ka olupakohai o Kuloloia. Ua pau aku ka nui o na kanaka i ka hoi no ko lakou mau kauhale iho; a koe kakaikahi na| wahi kanaka me Hainakolo ma,| o lakpu no na poe pili i ka wahme kamaaina i pakele ai mai make ia K.apo, oia hoi o ĪCua--111 u - A ia iakou e noho ana, olelo maī la o Kaauna i na kaikamahine, i ka i ana maī: "I keia Ia e ku ai ka makaia a ke Oahu ia olua e ka maua mau kaikamahine, a i keia la nohoi e haahaa ai ke Oahu malalo o olua ka Hawaii, no Hawaii auanei ke kai po'i, hehihehi kulana ia Oahu. A eīa ka'u e hoike aku nei ia olua, a ia oukou nohoi apau: Ua kiiia aku la ka ui o Nuuanu oia o Kahu-

ailana, e iho mai no ka f ' I vl | ana i kotya nani ame ' int? , kou e Hainakolo. E! • '-^ e j laua e iho jpnai ana, oia . • aikane ana o Waahila k | īie anuenue ko laua e ' īho 'mai ai i ka lealea hi' a oukou na'lii, ae hookau iv ii ina laua i ko laua mau haah».-- ; i ''ma" ka boa paio. A -kolu hoi oukou e noho mai unua o ko maua mau alo, o olu i e na| kaikamahine a maua ame ke aikane a olua, a nolaila, o ou-i kou ekolu ke pii ī ke ali Ua. Kane i ka poiuiu o ka lam 'Eia na ahumanu eko'i ni ppkii o olua, a ekolu noi- "i kou, ekolu no keia mau >■ A lele oukou i ka lewa i ka lewa lani, i ka lewa pi maua aku nohoi mahop kou. E) pi'o ana na he iwakalua ma ha'i o i. apau a oukou e le!e ai, . ana ka ua lei kokoula \a a e liio ana oukou i .me. l e na kanaka apau o kei hono; a e hilahila avtai-.e\ haa ko Oahu nei poe ka hme alii la olua. "Nolaila, e ku ae ouko lu iluna \ hoanhu aku rnau kapa eheu manu maluna kou, alaila, a'oa'o aku ti" ke ano oka lele ana. Alo paha e li'uli'u, o ka hfki r-i ia oukou ke lele. O hopL o ka puapua kahi kaumaha . « i ka wa e lele 1&i." " O ke ku ae la no ia o īīainakolo ma iluna a hoom j .iola ae la i na lima mi o a t -aanei, a oia nohoi ka wa o na aakuahi-

ne i hoaahu mni ai i n i ahuma-' nu ekolu maluna o I kou. A' paa na ahumanu, i īho ia o' KLaauna i ka pule: ' K li»\ oiann puai»u:i nui, E ka manu puapua iki, E na keik) raanu a H irm waikolii E Halulu ka inanu ahi, E Kibalani ka manu o Kiwaa, E ka Iwa kilou moku, Kau i ka naakahi hoolailai^ Eia na pulapula hookino manu. a oukou, E ke Koae lele pali, kikaha oali, E ike i na pulapuln aln, 35 ieio hoi — A lele ln — e " X ka pau ana no o keia mau hua pule a Kaauna, o kona wa ixo ia i olelo mai ai 1 na leaika— mahme: <4 0—ia! hohola ia na lima o oukou a upo'i iho ma na aoao. He pauma ia, a na ka J makani ka lawe." j O ko lakou holx>]a ae la no ia ina lima iwaho a npo'i iho la ma na opi maluaa iki ae o ka ha'i kikala, īa upo'i ana no, o ko lakou nei ]ele ae la no ia iluna. Ia holu ana no i ka lua o na upo'i, hala loa īakou nei iluna; a ia wa i kahea aku ai o Kaauna: E huli like na poo o oukou ! apau i uka i ka makani, o kaia • mai auanei oukou e ka uluulu kikiao makani a HIo oukou iwa- ■ ho i ka moana."

He hoolohe wale no ka ua poe kaik; mahine manu nei, hoohuli Jike ae la. lakou i na poo hulu lauoho loloa i uka 1 ka makarn, a hoomau aku la ī ka upa'ipa'i a.i\a i na eheu o Lakou. Viia hoi na kanaka o Kuloloia ke noke nei i ka uwa no ka lele o na aliiwahine o Eīawaii a me ka laua aikane i ka lewa, e laa no oe o ka manu ka hookikakaha o na eheu. A oīai lakou e lele ana, oia ka wa i uhi iho ai na anuenue he īwakalua ma o a maanei o Hamakolo ma, a kīpaēpaeia ae la ko lakou mau wawae e na punohu ula uakoko. Nolaila, ua hlo īho la ka ohu ame ka punohu ula nan' e uhi ana ia lOhu-ulana ame Waahila 1 ha'hi pple wawae no Hamakolo mi 1 TTe keu a ke o 1 . ■> 1' m.i .i ke ao ua, ilia, he ho~ •' • 11no iiae IH J C_. V I t -ihi "i .) k > vv.i kihiko 1 1- iib » •) 1 .k(.Du .i'. i *''•> i) Iv 'up "i "nv K'apo ■• i ; 'u . .i in mau Ir -V' » i i • o i k • īk.un.' f, ,->.iL ti'_- i hooneloia V i K .hi'uiiī.u a artic ko .nuo j na 'nope k..?lwDo īa lnu?, om n*'h<>i kck_ihi mau kupua m.ea o ukn 0 Nuuaa'i. Hao ae la o Hamakolo ma i k.a lele a komo i ke aouli, a mr-ii |lse aouli iho, ho'i bou iho la l-i>-kou a ka iho la ī a lakou j 1 hoomalea e *elts Aia wa ! i olelo aku fu o K.aauoa i u r » poe 1-aikamahme e- , "Ua mak t iukai.i loa oukou i Ika lele ana, ika hoopu iluna a ' hooiho ilalo A.ohe o oukou hemahema i koe K hookuu aku kakou iha hoa paio o oukou mai uka mai o Nuuanu, e īho j mai e hoohaehae ia oukou; a na oukou aku auanei ka hana holo I laua e pee i ke opu weuweu

mauu kawelu holu o Lanihuli, Aka, e hana no nae kakou me ke akahele, i ole e niniau loa na 'liiwahine o nei aina malihini a kakou i kipa mai nei." Ia lakou nei no e noho ana, aia hoi, wawalo mai ana na leo uwauwa o na kanaka eiiai uka mai o Waikahalulu. O keia ka hoomaka aaa o na kanaka e ike aku i na eueu o ka Ua Popokapa o Nuuanu e kau haaheo mai , ana iluna oka ua noe lnlii. a | ia laua i hoea nuu aī iluna pono ae o Makaaho, oia no ka wa a Kaaunaikahakuiwailanukeaouli i pane mai ai i na kaikaimh:ne i ka olelo ana'ku "O ko kakou manawa keia e pua-o hou ai ī ka lewa, ua hoea nnai la na kaikamahine o ka makani wehe pa-u o Nuuanu i kai nei. Aia laua ke īho mai la me ka haaheo nui no ka hakilo ana ia olua. E manao ana ia olua he mau kaikamahine makua ole. A.°le hoi e loaa ia olua he wahi hookikakaha ana ike ao opua iluna o ka lewa."