Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 21, 23 October 1928 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

A ', ie e J. M •'li H ; T' ni'ewni 1 li"ū i» 'ka' Mt*r. e kak»u hku i.ē' k® a lelo Kahiko o .na . K«,-ona o Haw»iii j Ho 'peku i/Ou \n r,o *"• Pomaik»! < HMihun» heu o Hawaī;MOKI'Na 1 KA KUAUHAU KAHIKO r.\ iiOIKK ANA 1 NA Kl WC i ] loAa. mai ka pae MOKU O HaWAH NEI 0 Wela wahi lani ke kane, ao Owe ka wahme, o laua' hoi na! kupuna mus o Hawaii nei. Ua loaa mai na laua o Kahikoluia m«a. Ua olelo ia he kanaka haipule k«ia, a he kanaka maikal hoi o ke au kahiko- 0 iato o Waia kona aina. &o Kupulana— kehau kana wahine. Ua hanau mai hoi na iaua he ekolu poe keiki kane'o Lihauula. o Wakea idi Makuu (oia no o Makulu kalani ) ai ole o Makulu. Ua haawi ia ia Lihanula ame kana poe mamo ka oihana kahuna la Wakea hoi am« kana poe mamo, ka olhana alii ame ka noho haku »na, a ia Makuu hoi me kana poe mamo. ua haawi ia ka oi harffrj kauwa iawelawe. Ua hoike ia.ua keia moolelo kahiko kekahi mea e pili ana ia Kahiko. oia hoi i kona wa e ola ana, ua ike ia kekahi poo e kiei mai ka lani mai, a ua ninaa mai la ua poo nei, owai ke alii olalo i pono ka noho ana? Ua hai aku la no hoi na kanaka! olalo nei o Kahiko ke alii oialo; nei 1 pono ka noho ana ; no ka| mea ua akamai oia i ka imi ana ij ha mea e pono ai ka aina atr.e na kanaka. Ninau hou mai ia ua {>o<~> nei, owai fi'it <i ;a!o i hewa «a • r.»,0 ana' L'a hai .iou akn. :a no ho; ra kanaka. o <\a.a ke ahi o ]p. i hewa Ka noho ana i.o ka in-a aole oia he haipule, ao.e on.a biO a aole hoi ona koa ao:e ona ik< ka imi ana i na mea e pono ai «a aina ae oluolu ai hoi ka r.ohoria cf na kan?ka. No ka mea aia kona manao nui maka lealea ame ka puni waiwai Ut hookiekie oia maluna o na makaainana, ao!« loa oia i maiama i ke ano o kona j i Alaila, i mai la ua poo nei, oia no ka maa i hewa ai ke aupuni oia alii, ua hewa kona noho ana Eia ae mahope aku nei o kaia moole o k* Mookuauhan o Weia wahi lani. Kane Welawahilani [Kahiko 1] Wahina Owe (Kupulanakehau] Na Kaiki Kahiko I Lihaauiā Wakea _ Ttātli rr ""'' T— He poe keikl kan« wale no keia poe keiki apaa 0 Wakea oia hoi ke kane a Papa, he wahine ia a he kaikamahine hoi na Kuka— laniehu kona makuaaane ame Knhauakoko wahine, kona ma— kuahine. a hanaa mai o Knkanakahi, Kaalewalewa, Hoohokuka-> jani ame Lāukapalili. Ua loaa no hoi i ka mea kakau kekahi m< Ie kahiko e hoomn.» - pnj > ,r i: no ki-ia mooleio a mo >- k;i. o We'awahila! i Oa'o i.::n \v;tl:irn () k».' in*;<

k«i» f k«pa i« meie o Wcl« ka--1«D! owe, a pead k'k&hl mau la— lani 011« nie e kahiko nei. WeU k K s«ni-o 0«e Ō nebf. n*ht', lele Kukauakuhi 0 Kauia hui « Hanae» 1 oili puka ina ei lo'o ku lele ma ke poo, ltl« i ka lanai Kāu na lii k: u ka omea, ke aku ulu Oia ke"H 00 ka lewa iv li6u'auiaiii <> Wahlue ū NuuiueUaiani I pahaoliau liia I kapi e Kaunhuiihonua iianan <> Hh' >*, knki o HMUima kū wwhuK He \vah:pe 1.1 u<- - No u>k" o L k.iiai.i j Ko ka aua:»k: wiu kauaka j Xok»> luoinoku o Kuk'ieiiH j No Kuku iawB 0 We'ū No na kaliua ahi kapu rlua I ho(jrnauia e Akea tnai ka j>o Akta ai lalo o Meaaai I ka uiamaka weii o ke koii E ki>pu 1 hala iiia ka heka Ile maiumulu no ia wuhiue O Ouohill.il, o Lanipeue. H hoike piha i« akn ana no keia mele ināhope »-'ku o kei i nee ana I aktt o ka uioolelo a k'<tou» | Uk h'o o Wela wahi lāhi i knmu kttaubftuua kekahi j oe, paa knau — hau uui7rae.ra o ko Hawnii- nei po« kahiko. knhik<» Kr o'e xn 11H a kakou t* uuh'hewu o S. M. KMnikau kfi niea mua toa 0 ka poe k«kau kuauhau H«waii i hoopuka niua i kela mookaāuhaa o Wela «rahi lani, inaloko ō kn Nu-— ~K »'Elele Hawan. > ' Buke 10 HeUi 211 855, Deke®aV>a, Hono— lulu, Oahu Ua lōli keia hoonohouoho ana o ka mookuauhau i hoike ia ae la imai ke kuauhau o Wela waiii laui holke u ma ka aoao 178 o kaua buke 1 "Ka LaUui Poluaesia,'' ma ia kuauhau ua hoike ia per,e*. : Kane / : WeUwahiuaii Kah k- i \\Vke® 1 Wflb:ne ! Owe 1 a;'.l KupuhinakeHau . , ' N, Kei'k'i 1 KHlnk ls ,-Wak-e-., Wake.i, Lihiiuui-i, | Makuu .Ma kr-. . \ :.t ha\, u,t l'!'i o W.<ki. īm.Ui 1 . i/ u v ~.> 1 ti Mi.h r. > h M'k» n, h 1 ; a. -ko ■ k'- • • K Ki.— ;.;ni!po, tia ho,k- \d j _.ie 1: . O fCu:>u a •>>< -1,311 w.ihnu-•l-noh» 1 '*® K 0 •KHhvkoiuUa niea Hanau 0 Papanniakea O W r akea no ia, o Lihauula, o Makulukiilukalani O k® laua hope o Kanakaopea— j>eanui HuihtJ a kau lo Nfakalii r Pa-a t Paa na hoku kau i ka l«wa ! Lewa Kaawela, lewa Kapolauiaa I Lewa ha'i «ku lewfl ha'i uiai Lewa faa hat lewa ka halkal Lēwa ka wa k& punehu Wahi— laolaui Lewa kā pua o ka lani, Kaulu^— aihaimohai Lewā Pnane ne k& hoku hai haku Ua kulike ke kuiuhau 0 Wela— wahilani o ke Kumulipo, me ke kua«hau i k«ik« ia mai e Ab«ra— haaia Foaada oia hoi o Wakea n» ke keiki mua a Kakike (k) me Kupulanakekau (w), ao Lihamila «ku ka kope, ao MaknlMkululaui ko iiua uiuli. Ua koomaopopo ia no aa kekakl aan kuauhaa kahiko o Hawaii nei 0 Weliwahilani k« kanakft tnufi a ka Pukoiu Ak«l i hāna ai, mahope iho o ko lakou [oia hoi o Kane. o Kti Jme Louo) hana ana i ka houua nei me ke ahi, uiauiuli o Uh h<v.v.' 1 '■ 1 k'iiiukīi e noho ann j , L. 1 N ~ t. i!< 0 1:\ «V 1> ■lI.U- 1 kō KU - iv 'v.» <1 ke

o Kahanahakea a paa ke a kii na ka, «ia wa hoopu npa u ibo la • K«b«, kii «me loiio I ka le|K> tila uia, oia ka lepo «lae«, ka kawili lbo la lakou (n« lepo «14 nie ke one iue k« wai'o ko laaou mau waha, oia hoi (ka ae) ai ole 6ka mea i k»paiS he waina'o. A j>aa ke kiuo kauaka i ku me ko K«ue auo oka wa la a Kane i olelo mai ai ia Ku uie Louo. h ha aku kakou iko niaii hanu iloko o ka puka 'ihu-'o ke kaualeu « k 'kou. lilike »u> me ka mfe:i i hoike mae u«ri iko Kaue A īau k<- ol.: aua <> k< kannka, a ia <>e <' Ku ke ku unl:ii' o«e kaK'ka. S !•< <>e e I.ouo kA loh.< hnn 0 ke kauak" a k'«kou 1-Mikt ao hm me ka niea i hoike ia ae ue ko Kaue uia ha:n auf\ a 1 w.iiii liiii. i/ela aO'laKou i ( ii.ina iii i k'l3 kHUaka. " ! <"a iia.hk'. f.ku la n;i l'ukolu ; Akua nd i k<» lakou luau h.inu j iloko' oku p<tkaih ■ o k • kiuu ka— l naka- 'lepo a iakou i haua ai .Ua j kahea no ii< i ō Kau i k•■:i i ma'uelei a j.ela o K" ' ka:i,< .< j»el:i uo lio. o. Luuo a loaa ae la ke kauaka. Manope iho hookau m*i la ua poe akua nti ika hiamoe, kulipo-. lipo uialuua o k« kauaka :< iakou i hau» &i, a iuuī nko tuui o kekahi o konā inau iwi aoao i haua «i j;i 1 wah.ne na ua kauak» la. oka iuoa o keia kanaka oia o Kiimiilioniii. ao k» fuo« o k«n« wahine 6ia o Ke ola ku-honna ai olē o-Lalo-pu haka, ao L&lo bouaa no hoi He lehulehu loa ua luoā o kei« wahine i kapaia aku ai, o aeakahuhlaui kekahi inoa, o Haloiho kahi iuoa, ao Kāmaieli kahi 'Īuōli r tf6'v : l , btō* , h«'ina kekahi inoa. Iko ka Pukolu Ak'ia b«na ane a ioa« keia tnat; kauaka, ua hoo - uoho īa lauu nia PaliuH. Aia ma keia ainā o Paliuli, he elua laau kupu a K«ue, oia ka ohia ame k« uu. Ua kapa ia ka ulu okā ulu kapu a Kaoe, āo k* ohia hoi o. ka' ohia heniolrle a Kane. Ua papa o Kane ia Uua, aole e ai i Ka o 'kipaku' u iaua niHi Ka aiua aku o l'ahnli. O ke kiai a Kane i boo-.ii-.-ho ai iiia Palluli, oia o Aaiann—-. ; kea nu: a Kar.<., ai ka ai ana o | Kumuhonua'uie kaua w;,inne i iia > <»lua'kāpu-n Kane. urt kipakn ia ' 'a iā <■: Aaia ; :.uvke:t nir a 'Kaue.. i UKu ;sh. ! . : oioiei no . nāt oke : k <<auu- nu: ;i Kane : iiu ; n ...u a. .4 iln-.i.i.uoun.i , aUl::-., ua . kap ;l :;i i" wahi o 1." ! Ka.ana 1 tu o!a. at oie k.a aina aiākua a K.iiie. No kei.'i a.ua o Pahuh, Kahi ho: a na akra i hoo,— uoho ai i na kanaka mna i liolo ai keia oie'e. 0 Paliuli aiua huna a Kane G ka aiua i Kalana i haii ol« 1 Kahikiku, I kapaka ua a Kane 0 aina 1 knmu i lali 30 ka aina ai nui ā ke akua. 1 kā noho ana o Kuiauhouua ame kana wahiae tne Keolakuho— haa ma kā aioa o Paliuli ma ke Kalaaa i hati ola, ua hoowelawela ia o Keplakuhonua, e ka Iliho, Ilioha, [ilio aā hi,) e ai ika ohia hemoleie a Kāne, a mai iala aku a i kana kane ia Kumuhoaua a lilo iho la laua ke mea wala i ko na «kwa maoāo ā kipaku ia lauā mai loko aka o ka alaa i hooaoho ia aku ei lau». Ne keia iliekaha keia mele a Kakike. Aeie i *»«

Ua puka ake* ae n*i o Senat#a J. W. Kukela ma kekaki nupepa o Hllo nei, a* hoike ana i k«»a ma— nSo kakoo i na Moho'Seoatoa i wae ia mo ba aoao RepubaHka, ae ko| ana i kon& mau hoialoha e kakoo ; ua uioho o ka aoao Repuhalika inai ka Klele a na >Senāioa hk- na Moho Lr.nan.iU;uun.uu o ka āo.iu !xr|ui l)l v •* n\.i H 'wa.i HvWm;» m hot i 'o:) 1 !! i w .11 Ko'.'.u