Ka Holomua, Volume I, Number 39, 27 June 1914 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]
HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ka Hookolo Ewe Kupanaha-A o ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.
Kakauu e Olopvx*.-N'>'l-^kf^ MAHELE ELUA. Hui o Kila me kona mau kupuna ma ka moku o ke KLeiki-a-Lua (Oahu nei) —Ka Holo ina oKila—a—Moikeha no Tahiti. "E ku ke!a puu malaila i ; mea hoomanao na kela a me 1 keia hanauna ma keia mua aku ' no kau hana aloha i hookuu aku ■ ai ia Kawailoa mai kona make i aku i maopopo loa.*" ! "Ae. Ē K.ila—e! £ kapaia i ka inoa o kela puu ina'e hoo- j neeia aku ana a ma kela wahi, me kona kuhikuhi ana aku i kahi a ua puu nei e ku nei i keia, oia o Puu-i-hookuuia-ai, a ma ka hoopokole ana mai o ' Puu-kuu'a, no ka mea, malailai o Kawailoa i hookuuia ai." He mea oiaio, ma kela olelo a KLaulua i waiho aku ai imua 0 Kila, ke alii opio o Kauai, ua hoi aku la oia a me kona mau kahu, oia o Nmloahiki a me Pahaahuanui, ua kuka nui īho la. lakou mahope iho o ko Kila hoikeike ana aku i na mea a pau a Kaulua i kamailio mai ai 1 ua Kila nei. Ma kela kuka ana a lakou, ua hookomo pu la mai o Hawaii-loa a me Kawailoa ma Ahakuka a ke aln opio oka lulu 1 Waimahanalua. Ma keia noho ana o ka lakou Ahakukakuka i hooholo ai lakou, he mea maikai ole if) no ke ku ana iha o keia. ahua kieki*» iwaenakonu o kc:la aina kula palaiialali-i, a he mfia prjrir) irj no ka hr>on*>ei-+ ytia o kela pun nui mai ke kuln aku o Maih, j me« e waiho malaelae ;ti ka a īna mai kela pe'a a keia pe'a, Mamuli o keia lokahi ana o lakou e hooko i ka makemake o ko lakou knmaaina, pela lakou i hooholo ai o TTawaii-loa a me Niuloahiki na rnea o lakou na laua e hooko i kela hana i ma~ kemakeia e ke alii Kaulua. Nolaila, ma kela ahiahi molehulehu o ka la hope loa a Kila ma i noho ai ma Waianae ma ke ano hoomah* a hoohala manawa, ua kii io aku la o Niuloahiki a me Hawaii-loa na mea na laua e hook-i ana 1 k';la nui a kaikai nku la i ka imu, ka ai a ine na m'ia a pau o Joko, a »awe aku la a kukuiu iho la ma k-ihi ku rj':i '> k f ;la .ilnia i k"u , r r ,, n
lrho)ehu no u-i kanika i hahai aku :a laua 1 kela manawa i ?i, i ka wa i ku īho a: ua ahua (im>j), ua pii ae la o .N:uloah:ki :luna o laila a rtiai 'a ma ke ano e hoopaa a e hoolaa ana i ua ahua la no *a han-iuna wale no e like me keia: IC K oukou ena hulu aln a me na hu u makaainana o Heia ama, oiai, o ka po keia o Kaloapau. ? Ele kukulu a ke hoopaa nei au a ke-a puu i ahua hoomanao no ka hookuuia ana oia makamaka mai o kakou mai ka make mai ī hoomakaukauia nona, a o oukou na hoike no īa make i makaukau loa e ale aku iaia. Aole oia waLe no kai hoo-ku-JĪa, aka, o oukou pu no kekam i hookuuia mai. Ma keia wahi i ku īho ai oia me ke au ana ae -o kona mau maka ma'o a maanei. A i kona ike ana i ka iini loa o na'lii kakaikahi a me na kanaka e lohe pono aku i ka manao ano nui o kana mau mea e kamailio mai ai, ua hoomau hou mai la oia 1 kana kamailio ana me keia hopuna olelo maopopo i ka oielo ana mai: "Ae, ua hookuu like i'a na aoao a i elua. Ua hookuuia o Kawailoa, a ua hookuuia no hoi oukou mai ko oukou make ae ona hoopoino a me na hoopilikiawale o na la i hala aku nei mamua. Ma keia wahi, eia au ke hoopaa nei i keia 'puu, he 'aina mamauea.' Ae, o na jhanauna a pau, e noho ana a e puk* ae ana mai keia wahi ae, e kapaia lakou he 'mamauea' a i ole, he 'pt>e kauwa' a he lalo lilo. Ilalo, ilalo, īlalo lilo loa.me Hana-e, ke alii o ka po. | j "Mai keia la a m<ii keia po aku, e kapa mau ia aku na kanaka a pau e noho ana ma keia' wahi a me ka lakou mau pua a hiki ika hulihia ana oka aina,' he poe kauwa lakou a me ko la- | kou mau mai. Nolai-' la, oka lohe īho Ja ko oukou a malama īho i na hoikf? wanana j a ko oukou hou'loha 0 ka pu ana i inen o m -ju j la ī hala aku la."
"K lohe pu no hoi oukou! O ko kakou po hope loa kfji,i r; hui aku rii a hui mai* o k.i po hope loa no hoi keia e hui ai ke kane a me ka wahine, a o w;ihine hoi i ke kane, like mc> ke kuahaua. ako makou haku unua o ka lehulehu i kekahi manawa i hala aku nei, penei. K haalele mai ana makou ia nei nei i ke kakahiaka o' ka JLa o Kane, a oiai, o ka po keia o Kaloa-pau, pela au i hoike aku nei o ko ma kou po hope loa keia (; inu ai i ka wai o ka nīuhaohao a haalele iho."
"O ki prj ]Jrj f, ku apopo uia k'i pr> O K«ir:-rjui-hf)Oma ku,x. I k'ila kdik,d,!,«!<;. -iku ma~ kou hnaJHr ; ,}, O -,i , k.i uha o ki makr„i r n .„, rnr . t| , lIoh;i a au
aku 1 kc k'iilo.i ma ko makou ala e huli hoi ana do ko makou ana i he ,,a rra at Nolaila, ua. iohe aku I&. oi.kou i ka mea e pili ana ; keia puu aina) 1 kukului-a īho ia na keia wahi 'a me ke kima o koaa ka aa» Imaane', ! Ua lohe aku nei no hoi oujkou i ka inoa o keia puu a me j ke kumu o ke kapaia ana pela. No :a mea, o ke aloha no ko oukou. Apopo īkeia aku ka laau maka a me ka laau maloo, a hookuuia ae ia keia ahakanaka e hoi no kahi a ka nui a me ka lehulehu o na kanaka a me na'hi e kak~ili mai Ia 1 ko lakou nei hoi aku. Ma keia wahi kakou e na hoa heluhelu o keia moolelo e nana aku ai 1 ka hana a me ke aoo o 1 ka noho ana o ka ahakanaka maloko o ka halau e ai ai lakou a me na'lii i kela a me keia ahiahi; mahope īho o ko lakou paina aaa ma kela po hope loa, a oia no hoi keia po a Niuloahiki ma i hoonee ai i ka imu ai mai kahi mua aku a i kahi e ku hou la. Oia no hoi kela wahi e ku ; nei a hoea loa mai i keia la a| kakou e noho nei. i Oiai, he halau okoa no ko n-i ! aln e luana ai me ka lakou mau lealea, a pela no hoi he halau okoa no hoi ko na makaamana e walea ai a me ka lakou mau lealea no hoi e naneaia ai lakou maloko o ko lakou halau nui a akea. He ku kaokoa a kaawale loa keia mau halau mai kekahi mai, oiai, e ku ana ka haiau a na alii e walea la ma ka aoao ! mauka mai o ka halau o na j hulu makaainana e ku ana| makai. O ka mamao o ka halaualii mai ka halaumakaainana aku he aneane e piha ka lau (1,400) anana. He kokoke loa nae ka halau o na kanaka i kahi o ka imu ai hookalakupua. Ia Kahahawai i haalele aku ai i ka halau o na hulumakaai;nana e noho ana, ma kona ano he kahu ponoi a he iwikuamoo hoi rna ka olelo ana oia l.u, ua hele m?n la oia i ka halau xi\4i a na'ln a pan e akoakoa *na ma ua po la ma ka w?ilea an;i i na leaU»,i like ole o kela a me keia ano. Ua mai la oia ma j kahi kokoke ī kj.hi okaimu i! kaluaia ai ke onihinihi ai a mej ka mailī uala. O ka mea nae I ana e haohao la iloko oia manawa oia no kona ike ole aku i ke ku mai o ke ahua o ka imu ai. No ia o Kahahawai, ua I hele loa a'£ijj Tā oia a ma kahi o j ka imu i kuVi, aohe ana mea i , ike malaila. ]Sfolaila, me keia haawina pahaohao i loaa i ua kahu nei o Klaulua ko alii o "Waianae ia mau la, ua hele aku la oia a hiki i ka halanalii. I kona hoea ana aku i ka halau o na alii, e hula mai ,m;i r»o ka poe hula, e kilu -• rj:t īi'.) hoi ka poe )or>n ma
j ia lealea, a pela no hoi kclst la me kei-i poe i maamaalea ma nn ano leilea like ole o keN a me.ke'a ano. Oni oianei (K.a~ i ku aku ai ka p'-ka oka hal-iu ? ms ike aku la oia i kona hakuahi i ka noho mai ma kekahī kala o- ka halau 'luna o ka nu'a moena makalii i hanaia mailoko m.i o ka hinalo 0 PunaIa ianei i kaapono aku aī maloko o ka hale (halau) ua haule koke iho la oia mnluna o kona mau lima a me na kuh a kolo. aku la ilalo ke e like me ka mea i maa 1 n<=> k*hu i ka pailani aku i ko lak'u mau aln. I ka īke ana mai o na'Li e ae. 1 ko ianei kokolo aku, ua hookaawale ae la lak m 1 alanui nona e hoea akj ..i imua o kona haku. Oiai no ho'i, ua ike a kamaaina no hoi na'lii e nonoho nei iloko o kela halau e lealea ai he aliinui no keia e aku nei ma ke am hoohaahaa iaia iho a pailani i kona hakualn, a pela lakou i koke ae ai, a hookaawale i kakahi kowa kopono no ianei e hiki aku ai imua o Kaulua. X ko ianei hiki ana aku imua o kona hakualii, ua moe iho ia kona alo ilalo me ka pupuu ana mai i kona mau wawae s. poepoe,, no ka mea, ua piha loa a haiki maoli no o loko o ka halau i ka ua mea he nui a lehulehu maoli no o na'lii iloko oia manawa e nonoho ana iloko. Aia ma ka aoao o Kaulua e noho ana ke alii opio kanaka ui 0 Kauai, me kona kulana kapu> kapu alii a kilakila o ke kulana koa a wiwoole. Iko Kila ike ana īho ia Kahahawai i ka moe mamya o ko laua alo, ua keku aku la oia ia Kaulua a kuhikuhi iho la j ke ka.hu e moe la īlalo, a 1 kona ike ana iho, oiai, e nana ana kona mau m=ika 1 kahi oka poe kilu, ua hopu iho la oia i na lima o kona kahu hoahanau a hoala ae lailuname ka ninau ana īho: "O oe mai la ka ia e kuu hakualiil Hf;aha rn.n n(;i keia huha.nui i apoapo ai kou uili a lele hoi ka hiiuli?" Aoln i pau.