Ka Hoku o Hawaii, Volume XII, Number 15, 12 September 1918 — NA HALAWAI A KA ELELE KUHIO [ARTICLE]

NA HALAWAI A KA ELELE KUHIO

No ke kfin»mti hmhoihm uuMiiai, hwi fcoßOft i k.i pw • mahiai, ke houo nu n uti u« n«i e hooili iluna o'u i ka hulii <»J«» oia mea, no ka pah.ila inai p:> * maikai i ko lak-ou Teritori. !!*» mea ma« roau no keia f keia por •ina, aia a ka wa kokoke i ku w.-. kofao barot«, fcla!la, oia i!a sr;j manawa e li|> ai wnn i kar ka in.> » oi loa aku ia lioi ka iilehie <> ka mobo a kela uaao kanaKa <• hoo-' ikaika loa nei. Eia n < n'nr- ka tno«lelo pololei o keia men, a na ouk< u

no 1» e kaupaona nmi, 1 ka wa i hapai ia ai ka noonoo āB» « kela !KH>hoihui i na poe omhiai, ua hete *fcu !r wau 5 .» a Alakai o ka K&le Ai.notei<), oia ro hoi Demokalakaf na «iaka Eepehalika pu, a nonol ia Inkou e iiookmio ia*u mn k« Kumio? Mahiai oka Hale, ame kuu hoift« pu aku 1 ke kurau o keia m&kem&ke o'o o ooho iloko o kela Ko»»ite, oia uo ka mea pili i ka oUiana mahiai ma Hawaii n«ji, Ua koho i'o ia no wau Ā rto kela Komite t a i ka wa i h.-iukooiu la mai ai keL biir, kanawaī kokua i • ka poe Home Hookuonoom., ua hooikaika wau e b<i3o ke'a Hiia kao&wai, a e pahola 108 mai Jceta j |X>malkai i ke Teritori o Hawaii, a ' ua laaakila n<> ka'o mau hooīkaiku | ana, a ua holo no i ka Hale o r>a lianamakaainana, a i ka pii ana o | kela bila i ka Hale n na Senatoa, ua j pepehi ia iho !a ke!a'' pakni a'u i ]b<M3ikaika ai» a aole i holo ole kela ūaea maikai nc ko'o hsna ole e like me ka Jaknu nei e hele 'nei' iaiua o * ka lēhulehu a haiolelo aku !a m, 1 kuu hoemaopopo ole i keia pomai- ' k»i oo iakou» ITe«ha iho kohu . ' o ka h^oiii nle iluna o * ka Klele, ua hōohana ka Elele ; 1 iwaeua o jpna mau hifaluha ma ka Hale, a holo hoi ma ia Ilale, .•» ' make mai la l»oi * ka IIu!e << n-»' ! Seoatoa. No'u anei ia hewa o ka *

toJo o!e ano? \H no «ati e' hooikaika mao na ho&!nhā itūk> u\ ka Hale o i»a Senat'ia, nka, ua hn- ; ike mai lakou, aole e hik; 5a Lkoū ; ke kokua i kela hoolanla nnn i kela f pomaikai i Hawali, oiai, w.nhi < la- ' kou i kaeu'ailio Jmai ui. nok- ha : Amerika be pomaikai nui ' na i' kela haoa, aka, o na kanaka n n->" Lahui okoa aku, ua wale ia no keh'pomaikui no tm por 1 Amerika. O kekahi mea no h«>i a lekoii i ae' ole ai e hoolauia mai i kela po ; maikai i Hawaii oei, nn paa ko' lakou m»nrfo no ka ''Atua p ku i iho oo kela pono, uia hui o A merlka ponoi," a aole e fte!e aku iwaho i na panahmn, 'AoU? o laki.u wale kai nele i keia poin«!kai, aku,' ua komo pu no o rotoriko,' Pilipioe ma ka uele pu ana i keia : pomaikai, a wea paha e knpillpili! ia aku ana nn ka lo.ia o]e o kela po.; maikiii ia tnati Panalaaū o Atnerifca ! tBaI na o'u.a 5 ole noaluna pah!» oj ko lakiiti ni»u Elele. I No '<eia h,»rf« hoohoihoi dala ko-' kua » na »tnt llookuonoon , he! Eoea n > keiA i hooikaika nmul

.. . Ī • » ": ki'k il «u..,. >\a i.l «.C4. & » K"i i'il .t|sii ( ' ! . . i.»i: 'U i .'• ! ■ P»-ri tnri i, v > bn h.nhana ako i'liiia! kui«uhaf.* no ka pt»maikai u n&' Hnrr»€ Ho< kuoimono o HnwaH * hf»aha 1a lioi ka mea <> .SeuAtt>»' M»k«»kau i hana ole ai i keia han»?; (I ! a |*ane raai ia c Beontm Mnke i kn haiolelo a ka Elel* 4 ina M(\,.l»eau Holo, he kanawwi Kō-nukanawai k& ia ! W 'i'n hft! a ke Aiii i p*ne ,ikn "H.-aha hoi kou roea i ho»n o!e ai ho<iJ<>Ji a Mfo ua Kans«ai hoaie dala j mp.i ke Aapuof nmi ī. kaoawai kiu j Ku»iu!fHfjawai oi*., H aole hui o ki' hei<- <■ haiol?!<> ti<kiīli ika hewa «» k ; ho!.> «!e o «eela k.>uiWH) tnal»»u» ( o'ii' 1 ur ua ite wh»« li»* niea mfci-! kiwi i:i tjo Vn pc»no o t\h fiom#> H»»o- j Lm. ■ iilii <iti, ni&tiU<> aniM keii» Kauka e li .i'heiuhhema' whU aku wnu i kela mea meikai noj kak<a:"M fe «iea kupninnaha umohno knia hiWia <»le o keia -nau Sena-1 Hw a kakou i kekahi hana e kokua| por .it ia ?ii ka f»ana hoolioihn; jftg [ Monie Hookuon'>ono o kafe(>u, maiona ilu» ia o'u e ho<»ili ai i ka j hewa o ka holo ote o kekahi kana-: wai »ua hho ma Mawaii nei. Aole ka < ' ' ''010 i keia teftn«wai i

» ■< »)« k« Aha Hm#kolokolo K-» < •< • i f hooholo mai, he "ki nawM'ku«- Kumuknnawai ip 4 " eia k» a«»)e i hoio ke kannwai, a oiei » e n»ai o«» * n<< o Makekao, he kaonwai kue Kmoukanan'ai keU kanawai, K'ipaeiaha no paha ka i oei.aaau hana, he «nakemake no kft hoi «• knkua i keia liome HookuoL lt .ono. m nav aole he iMHia iliu. a ;ua īluna u'o Ifen; :*i e kula'i j Ka mea no nae i hiki pu ia lakou ke haiia pu, lie toau hana iuii barota wale uo ia a iaaou nei, a i hana hoi i tnea e iiO'oiluulu ai i ka huhu iwaen» o na por Koho imiola ia'u, a i koho oJ ai miuk-ou ia'u. keia o na hana kal<iiaio<» e oia ai k&kou.

O kekahi mea a'o e lohe nei. no ko'u kue ia, oia oo ka mea pīli i ka h.< ole waiona," a ke hooia aku nei no wau ionua o oukau, ua houkemo ro no wau i ke!a hiia kanaw.»i »o ka iiookapu ia oka waiona uia HavfHH nei no keia mao&wa kaua o ka ainu, He kumu' no nae lioi ko'u o ka hana a*ia ia hana, a oia nb keia. Ua hooholn iho la ka Pap» Kalepa o ; Hoo'iiulu i Olēlo Hooholo hookapu | wan'na, a hoouua ia ae la kela olelo | hooholo i k« Peragideiia. a waiho ke'ā Oielo Hwholo iinua <» ke Kubit.fi Kaua o AmeHka, a mamuli oi kena apono auā i kela Olelo Ho<»- 1 holo hookapu waiona i na koa, ua | KoahaUa maf la ka Peresifle«a m> \ ka hookapu ia o kā waiona ma 'ka ' Mokopuni o Oahu, a o ka mea ku ■ paiHiiaha nae rna feela hoekap'i! waiona, o na poe ilihun* wale no ke ■ hookapu iā ka waiona, a o kn poe i waiwai e loaa n<« ko lakoo mau wni- j ona mā ka hoouua ana mai i Hilof nei, a i o'e i Kaleponi paha, a : j kuu hoomaopopo ana 1 keia ano] hana ano kapakahi o kela Kuahaua ® a ka Pere«idena, ua' hookoino aku I la w'au i kekahi hila kānawai hoo-! kapu waions» no ka wa kaua, a e : ho< kopu ana hoi i ka waionn ī «a! mea apau, *nai ka mea waiwai a i! ka mea Hi'hune, a e kapu hoi 'iio'*

kf>ia wa kiua 0 ka aina, a i ka pau ' an;i o kana o ka hotma nei, ahiila, kiv}io harota hou ; kak >u no ka ae hmi ia a ne ole ia f paha o ka inu waion;i ma keia nina ! o kakou, a i nn no e tf»ikeruake'ana 'ka pne koho harota ::ia 3a manawa U intt hoo ia'no kft \vai.>hn,' alaila, .na" ka puhu" l>;u<>!a no hoi ia e hoike ;mai. Ho kanaka inu walona no waii, ak;», aole nae'hoi waii i nm-! nao he mea un.ikai kii waiona no j kakon, a i % na hoi i naakemake ia ka| ino waiona ma keia aina, alaila, e: ieaa pu no hoi i,t pono i na mea j ap»u, a aoie hoi i fca poe waiwni \va!e no a hooneh' ia hoi ke kannka ilthtihe malona i> k<»na ;*ina, 0 keia| iho !a no ke kuiuu o ku'u houkiluio; ann i kehi Ula kanawai no ku wa, kau« o ka aina, oini no lu i he mea; maikai ole n<> ko kuk<H» i'uau koa kaj iuū'ana i ka w«i hooulahile Kino i' ka waokeia kana weliweii, u līlo | hoi ia inu woiona i uiea hoemi i ke kulana pookela o ko kakoui mau koa I na no aa uianao oukuu he oiea htwa ia a*u i haa i ai n'u ko kakou u no ka puno kaullke o t.a mea apau, alaila, uiai koho no

•UK* -u iū'» \ n,i Vun?u k*ip-vjo ia a « ma??su iii e, huhu ia'u. o kekahi imii a kekahi pot e hūhu ue? ift*u.:i uo ka aaea p\U \

k,i luwo 1« $n.\ kcilti I ke koa. a! <natu ;* uku lu pah'a i? uu ; ( ic«'O t uwnu kfl o)t'rt ) tu\Vf a'i na! no \i\ oihnna Isoa ! o kti« kuii-u kue o Jii.k#hi poe is«'r h*' kumu hoopilikla riwi>H kela ( !i kn moa e lohe 1n ana im manae |knf i fee fir»»avrai fcoa h Au)eri.k« i | h.- hi.l) ai, & ua mnkemake wau e ( j a'n nku ia oakoo e na Hawaii* juhl j Jkamai!i(j iki oukou i kekahi ")e!o| I kue i ke kanawai a k« Aha«-īel(i A-j menka 1 ho<;hol<j ai, <ūai ( he iuen. :ja <• kaun nna iu ouk'iu iloku u ka 1 , h«U't>afthao. Ua hiki 110 ia >uk"u lie' !nu.,w» iho i kein mea, a iu 1 IV j mni lie aneane ekolu Uiitl >ti£» ku H , iia 'i >i ke pdU pO(K> aku ua knn i| | kaliea ia, a owai it * !.t k>» oukou | fCle!o i hiki ai inia e i keka 1 :i Ikanawai e hoonno ai 1 kt»la '.eluna j pel.niehuo na, Auoenka i Varaui? | |Hani>hano oiaoli ff»u i na i ioan ia : mnna ia*i3 A e pono e tH>>jo .l^ūaaii! | kakou n<> keia n*ea « kekaM poe| I D(K>noo ol« e hv>ao nei e kiloi i keia ] - holno wale i!ur»a u ko oukoo Elele» ] ! a i tm oubu e hoolole ole ana i ' ka'u tn'«u a'o ana ia oukou tnti k«-ii* ' ! naiiH nku īloku o piiikia ma Kti« ; | kau.ailio -hoahewa walo nna : keia ! ! "kßnawai htwe ol i koa «> Auae ! I Hkn,''al»ita, aole maluw. n'u ia |mnuah«Wft an». | ' !•' iioouianao ouk(;u i , v n oiftio o; ; ko\ t mau olelo a'u e kaiwailio nei j ia oukon ma kekhl i hil.ia i hooko-] ,lokoln ia rn»ii nei run 'llonolelu. j 1. " 1 ; m ka olehi anti o kekahi ! ! ha<>le i na poe Pilipine i keia «jau ioielo. **I na oukou e la<v<- ia ana i •ke kaua ī FarAui, e pau una oukou ' i k« airrißka īa <■ na Kelemania." ! Mauiuli wale <vo o keia mau olelo,! ;ua liOopaM 5a unai nei kela liaole ej ke Aupuni he J0 u>ak.iiiiki n)a ka j

| haiepaahao. E [loomanao no !ioi | oukjn eia ke . Aupuui o kakou kie | hapai nei i na ?»ana apau e loaa ai ! laoakila ma k«ja kaua weliweli > loa <> Europa> a )ie mea niaikai i ka

1 Arn«rika oiaio, e !iaawi | aKu i kana mnu kokua apau e I ik) | ai e lt»H» ka lanakila, » lioopakele ia

' i.oi ka oolio kuokoa ana o ka !iojnua l)olook<K>. | E liolo barota liou ana no wau ao jka maiama ana j ko kakou liauoj iiano. a i na no oukou i uuaaao, ua ! | iawa liiu i« ko'u maluuia ana i ko j | kakuu hanolmoo ma Wakinekona' ; no na makahiki he lQ& inanau uo j ko kakou ; iianohhiio iloko pka liooa o ke ka- : naka e like uie keia. Kauka, alaiia, jo ko oukou . kuleana uo ja o kaj haawi aku i keia fcu|ana iaia» a i na |no noi wukou i uaanaoi na maiama | , waii i ito kakou haiioftano 110 na. :ituk«hiki ](e 10, a o keia wale no| j k«>'u uua« liemaheuia elua a Kauku j Hoinona me Makekau aine Ēwaiikoj j« hele nei e kue ia'u, aiaiia, huawi! | mai no hoi oukou i ko oueou hiii-; i nai ana inaiuua o'u." : j. Ile mau uiea eae qo kekaiii i ka-! | īuailio ia e ke Aiii ma keia inau , htilatvai a ho<?a aku i Puua, ukii, ! |ua lawe mai uo uiakuu i ua uiea! ano nui o kaua haioielo a waiho |iku iniu» o ka p.>e heiuheiu o ka i Hoku u Hawaii, aua ka Iloku o j ' Hawaii hoi ia e lawo ahwuui aku » ■; . hoike aku i o ouk ula e Kauai j AMaiiokalbuipo, a i ka Meknpuui! hanau hoi «> ua Eiele Alii uei o ka- ; kon. No eukou hoi e Maui ka aiuJ hauau o umua u»e Makekao, a v ka, Kauka Remona hoi i kukala akea ae nuu "he aina kauwa uiuiaK' o ka' " aiuiui a ka Ohaua Balauwiua." E. ' hoomana» ou nj ! ici kakou e ua 1 helnhelu e ka Hoku i, Iluwaii, 'M aole loa e Kaok« [l«inuna ame' kona ir.au paalalo i pale mai aoi i'i ka mea pili i ka "h-..okii w«i o Kula li i na Olwi Hawaii, a m aku la»i ku \ manao i ka opu <> ka hihi uhaue ule!l Riamua hoi o ka ho;\ kanaka a Kell Ak"a i hana mai ni." ■ I r -"- I 1 Ma na lom» i hoea rnai la mai k*«! Apfltm ma? <> Kau, ua lele liiiii i ka', "unakani oka oiaio, n na ku'uu o * pala a Kauka Retn'um f aoie Kona*' , mau paaiaio, a hoa uwi waiu hoi o* ke kumulau i)ii»i waiu o kua He noi ke eiiohia ia o ke Alii| 1 Kuhio au»e Se«uUua De«iha nu L halawai o Pahaia 'ue \Vaioliin.u, 1 Eaiwiie u > i k;i p;<laoj ine l' uali\ krth ! ki a>»le no e loaa uku ka r ouo o ka poi. KuaUo ia wai. ,