Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 24, 6 March 1862 — Page 4
KA HOKU O KA PAKIPIKA.
POAHA, MARAKI 6, 1862.
HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 9.
Holo mai Pele mai Kahikina,
A kau ka waa i Mookini,
Noho kaua i Kumalae,
Hooku Pele ma i ke kii,
Noho i ke kii a Pele ma, a ka pua o koi,
Kanaenae Pele ma ilaila,
Kai a huakai mai Pele,
A ka lae i Leleiwi,
Honi i ke ala o ka hala,
O ka lehua o Mokaulele,
Oia ka Pele a kui la,
He kunana hale Puuloa,
He hale moe o Papalauahi,
He halau no Kilauea,
Haule mai Pele mai Kahiki mai,
O ka hekili o ke olai, o ka ua loku,
O ka ua paka, o Haihailaumeaiku,
O na wahine i ka wao o Maukele la,
Ho mai ana Pele liu la e,
Aumiki, auhuli ka ale kua loloa,
Nuanua ka moana i ka lili o Pele,
O ke kua nui, ke kui la iluna o ka lani,
Wahia ka papaku ka papaiaoa,
Ka papa a Kane ma i hee ai i Maui,
Kahiliopua ke kua o ka la,
A Waiakahalaloa Iakea,
O waa kai nana i ka auwaa lawaia,
Ku kapa kai e Kohala,
O ke akua lapu e Puuloa,
Ke uwalo la i ka mea hele,
Ke akua kui lehua o Kuaokala,
Kui mai ana i Makanoni,
Ka la puu la helu o Pualaa,
Ka la aku hoi e Kahuoi i ka uka anu,
E olohe koi ula e mauna mai ana,
Ka hikina o ka la o Kumukahi ma,
E haliko ae ana ka aama,
Lele hihee o Kohala, ke kau laina la,
E ka la, pumehana ole o ka po,
O ka la pe ai o ke ao kau aku iluna,
I ka malama la,
Elieli kau mai,
He make no Auaahea i kalua ia,
I ka puaa aohe ihi ka lau ahea,
Ka ipu kaumaha a ke akua,
Ka mamala kapu a na hoalii,
Kui i ka lani ka hekili o ka ua loku,
O Kaulahea o ka okai nuu o ke ao,
O Kaomealani e ua la, aha o ka hala ia,
Lili ke akua, akahi Pele la, a hokahoka,
Akahi Pele la a neenee,
Akahi Pele la a ai pau, i pau i ko hoa,
I oni i ke a, i pahoehoe ai oe i ka mauna,
Auhea, pahoehoe la, noho iho la,
Kalau kaula, e ka pau hale o ke akua,
E Kaneulaapele, o kuihi Malanaiakea,
He hoalii na Pele, he noho ana ai laau,
Na wahine pule mana nana i papawalu,
Elieli kau mai,
Kiopekiope mai ana ke ahi a kanaka,
I lalo o Kilauea, a i ku maumaua,
Ai kua mai ana ka pihe a ke akua,
I luna i ka pali o Mauli,
O ka hua wai maka ia nei,
O kanaka nana i huli pueo ka wai,
Pu oe i kau laau me ko makaainana,
Hopu au i ka'u laau hahau i ke akua,
Kuua ae Pele lapuu na Pele,
Waiho ana i lalo lapuu ka moe,
A kaula i lalo la pahoehoe ai oe,
Auwe! pahoehoe la, e holo e ka waa,
E kaa ka mauna, ola Hiiakaikapoliopele,
Hoi aku e, hoi aku iluna i ka malama,
Aama pii ae iluna i Kauwiki,
Iho mai auma i ke aka o kanaka,
Hooili aama ku i ka laau,
Lawea aama haona i ka eke,
Kaohi paiea i ka pola o ka malo,
Ku ana paiea ilo kaunuunu,
Lei ana paiea i ka hua limu kala,
Kau ana paiea i luna i kaala,
Maunu paiea haalele i ka eke,
Nieau moala ehia inu awa, eha,
O Ea, o Honu, o Kukuwau, o Hinalea,
O ka apuhihi, o kahihiwai, ai ae lolipua,
Ai ae lolikoko, ai ae lolikae, ai ae lelea,
O Leleamakua, makua o Kahikona,
Nana i hanau, kaha ka ua koko,
Haina ae ana ka mana,
O ko akua iwaho la, i lili,
Elieli kau mai,
Ua lili ka lani me ka ua,
U ooki ka lani poele ka honua,
I ka hanau ana o na hoalii,
Hanau he kaikamahine hoonou o ka lani,
Hemo mai he keiki kane,
O Iikauakoko i luna,
Hanau o Kuwalu me kana kane,
O Kuihimalanaiakea,
A ai e Pele i kou aina,
Ai na ka ohia, ka uluhala i kai o Leleiwi,
Me moku Panaewa, he o ka wale Kau,
Me puu o Pele nuikahi e Pele,
I kou aina, hoolewa ke au,
Elieli holo e,
Ku i Wailua ka pou hala a ka ipo,
Hoolono i ka ualo ka wawau nui,
O ulupo maoli nei aohe ualo mai e,
Aloha ino, o ikuwa maoli nei,
Ke lele la ka eka mua,
Ka ino a ka makani,
Ukiuki kolo e, Kaulana,
Ka ua lele aku, a lele mai,
Lele a Puhilala, lele a Kaulana,
Ka hoaka, e Hiiaka e,
Nowai ke kanaenae, no ka ohana,
A Haumea ka naenae,
Ku ua e Kane ke koa,
I kai nei manawa ia, no Pele,
No Hiiaka, no ka honua,
Ka honua nei,
Ka honua lewa ka lani i luna,
O ana kuku ka aha iloko,
O haamo e, he ala i heie ia,
He pahu i kulaina, he pa i aea,
He kahua i hele ia, he luana mauu,
He kau nana ko, he o kana piko,
He hola moena, he lawe na ipu kai,
He ukuhina wai, he kaumaha ai,
He haina no ka hale e,
Noa, noa ia hale, ua aea, ua komo hia,
No Waihonua, ku ana o Halauololo,
Ka hale o Pele i noho ai,
Makaikai mai kini o ke akua,
Hoi aku e, hoi aku iwahona,
He kahuna pule ole, he lii pule ole,
Mai komo wale mai i ka hale o Pele,
O ko'u akua la,
Elieli kau mai.
E kau ana kiko, i ke alia kiko,
Hele a moa kiko, a kahi nei au,
Kaelepuepue neinei, kaele pakikokiko,
Ua noa ka aina, e kapu keiki,
E kapu ke nui, e kahena wai,
E ka haki ana, kuka opeope,
O kulipee noho i ka lua,
A lele e na hoalii o kuwawa,
O Kuhailimoe, o ka naele o Hawaii,
Akahi nei au, a hoi aku nei,
Mai ou aku la,
A lele, Pakohana mai,
Elieli kau mai,
O ka pau ana ia o ka ai ana a Wahineomao, hoonuu o Wahineomao i kana wahi mea ai, pau, o ka hoonoa ana no hoi ia o ka pule a Malaehaakoa ma, oia hoi kela mele maluna, holoi ka lima o Wahineomao a pau, noho iho la lakou nei a poeleele, moe lakou nei a ao ia po, ninau aku o Malaehaakoa ia Hiiakaikapoliopele, heaha ka huakai o ka hele ana mai e kuu haku o ka loihi, hai mai o Hiiakaikapoliopele i ke kumu o kona hiki ana i Kauai, i kii mai nei au i ke kane a Pele ia Lohau, i mai o Malaehaakoa, ua make o Lohiau, ua kaawe i ke aloha o na wahine o Honopu ma, o ke kumu nae oia olelo ana mai a Malaehaakoa pela, no ka ike ole o Pele ka wahine a Lohiau i kaawe ai, nolaila kana olelo ana mai pela. He aha la hoi kana, wahi a Hiiakaikapoliopele, e hele aku no hoi mana a ike aku, hoi mai maua.
Hoohuoi aku o Hiiakaikapoliopele ia Malaehaakoa, hana oe i kou hale a maikai no wai? No o'u mau akua, wahi a Malaehaakoa, ninau hou keia, no wai? no Pele, no Hiiakaikapoliopele, wahi no a Malaehaakoa.
Ia manawa, haalele laua nei ia Malaehaakoa ma, a hele aku la. Ia hele ana aku o laua nei, ike aku no o Hiiakaikapoliopele ia Kapahi, laua me Lalea, mai poina olua ia'u e Kapahi ma, nolaila, hapai ae la keia he wahi mele penei.
Aloha wale e Kapahi,
E ka uka o Lalea ma e,
Aloha Puna,
Kuu aina kalukalu,
Ke hele mauka o Kapoai—e.
A pau ke oli ana aia nei, hele aku la no laua nei, hookahi no wahi a laua nei e hele ai, o ke mele nae aia nei, e komo ana i kela wahi keia wahi aia nei e makemake ai, hapai hou no keia i keia mele penei.
Ke aloha mai nei Puna e,
Ke kalukalu moe ipo,
O Kapaa e, aloha Puna e,
A pau keia oli ana aia nei, ko laua nei hele aku la no ia a kokoke i ka hale o Kahuanui ma, e ku ana ka hale kupapau o Lohiau, aole nae ke kino kupapau o Lohiau iloko o ua hale nei, ua laweia aia i luna o ka pali, i kukulu wale ia iho no kela hale i mea e hoohunahunaia ai, aka, aole ia maloko oia hale, aka, ua ike mua keia ia Lohiau e ku mai ana ka uhane o Lohiau i ka ipuka o ke ana, alaila, uwe aku o Hiiakaikapoliopele ma ke mele penei.
Kuu kane i ka pali o Haena,
Mai na aina pali a pau loa,
Mai Hoolulu no a Polihale la,
Kuu kane hoi—e.
A pau ia oli ana aia nei, ku ana laua nei i ka hale o Kahuanui, oia hoi ke kaikuahine o Lohiau, uwe hou aku no hoi keia ma ke mele penei.
Aole ae nei ke kane,
He hoa pili no ke ahiahi,
He hoa kaunu no ke aumoe,
No ka waena po loloa,
O ke Hooilo la,
Kuu kane hoi—e,
A pau ia oli ana aku aia nei, ia manawa no, uwe mai ana ka uhane o Lohiau ia Hiiakaikapoliopele ma ke mele penei.
Kuu wahine—e,
Hoohewahewa oe ia'u la,
Eia au la i Kalalau e,
I ka pali au o Hoolulu la,
Kuu wahine hoi—e,
A pau ia uwe ana aku a Lohiau, uwe mai hoi o Hiiakaikapoliopele ma ke mele penei.
Kuu kane i ka makani kilihau, kiliopu,
Ke pue ke wai, o ka mauna,
He mauna pali no Kalalau,
A maua e hele ai,
Me oe me ke kane la,
Kuu kane,
Kuu kane o ka wa po wale,
O kuu wa iluna o ke alo la,
Kuu kane hoi—e,
A pau ia uwe ana a Hiiakaikapoliopele, e uwe hou aku no keia ma ke mele penei.
E kuu kane e,
He leo e wale hoi kou,
He leo no ka hanehane,
No ka Pololei kani kua mauna o uka la,
Kuu kane hoi—e,
A pau keia uwe ana a Hiiakaikapoliopele, pane mai o Kahuanui ia laua nei, aloha wale olua i kuu kaikunane kanaka maikai i make iho nei, ina no la hoi paha me olua na wahine i make ai o kuu kaikunane la, pono loa la hoi, he ole loa no na wahine o ka make ana o kuu kaikunane. Alaila, ninau aku o Hiiakaikapoliopele, auhea la hoi ko kaikunane? ai ae no iloko o ka hale, ako iho nei no o Limaloa, o Kaunalewa o Mana, a paa ka hale, waiho keia iloko o ka hale, ku aku nei lakou la hele i ke kumakena i ke aloha o ke aikane, hao aku nei ke aikane i na kanaka a pau, koe wale iho nei no o maua, i noho iho nei no maua e kiai ia ia, moe mai ia, noho aku maua, wahi a Kahuanui.
Haha aku ka hana o ka lima kapu oia nei, o Kilauea, nana i oi ka pahoehoe o kai o Puna, koele no la, ku ke a i kai o Apua, ka huli Apua haa o Maukele, aole o Lohiau iloko o ka hale, alaila, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i keia mele penei.
A Limaloa i ke kaha,
O Kaunalewa hoi e,
Ako Mana i ka hale ohai,
Aina ko hele la e,
Hoopunipuni i ka malihini,
Puni hoi au—e,
A pau ia mele a Hiiakaikaopoliopele, i mai o Kahuanui, aohe palau, ai ae no ke waiho mai nei iloko o ka hale kuu kaikunane, oia ko maua mea e noho nei, i noho maua ia ia.
I mai o Kahuanui, e hoi kakou i ka hale, ae aku na malihini, ko lakou hoi aku la no ia a hiki i ka hale, nana aku no keia i ka uhane o ke kane, e ku mai ana no i ka puka o ke ana, hapai hou ae no o Hiiakaikapoliopele i ka uwe ma ke mele penei.
Ako na nani maka i Wawaenohu e,
Me he nanai hale la Kaula i ke kai,
Ke amo ae la i ka lima o Kaunulaa e,
Ke hoa la i ke kua o Leinoai,
He ai aloha na olua—e,
A pau ia mele aia nei, alaila, hapai hou no o Hiiakaikapoliopele i keia uwe ma ke mele penei.
O Kaula nui kai akaka,
Ua po Kahalauaola i ka noe,
O ka manu nae ke lele nei,
Kai luna o Waahila la,
Ke noho la i Leinoai,
He ai aloha keia ia oe la—e,
A pau keia mele aia nei, nana aku o Hiikaikapoliopele i keia mau wahi wahine e noho mai ana, o Aka ka inoa o kekahi wahine,
o Kilioe ka inoa o kekahi, o keia mau wahine, o na mea no ia nana e huna ua ana nei o Lohiau, noho iho la no laua nei paa ka ipuka o ke ana, ia ike ana aku aia nei ia laua la e alai ana i ka ipuka o ke ana, alaila, hapai ae o Hiiakaikapoliopele i keia mele, i mea e make ai ua mau wahine nei penei.
E Aka e Kilioe i ka pua—e,
Na wahine kapa ole e nenee wale nei,
I ka hapapa kui opihi,
O ka luna i Halaaniani la,
Na wahine kapa ole,
A pau keia mele ana aia nei, i loa no i ka pau ana o keia mele, o ka make iho la no ia o ua mau wahine nei, o Aka laua me Kilioeikapua, a make laua, kaawale ka ipuka o ke ana, o ke alanui nae, ua lawe ua mau wahine i ke alanui ua nalowale.
O ka hele aku la no ia o laua nei a hiki i ke kumu o ke alanui e pii ai iluna o ua ana nei a Lohiau e waiho nei, aohe alanui.
I mai o Wahineomao ia Hiiakaikapoliopele, aohe alanui o kaua la, pane mai o Hiiakaikapoliopele, huli aku ke alo i ka pali, huli aku la no hoi ko Wahineomao alo i ka pali, a no ke ahiahi loa, aneane e poeleele, i mai o Wahineomao i ke aikane, e poeleele paha auanei kaua, aole paha kaua e hiki iluna poeleele e no. Alaila, kahea aku keia i ka la ma ke mele e kau malie i ka muli o Hea, ia kahea ana no a Hiiakaikapoliopele, ua lohe mai ka la i kana kahea ana, penei ke kahea ana ma ke mele.
E kini, e hiki i Kauai i kou aina,
O koa makaiwa o Halawa,
Paia kona i ou kino,
Akua nui o Hiiaka la,
Hiki e, pii e, iho e,
E kau i ka muli o Hea,
Kau malie oe e ka la,
Ma ia kahea ana aia nei, o ke kau malie iho la no ia o ka la i kahi hookahi, aole hoi i ka pii ae iluna aole, hoi i ka iho iho i lalo, o ke kau malie iho la no ia o ka la i kahi hookahi.
He wahi Kaao.
I ka noho ana o kekahi kanaka me kana wahine, i kekahi manawa loihi loa, a ua hala paha ewalu makahiki me ka hapa o ko laua noho pono ana, me ka lilo ole o kekahi o laua i ka lalau, oia hoi kekahi kanaka e aku ma ke ano kolohe, a i ka hapa o ka iwa o ko laua mau makahiki o ka noho pono ana, loaa iho la i ka wahine ka haunaele ana. Ia manawa o ka loaa ana oia haunaele, ua pono ole ia mea imua o kana kane, no kona ike ana ua lilo kana wahine i ka lalau, nolaila ka pono ole ana o kona manao, a ua auwana ka manao o ua kane nei no ka hoaa ana i ke aloha no ka wahine, oia ka pono ole ana o kona manao iwaena oia mau la.
A mahope iho oia manawa, ua imi ua kanaka nei i kahi i nalowale ai o ua wahine nei, aole i loaa iloko o ka malama hookahi, nolaila, nui loa mai la kona pilikia, no kona aloha i kana wahine, a ma ia hope iho oia wa pokole, ua hoi mai ua wahine nei.
I ka hoi ana mai o ka wahine, loaa iho la ia ia ka oluolu o kona manao, no kona ike ana aku i na maka o kana wahine, aole nae i oluolu loa kona manao. Olelo aku la ke kane ia ia, pehea la kou manao ma keia hope aku no ko kaua launa hou ana, a liuliu iki kona pane ana aku i kana wahine, aole kela i pane iki mai, a no ka nui loa o ko ia nei koi ana aku e hai mai i kona manao, pane mai la kela me ka leo kaumaha, ua pau ko kaua launa ana ma keia hope aku, pela mai ka wahine. A o ka pau ae la no hoi ia o ko ia nei pane ana aku i ka wahine, o ko ia nei hoi mai ia no hoi ia i ko ia nei Home, o kahi o ko ia nei Home, aia i ka mauna iloko o ka laau loloa kahi i ku ai, ilaila no hoi kahi i noho ai o kahi makuahine o ua wahi kanaka nei, a hookahi malama o ka noho pu ana oia nei me na makua, kupu mai la iloko oia nei ka manao e holo i Italia, e hoaa ia ana keia e ke aloha o ka wahine, noho keia malaila e ono malama, hoi hou mai keia ma kahi o lakou nei, oia hoi ke kulanakauhale nui o Beretania, aole nae hoi iloko ponoi mai o ke kulanakauhale ko lakou nei Home, aia ma ka aoao hikina hema, malaila ko lakou nei wahi e noho ai, he hapa malama o ko ia nei noho ana iho mai ko ia nei hoi ana mai, launa mai la ua wahine, pane mai la kela, aloha oe, aloha aku la no hoi keia, a kamailio mai la kela ia ia nei, aole oia nei pane aku, a liuliu iki iho, alaila pane aku la keia. Ninau mai la kela i ko ia nei manao, olelo aku la keia, ua pau ae la no paha ko kaua launa ana, olelo mai la ka wahine, aole pela ko'u manao, eia no ko'u manao ia oe, e hoi no kaua e like me ka wa mamua, a ua oluolu ia mea i kana kane.
A hoi hou ae la laua e like me ko laua noho ana mamua. A hookahi makahiki o ko laua noho pu ana iho, ma ia hope mai, ua kupu mai iloko o ko ka wahine manao, e holo e ike i kona mau makua a me kona nui, a me kona lehulehu e noho ana ma Sepania, a ua holo like i ko laua manao, ia mea, a ua pau ka mooolelo no ka wahine, e nana ae kakou no ko ke kane noho ana ma Beretane, a me ka hoi ana mai o ka wahine.
Noho iho la ua kanaka nei ma kona Home, aole i hoi mai ua wahine nei, oiai e noho ana no kela ma Sepana iloko o ka makahiki hookahi, aole i hoi koke mai ua wahine nei.
Nui loa mai la ke aloha o ua kanaka nei no ka wahine, no kona hele loihi loa ana, me kona ike ole ana i kona ano pono, aole paha oia hoi kona pilikia loa ana o kona manao ma ia mea, a hala na makahiki ekolu o ka noho ana ma Sepania o ka wahine, hoi mai la kela, a ike aku la keia i ka maka o ka wahine, ua oluolu ia mea imua o ua kanaka nei.
Ia hoi ana mai nae o ka wahine, aole nae laua nei i noho pono e like me ko laua noho ana i ka wa mamua o ko laua noho ana, a hala elua makahiki mahope mai, loaa iho la ia laua ka oluolu like ana o na manao, alaila, o ka pau ana ia o ko laua noho lalau ana, a noho pu ino la laua me ka oluolu like o ka manao. Ua pau.
Na'u na H. W. I. NAKIHEI.
Maunaanu, Honolulu, Feb. 28, 1862.
Puhi Rama.
Ke mau nei ko'u ike ana i na olelo no ka pono ole o ke puhi ana o ka rama. Ina ka e ae ia ke puhi rama pau loa na kanaka i ka ona rama wahi a ko'u makamaka S. D. Keolanui. E! nani maoli ka mau o ke kuhihewa. Ke manao nei paha ka makamaka a ae ia ke puhi ramai, puhi na mea a pau o keia lahui i ka rama. No kou kuhihewa mau me kou hoa no nei mea; pono no makou ke olelo aku ia olua.
1. Aole ae ia na mea a pau e puhi i ka rama, e ae ia ke puhi rama malalo o na hoomalu a ke kanawai. Ke olelo nei olua i nei mea me ko olua ike ole i ke kanawai.
2. Aole pau loa na mea i ka ona, ke koe nei ke kanawai no ka ona rama, ke waiho mai nei na aha hookolokolo me ka makaukau i kona haawina, ke waiho mai la o Kawa kahi paa o ka poe hewa.
3. Aole hiki ke haawi wale ia ka rama i na mea a pau, no ka mea, ke koe nei ke kanawai no ia mea.
4. Pehea e nui loa mai ai ka rama o na aina e e hookomo mai i Hawaii nei? No ka mea ke paa nei ke dute maluna o ka rama, he kanawai ikaika loa.
5. Aole hiolo ko ke Akua pono ma Hawaii nei, no ka mea, aia malalo o na kanawai o keia aupuni kona hoomalu ana.
6. Aole piilikia ka noho ana o ka poe pono, ke koe nei ko kakou kumu kanawai, aole hoololi ia, aole no hoi i pau.
Pono makou ke hoakaka aku ia olua e kuhihewa mai i ke ano io o nei mea "he puhi rama."
No ka ona. Pono ke nana ma ka mokuna 35, pauku 1, o ke Kanawai hoopai Karaima.
No ka haawi wale ia o ka rama. E nana ma ka mokuna 42 mai mua a hope, oia kanawai no.
No ka hopae ia mai o ka rama o na aina e i Hawaii nei. E nana ma ke kanawai Kivila no ka waiwai dute maluna o na wai ikaika i hoopae ia mai i Hawaii nei.
Hiolo ka pono o ke Akua ma Hawaii nei. Pono no ke nana hou ma ka mokuna 36 mai mua a hope o ke kanawai hoopai Karaima. Pono ke nana hou ma ka pauku 2 o ke Kumukanawai.
Pilikia ka noho ana o ka poe pono. Pono ke nana ma ka pauku 15 o ke Kumukanawai o keia pae aina.
Ma ka nana ana, me ka hoomaopopo ana i ke ano io maoli o keia mau olelo i olelo nui ia e na makamaka o kakou no ka pono ole o ke puhi rama, ua maopopo, ua olelo no me ka maopopo ole ma ka hilinai ana i ka aoao hookahi wale no. He mea kupanaha maoli no keia. Aia ma ka helu 17 o ka Hoku o ka Pakipika, ua hoakaka nui mai kekahi o ko kakou makamaka o Halaaniani no ka pono o ke puhi rama a ua hoakaka mai oia i kahi e loaa mai ai o ka rama, noloko mai no ia o na mea i kanu ia ma Hawaii nei. A he aha ka mea i koe ia kakou e hana aku ai i keia mau la?
Penei paha kakou e hana ai, e noi aku i ka ahaolelo e noonoo i ka pono o keia kanawai no ke puhi rama, he makehewa ia kakou ke olelo wale iho no no keia mea, a ke lilo nei i mea hoopaapaa iwaena o kakou i keia mau la, mamuli paha lilo i mea hoopalaimaka. Me ka mahalo.
KAMAOHA.
Oahu, Feb. 28, 1862.
Ka Mare ana.
E ka Hoku Pakipika e:—Aloha oe:
Me ka ulu mahiehie o ko'u manao, e oluolu ana no oe i ka lawe ana i keia wahi mea hou. Ma ka la 8 o Feberuari makahiki 1862, ua mare ia o Tipola Maunakilika, ke kaikamahine a ka mea hanohano Paulo Kanoa laua me Hana Kapau, me Solomona Kanoa laua me Hana Kapau, me Solomona Kamahalo ke kane. Ua mare ia laua e like me ka rula o ka poe maikai. Na Rev. J. W. Smith laua i mare. A pau ka olelo no ka mare ana, alaila, ua hoomaka koke ka mea hanohano Paulo Kanoa e aloha'ku e Hon J. Hardy a ka poe a pau i hele mai e ike i ka mare ana. Ua aloha mua i ke kane ia Solomona Kamahalo, alaila ia Tipola Maunakilika. Ua hana ia ke kii o ko laua mare ana, e like me ko na haole; ua nani no hoi na kahiko o ka poe hookahakaha oia la, oia no hupa.
A pau ka mare ana, ua hoi pu hou aku no na mea mare maluna o ke kaa lio o Widemann, Esq. Mahope o ka hora 12, ua malamaia ka ahaaina ma Kuhiau. Malaila na mea a pau no ka ahaaina. Nui na mea ai, pau ole i ka hoomaopopo aku no ka nui loa.
Ua ai na mea a pau maluna o ka papa aina i hoomakaukau ia.
Iloko oia manawa no, ua hiki mai ka poe paahana o ka pe mahi ko o Lihue Plantation me ka lawa i na kahiko like o lakou, a hiki lakou ma kahi ahaaina, alaila, ua hoomaka ka mea kaulana oia hoi, o T. Huluili e haawi aku i rula i ka poe kanaka hana, e huli ma ka hikina, alaila, e aloha aku i na mea mare ma ka hulo ana.
Ua komo e paina a pau, a hiki i ke ahiahi, ekolu hulo ana o na mea a pau e aloha ana ia Tipola Maunakilika. E ko Lahainaluna poe, ka poe i noho pu me Solomona, ke hai aku nei au, ua lilo ia imua no oukou ma ke ano o ka mare maikai ana, e like me ke ano mau o ka poe maikai, ua malama i ka pono iloko o ka wa opio.
Ua noho pu laua me ka oluolu, nolaila, ua pono i na mea a pau, e noonoo. O ka mare ana he mea nui ia iwaena o na mea a pau. Pela ko laua mare ana. H.*
Puna, Kauai, Maraki 1, 1862.
Ua papa ia na mea a pau malalo o na makahiki he 18, maluna o na manuwa Beritania, aole e puhi i ka paka. He mea ia e poino ai ke ola, wahi a na Luna nui.
He hopohopo loa ka manao o kekahi poe ma ka moku o Karolina Hema, o kipi auanei na nika ke lawe me ka pepehi i na haku a me ko lakou mau ohana.
E like me ka wiliwili mau o ka huelo o ka ilio ke ike aku i kona kahu, pela ka poe wahakole mai o ka poe manao ino ia hai.
OLELO HOOLAHA.
I ka Lahui Hawaii.
Papa, Laau Hale,
PILI HALE!
A me na lako e ae a pau, no ke kukulu ana i na hale.
UA MAKAUKAU au e kuai aku ia oukou i na Lako kukulu Hale, me na pa, a me na mea e ae a oukou i manao ai.
NA:
PAPA O KELA ANO, KEIA ANO.
LAAU HALE, o kela ano, keia ano.
PILI HALE,
PINE,
AAHO,
KEPA,
PANI PUKA,
PUKA ANIANI,
OLEPELEPE,
KUI,
PENA,
AILA PENA,
WAI HOOMALOO PENA
Ia mea aku, ia mea aku, no ke kumu kuai makepono, e emi ana malalo iho o ka kekahi poe. E hiki mai ana na moku papa o'u i kela manawa keia manawa, nolaila, e lako mau ana au. E hele mai ka poe kuai mai Hawaii a Niihau, e halawai me a'u, ke keiki kamaaina, mamua o ka hele ana aku ia hai, i maopopo ia lakou ka oluolu, a e loaa no au ma ko'u wahi, mauka iho o ka Hale Hookolokolo.
KAMUELA, (kaikaina o Kimo Pelekane.)
Honolulu, Ian. 17, 1862. 20-3m.
HALE KUAI O AKE.
O KA POE A PAU E MAKEMAKE ANA I ka oluolu a me na mea kupono o na ano a pau e kuonoono ai i ka noho ana, e haele nui paha lakou ma kahi o
AKE,
Ma Alanui Nuuanu, ma kela aoao o ka Hale Hotele o KOE BU, malaila no e loaa ia lakou ka lawa o ka makemake, oia hoi na lole o na ano a pau.
2 tf AKE.
J. W. KINI.
MEA PAI KII.
HONOLULU, OAHU.
E PILI ANA KONA KEENA HANA me ka Hale Leta maluna ponoi o ke keena o ke KUOKOA.
E hele mai hookahi, E hele mai a pau, a e paiia na kii maikai no oukou, me ka uku Emi.
Mai poina i kahi o ko'u keena hana, maluna ae o ke keena pai o ka Nupepa Kuokoa. E pili la me ka Hale Leta.
Honolulu, Ianuari 30, 1862. 16-tf
Pai kii! Pai kii!
E. D. DURANA!
EIA kou Hale Pai kii ma Alanui Alii, ma ka Hale e pili ana ma ka aoao hikina hema o ka hale kuai o Daimana ma, kahi i aha ai o na mea maikai a pau o ka
OIHANA PAI KII.
Nolaila, ua makaukau no au e pai i na kii o ka poe e makemake ana, me ka hilu a me ka nani, no kahi uku oluolu loa. E pono no e haele kino mai oukou i ike maka. E. D. DURANA.
Mea Pai kii.
Honolulu, Okatoba 25, 1861. 11-tf
KA HOKU
O KA
PAKIPIKA.
E HOOPUKA ia ana ka Hoku o ka Pakipika i kela poaha keia poaha a pau ka makahiki. O
J. W. H. KAUWAHI,
Oia no ka LUNA NUI, a o G. W. Mila, oia ka Luna Hooponopono a me ka Puuku. He nupepa a na kanaka maoli keia, na ko Hawaii nei poe keiki papa o ka aina i kukulu a ua manao ka Ahahui e kokua ana ko Hawaii nei i keia hana. Nolaila, aole i manao keia Ahahui e pono e paipai nui i ka lehuehu e lawe, no ka mea, ua ike lea ka Ahahui, e lawelawe no na kanaka Hawaii ma na oihana a na kanaka Hawaii.
Eia ke kumu manao paa.
He nupepa ku i ka wa keia, aole no e hio io a ia nei, o ka hoonioniolo kana hana, a na na keiki papa o ka aina ka oihana luna maoli ana o ka hoopuka ana. He nupepa keia no ka lahui Hawaii, a ke noi ia aku nei na kanaka o na aoao a pau e hooili mai i ko lakou mau manao e pai.
OLELO HOOLAHA.
E LIKE me ke Kanawai i hooholo ia i ka la 24 o Augate o keia makahiki, ke kahea aku nei maua i na Konohiki a pau, mai Hawaii a Kauai, i loaa ko lakou palapala mahele, aole nae i loaa ko lakou palapala hooko mai na Luna Hoona mai, e hele mai lakou imua o maua ma ke Keena hana o ke Kuhina Kalaiaina, i kela poakahi keia poakahi, o na pule a pau, me na hoike pu mai, e hoomaopopo i ko lakou kuleana ma ia mau aina mahele, a na maua e haawi i palapala hooko e like me na Luna Hoona mamua, ke maopopo ko oukou kuleana, a i ole na Konohiki, o na hooilina a me na Luna hooponopono waiwai hooilina paha.
Ina aole oukou e hele mai a hiki i ka la hope o Iune M. H. 1862, e nele no oukou i ka aina ole, a e lilo ia mau aina i ke Aupuni.
Ua makaukau na Palapala Hooko o ka poe nona na inoa malalo. E kii koke mai.
Kamanoualani, (Napuahola,) Kanehiwa, (Hinau,)
Luluhiwalani, Koakano,
Kaopua, Hono, (Nahalau,)
Honaunau, Kainalu,
Kaluainanea, Kawai, (Kiaaina,)
Kapalu, Ke, (Hoopili,)
Hale, Nahua,
Hanakaipo, Kailakanoa,
Keawehano, Kalawaiaku,
Pahau, Napahi,
Paalua, Kanunu,
Laamaikahiki, Helehewa, S. (Kainaina,)
Alapai, (Kalola w,) Kaulunae,
Pahoa (Fehling & Maikai,) Kanele,
Kaahumanu, (Kaoaopa,) Kainaina,
Paewahine, (Hinau,) Hoe,
S. SPENCER.
J. H. SMITH.
Kakauolelo o ke Kuhina Kalaiaina.
Keena Kalaiaina, 18, Ianuari 1862, 18-tf
PAPA MANUAHI!
EIA ka mea hou loa no na kanaka maoli o Hawaii nei, ua loaa mai ia'u na Papa Oregona o kela ano keia ano, me ke kumu kuai make pono loa, e pono e hele mai oukou e hoakaka i ka oiaio no keia mea. Eia ke ano o na Laau a me na Papa.
Laau nui, laau liilii, Papa hele, Papa kahiia, Papa kalakala, Papa Paina no Amerika a me na Pine paa, Pili.
Eia kekahi, Pena keokeo Pelekane maikai loa, Pena omaomao lenalena, Aila pena, Wai hoomaloo a me na mea e ae kupono no na hale. Aia makai ma
Aina Hou, mauka iho o ka Hale Dute Hou.
GEO. G. HOWE.
Honolulu, Aperila 3, 1861. 15-tf
KA LAKO HALE A ME NA
Pahu Kupapau!
AUHEA oukou, e ka poe e makemake ana e kuai ma ke ano makepono wale! Eia no ke waiho la ma kuu hale paahana, ma Alanui Papu.
NA PAPA KAUKAU!
NA LAKO HALE!
NA PAHU KUPAPAU!
A ua makaukau no hoi au e hana i ka hana kamana, ke manao oukou e hoolimalima mai ia'u, a ma ka uku emi loa. E hele koke mai i pau ko oukou
kuhihewa. H. ALENA.
2-tf Alanui Papu.
OLELO HOOLAHA!
HALE HANA NOHO A ME NA KOKI!
O MAUA o na mea nona na inoa malalo nei, ke hai aku nei maua ma ke akea, ua makaukau no maua e hana i na mea a pau e pili ana i ka oihana i oleloia maluna.
Eia no hoi ma ko maua wahi na noho a me na papakaukau e kuai ai ma ka uku emi loa.
Na lako hale kahiko i hana hou ia.
O na pahu kupapau o na ano a pau no ka uku make pono loa kekahi mea a maua e kuai ana.
E pono no i na kanaka a pau e hele mua mai e kamailio pu me maua mamua o ka hele ana ma na wahi e ae, no ka mea, ke manao nei maua e oluolu no oukou e kuai me maua. ALAPINI,
KALE.
Alanui Alii, ma kahi e pili ana i kahi o Keoni Palaunu Luna Makai. 11-tf
MEA HOU!
MA KA HALE KUAI
O KEOKI OLELO E.
AIA ma ke kihi huina alanui mauka iho o ka Hale uinihepa, hale kamaa, malaila ka lole Nu Hou i keia wa, na ano no a pau, ka mea makemake ia, me ka hooemi ana i ke kumukuai.
8-3m
PEPEIAO LAAU! LALA MANO!
KE MAKEMAKE nei au i na pepeiao laau a me na Lala mano e lae mai me a'u e kuai ai no ke kumukuai makepono loa, oia hoi 8 1/2 keneta o ka paona hookahi o ka pepepiao laau, a he 15 keneta no ka paona hookahi o ka Lalamano, aia ko'u hale kuai ma Polelewa, mauka o ka Hale pule haole, e pili ana ma ka aoao ma Ewa o ka Hale kuai uwini hepa o Kakela ma, a mauka hoi o ke alanui Alii. AHUNAKO, (Pake.) 45-tf
Olelo Hoolaha!
O NA MEA A PAU E MANAO ANA E LAWE mai i na Olelo Hoolaha, a me na Mele, e hookomoia ma ka Hoku Pakipika, e hiki no ia oukou ke waiho mai ma ko'u lima, G. W. MILA. ka Luna Hooponopono, a ina aole au ma ka Hale Paipalapala, alaila, e pono no e waiho ma ka lima o J. L. Kapahi, a me ke Kakauolelo o ka Luna Hooponopono. Ia lakou wale no, aole i kekahi mea e ae. G. W. MILA.
18-tf Luna Hooponopono.
R. E. Wakeman,
Kamana Hale a me ke kapilipili Kaa.
ALANUI ALII MAUKA O KA HALE LOLE BIPI o Mr. CORNWELL.
22-tf