Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 16, 18 September 1919 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI.

| (He Moolelo Kahiko o Hawaii Nui) j Kuauii) i -• |KA HOLO ANA O MAKOLEA E I HOAO ME KAIKIPAANANHA

"Hoowaooanna no oe e ke Alii Kukae-oopolo i bau ihe, oiai, ua hou rtku la oe 1 feau pahuna ibe i ka uiakani, a ua ku aku la i ka puahiohio." Ua lilo keia mau olelo a Kepukaiiiula i mea hoopii loa aku i ka inaina wela i ua Alii Kainaliu nei, a ia aianawa no oia i hoao hou ai e hou mai ia Keoakailiuia, afca, e like no me kā hala 0 ka ihe mua pela 110 keia ihe i nkali hou aku ai mahope o ka iha mun. I ka hala ana o na ihe ehiku a ua Alii Kainaliu'nei, »i ka walu o kana ihe, ua kamailio hpu aku la o Kepakailiula i oa Alii Kainaliu nei i keia mau

olelo: "O kena ihe au e hou mai ai ia'u, oia 110 hoi ka'o ihe e lalau lima akn ai, ame ia ihe no hoi wau eou ai ika maka o kou ola ana, a make oe eā e ke AUi wahalepo o K<m« oei,'« oki ia ftfta kou poo e kekahi o kuu noau makuakane, a e kao ia ana ko poo iluoa 0 ktna laau ihe au. X T a aku ?a wau ia oe i keia mau olelo i mea nou e hana ai a nui 'ie akamai alo, a i hoomaopopo loa oe e ke alii kukaepopolo o Kona nei, aole he hakakn kimo po ka'u■■"« hakaka ai me ko'u olao enemi, nolaila, hana a nui ka ikt alo i pakele ke ola, a i hoi kino aku i ka hale, a i inil ole no ka ike, ehia ka hoi mea aloha o ka wahine e kali wale mai la i ka hoi aku i kaubalf>, a e lohe wale aku ana i ka maewaewa oke kane alii wahalepo «oa." - Mamuli o keia mau olelo ano

weia a Kepakailiola, ua ano kotuo io aku la no ke anu Iloko o ke Alii Kainaliu, aka. u'a hiki ole pah» iaia e hoi hope i kana mau oleln kaena, a i ka loaa awa no 6 kela ihe ewalu ana i hou ai ia Kepakaiiiula, oa hapai aē ia oia ia ihe aool ki lima ano haaluln, ua hm mai la oia ike Keiki iwi Kokoalii kiekie o ka nka iuiu o Kaunuaoioa. Me ka | eleu nui loa o Kepakailiuln i hopu aku ai ika ihe iho» ia mal e ke Alii Kainnliu, a owiHwili ae la i ua ihe nei me fca «Uu nui, ame he! hniia makani «<!<* e niniu ana i ka la 1 imakani, a peta iho 1?» k« oiuiu ana' | o keia ihe iloko <> ka linia o Kepa|kHitiula,« enHnua oka hiki nna t ?ke AHi Kainali" e malama i kona

ikulina pale mai, ua oili aku 1» kn hh«t no«i fe« H(Dr aki) o ke Ktnkmln la M*k*oko, ke a'ii koko kiekte o |«# Htio, h o la \t)v* i ike ia e ka h«holehn, * on? Aim o Kainiliu ilalo I to« he ko« ala, u* loaa pos\o aku U ji k« pnhunH ih*» & KepukailiuU iua |kahi no a Kepakailiula e hou umu iiui konu iuhu eneiui. o'.a hoi i ka 'piko n«> o koim ho.-i p.iio. l'a o!tU' Nn' mtt ri» kamsilio hiia o ka poo kaIhikno H«wau n*»i, o k» piko o ke Ikaoakn» ola iho la oo kfe ki;-b* o kt» !0i» m« k* h«kjika liou ihe aiu>> , a o k* tuH>kuiu« t»o hoi ia o ka uoho hoa! 'hi aua, a maiUUii u * paUt« oU ano mjmao rvai ia o ka piko o Ve kanafc»t oia no kc kQtt)Vt i kaoiailio h M«l> kH«t»na o Ud IU

Waii. "\fnU-n lra pīlr<> 1« lrn JT.)ahanau." I ka.ike ia ;iua o ka make o ke Alii Kainalln, ua nee koke aku la nc. aa koa o KeT>akailiul9 e iuku iaakoa i houpihoihoi ino ke Alii Kaiualiu, a ua ike koke aku la no o Kapakaiiiula i keia manao luku noo kona mau wahi kua, a o

kouH manawa »o ia i kahea aku tj ia lakou in"eT;eia maa olelo; "Lohe ole no hoi oukoo a ? u e a'o ma u nei ia oukou, aole poao e hookahe waie ak.u ike kuko o ka haia ole, aoie lo.a keia uui kanaka e hele mai e kaua ia kakou ke ole ko lakoa kenakeaa wale ia e keia mau aiii hohe wale u na Kona nei, i ina ua paio ole iūai lakou ia kakou, alaila, heaha ihu lu hoi ka waiwai Oaa.ko kakou aoao e luku wale aku ai ia lakou, a ia a hoao mai lakou e hakaka ia kakou, a o ka manawa ia e hookau.'iku ai i ka hoopai kapono «ualuna o lakou. Hookuu aku ia la kou e hoi i ko lakou mau wahi me ka ianakila."

Ua Johe mai la na poe koa me na alii ukali oke Alii Kainaliu i keia mau olelo maikai a keia Kwki ui malihini, a ua lilo ia i inea mahalo loa na ko lakou manao, .a ua haaiele iho ia iakou i ke kahua kaua me ka huli h*ti aua no ko lakou wahi ponoi me \a manao maikai maoii uo keia Kelki ui malihini.

Heie ake la keia lohe 00 ka make ana o ke Alii Kainaliu a lohe kona hoahanau Alii Haloaloa, U9 iiloiho ia ia i mea eha ioa uq ka manao o keia alii uo ka make o kona mau hoahanau, oiai, 0 kela uaau aiii i make uaua aku ia ia Kepaka-

iliuia, he mau hoahauau pilikoko ponoi loa no keia alii, a he poe b.;ahanau pu uo hoi iakou no ke Alii Keoianahihi i haia aku la i Maui. Ua hoeu koke ae ia keia Alii Holualoa no ke kii ana e kaua i keia kaaaka opio uiaiihini e kauiana uiai ; ikei i ka Ikaiaa. Houiuuiu koke ae la oia i kona mau aiii jioa i hoea akU i ka 20* a he poe pu-kaua ikaika hoi a i uaaa i ke ano o ka t hakaka hou ihe. Ua hoomakaukau pu iho ia oia i kekahi puaii koa uuj hewahewa malalo o kana ulakai aua, a ua ohi uaai la i na koa o koaa hoahanau Keolauahihi i haia i Maui.oiai.no ka hauohano o ua alii o kona koua paio ana me keia opio oiaiihiui. i

£ka oiakaukau ana o kona poe kaua, ua hooholo iho la oia e pii no i ka wanaao <> kek«hi la ae, a e hoo-, moana no hol iwueiu o ke amauuaau o keia uka, aole nae ma ke auo kimo-po koua mau&o ana, oiai, ua a'o ia maila oia e kekahi kilokilo, aoie e boto kona akua m&hope ona i na oia e hele kaua kimo-po i kela keiki malihuii, aka, o ke kaua he alo a he alo, oia no ke k&ua kokua ia mai e kon« akua e hiin.ai iana. (O ka iuoa »> ke akua -> eia | Alii Hoiuaioa, oia uo o Kai&ipah**,

a o ka hoomaka ana ka ia o sa ike i* o keia akua iwaena o na alii o Hawaii oeū) I ka wnnann o kela lft h oili kaua, ua pii aku k oia me Kona uuaii koa **ui, ame kona man alii pa&i&lo hoi nona ka nui he 2C i hoiie uiua ia »»e oei, a ua hoea k v >- kahiaka nui akn 1a n > iakou i kahi mai o ke?« :thua i ho-*Ke omu ia ®a na h*tu i hala aku nei o Hok».

Kali iho ia \akou no ka uiiiauiaama loa »o v»iai, e ano i>oe!rVtt? si:» nt> i k«la meuiawa a lakou i hiki nku #i i keia wahi. R Hke no hoi ui* k»» Kieiaiai% ano ui&kaaU i»au \\n hele kiai mai !a oo o!h i ko lakou vf&hi # kokoke aoa i keta w.hM, n m ; ,\ e knkoke loi ana i kela *ra!u ahun, ua loh« ina! 1a <vfa ; ke kunu ana o kekahi m«t, a na ia kunu i h-\>. kuiuo i»ai i ka mauao il ko ooa» t»in hv>u no kekshi p<*e k,via kc Xii h«m rei no e» ka»a hoa ia U. kou. I t a hoo.nAa. aku l i c ko- j :kol<> i\oko o .uuAuauu a liiki L * a \ koickt? loa 4I 1

i o keta t kumu aaa- Hehe aia m#nawaho oi» i lohe aku ai i kekahi mau Jsauaka e kuuaailio aaa ao iwaena iho o laua i keia mau "i'Auhea .mai oe e kuu hoa make 0 keiakaua, me keia lohe uo o aa alii o kakou l ki> lakou maK.e i ke pahuuu-ihe a keia kauaka opio koa nui waif, uiai nei uo e kii 1 keia keiki malUnui o kaua. Heaha

do ia boi ka mea hoopau ole ae i keia tqake mauwale, a hooaikane ae no hoi oie ka malihini, a o ka pau uo ia o ka piiikia iwaena o lakou- I na paha heake pepehi.ko kela keiki malihipi e lik<s me ka mauao iuku wale o kona mau koa a kakou i lohe wale ai, a 1 aila, aole aao ai i ka papaa. M Pane mai ia lioi ,ke kokoolua i kana oielo i konp hoa make ma keia kaua hou me ka hunahuna ole iho i kuua mau «uanao ahewa u«

keia hana. "Ke uoaaao nei nu wau e auhee hou aoa āo kakou i keia ia, oiai, he Wahi haawina ano e no kn'u o ka po uei, he ala ka hoi uale wau i hiamee, a o ko'u ike afeu uei no ia i ka pii aoa mai o kekahi kai noee, a uhi pu iw&ena o ku kakou mau wauhaie, a i ka eini auu o Jke kai ooee» ua ike aku la wau i ua alii o kakou e lawe luimiuuui ia aaa e ke kai Loee, r he -uauawa pukole wale no uia ia hope iho, imiowale hko la lakou apau iioko o ke kai. Ia nianawa puoho ae la wau aia ke ano hihio, a o ka niea kupaia,nah.a ; h>a ua jhele wau & piha nuakau, a u& Ihaalulu kuu kino holookoa 4 a o ka mea aaua loa 1 kau rioa\ imua o.ko'u aiau inaka, uia no ko kakou &uhee 'ma keia la kaua e hoea uiai nei. O kekahi no a kaua e huomaopopo aku, oin no ke aao hakumakuma 0 na ao e hekau mat uei, anoe he ala i hoīke naai ana na aumakua o na kupuna o kakou, he 1? poiro keia 10 ko kakou mnu aiii hoopaakiki wale aku »0 i ke 6aua hoomano i keia opio uaaiihin;." Ia Kieituaia e hooi>>he ana i keia inau olelu a keia mau wahi kauaka uae kona ike ol«ia mai, na hoomeopopo I6a iho la oia i ke kulana 0 fea manao o poe koa i kauo ia mgi iloko o feeia Kaua, a o kana aae e ake nui loa ana o ka in.aopopo loa u ka «nanawa e hoouee Luai ai i ka lakou hoonee kaua ana ia Kepakailiul», a i hiki ai hoi iaia e hoike koke aku i keia a?ea i kona haku. laia nonae e noho malie aaa, iohe hon aku ia oia i ke kamailio ana ae o ke&abi 0 tu wahi kauaka i keia m«u ole!o i kom» hoa. **Ea, auhea 6e e kuu hoa, one hoi 0 kaua ka a>ea kokoke loa aku i ke alo o ks aiii o kak«»u. a heaha kau iohelulie wale aku i ka manao o keia hele «na e hWkaka o ko kakou heluaa nui me na wahi kanaka kakai\ahi o keia keiki malihini. Pehea pu hoi

htu ho<4ohek he aku i k& aiauao q na po6 niMhope o ko kakou poe khuleim no keia kaua aao hohe wale a kakou? 1, ka manau ntsl. ao o keia hoolale kawa » ko kakou # alu, he aao luanewanewa no i ka uuake aua o u& hoahanau ikai&a oko kakou diii, a i tu*?a e uhi ai i ka hiluhiia o Kela wale ann i kela keiki uialihihi a ka ikaika uui wale. 0 kekahi mea no hoi aua alii nei o kakou i waoaa oiai nel i kona ola, m» ka iohe i ke kaoaaUio ia € kekahi Pv>e kanaka i ka ikaika ole o ua aiii 0 na Koi.a, n ua komo ka hUahila iloko, a hook«nr*«h > wale luai uei »«>/* ko'n hoooaaopopo akunae* 1 k© «no o ka lakou uei hoolaia k o aoa alu nkn i kein k«nki tnft\ihiui, bvtl »>a «Hi if»a)oU o ke \iii Holualo*. a «o !akou hoi kn h'iin» ina ka helu o H»w,ui nei he eli&ia kauua, a o ka pj&n*o ma ia bov'iala aaa» i U »tta*|«wa e h->uuakaai k* hak.aka uiawaeua o ka Alil me ke k?iki niaHhin!, e h;»u pu aiu ana ps»e a!f> ws!*!v> o k«» aln ia manawl» h>ok*hi, a i hiki ole ai i keia poo kokua o ke kauak* opio ke > 'iele e pu uinhop*. u ka U* kou a ; ii, « s;Uisi o*« uo Xm i k«U k*>?Vi uia!ihuii k>? a\c i aa ihe he Hlnaa kaum i ks mHu&wa ho ikahi, a ka «ku nole e laoakila im kela keiki ata k«k kakf aua« o-.ai, aole hik: ūua ** \ ka Kvk*hi i k«i* «M« W\% makawak « V4< like aktt «»« i ka uianawa hookahi," I j . t „ ,