Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 5, 26 June 1928 — HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A "E HINAIKAMALAMA-O- KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA" [ARTICLE]

HE MOOLELO NO MAKALEI KA EUEU HIAPAIOLE O KEKAHA WAIOLE, KA MEA NANA KA "PA-HI-AKU" KAULANA O KOLOMIKIMIKI, AME KA 'AHA-AHI' O HAEHAEKAMANU-O-KAUPE'A

"E HINAIKAMALAMA-O- KAELO PAA IA A PAA KA I'A A KAUA"

(Kakaaia e Hoolaleakankin)

MAHKLE 111 KA HELK ANA O MĀKaLEI * lAKAUAI Ua a'o aka la ao hoi o Makalel i ke keiki i ka mahia}, a i ke oi— haoa Uwal'» no hoi, a «a bele ka oiheiia lawai'a a lehia ia Kahi— apaoa-o-Maaalei, a pela ao boi fca mahiai, h«le a hewa ka ika. 1 ka hiai aha mai i ge kau la— wai'a abi, ua pan aka la na poe lawala a fce kahn o Maoa i ka lawai'a ahi, .1 aa ai ia no e ke ahi t a hoiwal? oo kekahl poe waa eiike no roe ka mea mau ma na wahi lawai'a do a pau loa e ike ia n«i. He mau la oka lawaia ia ana o ke aht, ua ole'o aku |a o Mak.Ui i ke ke'ki a m» kahi makaakane hookama oms ia Palawai e holo { ka lawaia ahf, a ua holo aku ia no hoi lakoa a kau i ke ko'a a Awiai. Haea na pa-ka a kuu no hol* a olelo aka ia'o Makalei, i ke keikie kahea i k« kepuaaifthtne ia Hlaa-īkamaiama-o-Kaelo, a ua ktt ae ]a ao hoi ke keiki a kahea ae H Hiaaikamalama-o-Kaelo, 6 haeia, e hoeo, e eoeola, e heolana i k§ i'a ai m6kp, al kalana. ai ahapnaa ai koeie. ai alii. B ala e ke ahi palaha, e aia e ke •hi poonoi. e ala e ke «hi īualaiaieoa. K ala • ke kaawili, e aa hooli;i # aia eka h.loka, eka holopapa k« •bi kie oili i ka m»pioa i-ka hala o ka i'a Ia e oia.

Oia, «U ka ai, a Kakiapaoa-ft-M«kalci # «1 ono, ai Daia»al«, moni a paa i ke kamu (,lhapih«. I» pav aoa oo o ke kahea ana a Kaleiapaoa o ka boio aka la ooia 0 ke a*)i, a kab<a ae la no bol «a kelei aei, a o Haekaekamana-o-Raup*a ka aba, a k»n knpnna— wahine a (iinaikamal«ma-o-Ra — Kaelo. Hsie »a a niha ka nmi abi a 'a— kon aei, a o ke abi ooa !oi a ka kelki i maa ai, ua kaloa ia f ka imu no ke kahokahu Kalei — apaoa i c k lawai'a ''hi.ahl," «Hke ro me ka rnla oia oihaaa I maa man mai na kopuna lawaia mai o keia Nhni, a pela oo o Makalei e alakai nei i kana keiki e malama a * mnkaala boi ina loi-*a a gaa o ka oihana makiai « «e lawaia. Maia tope mai, ua lilo ae la o Kaleiapaoa ke keifci a Makalei i hwi<t nai a kanlana no ke kaba o Mm«, a qi kaulana pa n« hot ne 1 ka ikaika i ka mahiai.

H<w* i ka «»i ka li oki mkUl •aa, a oial &o k«la lina ka aiaa I oleloit, "o!a i ka aī «aki ol« k< kini o Maa».'* O ka haaa «an no a Makalai a oae ke keiki o ka nahial »o a hiki eaai do ke kau iawaia, oki lawaia ao feoi, a «a Hh> )a I ta*a na aa poa a pa« e kamailio ai, «iai «a h«*o — Uw»ia ika ai am* ka i'a, a m oia kaba a« ala book«hi okaoa ka iik« o ka aoko «aa, oobo aloha a kuikahi aa a«a » (HU, O m po« ku« kaja aiamaa aka | ai liakalei, aa koopaa loa hkoo \ j ko lakoa aiaa manao koe, oiai, oa{ ikelakoa i kt nui olnolu a pib«< j īokoaaikai palena ole o M-ka<ei. <na ka haawi aaa i ka »i ke k<\ maia, ka awa ao ho' me ka i'a, i « aoi* m«tkai tt» Ulo o Makai<4 t ai«« aioha ia « m maa a »aa, a pele ao hol im ka lakoa kaikama— hine k« wahlae hot a MaK«i«i oia o KawalliaJa»o Maaa, • ao Raw«i - |ia!«-o-Maoa ka o4 aka o ke mailio a ka khalena.

IM » " g miivt wmrfj bo ic k*hm wu ke: ke k*i, a o a * t e o lMt a '*% P«l« o »im o Pvmi gaw ynTan, n® •* * k «J'« * Mflf®lei, •oe feft iaaa «m Kakiapaoa. Uv*i'a a. 'm,. { kMk«a «k» m MēkmW ia K«icMst : paM oia ki la«r*ia a«i an «• «s«(•waia o aa ibo a pa« oia k*b« 6 Maoa, ibi hoMWha boi o Miktl«i a • ka nahlai no kani h«p«, oiai, hoi ke keiki • hel« as« i k» Uwafa, a «a !«va l<m«o ho! i kft kaiki 1» oihaaa g ka Uwai'a. Ōlek aku la o KaiaUmoa i ki mak«aka«e m MUaki, fee m»ka— make a« e hele • makaikai k Hawaii, a oi*| # n a ō Wo mai «t la'u, ala ,so ke oia «1a ūo k«« kup«nawahiae a me k«« wabiae ke« *mp«aakaae. a ma ka« maa mak«ahiae a me ka iaoa ebaia aka, a ata ao paha lake« ke aeho ala no. | ka aiiaa kaha wais!« ao i olelu mai ai. v ' Ae, be oiaio i*, a ina «a j>a% ko« maaao na ka hale ia Hmit, alaL I", eia n« wahi a« e kipa ai, a oie koi fna pali haolioli o Kooi««. i ka mok« o Oalra a lua, aia ilaila ko. kopunawahiae kino lan oia o Hinaikamalaopa-o-Kaelo. a me oa kapanakane o« o k»oi-Kailtia, o Mano.Kaneeiie, a me oii piii koko |>onoi loa, o Heela-kaa, a m« Keei»Ke maoao oe e kipa ia o*ha a ina, a ina ao|« oe e kips, alaila k eiakn ka mokn o Ka«lalaau o I*aai nni a Pahnln a eia eoo alakai o ko knpanakaae hookama o P»la— wal nei ko Lanai knpa a kamaaina a naoa e, elukai ia oe iaa ko J a la— 1 wafa o ka mokp o Keulaiaau,* Aiholooe Ja Hawaii a i kif« oe i ka mokn o Kohala, alaila klna oe i kahi o ko kopanakane fcoo»-i kama noaa ka iaoa a Ha e «a, aia la i Hoooipu 1« mahope akn, a oia ka aa«a aaaa keii a ka Q a e la«ai'« o "Halenki" ka i*oa o k«ia aho he aho ka«oh« aa ke kapaaa wahlne «a Waiakaoe-a-HaaKoakoa « fia ka hoe a k« k«p«nakaae hooknma a Kapa»iiana, he hoe hooilina, o ka iaoa o keia hoe. a oona kekahi mahele o koa iBOB, ,oia 00l o na haa hope o kauiooaeia o "Keiei'' e «aiho e«« la \*Ma," « e lawe aoa ia "K«lei" a hai ae ka «uhele hope oki leoa o keia hoe, n!a o ApMM aiaa « hoi aoe loaa « "Kalei*— oaoa," He inoa piha e ko« keiki aloha.

0 kc kumn c bc kahea ana pela ' i ike raai k<* po '* oc, s i mau« kau mau haoa 8 paa e hana ai, • o kau mao aiea a paa e noi ai e hooko ia nola, a o kuo īke lawii'a pau loa ub i]i akit ooia maleoa iho ou a biki Kka bop«na o kou maa la. A i hiki oe i Kohala, alaila, he]e oe a hai me keiii me Paake», a me na makoa a me na "kupa ela aina Haaheo i ke kahili ale«-maU-kani apaapa a ke klol o Kohala e haahi o mau ai no kou% aioa kaaUua i na poo Haele loa o Pili a «« kaiakikiola. | He makoakane la Q©o, .0 ka'o a : ,fe*ne aloha ia oja $ioo, a o na > kamaain» a pao o Kohala he OMIO | hale kipa ia no'a, a ioa oe • ha'i | aka aoa he keiki oe «a'a aai ko'n : puhaka poooi ako, alaila, e Hlo aoa oe i me& nui iaa ia iakoo dik« me koo mako* aei. Ai Hlkl oe i K«kaha wmiok, • pae oe l kahi kapaia • Uhu, a aioau «e ia ICe«watea«, • fce : kapa uoia oa« kapokai, k« k«— pa ooia mao kapakai, b% kopoa*kane ia oou, e ka ba)eaik«M m • ko k«p«oakaoe « K«'araok«atolte» »ob kaie la, h« ai k« i'«b« wabi « «k» ai * Wo)«olm k* ' saepop« •aa poohiwi i ka kM ! ka hoe a ke kapooa kaae o , | lC»P»ail«na. 3 j A mailaiU a| «• a k)k| j i kela puo « k« >1« ioka «aoko o |kt a!ah«rfe e he ei* «ia e na k«l> I kai h»|e, o Akahipau ka iooo p«n, a o ka ho;>pi;B« mai «a ka «oao k*o o Haeht» im, alaH», liMli aaoa ia kot«. » ib> maao*i pao k* < ike ana ia Keaa, a o KoIm)» w*!*. oo kao e ik* ana. ■ AoU i P%«