Ka Hoku o Hawaii, Volume XXII, Number 48, 14 May 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

(Ai •i Hmpoao|mio bo« ia ik« Mm ««•« • fCa.k*« «ks ••> )«ln K»biko • *(■*••• o n««) b»« I» D» k» P»m«<kal • kx H»w»i

MOKUNA 111 XA MvX>LELO O KO WAE.BA UA NoHO «)*« Mi K.ALIHI Ki LoiAANAOKKAIUAUuKAMEEAIKANA

Aia tne ka aioi o Kall«t elwe meu wahi j k«i« *i M« ino. Wio o ht mui »ia k« pali • n?«m8W«o «like mt k< mele r Hii*k* i k«tt ai oiai ia aiue ke t»ik«netn« Wahiueou/ae e unoho aua iua!*na « •ioiaao Makini. oia hei kei«, K.«u Oioi kh ka P* 1 * o Uiaiuawto Oia pai« imm k«uwaa Kaholo - kuai«ra f|e wa k<- aloha c lio«ma o ae oet O k«lu pal» ha iiiu kai <> km alolaa l'a niii a ke«a, ua ai t uana*' () kuu 1« jk>loli a maona i ko •loha

Ao ka hia ona wao oia ka alna ika paia o M*kawao. Ua olelo Ko Kailua poe kahiko he aina alii o Makawao. Aole hoi oia wale 110 aia wale no ina ka aiua o Kailua kek*h; wahi aina i klp i« o Ka—

Eifi aealoko o keia mele e ik® ia at ul inoa o l'lunui o Ulmli o Mele me e o Hakalauai. ' l"a " ,tt ® k*mea kakau m» kahi wa ' kaa hope aku nei ihh k« he ®a« inoa ktia 110 kekahi wahine o Lliuli kona inol oia ka wh'.ne a Ku1 li 110 ka nul o Ko' a lokomaikai i kapa ia ai oia

Ma ka helu i hala be nui na hemahenia i ike ia ina u pukā aua o Keu uipolelo m» k» mea e i>ill anā ek« mele koihonua pili ia Uiii. A uolaiii: he me* pouo ke hoopono— pouo hou ia kela uiau heuiaheuia iiiā keia wahi i ole e alakai bewa ii ko keiA mua akn ma ua mea oiaio- maoli i paa ilōko oke m<»le elike hj« ia e ioaa māi ai i ka mea kakau, A eia iho na hoopouopouo aua r pololei ai keia maa hemāhema. H naua ma ka lalani 29 penei i heluhelu ai. O Hakuaknlaui k*u makaakane Ala;la oka l-lani 30 « heluhelu ia peuei 4 O ka lēle, o ka lele keia Ae hele aka ka heluh*lu «ua ka ialaui 31 penei O Hakuhikwlaul kn« niākua— hine ~ • ~ Nolhila, aiaunili oka hoōnoho noho hou ana i buah«lu • na lalani apau mah«p« mai, i knlike ai ke kai liee aoā mai ke 31 aku apau (>ono ua lilani hope oia mele e ik«| ia idi o ka laiaui e ole'o aua "lele ka oili oka lani, lele i ka laui." He lalani 32 ifi, a pela e kai like aktt ai ka helu ani, ake hoea 1 fca k»pee ike ia k« lalani 49 ia.

No ka cuf o lona lokoma(k«i ' kapa I* ai oia o Uliuli o Uiuuui o HakaUii ale'ono. Ua 110 oia i ak«a ka poe mahial. O keia waklna o Uliu'l, oia ka hauanaa 451 aial a Lsilai (■!») mai B nāua i k* buke heiu i«8.

Ua holke ia no hoi ma ia helu 111& k« a« o Kupota!i]i ka hooiuaka nuā a&a oko H«waii uei poe kanaka ft hele i n« aiaa e."

Afca, 01 bo*k«|a oul o Al»eta - U«ra« Foro«n<krf I }•«• neuao uo k« »«• « plli «u« i kda •! ) o Ul« ( k*p«ia o K«-«l«, oi« bot «ol« 1 m«o|«po Ui« »0 k« i«la«i «Ut be« l«Mlfill «kn «i. N« k« I*lmU «]ii «iiei o Uiu, • i ol« no x» Ulftat «lii «nei o N«n«-«!tr na ke<kt « Kii me U uakoula w M« k« n>ftti«o mo k« u*e« k«~ k*u o kela Ula i olelo t« ae i« Kii k 8«i« B aak*tiia « A(« ma ka iaiaoi 24 oki maheie 25 ok& uteie i k«ik« i« •« «ci « loaa ai keia ai«u kuaolelo. 1 wakia ka pu Mawelaoi. A ut« k« ialaui as o k« mahele m«« •u« inele «ia 1 loa« kela ala hu««lelo I wnhi «i k« P«maieolftai He hookaln no k«ia pa, i be el«a paka ena īuoa o Miweliui ame Pa uialro lani. Mh k« manao o lr« mea k«kau. O Ma!e*laut pahi k* mo« poiolei, iole o Mawelani. E hoomaopopo ioa la ma keia wabi. Aia he like ole m«wt«u« o ua inaheie el«a o ke inele i hoike i» ae n< ima ka Ulam hela 26 oki aauhele mRt o kfi mele, elike aie i« 1 puka «1 ma k« bnke anie k« lalani j helu 25 o k« iiinkele ei*» i puka ai Ma ka lalani tuua i hoike ia ae nei, peaei oeā olelo.

"O ka Pupn, o ka Naia" A uia ka laUni.houe hol i ike lft •e aei ola *ei ia ' O k* pnpa ka-.ii la" Ke inaaao n«i fta iuea kakau, ua f>o oi«* i ka īnahele elna, o k* inele i Uoike ia ae uel iiia keia wahi, No ka mea, lua ua pili ke kaiuailio aua 110 kekahl pu aona ka inoa o Puumaleoiani, alaila, he pn kani ua pti U, a oia ke kura« o ka olelō aua o ke īnele. Oka pupu kani la oia hoi e hooia aaa he pu KAni o Peu maleol-ni.

Heaha hoi oia kahea o ka mele e ole'o ana Lele «ku keia o Uomiioi kaloo, elike me ka mea 1 ike ia uial ke mele, U* mauao kekahi poe 6 kē a wahi e ol(61o ia nei o Moāna| kaioo, o<a kA Mimilo o Noiewai., A i«a he oja|o keia mauao i kohoia j fli o k« mele, alaila, e manao kakon! tii* hiki jo o Ulu (KauVu) ke alii o' Kajlua i lCurc}>a, a ua ike oiā i ka J Mimilo kanl»na o N»r«wal mt ke kenetmia eouo ( A I) 600) | Ak ā, mauao •a niea kakau aolē paha i i»oloiei kēia lunuao kehu f hawi ia ai eka poe kakau uioolelo 1 kahiko o Hawaii nei, 110 keia wahf o Nvrew«i, *aa ike o ja j J|eJa lua miuiiio, Eia kekahi mea hoakaka aku. nia ria laiani o ke mele e cjelo aua "O HakuhaKiilani kuu uiakuahiue o HaknhakuUui kuu makuakane." aole iā niau lalaui e h«ike aua o

Hakahakuiani ka inoa OKo Ulu aakuakanē ame kona oaaAuahina Me he me« ala 0 ka manao o keia mau laiani oieio, ua pili ia i ko Ulu hoik« nna nae he maa "haku lani" kona makuakana ame kona aakuahina. ! Oia kei "Hakohakulam kau nakuakane' ha kaknlani ia. Hakihakiiani kuu makuahiae 'haku lani kosa ano.' Ha alii ka raa— kaakane, a h« alii ne ka makaahine E hoakaka hou la &na k» ano 0 keia meie ame na mele kahiko e ae, eka mea kanau, l e loaa no ia mau maie me na kaka ma kekahi buke mele Hawaii aka mea kakaa e hoema kaakau nei Ma ka maKan o kekahi poe ka kaa meolelo kahiko 0 Hawaii nei, 0 oia ka mi— mlle • Norewai, A Ina he mea oiaio keia, alaila, aa hoea 0 Uia I Norewai ma E*ropa.

Peb«t la kona hiki ana i k«ia wihi s koAA hoi ana malaila mai a hoea ho« i Hiwail nei, aoie I koik« mai ke maie ia nea, «oie ne hoi kaliaki mooialo kahiko 0 Hawaii «ei. Ua ouaoiKīpo paht ia kokou ke noonoo iho kakoa 0 koia wa i ko alaholo moaoa • h«)«

oi m*l Haw«H iki mlihma I N«mr«i m Hinpi i non* b« iliolaLM Bm, • i *lt OMI 0»0i «11« pm. Imio olw at i Aftrik» *rm ui a hooo I Em— i ropo h« p»blMhl lui «Ma Iho \ kAkoa 9 k«i« M, b* 'wii kM Im' !iioitlMwiipii«lt«9ikt feona 11 hooo si V9M k«is«l«. Okt moka polM ka "*•*" b*l« mmi ma*lahi no na koakai iuhmiw otoono? Ako, moo pokihihi m» k«io. Ma koio v«hi o hoomoko ti o« kun« kMokou oiua. ho Uio a»o ko Nono-ulo-KUAUHAUO ULU £••0 Wohino Keiki Uiu K&pttnoo Nono Kapoloni Nonoio Nnnaio Kahaamokoioia Nanailani Nanailani Uinakinao Waikulani Waikuiani CKokauiiani Kahoioiaoona Kuholoi Mapooaia Konohiki oioana aia Konohiki Hikaululena Wowon* Hinamahoia Akolana Akalana Hinakawoa Mauimua Maaihope Maaikiikii Mauiakalana Mauiaka Hlaakoa Naaamoa Una lohaiia Nanamaoa Hinaikapaē Nana kua kuloi Nanakoloi Kahauka Naoaka nonuo oio Nanakaoko Kahihioka Hoiopa lani iwa Hoiopaiwa Kookooku Holuma makalani naUani Hulomana Hinemai Aikano ilani kaiani Aikanaka Aikone Hinahaia Pana kamalaua KAUAHAU 0 NANA-ULU Kano Wahino Koiki

'Nanaul* Ulukou Nanamea iNanamea Pa ; a P«ht»keula Jp«he*emena Naiiaha Nanamu a Nanamua Naoahope Nanai I keauhaku i Nanaikeauhaku Elehu Keaoa Keaoa Waohala H«komu • Hekamu Kuaaukoa Umalej ' Umaki Umanma Kalai nana Kalii Laikapa Malele waa Malelawaa Pililohal Hope» Hope Hauanaoaia Makeia wea Makalewena Keihou Lelehe 0 houa ma Lelehooma Haeuu Kekupahai kakala Kekapahai Malhikea Hawe kala ke

Ma keia wahi manamana hou ka Papa Kuauhaq o Ulu i elua ma na oia kto mahele o Pana ame Hema.

Aia ma ke me\o 'inoa o Naihe' e ike ia ai kekahi mau pana eielo atia a ka mea haieu mele no Pana «me Hema i hotk« ia a« nei- Ua hookahua ia keia mele o ke alii Naibe ilana o ka "nalu" a he meie maikai hoi o kona haka ia aa. Ua kooiii ia keia me)e ia Kaiakaaa- A nenei ua ialani o ka Paukn 1 oaa meio nalu nei o Naike. Ka ntia nai E ka ka nalu mai Koaa E ka maie, e ha mahiehle Keaka oia ioa, a iele kuu maio O ka hakaka malo i O Hoaka ka maio, kal o ke alii E kn, e hame a paa i ka maio ▲ leie, a aa, a omaa ili, a pae o Kaiakaaa i ka aaiu ! Hoele ka nalu mai Kahiki I He naiu ua kea, he aalu hoo— I haa. A)le i p*a