Ko Hawaii Pae Aina, Volume IX, Number 46, 13 November 1886 — HE MAU INOA KAPAKAPA. [ARTICLE]

HE MAU INOA KAPAKAPA.

Ua hoomakaukauia he wahi papa hoike o na inoa kapakapa, kinikohu a hanohano o kekahi mau wahi pana o Hawaii nei. E oluolu ka poe heluhelu e kakau leta ia'u me ka hooponopono ana i ko'u mau kuhihewa a hemahema paha. E oluolu no hoi e panai pu mai i mau inoa e ae a hoouna mai ia'u i mau olelo hoike pokole e pili ana i na wahi pana a me kekahi moolelo e pili ana i na hana i hanaia malaila, e like me ka niu moe o Kalapana, ka wai o Waianapanapa, na pohaku nee o Kaupo, ka wahine ami o Haena, ka wahine haalewa i ke kai. E pai ia ana keia mau moolelo no ka pono o ka lehulehu. Eia na inoa mele o na mokupuni ehiku: Hawaii o Keawe, Maui o Kamalalawalu, Molokau a Hina, Lanai o Kaululaau, Oahu o Kakuihewa, Kauai o Mano-Kalanipo, Niihau o Mano-opu-

papai. Pehea na mokupuni e ae? Eia na inoa ano e, Hawaii palu lai, Maui puhi lau ulu, Oahu maka ewaewa, Kauai poo hakahaka. Aole i loaa ia'u na inoa kinikohu o na ale apiipii o na kai ewalu. Aka eia kekahi mau inoa wale no, a pili kekahi i na aina, oia na ale uliuli o ke kai kowa o Alenuihaha, na ale hanuhanupa o Pailolo, ke kai nehe i ka uluhala o Puna, ke kai hawanawana o Kapaihae, ke kai lumalumai o Kewalo, ke kai leo nui o Niukukahi a me Punaluu i ke kai kauhaa a ka malihini. Na olelo poeko no na palena mai ka hikina a ke komohana, oia no, mai ka la pii mai o Kumukahi a ka welo 'na o ka la i Lehua; mai ka la oili i Haehae a halii i ka mole o Lehua; mai ka la oni ae ma Makanoni i ka lae kaulana o Kumukahi a ka la welo i ka ilikai malalo aku o ka mole olu o Lehua i ka wai huna a ka paoo. Eia na iwi aina o Hawaii. Hilo, mai Mawae a ka pali o Kaula, Hamakua, mai laila a Honokea, Kohala mai laila a Keahualono, Kona Akau mai laila a Puuohau, Kona Hema mai laila a Kaheawai, Kau mai laila a Okiokiaho, Puna mai laila a Mawae. Pehea na okana o na mokupuni e ae?

He mau nalu kaulana ma kela a me keia kapakai. Eia kekahi. Ka nalu hai muku o Uo ma Lahaina, o Kalehuawehe ma Waikiki, ka nalu hai o Keanini ma Kapueokahi, ma Hana. Aia mahea na nalu kaulana e ae? Eia na ua kaulana o Oahu nei. Ka ua Kukalahale, o Kawaohio, (no Honolulu) Kuahine, Waahila no Manoa, popokapa no Nuuanu, puanaie, makawiwi no Waikiki, makanikiu no Makiki, poai hale no Kahaluu, ma Koolaupoko. Aia ma Kauai, ka ua loku o Hanalei. Ma Maui ka ua lani paina o Ulupalakua, ka ua apukea a me ka ua lani haahaa o Hana, ua hoeha ili o Waiehu, ua kilioopu o Waihee, ua peepapohaku o Kaupo, ka ulalena o Piiholo, Makawao, ua paupili o Lele, Lahaina, ua nihi aa o Kawaipapa Hana. Ma Hawaii, he nui na inoa hanohano no ko Hilo, oia Eleele Hilo e panopano i ka ua, ka ua Kanilehua, hukiheenehu, halii i kanahele, lililehua o Panaewa. Ua pili laula kekahi mau inoa i Puna, oia ka ua moaniani lehua, ka ua kau laau o Maka. Aia hoi ma Hawaii ka ua apaapaa o Kohala, ke kipuupuu o Waimea, naulu o Kawaihae-uka, pupuhale o Hamakua haao o Waiohinu. Ua kaulana no hoi na makani ma keia mau inoa kapakapa no kela a me keia wahi. Eia kekahi, ka makani mumuku o Kawaihae kai, ka makani Moae aala o Puulena ma Puna, malua kii wai, ka malanai, kehau, ka puulena no Hilo kaili wai o Ihuanu ma Kohala. Ma Maui, ka makani maaa o na ulu o Lele ma Lahaina, makani o kololio Waikapu, kaahaaha lai o Waihee, kaili aloha o Kipahulu, honihoni papalina o Kaupo, hoolua o Kaiaina ma Hana. Ma Oahu nei, eia kekahi, ka makani Kaiaulu o Waianae, holo uha o Kekaha ho'e o Moanalua, kuehu lepo, anu moae o Ewa, ko momona ko Kahauiki ma Kalihi.

He mau mea ano okoa kaulana loa kekahi, oia no ke Kauila holu o Puukapele, ke one kani o Nohili, ka pahapaha o Polihale, ka wailiula o Mana, ka wai ula ili ahi o Waimea, ka limu kaha kanaka (peuu) o Manuakepa ma Hanalei, ke ahi lele o Kamaile hene ka auhau ma Kauai. Aia ma Niihau ka ulu hua i ka hapapa, ke ko eli o Halalii Ma Molokai, Wailau ke alapii a ka opae Ma Oahu, ka la kapakahi ma Waianae, ke ehukai o lalo o Puaena ma Waialua, ka aina ku polua i ka lai, ka i'a hamau leo o Ewa ka aina koi ula i ka lepo, na pali hauliuli o Koolau, ke one o Kahaloa ma Waikiki, kawelu holu o Lanihuli ka poi lehua i hoowali ia e ka ipo laulii o Manoa, Kaauhelemoa o Palolo, ke alahele a Kaahupahau ma Puuloa, ka lipoa aala o Kalehuawehe ma Waikiki, ke awa lai lulu o Kou ma Honolulu nei Ma Maui, ka pili a Kakae, ka malu ao o na pali kapu o Kakae ma Wailuku, na wai aha ka la koeha o Lahaina, ka wai hoihoi la'i o Eleile, ke pani wai o Iao, Kaupo ai loli, Hana a ka i'a iki, a he nui ae na inoa. Aia ma Hilo ke kawa lele maopu o Piikea, ke one wali o Ohele, ka koliuliu o Hilo, ka wai lele o Waianuenue, ka wai hu o ka Pepe, ka wai o ka Pukamani. Ua kaulana o Puna no ka paia ala i ka hala, na puu uwai, ka milo holu o Waiakea, Kukii ua luhe i ka wai. He nui na wai kaulana ma kela a me keia mokuaina. Aka nae ua lawa keia papa hoike no ka wa hookahi. E olu olu ka poe heluhelu e hoopiha pono ma ke kakau leta ana ia. C. M. HYDE Honolulu, Nov. 13,1886.

liia ke w&iho uei k« Halekuai Buko o J II Soper, a i iuaktuikau uo k« kuai aku, ua popa uiele Hawaii oie iia liua uiele 4 iio lakou keia rutiu iuoa, H&w&ii Fouoi, Aloka ot% Bweei Lei Leliua, 3laianai auu ka Makaiii» Luua uiakaaiuaua, Eleilo, Aln La Ha uau o ke Alii, Pili Makiua ilala uialamn, Ka Ipo Lauae a ine Aia Hikt Mai.