Ka Hoku o Hawaii, Volume XVII, Number 48, 24 April 1924 — HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Kekuhaupio KE KOA KAULANA O KE AU O Kamehameha Ka Nui

Mft kti paa ole no o kel» moko o 40 tooa a Kawiuhameha i hooiaie ai i kona poe bao)e katn&ra e ka pili» »a hoomakaakau iho la no oifi u<j ke kl? kaua ia K«iUBi, a ir)ahoj.v hoi o ka noa aua o ke kapu Heiau. U& hoonee ia aku h kekahi maa puah koa mauka a»u o ka aina & boea i Waianae, ao kekahi poe hoi ma na waa aku a Pae ! Waiauae, I ka akaakoii arm o ua ine& apau ua haaiclft ibo !» lakou ia Waiunae i ke ahiahi o kek»hi 1», a me ka manae no e p&e aku lak<ru I Wailua e kokoKe ana i Kapaa, ae pse «ku hoi i tsa wanaao o leela po a !nkou i hoio moana aku &i. I keia holo aua aea o laKou a hoea iwaeoa konu moana, ui* loaa iho !a lakoQ i kekahi ino nui, ua p» mei !a ka a<akani nu- ka )6aika loa, a ua hauie pu uj&ī la no hoi ka ua uae ĪKaika po, a o& Pouii maoli oiuua a«u, a aoie bo: he i&e ia aku o ka aiua, , Mamuh o &eia ino oui i haiawai euai lue ka auwaa kana o Kawfbit : u» hisi oie ibo la ia lakou e hoowau aku i keia hoio nna no Kau«i t oiai, e Dakuiku2 ikaika loa mai ana k<L makani me ka ua ikaikaNolaiia, ua doobu!i ae h o Kaoiehameha oue kooa uaau a!ii oo ka huli boi hou (oai i Oahu> oiai, ua ike ibo )a lakou i ko iafeou piliKia ke hoomau aku lakou i keia huakai. kaua i ke A!ii opio o Kau»i. Aol© no nae i hoopau o Ka enehaaoeha i kor>a manao kii kaua īa K«uai> ua hoi eoHi la no oia ia Oahu ine ge uiau no o kela inauao kii kaua no ia Kauau I ka hoea an» o Kanaehaaieha i Oahi 1 , ua hoea la kekahi elele euai Hawan mui, a hoifce mai la ia Kamehaa)r})« ni> ke aia «na o kekahi RauA kipi :«a Hawaii. l' a ae !« o Nanoakaehi) b» HeuiiHuau o Kaiana i kekahi kuua kipi iua Kau, ao ka poe no hoi uo Keoua mauiua aku, ae iwho ana hoi ks ano nonohua no ka uuake ana o ko lakou A3īi ia Kaiu^hameha ma Kawaihae, uh liio kose f*e la ? ' • " r ' ■ iakou i poe hahai aiahope o Na — ®akaebfi, a. ua hne.nee agu la o' NauuaKaeha i ke kaua inai aku , a, hoea i Puue, * iioea K»a aku la i I Hiii>4 ] i ga iohe ana o K«a>ehameha i keia kaua kipi.enn Hawaii, ua hoe-l makaukau koke iho !a no oia Do kaj hoj hou i Haw&ū e ki«ai i kelaj kaua kipi. Ua hoio poloiei aku la I no o Kauaehameha »T)e kuna mau! waa feaua aine konf« noau ryokukauaj ī Buo, ai t£uuj noea aua i Hilo, el uohu aiana mai ana o Nnti3a£aeha rne Ka eeana nui ma fea Apana o liiio, a ua hooili ia kekahi kaua iKaiKa ioa mawaena o ka pee o INauiakaeha aie ko Kamehameha aoao ma Kaipalaoa, Hilo Hem», ao ka hope o ke!a hooili kaoa ikaika mawaena u keia maa ao«o kana, ua auhee o Naoiakaeha ia Kamehaaieha, a ua hole aku la oia mal ke kahua kapa akn, aka, ua ahialn ia aku oia a hiki wale no i sona loaa ana, a ua iawe pio 'ia mai la oia jGQU« o Kamehiuneha, a Ua ha'i ia oia ilana o ka Heiao rna Piihoniu, | a iooaa ho? o ke akoa kaua o Ka|mehamehft, oia hoi o Ku-kaili~> nioka. (0 ka pololei paha o ka i?noa o kela Heiau, ola no o Pinao, lao kahi hoi e waiho ana o Ipohaku. 0 ke kana ne hoi keia i ! pepehi ia ai na nankua o Opokaliala, !*] hoike ia hoi īloko o kft Moolelo o Hener! Opukaha-n.) ! 0 keia paha k« kaua hope loa a 'WMo'i Kn ī hoolli !«?, n\ hooi'i ia hoi ma ka Mwhinn !o Aokal» 1 , Makahikl 1?P(>. Mahupe ' ihi' o keia lanaki'a ana o Kame - |hameha ma keia .> Khipalo», I ua hu!i h»*i aku la oia ' Oahn, n !h«om»ka hou s! * ki? kaua 1» IKauai. ae hni ai Lua me Kiumu * | *!ii mi wi»«fca a hnli ho* 'kui! bo o!» 1 Oabu eo» ka hcvi!! ol*' := *

K»rāii mno fonjaikfi; k'j fea (Hoka Poe heluhelu) Ma ka.ainnāwi 5 kao a' 0 Kānjebi»nī«hB o kels Mokvikaua PelekX r - p , a iiinna Btru !h oia me ke Kapeoa Pe!eksoe, n* nocoj bka la o KaMoehameba i fee Kepeoa uo kē' 'koai mai i mm po kaepuo- • faiw! !aig s » me q» paha paoda roe aa pokft pe no boi» i roea hoolako bol ! kon& iiiftu koa me kela m&o iako kitia o na haole, I ka lohe sns o kela Kapena Peiekaiie i keia noi a kē Aln Ka ua hoole mai )a oia i ke 'k'ua! »nz i na pa kaupoohiwi iaia, a ua hool? pu mai la oo hoi i ke koai pu ar«s mai Ja Kamehameha ina lako paoda me na poka, Aolp no nae i hlo «eia hoole ana m»i o ke Kapena Pelekana i'ke knai «ne mai i na tnea ana .i n >i i*ku a: i k~ptuō do Kv*meb«OE>eb» e huhu ai, oiiii, ua hoike m»i ia no ke KapenA P«lekj,ne i kona cl« i ko Kamehanueha mana<i kii e kaua i ke Alii o K«uai, ao ka oj8& kiipono loa ia K&mehanoeha, om ijo ka . i ka oohn kaikahi sna me kori« hr>a ālli o kela moku- ( p.uni'o Kāuai. Ao'e no nae i ae aka o KBPiehaenanao o kela Kapeo&' P tja aiakana a»u 1 a l p o Kamehaāeha i ke!a! Kapenn ! kekahi nian k*pa ahuula ! o«ai. 4 tia oaakana du aku la no hoi' i -na toe« ni lehuiehn īio ka pono o ! ka moko o kela Kapena. O ke-i kahi kuma paha o hana roaixai e i Kaojehaaiī > ba i ee:a Krtpeoa Peiek»t.e f «h kaniailio mai ia no »» (-loh'ao'a. me Āikake iaia, 1 &o ko aina inat keia niokukaua' a he inoku hoi oo ke Alii nui o j Peiekaoe, a ua H!o iaha ia mau j oleio a kaua mau haWe punahele! i aaea oleolu ioa i manao ke Alii Kamehameha. ! Ua haālele iho la ua Kapena Pekkaoē nei me kooa mokukaua ia Oahu, a hoip nku Ja no Kauai, e halawai āi me ka Moi Kaumue.Ui ke Alii o Kauei. _ I ka hoea aaa o ua ' Kapeua Pelekaue nei i K uiai. us loaa aku i& o Kauai e kaua ana, oia aoi ke kaua mawaena o Kao lanalii ka Mui opio o Kauai ame Keawe ka Mpopuna h Peleiholani, a ua pnhola k€ia kaoa iknika nrjft waeua o na aoao elua, «e pahola aua hoi'.me ka ikaika n.«waer;a o ko Kauaaualii poe kanaka Keawe poe k«nak«. Ua hoao iho ia ua Kapena Pelokaoe i*ei e hookuikahi i na aoao ae hoopau hoi iKe ikaoa inawaena o na Aiīi elua, aka, aole \ holopooo loa kara hoao ana a hooa'» ka ui*a nui i 0!-i ia mai i u» Kapena Peiekane uei, oia no ke t.ui i ua K»pe«a Peleknne ne! e kuāi aku la lakno i man pn kaupo<r hiwi» s uj« na iaku pauda tne ka p,)krt, Ua hoole loa aku la no ua iCapeua"aei i keUi nor:.'i a ko Kau«i pue Aili ī.o iū»u ltiko kaua4v».!■ ioa i Uuakiia kela ma-.uo iioosuikn!:' h ki-ia Pe! »k-inc | hoau ai e hoopau i keia k;u>a Unv ajuwwvuji .) na aobo elu», Ua haalele ih-.i ia ua Kat»oa rei i ke jk*u&i p».c Alii e kuua aua ao Mahope ibo p*h» o keia kaua ens 0» iti<> ki iHimUiU sh Kaoaiiialii, * U» Hlu k« !a m& i ?foi Aimoku dc KaUii holookoi

ift o kekahi kau», ua bo!lre j#k «kn oel 120 h-ii ka aianno o!e n fep A t !J KnamealA,"» na ! h*awi mal k IH 1 tta «i*n« 0 Kāoai' rae h 'Klamehameha, allHo hni 0 Kaaiehameha i alii nai fio keia Paf-fnokt( hrtiO')feOf». Maenmi' o keia ■ lilo ana 0 Kamehnmeha ī" m.i'i no keia Patainf*, a na hoopo — nopono ne la'oia i ka noho ana 0 tja aHi roe na ui&kaainana me ke karli'ke, »p hoike aea i p)na noakee 'l ka pone malona oka aina, ae hoo-J ponnponō ana hoi f ka'aina malaloi o kona Kanawai iS£K&'ftlfihors. Pftn«f oia i hoonohonfrho ai i krna Ao- ( pani uia keia PneAUiP. ' ' ' 0 Kamehaaaeha no ke AHi Aī*~~ ■ moku nu' maiuna oka aina maf] Ef-awftii nni /■. Keawe a !i»eā loa ak'o, la i Niihan. IJa koho iho la oia i ( kekahi pee makKokan e kona man . alii i pue Kakaolelp, ai mau Knhi : ? kehi Punone pu hoi» ae hoi kuka-j kuk»', ajaa oaeia no ka pono o kaj aioa holookoa. Ua wae pu oaailai oia i kekahi mau loea mailoko ioai 0 Kona uoau makaainana koieoi, elike| eoe Kekuhuopio kona koa kaulana, a me Ron» kahuna alakai, o?a no hoī 0 Holoae ame kekahi uiau loea e ae o knnp poe, oia hoi o Kaaloa me* Kauakahiakaalo». Me keia mau kanaka loea i ka hooponopono ao puni kona kukakiika mua ana, āi ka holo like ana ia lnkoo, alaila, hoike aku )a oia imua o kona Ah» Ku» bina, oia hoi o Keeaumoku era naakuakane 0 KHahumanu. 0 Keaweaheulu, Kameeiamoku !ame Kainan&wa kona Hoahanau [aiaooe. He mau inoa makuakaee |no keia noe aiii kierfie no ua Paiea |nei, a i|e poe no ho ; i komo du tsh ;i& »iofeo o n» kaua Nai Au- | P.uni. Ht tiaua hookeie aupuni no jkeitt a ka 4l>i . Kamehameha, ae j uo»ke aoa 1,0 i kona i ka ji>ooke!t> «upuoi aau, oiai. o keia | uuau aiii o koua Aba . Kuhioa, oia jihu 1h ;iū u» pju-hana j ke ku ana | u Haie -Aupuni, a he poe alii , tauakft eui uo hou | Ca heoaualu aku la oia nae ke ikaulike maiuua o na mea apae, jaoie hoi i &&ili wale uaai i ka aina! to na «ilii e uoho ana maiaio o kouai iuaiu T a uo hei i huope waiei , aku i a.i uoho uaa una ajak*£iuau& j |oiaialo 0 koo& Aupuni. Aole no , hai i Uukihuki waie ae i kona mana. a hoolohe « le afeu hoi i ua oleio ao' : maitcai 0 kona mau Kakaolelo Jkai anpuni, | Ma fco Kamehameha hoomaopopo laku i Ke fenlana o fca nono ana 0 ! kona Aopuni, ua ike iho la sia oa i uiaiaiai maoii, oiai, ua ii 1d ae la oia 1 kumu hoohaiike msikai no kona mau Ai'i e hootanhui mai ai. Aoie loa 0 Kamehameha i hoao e limanui 11 ku i ka me<* h knuu mau Makaaiuaua i kana ai ne R0 lakou pouo, a aole no hoi oia i iawe ae i ka kuieaua 0 ua Aiii aua i mahelehele ai iwaena 0 lakou, » me kona iioopilikia oie aku no hoi ia lak'»u, a nei» no hoi lakon e »i i ka maikai i na pae Maka — aiuauu e noho haua makiu o iakou. I ka inanawa nj hoi 0 ioaa uiai ai kona kuleaua i hauwi ia tuui uia ka ia, «i ole rua ke kapa uo hoi, a ma ka eoaio pah», «a piumaue akn la no o!a iwaena 0 na Alii k a heie loa aku ta no hui kana kokua an* 1 ua Qiakaaio(»na e neho ans maluua 0 kuna mau auia. 1 u« « hoio uia i ka lawaia, &i hoi an* mai me ka p -uiaikai o kan* hnwkai iawain, alaila, e puu. nnne sna ka iī iwaena o ua Aiii, a hoe» ),«» »ku i na uiaka «iuaua, lua hei ua o-o k* ai aua. j mahiai »i, a u« ku hoi i waeaa, kefo» ik€ an» j k« aeh> 0 kekah?[ 0 k*ft« iiiin makanlnana. a!aiU,j haawi n-> 01 a i ki U uie ki al jt * likoa, j (Aok!psti) *