Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 1, 26 September 1861 — Page 2
KA HOKU O KA PAKIPIKA
POAHA, SEPETEMABA 26, 1861
"Kalaihi ka lani,
Ku pilikii ka honua."
E na keiki papa o Hawaii nei, eia mai ka nupepa hou a na kanaka Hawaii i kukulu ai, me ka manao e hoopomaikai ai i keia lahui; aka, ua alo mai nei na leo e keakea mai ana i keia nupepa hou o kakou, aole nae he hiki i ka poe nana i keakea mai ke hoike i ke kumu pono e hoapono ai ia lakou no keia hana kohu ole o lakou.
E noonoo pono kakou i na mea e pili ana i keia hana–e kaukau nui, e hoohulihuli iloko o ka manao, a maopopo lea ka pono a pono ole paha o keia hana. No na makahiki he kanaha i hala ae nei, aole o kakou he nupepa nui a kulike hoi me ka makemake o ka lahui Hawaii, kahi i hiki ai ia kakou ke hookomo i ko kakou mau manao ponoi, nolaila, aole i loheia na mea akamai me na na mea lealea, a ko kakou manao i hookupu ai, ua waiho keia mau mea ma ka papa, me ka manao ole ua loaa ia kakou kekahi wahi naauao iki, a ua nele loa kakou i ka nupepa ole e hoihoi ai, a ua hoka loa ka makemake o ka poe maa i na manao maikai no kahi ole e hiki ai ia lakou ke hoolaha ae i na manao o lakou. Ua noonoo nui kekahi poe Hawaii i keia hemahema o kakou, me ka luuluu o ka naau a me ke ake nui e hookaokoa aku i keia pilikia, a ua hooholo lakou he pono no e hookumu i kekahi nupepa hou nui o ke kino, i hooponoponoia e na kanaka Hawaii, a malaila auanei e lawa ko kakou makemake, a e kuu ia auanei hoi ko kakou hemahema. Ua hapai lakou i keia hana me ka manao lana e hapai like ana i keia lahui a pau, a ke hilinai nei lakou ma keia manao, no ka mea, ua akaka ia lakou e hookipa oluolu no ko Hawaii i na keiki maoli o ka aina hanau. Aka, iloko o keia mau la pokole ae nei, ua kukuluia na olelo kue a me ka hoino i keia hana kupono e mahaloia kakou na kanaka Hawaii. Aka ua pae aku ka lono o ka ohumu kumu ole a me ke kaunoa hoi, e kue mai ana i keia hana a kakou i hapai ai, a nolaila, ke kauleo ia aku nei na kanaka Hawaii a pau e noonoo nui i keia mea, o noluia auanei lakou a puni, a haule auanei hoi ha hana nui a lakou i hookahua ai. Ua hoino wale mai kekahi poe i keia nupepa pono o kakou, aole nae he hiki ia lakou ke hoike mai i ke kumu i hoino ia mai ai; aole no hoi he hiki ia lakou ke kuhikuhi mai i kekahi olelo ino a ku ole hoi i ka pono, he "alamihi waha kani" wale no ka lakou.
Nolaila, e na kanaka Hawaii, i makemake anei oukou e ike i ka olelo maoli ma kona ano nani a me ka pololei, e apono mai oukou i ka nupepa a
NA KANAKA HAWAII!
E na kanaka maoli, e hookipa oukou ia ia, e kipulu a momona, e hooikaika ia ia, a e loaa auanei ia kakou i ka mea e lawa ai ko kakou iini nui, oia hoi he nupepa nana e hoolaha ae i na manao o na kanaka Hawaii, a oia no hoi ka nupepa a ka Ahahui kanaka Hawaii i hookumu iho nei. Nolaila, e hookaakaa kakou i ko kakou maka, me ka nana pono aku i na helehelena o keia pepa hou o kakou. Ina e ike paka kakou he nupepa ino keia, e hoolaha ana i na mea ku pono ole a e hoopoino ana i keia lahui, alaila e haalele. Aka, mai haale le kakou me ka noonoo ole, o ai auanei kakou i ka laau a Kalaipahoa.
Nolaila, e hooili mai oukou i na palapala a pau no ka HOKU O KA PAKIPIKA,–o na OLELO HOOLAHA, KA NU HOU, a me na mea e ae e pono ai, i lahaia ia mau mea ma ke akea.
Mai haalele kakou i ko kakou nupepa; e ike ia kakou, e hookanaka, e koho no kakou i nupepa no kakou iho, aole e hana e like me ke keiki iluna ke alo. Ua hala aku ko kakou wa kamalii, a ua loaa ia kakou kekahi wahi ike uuku, aole nae o kakou nupepa, kahi e hoike aku ai keia ike uuku; aka, o ka Hoku o ka Pakipika ka nupepa e hiki ai ia mea, ina hilinai kakou ia ia me ka hopohopo ole a me ka makakn ole i na olelo hooweliweli o kekahi poe kuleana ole iloko o keia hana nui o kakou.
I ke kui ana aku o ka lono e pai ana kekahi Nupepa ku i ka wa ma ka olelo maoli—i Nupepa i kokua ole ia e ke Aupuni, aole hoi ma ka aoao hookahi kana hana—i Nupepa hoi kahi e hiki ai ke kamakamailio no na mea e pili ana i ke Aupuni, na aoao hoomana, ka mahiai ana, a me ka noho ana o kanaka, a kahi hoi i hiki ai i na kanaka maoli ke hoike pono aku i ko lakou mau manao, a e lohe mai i na aoao a pau, alaila e hooholo i kona manao ma ka pololei, ua hoeuia ka manao kue o kekahi a ke alo aku nei mawaena o keia mau Mokupuni ka pihe o ka uwa kumu ole o ka poe nana i kukulu i keia manao kue. O keia poe kue, ua makahahi lakou i ka poe noonoo a pau no ka lakou hana, no ka mea, o ka lakou hana he hana hoonaauao, a ke hoao nei lakou e kinai i keia hana hoonaauao a kakou i hapai ai. Ua nui na hana ino i hanaia i mea e poino ai keia Nupepa iloko o kona wa opiopio; o kekahi poe e ku ana ma na kuahu halepule, ua kapa mai lakou i keia Nupepa he "puahiohio," nana e make nui ai i keia lahui, a e hoopuehu ia lakou e like me ka hoopuehu ana o ka lepo e ka burumi ma ka lima o kahi kanaka ikaika! A ua oleloia hoi, ua lilo ka hoole ana o keia Nupepa i kekahi rula o ka ekalesia, aole nae i maopopo ka oiaio o keia olelo a pela no nae ka olelo ma ka waha o kanaka. No ke aha la i hoao ai keia poe e hoonele hou i ko Hawaii nei, aole e ae mai e pai i Nupepa hou no kakou iho? Ua noho hemahema loa kakou no na makahiki he nui loa, aole i loaa ia kakou i ka mea a kakou i imi nui ai, a no keaha keia kue ana mai? No ke aha la hoi i kue mai ai keia poe i ko kakou pono, e na kanaka Hawaii? No ke aha i hoolilo ia ai na kuahu o na halepule i kahi e hoakea ai i ka Nupepa a Wini (he haole) e pai ia ana? Kainoa ua kukulu ia na hale pule no ka hoomana ana i ke Akua, aole o ka hoolaha ana o na mea kuai o keia ao nei. No ke aha la i makemake ai keia poe e waiho ke kukui o ka malamalama malalo o ke poi? Ua hopohopo paha ko lakou manao e loaa auanei ia kakou ka noonoo ano okoa i ko lakou mea i oleloia mai. Ua pohala ae ia lakou i keia olelo penei; "He mana ka oiaio a e lanakila auanei ia."
Ua olelo kekahi, he Nupepa ino keia, piha i na huaolelo ino, aole nae he hiki ia lakou ke kuhikuhi mai i na olelo ino he mahani wale no ia olelo. Ina e makemake ana keia poe kue e hookomo i ko lakou mau manao e hoike ana i ka ino o na huaolelo iloko o keia pepa, ua ae no kakou ia mea.
Aole manao makou e palapala a loihi loa no keia kue ana. Eia mai ka Nupepa o kakou, ke uhola la imua o na maka o ka lehulehu, a na ka lehulehu no e ike pono i kona ano. Ua nui no ka poe i makemake i keia pepa; ua loaa mai ia makou na palapala he nui loa, e hai mai ana i ka olioli o kanaka no ka puka ana o ka pepa kulike i ko lakou manao, a ua lana ka manao o ka Ahahui e holo io ana ka hana, no ka mea, he poe kanaka Hawaii ka poe nana keia Nupepa.
Maloko o na kumu i wehewehe ia mai ia kakou no ke kumu o keia kaua mawaena o kekahi apana o Amerikahui, a me kekahi apana, ua hoikeia mai ia kakou no ka hookauwa i na Nika ke kumu. Ina oia ke kumu, heaha hoi ka mea i hoole a hoopau koke ole aku ai ke aupuni i ka hoomaka ana o ke kipi i kona wa opiopio? O ka wa kupono ia o ka hoopau aku ia mea, oia hoi ka wa aole i hoomaka loa ae e opuu.
Ina ua kue ka poe Hema i ke Kumukanawai o Amerikahui no ka hookauwa Nika ana ke olelo nei au, ua hewa io no. Ina i kue ka Hema (oia hoi ka apana hookauwa Nika i ke kanawai a ke akua he oiaio, ua hewa io no keia kukulu ana i ka hookauwa Nika ma ko lakou apana, ke ninau nei au, auhea la iloko o ka ke Akua olelo ka olelo ana mai he kapu ka hookauwa Nika, a he manawa i haawi ia mai ma ka honua nei no ka pau ana o ka hookauwa ana o kekahi aupuni i kekahi, a o kekahi lahui hoi i kekahi. O ka Palapala Hemolele no ko kakou kumu alakai no ka hookauwa ana." Ua lawe pio ia ko Babulona, a ua hookauwa hooluhi ia." Ka hookauwa ana mai i ko ka Hema hanauna, aole nae i hai ia mai ka loihi o ko lakou manawa, i hookauwa ia ai, a me ka manawa e hoopau ia ai.
Ina ua hana ka Hema i ke kauoha a ka mea nana mai ia mea, ke olelo nei au ua make hewa ke keakea ana. Ua makehewa ke kue ana aku i kekahi Kanawai paa a ke Akua i haawi mai ai i kanaka.
Ina o ka makemake o ka apana Akau o Amerika o ka hoopau aku ia mea, aole o ka huhu, o ka poe weliweli, a me ka hele aku ma ka ikaika ka mea e maliu ia mai ia mea. O ka hana aku me ka oluolu, me ke akahai, me ke ao malie aku. Ua like me kekahi kanaka e makemake ana e hoopau aku i ke ano ino o kekahi kanaka i ku like ole me kona makemake, aole ia e hele aku ana me ka huhu, a me ka inaina, me ka olelo aku, e, ina aole oe e haalele i kou ano ino alaila e eha no oe ia'u, he kumu ia e pii ai ka manao huhu o kekahi kanaka, a o ka hakaka no ia, e hele aku no me ka oluolu me ke ao maikai aku e haalele i kona ano ino, alaila, iloko o ka manawa pokole loa ua maliu io mai no ia kanaka.
Eia hoi keia mea ano like, I ka hele ana aole lakou i hele mai me na pu, elau, pahi a me na lako kaua me ka hooweliweli mai ia kakou i mea no kakou e huli ai i ka pono hou a kakou e noho nei. Ua hele mai no lakou me ka oluolu me ka akahai, me ke noi malie mai, a ao mai ua hewa ka kakou mau mea e hana ana. O ke aha ka hope o keia mea? Ke noho nei kakou malalo oia maluhia a hiki i keia la.
Ina ua hana maikai aku ka poe makemake ole i ka hookauwa Nika, ke olelo nei au ina no ua haalele ka Hema i kona ano ino, a pela no hoi ka manao ana o ka poe akamai o keia manawa mamua o ka loaa ana o keia hewa.
Ua hewa ka akau ma ka hoinoino mau ana mai o na Nupepa i ka Hema i kumu hoonaukiuki, me ka ike no nae o lakou, aole hiki i ka lima kanaka, manao kanaka, a hana kanaka ke hoopau aku ia mea. Hookahi wale no o ke Akua, ina nana i hana mai ia mea, a ina he manao ko kanaka he hiki ia lakou ke kaua aku i ko ke Akua makemake, ke olelo nei au, me he mea la e hiki ai he ninau pohihihi noia.
Eia ke kumu o keia kaua, aole no na kumu kahiko aka he mau kumu hou ae no mahope iho o ka houluulu ana o keia mau mea i loaa ai ke kue kahiko o ka apana Akau me ko ka Hema. Ua maopopo he kino hookahi ko ke Aupuni. Ua mahele ia nae na lala, no ia kumu kahiko loa, aka, i ka manao e loaa ana keia kumu kahiko aole i hoomaka mai ke kue a i ka loaa ana o na kumu hou kulike ole mahope iho o keia kue mua ua loaa ka haunaele weliweli.
Ua manao iho ko ka Akau he poe ino loa kela no ka hana like ole ana me ko lakou manao, a ua hoohalike aku ia lakou he poe holoholona, me ka manao ole iho o lakou hookahi Akua, nana i hana mai ia lakou, a hookahi makua nana i hoohanau mai i ko Amerika poe me ka haawi aku ia lakou i ka hookuokoa ana. Lilo mamuli o ka manao huhu, hoonaukiuki, hooinaina me ke aloha ole, a ke ike nei ia poe i ka io o ka lakou hana ino ana. Ke kaua nei ke Aupuni o Amerika i keia manawa, he kauwa weliweli loa, aole no ka nika, aka no ke kumu manao like ole. A he mea minamina no hoi i ka ike ana i ke Aupuni naauao, nana i ao mai ai i ka pono kaulike o kela kanaka malalo o na kanawai, nana i hoomalamalama mua i ka pono o keia wahi Aupuni uuku iloko o ke mainoino o "ke kumumanao like ole." E ku kakou e nana i ka hope. I ka pono o kekahi aoao me kekahi, a na ke Akua no e hooko mai i ka mea i pono.
Ke kapa nei ka aoao Akau a me ke Aupuni he kipi ka poe Hema. Ae, ua kipi no i ke kumukanawai o ke Aupuni a lakou i hooholo like ai, aka, he kumu nae koia kue ana, a me ia kipi ana.
Pela no ke Aupuni o Amerika, i ka wa i kipi aku ai ia Beritania i kona Aupuni makua, no keia kumu hookahi no o ka manao like ole, i ka wa i kipi ai ua lanakila no ko Amerika, a i ka lanakila ana ua ae oluolu aku no o Beritania i kona kuokoa me ke keakea ole aku.
Mehe mea la e hiki aku ana ka hopena o keia kaua malalo oia hopena hookahi. Elua kaua nui o ka poe kipi i lanakila, a ina e loaa hou aku akahi a alua, ke olelo nei au e ku okoa loa ana ke Aupuni ma ka Hema alaila pau ke kapa ana aku i kona inoa he kipi, aka, he Aupuni kuokoa, a he mea pono no hoi i ke Aupuni a me ka Akau ke haawi oluolu aku i ko lakou kuokoa ana e like me ko Beritania i haawi aku ai i ko Amerika hui i kona kipi mua ana. He kumu ao ke kipi mua ana no keia kipi, a o ke alakai noia nana i hoomahelehele.
Ua manao ke Aupuni o Amerika i kinohou, oiai no ia e noho ana malalo o ka malu o na Kumukanawai o Beritania, he ikaika, he naauao, he akamai ma na kalepa moku, a me na mea a pau, ua lilo no ka poe kahiko nana i alakai mua ia mea, me ka olelo, ka, he nui no ko kakou aina, he nui na kanaka, he hiki no ia kakou ke kukulu i mau koa, i manuwa, e kaua aku i ka mea nana i hooko ole mai ai i ko kakou manao. I ka hana maoli ana oia poe kipi i ko lakou manao i ulu ae no ko lakou pomaikai ma ia hookaawale ana, ua hana no, a kukulu i poe koa, a kaua aku i ke Aupuni. Pela no keia poe ua ike no lakou, he naauao lakou, he akamai, ma na mea apau, nolaila ke kukulu nei lakou i ke kipi ana aku i ke Aupuni i mea e loaa mai ai ia pomaikai hookahi. Ina i pomaikai ko ka Hema, alaila, e loaa no auanei maloko keia kipi ana. Elua Aupuni kuokoa o Amerika Hui.
He mau kumu keia aole i wehewehe ia mai ia kakou ma ka "Hae Hawaii," me ka hoomaopopo lea ole i na kumu e ae, hookahi no kumu i hoike ia mai o ka hookauwa nika.
E na hoahanau mai ike i ka hewa o kou hoalauna, a huhu aku, hoinoino aku, aka, e aa e hoomaalili e kaunu aku i lilo mai kou hoalauna i ka pono au e makemake ai.
"O ka rula nui no ia a ko kakou Mesia i ao mai ai." Aloha aku i kou hoalauna e like me kou aloha ana ia oe iho, "aole o ka huhu aku ka mea i makemake ia.
Me ke aloha i ka poe nana i kukulu muai ka Hoku o ka Pakipika.
J. B. KEAHIAKAWELO.
Kauluwela, Sepatemaba 22, 1861.
No ka Lola Pu.
E ka Hoku o ka Pakipika e, aloha nui oe: —Ua hai mua mai oe, ma kou helu mua, i ka pau o ke kani ana o ka Lola Pu, a ua ike maka iho nei au i kona haule ana malalo o ka puu o Puowaina, me ke aloha no hoi i na kamaaina mau o keia kulanakauhale, a na 'lii i hookamaaina ai i keia kulanakauhale hanohano.
E ka poe a pau e makemake ana e hookupaa i keia nupepa, e hooikaika oukou a e paipai i na hoalauna e lawe. E hooili mai hoi i na nuhou, na olelo hoolaha, a me na palapala e ae, ia G. W. MILA, Luna Hooponopono. Mai palaka oukou; o ka hana koke ka mea e holo ai ka nupepa i hoomakaia i mea e loaa ai i na kanaka Hawaiii kahi e hooakea ai i na manao o lakou ponoi.
Ke kauleo ia aku nei na luna a pau o keia Nupepa e hooikaika ma ka huli ana i ka poe e makemake ana e lawe i ka Hoku o ka Pakipika ma ko lakou mau apana. E hele i na hale a pau loa, aole kapae ae i kahi hale hookahi, e hoike koke mai i ka Luna Hooponopono.
Mai hopohopo oukou e na kanaka Hawaii, o ko kakou pepa keia; na na keiki papa o keia paeaina i kukulu ai; no laila e puili mai kakou e like me ka puili ana o ke kowali i ke kano o ka laau, a e hookahua maoli i kona ola mau iwaena o keia lahui.
O na luna a me na kanaka e ae a pau, ke hai ia aku nei lakou e palapala mai i na Nu Hou, o na ano a pau, a me na hanau, na make a me ka poe mare. Ua emi loa ka uku no na olelo hoolaha.
No na Aina e mai!
Iloko o keia mau la iho nei, ua ku mai ka moku kalepa o Speedwell, no Kapalakiko mai, a ua loaa ia makou kekahi wahi Nuhou no na aina e mai. Aole no i kaua hou na aoao elua ma Amerikahui, ke hoomakaukau nui nei nae lakou no ka hoouka kaua koke ana. Ua nui ka hopohopo ma ke kulanakauhale o Wasinetona, no ka manao o ka lehulehu e hana koke ia ana kekahi hana ano nui, aka, aole i hanaia kekahi mea ano hou a hiki i ka la 23 o Augate, ua mau mai no ka hana mau oia hoi ka hoouluulu ana i na koa. Hiki nui mai na koa ma Wasinetona i na la a pau. Ua manaoia, e hele mua ana no na koa aupuni e kue i na kipi; a ua haaleleia ka manao e hoouka ana i na kipi me ka manao e lawe pio i ua kulanakauhale nei.
Ua hooaie ke Aupuni he $150,000,000 iloko o na kulanakauhale ekolu oia hoi o Nu Ioka Bosetona a me Piledelepia. Ua manao ia, aole no e pilikia ana ke aupuni i ke dala ole. O Gen. Foremont ma Sana Louis, ke hoouluulu wawe nei oia i na koa he lehulehu, a aole e upuupu, a e hele imua no ia poe koa he nui ma ka aina o na kipi. Ua hoeu maoli ia na kanaka o na apana aina ma ke Komohana o Amerikahui a ke huli a mahi nei lakou e hele i ke kaua.
Ua pau ka noho ano ku i ka wa o ka apana o Kenetuke, a ua hoomoana ia kekahi mau koa aupuni ma ia aina, a ua manao ia e haunaele koke ana kolaila kamaaina.
Ua makaukau loa ka Oihana kaua a me ka Oihana moku Manuwa o Amerikahui i keia manawa, a ke holo lea la ka hana.
Ua paulele nui ke Aupuni ia Gen. McClellan, a ua lana loa ka manao o ko ka Akau, e lanakila auanei ia ke hoouka hou ia ke kaua.
Ua oluolu no ka launa ana iwaena o Amerikahui a me na Aupuni o Beritania a me Farani, aole no i hoohalahala na Komisina o keia mau aupuni no ka hoopaa ana o na awa ku moku ma ka aoao Hema.
Ua laha ae ka lono e olelo ana e hoomalu ana na aupuni o Beritania, Farani a me Sepania, i ka aina o Mesiko; no ka haunaele a a me ka hookahuli pinepine ana ma ia aina, aole i hoomaluia ka waiwai o na kanaka o na aina e ke hele lakou malaila e noho ai a kalepa ai paha.
Ua hoopau ia na lako o kekahi mau hale Paipalapala, ma ka Akau, kahi i hoopukaia ai na Nupepa i kue i ka pono o ke aupuni, ua kiolaia ke kepau iloko o ke alanui, a ua wawahi ia na pahu.
Pela no hoi ka hana a kekahi poe kipi ma ka Mokuaina o Kenetuke, ua hopau lakou i kekahi Nupepa a me ka Halepai pu, no ke kue loa o ua pepa nei i ka manao o na kipi.
Ua hopuia kekahi mau wahine ma Wasinetona no ko lakou kokua ana i na kipi i ka hoomakakiu ana, me ka hoike aku i ka hana o ke aupuni.
Ua oleloia he mokuahana no iwaena o kekahi o na luna nui o ka aoao Hema, a ina e hoomau ia ia hana e poino nui auanei ko ka Hema. Aole nae i maopopo iki ka oiai o keia olelo, he lono kaunoa wale no ia.
I ka po o ka la 19 o Augake, he hoouka kaua uuku no ma kahi i kapaia ka inoa o Charleston, e kokoke ana i Cairo. He 600 ka nui o na koa aupuni, a he 1,200 ka nui o na kipi ma keia kaua ana. Ua auhee loa na kipi, a ua kipaku lakou mai ke kulanakauhale aku, a ua make he 40 o lakou, a ua lawe na pio he 12. Hookahi wale no koa i make ma ka aoao Akau. Iloko o na nupepa o ka Akau keia olelo, aole i hiki mai ka olelo o ko ka hema no keia kaua ana, a nolaila, aole i akaka loa ka oiaio.
Ua hoouna ke aupuni Beritania i na moku manuwa hou eono i na kahakai o Amerikahui. Ua lehulehu loa na moku manuwa Beretania ma Amerikahui i neia manawa.
No Europa a me na Aina e ae.
Ua nui loa ka haunaele a me ka powa ma Napela, a ua nui loa na hana hoomainoino ma ia aina. Na ka Moi i hoopauia iho nei, e noho la ma ke kulanakauhale o Roma, i hoeu mai i keia hana kolohe.
Aole i hooponoponoia na manao hoopaapaa iwaena o ke aupuni o ltalia a me ka Pope. Ua hoole loa ka Pope, aole no oia e ae ana e lilo o Victor Emanuela i Moi no na aina a pau o Italia. Aole hoi i manao ia e hooponopono koke ana i keia hihia.
Ke noho nei o Garabaldi ma kona aina o Caprera, a ua oleloia ua loaa ia ia he mine gula, ia ia e eli ana i kekahi kiowai. Ua oleloia hoi, e komo hou ana o Garabaldi iloko o ke kaua, no ka mea, ke launa pinepine nei oia me kekahi poe alii o Hunegari e manao ana e kipi i ke Aupuni o Auseteria. O ka mahina o Sepetemaba ka manawa i oleloia ai no ka hookahuli ana ma Hunegari.
Ua kuikahi na Aupuni o Auseteria a me Rusia, me ka manao e hoopio koke i ko Hunegari poe a me Polani, ke kipi lakou i keia mau aupuni elua.
Ua kokoke loa e ea mai ke kahuli ana ma Hunegari. Ua nui loa ka pioloke o ko laila kamaaina no ke kue ana mai o ka Emeperea o Auseteria i ko lakou hoomalu kuokoa ana ia lakou iho. O ka poe Hunegari a pau e lawelawe ana ma na hana Aupuni malalo o Auseteria, ua haalele nui lakou i ka lakou mau oihana. Ua lokahi no ka manao o keia lahui a pau e kaua no ko lakou pono a no ke Kumukanawai hoi o lakou. Ua makaala loa na Luna Aupuni, i loaa ole na mea kaua i ko Hunegari; aka, ua makehewa ko lakou luhi, no ka mea, ua lako loa lakou ia mau mea. O na puali koa Hunegari ma Italia, ua mahuka nui lakou, o ka puali okoa e mahuka ana i ka manawa hookahi. Ua hoopaiia kekahi mea poe hale hookipa ma Verona, Italia, no ko lakou hoole ana, aole e lawe i ka Nupepa Aupuni.
O ka Emeperea o Tureke, ua hoemi loa oia i na lilo o kona hale. Mamua he 400 na kauwa, a 200 na haia wahine; ua hoopauia ka hapa nui o lakou. Ua haawi wale oia i na lio ona he 400 i ka puali koa lio, a ua kuai oia i ka nui o kona mau mea gula, dala, a momi, a pela aku, i mea e pomaikai ai i ka waihona aupuni.
Pepehi Kanaka.
I keia pule iho nei, ua pepehiia kekahi kanaka ma Waialua, a penei ka mooolelo no ka make ana.
Hana iho la kekahi kanaka i kona hale hou a paa, alaila, hana ia iho la he wai ona noloko mai o ka hua o kela laau kalakala "papipi," i mea inu no ka la komo o ua hale la. A hiki i ka la komo o ka hale, ua hele nui na mea apau ilaila e ahaaina, a ua inu ua mea ona nei, a ua nui ka poe ona. Iloko oia poe, ku mai la kekahi kanaka Kahalau kona inoa, a nonoi mai la i hoa hakaka nona; ku aku la kekahi kanaka e like me ke noi a Kahalau.
Hele aku la ua kanaka nei a kokoke ia Kahalau, kuikui mua aku la ia ia Kahalau, a ku; ia wa no hoi, kuikui mai la o Kahalau a ku hoi keia, a o ko laua aumeume iho la no ia. Ike mai la kekahi poe, kii mai la lakou e uwao, a o ka pau no hoi ia o ko laua hakaka ana. Hele aku la ua wahi kanaka nei i ka auau; imi hele iho la o Kahalau e ake ana e loaa kela, a e hakaka hou, no kona ukiuki mua no paha.
Ike aku la o Kahalau e hoi mai ana ua wahi kanaka nei, hele aku la ia a kokoke a kuikui no ua kanaka la, a ku ma ke kumu pepeiao, a kuikui hou no a ku no malaila, a hina iho la kela ilalo. Aole no paha i ane loa i ka pilikia ma na kui ana, aka, hapai ae la ia i kona wawae a keehi iho la ka puu o ua kanaka la, a o ka puka mai la no ia o ke koko ma ka waha, a ma ka ihu, aole nae i lele loa ka hanu; a i keia mau la no, ua loheia mai ua make loa. A ua holo ilaila o J. H. Brown, Luna Makai nui, a me Kauka Poka (Ford), e nana i ke kino a me ka mea i make ai. A o Kahalau, ke paa nei oia ma ka Halepaahao. Oia ka mea hou.
Ka Hoku o ka Pakipika. Aloha oe:
Ua ike au i na manao o Punimaemae, ma ka Helu 26 o ka Hae Hawaii, aoao 102, e olelo nui ana no na olelo pelapela, na olelo haumia, na olelo moekolohe a pela'ku. Ma kona ike ana iloko o ka Hoku Pakipika, he kumu keia e make ai ka lahui Hawaii, wahi a Punimaemae, i ko'u manao, aole no ke ano moekolohe o ka mea nana ia mele. Owau no kekahi i ike, he mele kahiko keia i hakuia no ka naauao, e ke kumu a me na haumana, a ua hana ia no hoi keia ma na la hoike, i ko makou wa e noho haumana ana na J. W. Kaiwi, e noho mai la i ke kai anuanu o Fatuhiva, a pela'ku. Wahi a Punimaemae, ua hanaia ia mele no ke ano hookamakama wale no, e ka mea nana i hoopuka iho nei ke mele kanikau o ka naauao, heaha hoi o J. W. Kaiwi, ka mea nana i ao mai, a nana no ka hapanui o na olelo iloko oia mele? He hana hookamani wale no anei kana e noho la ma Fatuhiva?
No kona manao paha ua hooholoia ke kanawai hookamakama no ke Aupuni, a o na mele o keia wa e puka ae ana, he mele hookamakama iho la ia i kou manao e Punimaemae, a o ke kumu iho la ka ia o ka hoowahawaha o Punimaemae, i ka Nupepa hou, i hiamoe no ka paha oe i ike ole ai i na mele pelapela, haumia, ino loa, no kekahi mau wahine hookamakama i hakuia e O. i pai ia ma ka Hae Hawaii, i ka wa mamua, aole au e hai aku ia oe, aia ma ka helu e mea, aoao e mea o ka Hae, he kanaka lawe Nupepa hoi oe.
Eia nae ke kumu o ka manao ana o Punimaemae, e lawe ole i keia nupepa hou o ka hoohunahuna ana i ke ano o ke mele, o aha no la hoi ke hai ae, pela wahi a Punimaemae, a ina paha e oleloia e inu rama, e moekolohe, e hookamakama, ina ua lawe o Punimaemae, me Polohuku, oia ka manao maoli o Punimaemae, pehea ka Palapala Hemolele, maikai wale no anei aole komo ka hua olelo moekalohe, hookamakama, e nana i na Kaula, oia iho la no na olelo pelapela e oleloia nei, aole nae i ike maoli ia keia mau huaolelo ma ka Helu 1, o Ka Hoku o ka Pakipika, aka, ma ka noonoo wale iho no, ina oia iho la ka hewa o Ka Hoku o ka Pakipika, ke olelo nei a'u, pelapela maoli ka Palapala Hemolele, ua ikeia ka hua olelo moekalohe iloko, he nana nupepa wale iho no ka paha kau.
Eia ka ninau, auhea ka Nupepa Hemolele loa ma Hawaii nei, aole komo iki neia mea he huaolelo hookamakama, inu rama, a pela aku, o aha no la hoi ka haku iho i na mele lealea kahiko, e lealea ai na pepeiao, oia iho no hoi keia, ke mele kanikau o ka naauao, hehe ka akaaka i ka lealea, pau kokuli lenalena o na pepeiao i ka ka mea o ka lealea lua ole, a ke olelo nei o Punimaemae, lahui nawaliwali, e ake ana e lanakila ae, aole lanakila oia ko Punimaemae manao, i na i Kona oe o Hawaii, ina ua ike oe i na hoouka kaua nui a Kamehameha I, me na lima kakauha. Ina he kanaka haole oe e Punimaemae, e hoohalike kaua i ka hale kupapau, aole nae a'u i ike he hale kupapau ulaula kekahi, ko'u ike he hale kupapau keokeo, oia ka mea nui. Nolaila o oe no ia ma ka hoohalike, pili maoli keia. Nolaila ko'u manao pane aku, no ke kue ia ana mai o ka mea nana i hoopuka iho nei ke mele, oiai o maua haumana like ia o ka noho ana me J. W. K. a me J. Anepaku. Me ke aloha ia oe.
Na'u na PUNI-NUPEPA.
Honolulu, Sepat. 25, 1861.
Mea Make.
Ua make o Lahela Kaanaana ma ka la 28 o Augate, ma Hokukano, Kau, Hawaii. He hoahanau oia iloko o ka Haku; ua komo no ia i ka ekalesia i ka manawa o ko Rev. J. D. Parisa noho malihini ana i kahu no ka apana o Kau, 1841. Noho no ia me ka oluolu malalo aku o ka malu o kana kane; me ke aloha no. Me ia pono no ia i hilinai ai me kana kane a hiki i kona la i haalele mai ai i ka la. He wahine haipule no ia. "Pomaikai ka poe make iloko o ka Haku." S. B. K.
Honolulu, Sept. 20, 1861.
(No loko ae o ka Hae Hawaii.)
E ka Hae Hawaii Aloha kaua:
E oluolu paha oe e hoike aku i keia mau manao imua o ka lehulehu ma na wahi a pau au e hele nei. Ua hoolaha mai ka helu mua o ka Nupepa hou. Oiai e waiho ana keia helu mua o ka Hoku o ka Pakipika imua o kakou, ua pono na mea a pau e hoomaopopo i ke ano o ka pepa a lakou i manao ai e lawe.
He kanaka heluhelu no au i na Nupepa Hawaii e hoolaha ia nei, ia'u i lohe ai he he Nupepa hou kekahi, ua lana ko'u manaoe lawe ia pepa. Ina nae e like ana kona ano me ka mea a'u i ike iho nei, aole hiki ia'u ke mahalo, aole hiki ia'u ke haawi ia i kuu wahine, aole hiki ia'u ke heluhelu ia imua o ko'u mau keiki, no ka mea, malaila ua heluhelu au i na olelo pelapela, lapuwale, he mea hoohaumia i ka naau o ke kanaka. Hilahila wale kekahi mau mau olelo i hoolahaia ma ia pepa, he mau olelo i paa i na manao wela o ke kuko, e hoao ana ina kuko ino a pau o ke kanaka.
E like me keia helu, pela anei ke ano o ka Hoku o ka Pakipika ma keia hope? E lilo ana anei ia i pepa hoolaha i na mele pelapela, haumia i haku ia e kanaka moekolohe no ko lakou mau wahine hookamakama! E lilo ana anei ia i makua nana e hanai i ko Hawaii poe keiki i ka apu awaawa o ka make?
Ina pela kona ano, aloha ino ka poe opiopio, no ka mea, aole e nele ana ia Nupepa oia ano i ka mana, he mana nui kana. E i mai paha oukou, he pepa ku i ka wa." E hoomaopopo iho nae oukou, o kona mana, aole ia e ku ana i ka wa. He mana nui kona no ka pono, ka malamalama, a me ke ola o keia lahui: a i ole ia, he mana kona no ke ino, ka pouli, a me ka make o ka lahui Hawaii.
He makehewa ka huna wale ana i ke ano o ka mea i paiia, me ka i ana he mele aloha no ka mea, a he olelo mea no ka mea, a pela aku. E hoopalahinu wale no oe ia waho o ka hale kupapau, aole nae e nalo ka pilau oloko, a malaila e ike ai oia he kupapau.
Imua o ko ke ao nei a pau, ma ka inoa o ka pono, ma ka inoa o keia lahui nawaliwali e hooikaika nei e lanakila maluna o ko lakou mau koko ino, ma ka inoa o na keikikane a me na kaikamahine o keia pae aina, ma ka inoa o na hanauna o keia hope aku, ke hoohalahala nei au i ke pai ia ana, a me ka hoolaha ia ana o na olelo a pau i like ko lakou ano me na mea i paiia malalo o "He mele aloha no ka naauao," i ike ia ma ka helu akahi o ka Hoku o ka Pakipika.
O aha la ke hoolaha i na mele maikai kaulana kahiko? O aha la ke haku i na olelo maemae, lealea, e hoolea ana i na pepeiao, a e hoohauoli ana i ka naau, a e hoonaauao ana i ke kanaka? O aha la ke haalele i na olelo kolohe ano lua e hoohaumia ana i ka uhane? O aha hoi?
Na'u na PUNIMAEMAE.
Maui, Sept. 21, 1861.
Meia no ka hoino wale ana mai o keia Nupepa a na kanaka Hawaii, me ka hoike ole mai i na huaolelo i oleloia ai he ino a pelapela hoi. Ua heluhelu makou me ka noonoo nui i na manao a pau i paiia iloko o ka Helu mua o ka Hoku o ka Pakipika, aole nae makou i ike i kekahi manao pelapela; a ina ua loaa i ka mea nana i kakau ka mea i oleloia maluna (he haole no ia) i kekahi olelo maemae ole, na kona naau kuko no i hookupu mai ai ia mea ana i olelo ai he pelapela. Ua walea paha kona waha i ka hoino ia hai, a nolaila, ua oili wale aku na manao ku ole i ka oiaio i paiia maluna, a he mea hoi e haohao nui ai ka ae ana o ka Hae Hawaii e pai ia olelo, Ua hoomanao ole ka Hae i ka olelo ao i paiia iloko o ke Kauoha Hou, e i ana, "Mai nana oe i ka pula iki ma ka maka o kou hoahanau, oiai oe i ike ole i ke kaola ma kou maka iho, no ka mea, ina e uhola ia na aoao o ka Hae e ikeia no na olelo he ino wale a lehulehu wale hoi. E nana i ka aoao mua o ka Hae i paiia i ka la 31 o Dekemaba, 1856, a me kela mooolelo a pau no ke ano o ka lapaau ana o ka wa kahiko i paiia iloko o ka buke ekolu o ka Hae.
No keaha la i ku ole mai ai keia kanaka makamae a hemolele hoi, a e kue mai i ka Hae ia manawa? Ke kupinai nei keia ninau, aole nae e loaa ana ka pani. Eia nae kekahi olelo oiaio iloko o ka palapala i paiia maluna, a e pono no e mahaloia, oia hoi keia; "He mana nui kona (o keia Nupepa o kakou) no ka pono, ka malamalama, a me ke ola o keia lahui." Ua ae no makou ia manao, he oiaio loa, a e pono no ke paulele nui na kanaka maoli ma ia olelo.
E ka Hoku o ka Pakipika–Aloha oe:
E ae mai oe ia'u, e hooipo aku me oe, "kuu aikane punana a ke onaona," no keia wahi kumu manao i manao ai au e hoike akea aku i kekahi mea i hana ia ma ke Kulanakauhale Alii.
I keia mau la pokole, ua ike oukou e na Makaainana o "Kalai-kua-liholiho i ke kapu he inoa." Ua hoolaha ia kekahi Olelo Hoolaha na kekahi poe kanaka Hawaii o Honolulu nei, a ua kapa ia ko lakou inoa o ka "Ahahui Hoopuka Nupepa ku i ka wa o Honolulu." Iloko o ka mahina o Augate, ua holo ka lakou hana, ua hoopuka aku lakou i ke kope manuahi i ka pule mua o Sepatemaba, a iloko oia manawa, ua kue ia e kekahi mea oloko o ka Aha ka manao ana e hookaawale i kahi i kukulu mua ia ai ke pai ana a me ka hooholo mua ana oia mea, a mamuli o ka hookomo ana mai o kekahi Haole