Ka Hoku o Hawaii, Volume XIII, Number 39, 26 February 1920 — HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kepakailiula KE AHIKANANA A O KE KOA WIWOOLE O HILO HANAKAHI A I KA MOKUPUNI KAULANA O MOKUOLA AU I KE KAI

(lie Moolelo Kahiko o Hawaii Nui) * Kuauli)

KA' IMI ANA O KEPAKAIf,IULA lA MAKOLKA I MAUI

| U ' lioike pu aku la no.hoi o Mai:at>ku i kiiua keiki. auie ke Alii Ivuk.aipahLi, a' in īluua o kela waa ukali. m.ihopi mai o ko lakou waa k«l..a-hi mau vvaiwai uo kaua keiki ; a hc aiauiako ai kupono ilo hoi e kii'ia aku ai l;i\ve ia tnai no hoi ma ke ano hookupu no kana keiki, x ka lohe-.ana o Kuk.uipahu i. keia mau <:!elo a ke Alii Makaoku o IIiI(-, ui uena koke 'ae la oia i kek*hi o kana ui4u Aipuupuu malarii? ai a inalaiiM kap.i hoi, ao ke kiai no hoi o koua .mau hale hoahu waiwai, e kii koke aku na - kanak;' a halihali inai a waiho ) kela raatl pono uia kekahi o ua hale-pa-paa oke alii. Aoie. oae e lawe ia ke'k-n'i mau mea o kela mau wai \vas , hiki i k ; • raanawl e ike 'ui.aka ai ke Alii Kep jkailiula, a mea paha h;. ..'.aii iako kupono hoi ia no ka lawe pu aoa i Miui, alaiia, malam? ae no hoi.'ia mau lako no ka huakai kaua a k.e Aīii opio. U'a hooko ia la keia mau olelo kauoha a ke Alii Kukuipahu a lawe ia.mai la kela mau lak<f kapa, lako nialo, a lako kaua pu no hoi, a īue kekahi mau lako kupouo e ae īio hoi no ka huakai holo meiaua a ma. lauia va ma kekahi o na hale-papaa o ke ah: Kakuipahu. /Ua hookipa pu ia mai la no hoi ua poe hoewaa o cti a'ii o Hilo ine ka m iikai. I ka

makaukau ana o na uaea ai, ua noho iho l:i na Aiii tna ka papaaina i piha pono i na niea ono ak» Hawaii a hoop ha mai la 1 ka lua o ka inaina, ', I ka p?u ana o lea paiha ana, ua kamailio koke aku la uo Kepaka-

Uiiila. i kona Makuakane a tne ke j Alii Knkuipahu, ai koua Makua-1 hoahanau hoi Kiihek% he uieu pouo ui lakou e malama i aha kuka kaua no ka noonoo aua i ua mea e haua aku ai ina keia euua koke iho. Ua lilo ia i mea maikai i ka m mao o kona mau c:iaj. u hoi pu mai la uo hui ua Jik-le i ho una ia uia ua Kona ame Kau no hoi, ae

1 '.ie pu ui hoi k i kou m.ia h.nk e t:o ka iakou huakai kukala lioo makauk.iu knua īa Kaiki|>aan;.tiea ke Aiii koa o Maui.

Ma ka hoike a K»moU > ku uiea i hoouna i;'_J Kau 110 ka uoi i u.i itiii o!» walii <u ka hoouukuukau ina wau.kaua, a uie ka hooiuakaukiu pu i iKA hoa iluua o lia waa, ua hoike mai la oiu i ka holopouo 0 tja uku aj>iu» ae hee t mai aua Kla m at waa iiui Kau iu >i iloko o ke Aliahulu hookulii, Ma ka lu»ik e !.oi o ku r,lvly i hoouua ia i «a KL uia ae iu<i uku ia Kieiuuia kahkoa v) Kipik.āliulu i hooaoho ia akue piaU'ma t i*a Moku o na Koi.a e hoea m\i aua ke lakou uiau \v a me ka nukaukau i ka uiauawai uiakvj»akc ia, ueukoako* aaa Kikou i na Kohala ka iaku i :u me» ; j»au e pono ai ka Uuaka'i tsaua i M.iui. ' Xo k,i Moku hoi o Humakua, ua lioiko Au 'a uo hoi ke AUi M.; ka ku, a<Mo o kau Uu no ua moku v-. |>uua, Hf.v\ auu Uu.uakua, e nuakaukau aua no iukou \ ka uu--1 v

! Uft\va i makeinake ia, a o ka hana | r kuporjo wale no boi ia lakou tna ; Kohala, o ka hoouiakaukan pu. no i k,a manawa e lfoea mai ai ka poe auwaa o lctla mau uioku like ole o ka Mokupuni o Hawaii. I ka hala ana o na A nahulu elua (oiu hoi. he 20 la) ua uiakaukau _us<l i. 1 a na auwaa 1 eliulehu ma KO- - aine ka makaukau pu iio hoi 1 nu ihoiho latna kukui i hoomakaukau pu iā 'e na wahine o Ha. waii, a »oie hoi he waa i uele i ke kti o.ka ihoiho kukui, ai haua ia hoi tuai loko mai o na. hua kukui. Ua lako pu no hoi keia mau auwaa ina iako ai e lawa ai ka poe hele ma keia huakai kaua , - a he mau j waa e ae no kekahi i i/oolako pu ia i ua pouo ai, ao waa oie keia waa uo hoi e kau ia ana e kela mc keia kanaka koa, ua lako pu 1 na lako kaua oia wa kahiko o ka aina

i He elua mea nana e hoonohonoho aua keia mou auwaa kaua o ke alii koa Kepakailiula oia no o Kiihele kona Makuakane Hoahanau, a meke alii' Kukuipahu o iui., Kohala a mahuia nae o laua ke Alii Aiuioku Makae.ku ka makuakaue pono: hoi o K.epskailiula, Ua hoonohonoho ia ke auo o ka .holo an-a o fta waa ai huea aku ko lakou huina ma ka hoike o keia Moolelo i,ka 8 mauo oia hoi he 32,000 auwaa. (Aole io no i kaua mai ka uui o na holoi ke kaua i ko Maui poe) Oia hoi aa waa nunui me na auwaa liilii, ai h.oopiha ia hoi. keia uiui auwaa e ka poe k#pouo i k e kana, a me fea makaukau pu uo hui i ka hoewaa. Ua olelo pu ta no hoi ma keia moolelo ua hoonohonoho pa 5O i 1 ua auwaa, a mamuli oia hana aua 1 ka pae ana no 0 ka mikamua i Maui akahi no a hoeu mai ka maka hope i Kohala. Ua haalele kela auwaa kaua o ke Alii Kepaīiailiula ia Kohala i ka auiuala, ai ka hoea ana nui iwaena oke k;u o Alenuiwakawaka. (Qin ka inoa mua o ke kai a Alenuihaha 1 ka-poe kahiko 0 Hawaii nei.) Ua hoomaka ia ka hoa,ana o na ihoiho lamakukui ,ilutia o kela me keia waa, ai ke kaalo aua 0 keia 111 >u auwaa kaua o ke Alii Kepakailiula mawaho ae o Kahikinui, "ua hCo-

puiwa loa ia ka poe e noho aua ma i.i. m m kabaf a ua maopopo ole ia i lakou ka tuea e koho aku ai no keia mau l una aa ī ka moana..Oka waa kahi i kau ai o Kepakaliula, oia paha kekahi o na waa kaulua uui, a aia hoi iwaeua kouu o keia auwaa e pauee nei īka moaua. Ua! h.iua ia iluna o keia tnau waa kaulua elui, oia hoi he "ēluā mau waa i hui pu ia'-aku me elua hou. mau WBA kaulu.i, a ua kukulu ūi iluua o keia m-iu waa eha ka Pola ki^kie aui hoonani ia me ka maikai, ai uhi va hoi oloko o kela pola pulou. 100 i ka hu!u oua mauu like ole o

ka iulklo o Hawaii, Mamvia uoi o keia mau wa& kau* o Kepak ūlvu\a ua wa i k.iulua o koua Makuakane Alii, a oiamua loa hoi o keia llua-

kai holomoaua kvi wua o koua Ma. kuakaue HouUauau Kiihek, ama ku uoto. hoi o ka waa o koua.Ma. kuakaue Makaoku ua waa kaulua uo hoi o ke Alii Kukuipahu.ao kekahi lu>i i> im Akkui nui o keia i|uakut hulo moaua ake A'u opio o Haw iii Ma ka o Kepuku.hula, e kau pu aua uio ia koiu mau ko i kiai kiuo. u he pae hoi i khia loa oii ka luw\Uwe aua i ua mea kaua kahiko o Hawaii uei» ao • keia mau poe he ki-iuwalu, oiii uo koua mau kokua- i ka wa UooilL ikaua, a he poe hoi i UooUa ia la- ! kou ibo e pu uie ko Ukou ?i*Hi ojvu nu ko kahua kaua. lle f |xh.- hui uuu lako m.v ; , o ua AUi jo ka aiua o Uawaii. K ku hke aua ,UkN'U ma kela me keia aoao o ka ' Pu.oulou aiiiiUuu o k*.!a ujau | waa, ae pu aua hoi uu ko l«kvu ; mau lun» ua ihe kaua kauwiU, a ,ua aahu i» hoi Ukou i iu a,*Uu * *

ahuulu, a uie na ka.ua bo?

I nv> !io lakou mau poo, ae hoike aua lno hoi, ia tnau aahu maluua o laI kou, aole lukou no ke kulaua nuka-aiupua. He pos 110 hoi lakou i ane like ko lakou u»«u. inakahiki, ae ku ana hoi mc ke kulana kilakila o ko lakou kulaua. I k(.-],a mauawa o na auwaa kaua 0 Kepak,iiiiula e uee uei i kahi ko- | kpke niawaho ae o Houuaula, ua 1 puka ae la kekahi kauak.a iwaho o ka hale o ke Ahi Kaikipaauanea, a ike ma4 la oia i_ keia ula weua o ke ahi i ka moaua ae hoouialamalama ana hoi i ua kapakai o Kahikinui a ike pu ia aku hoi ka Mokupuui .kukoke, mai o Kahoolawe, ua hoopuiwa keia kauaka, a holo koke aku la iluko e hoike ai i kg Alii Kaikipaananea, oiai, e lealea ana ua Alii uti ma kekahi mau paani o Haw..ii,nei o ka wa kahiko. ! Aole i pau