Ka Hoku o Hawaii, Volume XXIII, Number 13, 10 September 1929 — MOOLELO KAHIKO NO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO KAHIKO NO HAWAII

Ai Hoo«ak«»kse Ui « JrM.Poepep •i BM »M(tycio ke ia ika Mm mw i Kakae ake aei kefft Mm* -'Wo Kakiko e m Kapaaa *» Hawnii ee>) H»«p«kft be« ift ne ka P««Bsik«i e k- Himom boe o HftWftiK MOKONA V NO KA MAHELE O NA WA

Aka, ina he aaikamahine ka mea e haaaa'ana i keia mataaa, he wahine aoonoo pono ole a I hooaiaopopo oio i ke ano o ka inoho ana, ho' manM haaa rm, ke iMa iaia ka hoiooi, ata. he hoopaiaieha no nae, aia ao a kaaa mea e hoihoi ai, alaila, akeakea ae. No keia malaaa keiki kapuiu, elika me ka aiea i hoikeia ae nei. Kaulua-0 Kaalaa aa La. kao iat ka ua, He «alana kaia e iohi ai ka aeo aaa o ka La i ka ak&a, a paie aohoi ka hookina o ka ua, nolaila, i kapaia ai o Kaaiaa 0 ko keikikane e haoaa ana i keia malama. ho aanaka huna i manao, I kooa wa nae e waiwai ai.4iektua ka hookiekie, aole fi*aa wele iho i koaa raatf hoa loha ma aa hana i kokuaia ai oia a loaa ka pomaikai iaia.

He kanaka maalea nae, a he kanaka koa hoi, 0 k« kaikama hine e hanaaia a&a ma keia mahina he kaikamahioe makaaia i ka hana, he īokomaika*', he ma—» lama i ka ohana, ha ikaika ka manao. No heia malama keiki koa a wiwo ole, eiike me ip i hoike mua ia ae nei. | Nana—>o hoona nana ka mana [i ka lae kahaaai i keia maiama. | Oaa manu hoi o lea lae iaau, ke hooaianana ia i na huia koou o ka Hooilo. oiai, ua puka mai ka mehana. oia hoi ke Kau. U« kapaia no hoi keia malama • ke aho pulu a ka lawaia I kt;ia malama e tana nui 'ai ka auwaa iawaia i ke kai, oiai ua noho i ka maka pehu ia o ka~Koo ilo a komo i keia malame, pale ka Hooiie. loaa ka maiie. 0 ka keikikane, e hanau ana i keia maiima, he keini ohMakiia wale. he keiki haha ino nae, he ake e hele ia wahl aku, ia wahi aku, he kanaaa. lekomaikai aae, s oluolu kni. Ina hoi he kaikamahine,'ka mea iiauaa i kela u>ahiuft. alaila, ke kaikamakine olnolu ia, he loko— maikA , hf ake i ka hooumemae iai« ihu, a ke wahiue manao hoO— ! paakiki nar, ma feana m<ra e hoo*~ I pna ai i kona uianao, j Welo- O ka hali ke au i o welo, I 0 welo kihei a ke a'eloa, a o kel aka loa hoi a ka UwaU, "O ka malaiua keia e keweioweio ai ka huelo o ka hoi Ine ke pi'a, a ku— j kihewa ka pnro, be huela lole. a k« lele ao ia a po'i. Nō iiih« u' el« h6i t ka pia, po k« kuk« ae Īloko • k* lep». 1 kapān «ii he hueln Ku. O ke uialamn uoiioi V«ia « hoMo wi ku HnUui hoku a MakaUl e hnpoo ai aia ke k«mohana He maUaaa ua keia i keii i kek«hi wa. 4 he uialie nohoi i keknhi wa, Oke keihikaae e hauau aua i kele malaaia he keiki haua. hoo — hlUkh<U he ;ini i nw huua ana, a h«Biui l ko hai lono.

O fc« kaJ*ftt*cbfM # IwmiM ••• i km* mmUuai, ft b« tafc*n«Hpt ** Mioi h* pmm p«f i«ia Iho, «ka, bt ■Mk««hl«c luwKk k«lkf «•«. Ikiki-O ikik* k« kMii Utma # o tkfki k< «Hb • k« !• •«« • k« •!. Be Bftttuit wel* ino k«U, be wl, k« Mftlkißft k«n«s oAl» o •• Kni, k« •! kooUi k«fc« i k* wi, b« mlama malie. O>« k«ikik«M « kmlu «u« i keia ttiat«ufl f b« wiwo ok, ke IkAUā k« imaio, ke ftk« k««knu— U«m i«i« ibo, b« buho kok«* lun b* k»(k»inftkin« ka »«« bftn«« i k«*« m«b«e, «lftfla t k« «««#' k«iif k«M« «nft ift t be kftik«ttiftbie« «d« b«etii«« « ma»ft« imi ol« i k« kftf «. Kftaoo«-0 ''kaao«ft kft pa« i ka «w«bi o k« 8ooil«, • n'naiehiehie, o I k« w« 0 l 'ko o k« h»l« k«ki « kftit fti k« pn* i kft poe ke'» prt, ke hiki ft«j 1 m« »ft)ftmft hooilo, i« ki )••& iiiau i ka uwahi o ke kapuahi hoōp«meh«n«, iia he!e kft p«« I k«fi onu, leii«, ft o k«lft aa uiSi«tt)ft e ik«ift ai • m«lftßia iutlie: A a keial uisi«»ia »»h«i, he mftl«ma tnaile «o keia he mau walii ku'.u paka-ua no ke loaaiaa i keia au^lama. ! Oke keikiieane e h«n««ia «na { k«ia malana, b« noho malie, he oluolu, he hooko haoA, he — kai «i na haaa. h« lokoaaikai, b« pnni nui ina leai«a haia. oli. A iua hol h« kaikfta«bin«, «a mel kaaania ai k«ia 1«. «laila, ke ko«mftßftwa&ai m» kfta*»m«o hiaa h« puni ina olelo h««kaaa ame aa ieaiea. Hiafti«leele O "na keiki m«a« a Hinawaikolii i hanaa «i, a okoi — «le ke kaa i ka ftaam« i k« &apa«. "He niftlamft hoomameln ke a o k« *o, ft haule mau na kuH paka ua. he aiftlftaift mfihiai a ke malie, k I keia iiiaiama e kiiia ai «aii'o kuahiwjf, he ma'ama boi e paa ai ka u«ft«ma ok« koiea i ua halu «leele. I Ok* keikikaae e hanauia sna i kei» maiama, he ake hoopnap a, hakaka, he puawai lokoiuo. A ina hoi he kaikam<ihine ka mc« hanaa i keia mahina, he huhn iuo, he iHiihala, be }>aā ole na o)c!o, he moiowa hoi. 1 R.ainahoe niiiH - O "aa keikij mahoe & Laiiai i hanaw, o KU an>ej Kape." I k«{rt oialama e hele p.i 'ai na huihui o Makaiii iui na kro' (hoku) ue iiialama 6anu kftio a tca.nu ik« uala, he m&He no hoi.

O ke keikik«ne e hrnau āna > keia mklama. be h«ah6a k» nnho ana. he uunuli», he lotooi«ik«f. e hooniaema*, he «»nto ika'ka. i •«lea, paakik', a «ke «uwaaa noi hoi. lkuwa--0 k« pokakoeleele ke(a« t ikuwa ke kai. ikuna heklH, ik«wa aa inlnu." He maU«ia iuo keU he n« %>r niakani, hēkili n« *i«l. Ela ina m«lima e fea hooilo, I ktia nuUna e owiJi ai ka pna o ke ko, he malaiaa atm O ke keikikane e >>a«an ana i Keiawalluia, he haahaa, he eleu he k naka anionaenemi, he hu»--hu ahe kanaka leO uui. Ina he k-<ikautahine r ke makau olt, ke %uo kuoaoeno ole uae ka maaio, he hnhu. Welehu —O ka maUma ktia o WelehuUai, o leiia aai ke poo f k» uwaki o ka Hooilo ** E?a Im uiaUma anu. nolniia. i ho a iu *ij ke kapnahi hoovn>neh»:iM iloko *>• aa h*le ii mn lene o ke kapu«ni e! OŪla ;u a 100 ka <tiehaua,'i p«Ma i leiuaike poo. Hr lualau* iuo kt .ie ua a nie k« makaai. O k«: keikikftte ,e h«nau aoa ' keia miUma, h« eleu i k« Jawe - t lawe he hoopaak<U & he tmhu. lirtf he koikānahine he aanaiua a he aua Heieheleaa kona [kona, he i ni i ua uaea « poino a ka hoaMloha, he haku «t«e)o, he w&hiae unk« a h«a« ( he ake h»k«*«.

M«fc«li~0 k« flßsi«tsta k*i« i ot«fote «i« Uāhlke, ka )• w«t« • AM||«lil an ms|M i f# « «Mimiil |« Im K« im* kek, ke io*, h« ea, i« »»kaai, • p«l« «fc«, O kt ut«% i «lelola Ai. ka • ka »«k«iii, 1m 1« «wiliwili fee kil» me k« tt*. > O k» 1U o t« m e hiolo am, o k« kikifcf »ok«aok« 0k« w*t«o kfl t«, holo k« otelo «u«, k« li we)« o k« «Mk«tii. « oke keikl k«oe e h«a«« nae { kdfl »«!«»«, be «ke nni m« m mea k«ulM e p«k« «i koM lim, he «k« m<* na h«n« kaulaaui, • k« pilikia n«e, he tuolovr« w«l«. iiē keiki huhu, «ke keiki p*f ote k* iuao«« ln« koi he kftik«mahii>«, «t«il«. he s««tt h««h««, ke koMH«* he aoko maiie, he pi. he hAemeka'ukA'o w«le t « peU «k». 0 keia k« kop«n« o ■« ho«k«k« e plli «■« i n« tn«l«ui« H«w«ti, me be koe p« «ktt uohoi « kek«bi ui»« hoakaka «<»o niii « •« « k« poe k«* kiko. Maanei e «e mai i k« m«« k«kft«. e koike aku «o kekahi «ohi mea i hānle «a fe« jr«« e pili «ea i %» a»«!«aia o Welehu, « oia hol kei«: Ua o)el»ia « k« malama k«i« i h«M«« «i ke Ak««, nvlait«, i k«t« |U ai ( ki«o o k« Akna, l«h« • k« Akna mano oke Akna. NelaiU. he nuUaa'lapw «ke« kei«. « ke m«t««ia aku« n«hoi «a kek«k. oVb!o «««. He ta«laiua «apu «k«« «ao nai k« ( « Elu« «aO k«p« e »aiamai« oi ma keia uiaiama, he kape ui«k«i hiki kekahi. ah« kipu*«»ua ke— kahi. 0u« oh««ft «kn« 0 L««o, i h« wii « hiki «i i■« po o I*oa« f «j i lakon i ko wa«o ai, ooa na me« a| apan. t) na ohama a kti« hoi o Kaue, ke h'k) akii i aft po o Kane. ai lakou iua mea «j « waho, noa ae na mea apau. Maanei e ho«m«ka at ka me* kakau e kauū.iio a« na u>et « pili «ii« i na la « iie ti& |>«ro {«ko 0 k« maaina hookahi, «ia hoi na po ke 3«, e nee ana ual ka pO mai w Hilo & pau i ka po o Mauli. He kanakelu paa ka m?i o na la . o lo«o o ka mahina ho»«£*ui m& ka |belua ko p-e, a«le ol 'aku, «ole eim niai', elike ia uie ka hc!u a ka haole he 30 po ina k« — kahi uiau m ;hina he 31 po mi kekahi »he ?8 hoi uia kekahi ta«bjat, Aiaa a he makahiki ie|e «i alaila, ;oia he 29 E oki pu «a aua hoi mahina « ka Laole eka heiu mahiaa « k& Hawlii a he knlaaa kulike loa kei« h«l« tna«iua a ka Hftwaii me ko k« h«i« mah ; «« «. aa pos ka— kiko o Rob«. A e l«wetftwe aei hoi e pM kilokilo h«kn o Earopa ame Aa«rik« ame kekahi mtMt wahi e «e o ka ho«tta nei. 0k« h«p« li«pe • kekahi m«l«tua lae «« hap« ttiuft • kēkahi malaua « ka k««le, oj« kat iuat««i« ho!ookoa a k« H«w«ii a>« na ka«l«a« niahia« he 30. M« k« moolēlo kākiko o H*w«ii aei, «a lilo keia man 90 ke 30 i mau kukui Uuaalauia e hoora«i*e lke mai ana i na w« tu«ik«i uo ka lawaia aaa amr k& «Mhiai ana Ua lilo nohoi keia iurti \« \ 111*«« )• i m«u wa e ikei» aj k<* keiki Hiaikai « mnik«i #vV, imi « imi |loaa ole k"a a u wvle p«h» 1A )>et>«i i» a ; l»>« t nttt 'u 110 inau la, 1 Hi!« >0 ka ta uiaa «po aw keia « k« m«t«m«. Ua kft|*«s» kei« po (ft t« h>i) aumuH o ko p«*kilo 6k« «i«kta« i »ak* ai* k«?« po, fie moowiul kSaIKOM ikei« «n« i ka w« e k«a ia«ft «i m« le koui«kftu« t oia «o oe o kj« m« — awe ot«n« i kilo i« k« mO«t| Ikl M«i o koaft «1% «a« «e Aao i« kuut« i k«p«ia «i n« pnahilo k« «mhiaa, AOLE I PA\r