Ka Hae Hawaii, Volume 4, Number 2, 13 April 1859 — MOOOLELO AMERIKA.-Helu 22. [ARTICLE]

MOOOLELO AMERIKA.-Helu 22.

Kc auhee ana me ka make o Gen. Beradoka. Aole i makaala pono o Beradoka i na luikiūi a me na koa Faraui e hoohalua ana ia ia ma ka nahelēhele. Ua ao mai o Waainetona ia ia i ko lakou ano maalea, a paipai ia ia e hoouna e mamua i kekahi poe makaikai, e hooauhee aku i na mea e hoohalua ana, o paiia mai lakou i kahi hiki ole ke hoouka kaua, ma kahi haiki. Aka, pale mai o Beradokaia Waainelona, e kapa mai ana ia ia he kuaaina. Hooikaika kela imua me ka makau ole i na enemi, a hiki aku ia i kahi e kokoke ana he 10 paha na mile i ka pakaua o Farani, i Dukuene. E hele huakai ana na koa o Beradoka, a i kona manao e hele maluhia ana, a hiki i kahi i puni i ka ululaau, kahi e pee ana na enemi, ua kipu ia mai na koa mua o Beradoka maloko mai o kahi nalowale, a hoio hope iho la lakou, & huikau iho la me na koa o hope. E nui mai ana na poka o ka enemi, a make iho 1a na lunakoa o Beradoka he nui, a haunaele iho la na'koa i ka m&kau a i ka make o ko lakou poe luna. Hooikaika mai la o Beradoka e hoomalielie i ka makau o na koa ona, a e hoolele aku ia iakou maluna

0 na enemi e pee ana ma ka nahelehelu a e kipu ana mai, aole no e hiki. Ekolu na lio i ku i ka poka malalo ona, alaila, hee nui aku la na koa Beritania i hope. Hoopaapu mai la na koa Vireginia o Waainelona mamuli ona, a pale ae la i ka enemi, me ka hoomalu 1 na koa e hee ana.

Pela o Waainelona ma i hoopakele ai i ko Beradoka poe koa, i pau loa ole ai lakpu i ka make. Iloko o keia kaua ana, ua make ka hapanui o na lunakoa Beritania, rne ka hapalua ona koa. Me lakou pu make iho la o Generala Beradoka. He koa ikaika no ia, aka, aole ia i maa i ke kaua ana me na lnikini maalea ika hoohalua. Ina i kuka pu ia me Waainelona, a hoolohe i kana, ina'ua lanakila, no ka mea, ua oj palua aku paha kona pōe koa i ko na Farani. ■ -Aole i alualu na Eamnl* mahope o na Beritania i auhee, no ka mea, aole i makauklu ko lakou manao no keia lailakila ana. Hoi hope no ka poe e hee ana me ka makau loa, a haalele i ko lakou ukana i w'aiwai pio, a hiki iakou i kahi i waihoia’i ka ukana nui,me na kaa, o lakou pu me na koa kiai o laua kekahi i makau a holo, a hiki i Vireginia i ka pakaua o Kuhelani. Ke oki no ia o keiakaua ma ia aoao Hema. --

Aole no hoi i pono na kaua ana ma.ka aoao akau, me na Farani o Kanade. Hookahi poe i holo kaua ma Niagara, a o kekahi poe okoa ma Kamepelane. Ua lilo ia mau kaua ana i ka makahiki mua o 1755.

Ia makahiki mai, 1755, hoomakaukau hou na Berilania ma Amerika e kaua. Aka, he mea hua ole ke kaua.ana o keia mau makahiki elua, ua ikaika mai na liiikiui mamuli o na Farani i ka pepehi mai a tne ka'hoopio i na Beritania, e noho ana ma na kuaaina. 1 ka makahiki 1757 me 1753, ua hoopio ia o Louibega, he aina Farani, e na koa o Enelani, ame na manuwa o Beritania. Aka, ua pio hoi ka pakaua o Wiliama Heneri i ka poe Farani mamuli o Monlekama, a pio pu na Beritania. A pau ka pakauai ka wawahi ia, a puka mai na Beritania mawaho, lele mai na Inikini, a hao i ko lakou ukana, a pepehi iho la ika nui o lakou. Aole i keakea ia na koa Faraoi i keia pepehi ana.

Iloko o na makahiki 1758, 1759, ua lilo ia Berilania ka nui o na pakaua Farani i ke pio i na Beritania, a koe iho lao MonteraIaame Kueheka, na wahi pa kiekie ikaika oFarani. A hoomakaukau Iho la na Berilania e hoopio ia mau wahi.

Ua hooliloia ka alihi kaua una ia Generala Amberst, me ke kauoha e kaua hoopio ia Kanade a pau. Ua mahele ia na kaua o Beritania i na poo ekolu. Hookahi poe i he|e aku e lele maluna o Niagara, a hoopio ia

wahi, alaila e holo mai maluna o Onetario a rne Santaureite a c hui pu me Ameherst rna Monterea!a, aeiho'pu me ia e kaua ma Kueheka.

O ka poe elua, holo aku lakou maluna o Kamapelena e hōopuehu aku ana i na koa o Farani iwaena o lakou, a hiki i MontereaIa, malaila e hoohui me ka poe mai'Niagara mai. A o ka poe ekolu mamuli o Generala Wolfe, e holo ma ka moana a komo ma ka nuku o ka muliwai o Sana Laurenete.

Ua pau ia mau mea ika hanaia. Holo aku o Pireda i Niagara, a hoopuni ae la i ka pakaua Farani, a i ka hele ana mai 6 nakoa mai kahi e mai e kokua i ka poe iloko o ka pa, hele aku o Piredo a hoouka me iakou, e hoopuehu ana a e hoopio ana hoi i na kokua. Alaila, hoi mai kela i ka pakaua, a hoopio iho la ia wahi. Hele aku hoi b Arneherst i kona kaua ana i Tikonderoga, a pio ia wahi, a emi iho na koa Farani ika hoi ana i Kanade. Aka, no ka hooilo, aole oia i hiki i Mantereala ia makahiki. Noho no ia mt) na koa ona ma Kerpna Point, a pau ka hooilo. Alaiia/ hele lakou imua n komo i Kanade, I ka wa e kaua ana ia mau mea ma Kanade Komohana, ua komo mai o Generala WoIfe iloko o ka - muliwai o San Laurenete me ka aunhoku manuwa he 50 paha, a me na koa he 8,000, a pae aku ia ma ka mokupuni 0 Nu Oleana, ma'kahi kokoke i Kueheka, i ka malama o lune. He poe kaua Farani he 13,000 e hoopaa ana ia wahi pakaua ikaika me ke kulanakauhale. Hana iho la o WoIfe 1 pakaua ma keia aoao mai o Kuehoka, ma ka lae o Levi, a kipu aku i na poka, a wawahi iho ia ka aoao lalo o Kueheka. Mahope iho, holo nui' mai na koa 6eritania ma ka aoao akau o ka muliwai a hoouka me na Farani, aka, no ke kokua pono ole ia, e na hoa kaua, ua kipakuia mai lakou e na Farani, a hoi hou mai i kahi manawa, ma ka lae o Levi. No ka luhinui loa o Wolfe, ua loaa ia ia ka mai, a hala kekahi manawa, hiki o(e ia ia ke kaua. la wa hoi, houluulu mai la ia i na lunakoa ona e kukakuka t kahi pono e lele hou aku ai lakou, a hooholo lakou i ka manao e holo lakou ma kela kapa, e pii nui i ka pali maluna o ke kulanakauhale i ka po, a e ku ma kahi papu o Aber%hama, i mea e popoi iho ai maluna o na wabi paa o ke kulanakauhale.

Haalele iho la lakou i kahi i hoomoana ai i ka po, a holo aku la i kahi pae maluna oke kulaaakauhale, pii nui aku lakou maluna o ka pali roa kahi nihioihi, e kauo ana i na pu kuniahi mahope o lakou. me ka pauda a me oa poka, a i ka wanaao, ku like lakou a pau

maluna o kahi papu o Aberahama, rae ka makaukaue hooukai ke kaua. Ike mai o Moniekama ke alii koa Farani i& lakou eku mai ana maluna ona, pii nui akti ia me na koa oua e kue ia lakou. A awakoa ae la, hoouka lakou i ke kaua ana. Aole i kipu.na Beritania a hiki mai na enemi i kaH» kokoke, alaila poha kuikahi aku lakou maluna o na Farani, a emi iho la iakou me k& make nui.

I ka hoomaka ana e kaua, loaa iho la i& Generaia WoIfe na poka elua iloko o kona kino, aole nae i haalele ia i ka hoouka ana. Huna iho ia ia i kona eha.- Aka, mahupe iho, ku kona umauma i ka poka hnu, a hina iho la ia. Ua eha hoi o Monkelona kona kokooiua eku ana ma kona aoao. Aole no i emi iho na koa ona, aka, no imua, a holo aku la na Farani a komo iloko o kahi paa. 1kawa e lele ana ka hanu o Wolfe, lohe kela i ka leo, “Ua holo, ua holo,” ninau kela, " Owai ka holo ? ” Pane ia mai ia ia, “O ka poe Farani ke holo la.” I hou mai kela, “ Alaila make pomaikai au.” A o kona make ao ia. Make pu no hoi o Mootekama ka lunakoa Fyani ia la hookahi no, a.lilo ka aina a pau o Kanade ia Beritania. Ma ia hope iho, ua pau ke ka.ua ana e&a Amerika, a koe iho la ma ka moalia. A « ka makahiki 1763, ua hooholoia ke kuākahi ana ma Parisa, a haalele iho la o P5aranx i kona mau a ina ma Amerika Akau, a lilo lo& iho la no Bentaoia a hiki i keia manawa.