Ko Hawaii Pae Aina, Volume XII, Number 48, 30 November 1889 — HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipu ka Ili Ka Olali kau lio o na Hilana KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono. [ARTICLE]
HE MOOLELO NO WOKA RALE KA Emepera o ke kipu ka Ili
Ka Olali kau lio o na Hilana
KA MEA I KAPAIA KA OPIO PUUWAI HAOKILA A O Ka Poka Pahu o na Kualono.
" O na maa k«na ko'n Inhielin _ Wa kahiko haaheo o ke koa Kava!ja otaS&*to.'£3tai» N.n«» MOEŪNA XVII. NA LA OPIO O WOKA BARE. -Oiai aia kona paulele nui maluna o ka ike o kona kahu hanai i ao mai &i, a malaila oia e hooikaika nui ai me he mea la he mau hoa i hanau pu ia mai, a ua lilo pu ka hana uhai holoholona iaia i mea hauoli loa nana, ma ke ano hookelakela me kona kahu hanai. I ka ike ana o ka Haka Woka ua pa kela loa aku kana keiki ma ka uhai holoholona, lawe ae la oia i ua hanai la ana ma kekahi ponaha e hoopuni ia ana e na ululaau, kahi hoi i maa mau i ka maalo ia e na holoholona hibiu, do ka hoikeike ana aku i kana hanai imua o lakou. A malaiia i hoike hou aeai ua Woka la i kona akamai lua ole ma ka hoolilo ana iaia iho i haku a Moi maluna o na holoholona hihiu malalo o ka ikai ka o kona mau lima wikani, i kokua ia hoi e kana Poniaila (pahi o holoholona.) I kekahi manawa me kana kaula ili a i ole me kaixa kakaka, na mea punahele loa hoi i ua haku Woka la. Iloko nae o ia mau mea a pau a ka haku Woka e hoikeike nei, ua lehia koke aku la īa i kana hanai me he mea la he kawa nana i lele a opu, ka haia ole o ka pahuna ihe a ka maluakele, a ma ka puana pokole ana ae he haku alii o Woka Rare maluna o na holoholona hihiu i hiki ke hoolilo i ko lakou ahiu i mea laka loa. Ua ao pu aku nohoi ka Haku "Woka i kana hanai ma ke kau lio kekabi hoi 0 na ike nana i hookaulana loa ae i ka mea nona keia moolelo ma na walii a pau o Wale, "O ka olali kau lio o nn Hilana a hoea loa aku i kona pokii kaikuahine ka mea i kaao mau ia e ko Da Hilana "Ka makani puahiohio o ke kuluaumoe." Oiai o Woka Rare e hoomaamaa ana i ka ike liooholo lio, maluna o ka lio Eleele Thuoder, (Kuikahekili) o kona kahu hanai, aia hoi no na la pokole wale no, ua papahi koke ae la oia 1 kela inoa "Ka olali kau lio o na Hilana." A o na puu me na oawa o kona ho me kulaiwi a hiki loa aku i na pali nihinihi, he kahua hololio ia no ua Haku alii la o na Hilana, ( Woka Eare.) A i kela la me keia la e ike mau ia ana ua opio la me kona kahn hanai maluna o na k laU no me he mau naik la e liele ana i hooili kaua, a o kahi hoi a Woka Rare e hoikeike ai i kona paulehia ma ia hanaimna o kona kahu hanai. A wahi a ka Haku Woka i akena iho ai: O ka'u hanai ka oi ma na ike apau e loaa ole ai i na hanauna alii o Wale ke hahai aku ma koua meheu. Ua haawi makana pu aka o Woka no kana hauai i kekahi lio eleele poni kekahi hoi o na welo lio kaulaua loa o ua Uaku Woka la, ma ke aoo he mahalo uo ua lnīpaiwv \iei i kana hanai alii, a ua pulama ia akn ia e Woka Hare me ka hiaai nui lloko o ia mau la, ua lawe ae ua )Voka lvare nei i kona Ho eleele pon\
e katele a hoomaamaa ma na puu, na oawa, a hoea loa aku i na kualono me na pali nihinihl ona Hilana; a iloko o na la pokole walo no ua lilo ia mau walii a pau i mea ole i ua lio eleele poni la, a o kona mama holo ua like me ka pa ana a kokahi kikiao makani. A o kona eleu a me ka hoolohe ua kū like loa no me kona kahu opio, a aa hiki hoi iaia ke hooko i na mea a pau a kona kahu e kauoha ai me ka hakalia ole, a oia ka ua Woka Ilare nei i kapa iho ai i ka inoa o kona lio o Keaolele, (Flying Cloud) a na ka lahui "Walo a hiki loa aku i Pelekane i panai hou iho ma ka inoa kapakapa o 4, Ka ohu kokolo o ea pali hauliuli o na Hilana o Wale." Mamuli o keia mau ano i loaa i ua Keaolele la, ua lilo ia i mea e haaheo a akena nni oa Woka Rare ma ka ol> lo ana, o kooa lio ka helu ekahi a puni na kaiaulu o na Anemoku, (Ēoelahi, Bekotia, me Irelani 1 keia wa.) A he mea oiaio na olelo a ua Woka Bare la i kaena ai, oiai iloko o ia mau la ua uilani pu ae la kekah! mau opio ma ke ano hookeiakela no lakou iho, aka, he ole nae ka loaa aku o ke kaulana o Woka Ilare, a me kona lio Keaolele, a pela iho la i kaulana loa ai ua lio la o Woka Rare a puui o Pelekane. ■ - . Ua lilo i mea no kekahi mau Keiki alii e ae © inaina aī no keia kaulana o Woka Rare a me kona lio. me ka imi ana i wahi nona e hoohaule ia ai, aka, 0 ka opio i lehia ma ia mau ano e like me Woka Rare, ua lilo iaia ia mau mea me he la aole ona manao no ia mau mea, a oiai hB puuwai wa'pahe kona i ike ole ia mea he lili, nolaila ua lilo na manao nonohua a enemi i mea naiia e noo-noo ole ai, A wahi a ua Woka Rare la, ua in'akauliau mau au i na sekona apau e hoopahua i ko lakou mau kako ino ina ma ka oi o na mea kaua, a i ole, mo In oolea o na lala, aka, a hala ae la he mau la lehulehu, aole loa he ikaika, a oolea i hoea aku imua o kona alo a hi ki wale i kona mau la kanaka makua, oiai ua komo ka hopohopo ilokp o lakou no ke Keikialii Woka Rare, no ka mea ua ike kumakā maoli no i na hana hookalakupua a ua Haku alii la o na Bilana, a i mea wale no e t>onp ai o ka moe aaHo wale iho no ike kai o ko haku, aole hoi o ka hooni o makani auanei. A pela ibo la kaua e ka makamaka heluhelu i nele pu ai i ka ike ana i ka loea o ua Haku alii Ja o na Hilana, ma ka oniu makakila, aka nae, aia no he wa a hoea mai alaila e ike auanēi kaua 1 ua Woka Rare nei e papahi liaaheo ana i ka iuoa "Ka Opio Puuwai Hao ki'a, a o kaPoka Pahu o na Kualono." Kolaila e lioi hou aku kaua ma ka meheu o ua opio la, oiai aohe a kakou mau hooipo hou ana aku i koe ma na ike akamai i loaa iaia no ka mea aia ke o la malana ona ka inoa ka Haku aiii o na haua ike akamai a ka Haku Woka. A oiai aole he mea uana i hoonaueue aku ka ike o ua opio la ma na mea kaua, nolaila, ua kapae ae la oia i ka hanohauo o ia oihana pookela no ka manawa, me ka manaolana no nae aia he la e hoea mai ana, alaila, e kono ia mai no auanei koua mau lima e hooka la i ka oi o kana mau makakila no ka hanohano a me ke kaokoa mau 'o na Hilana o Wale. Ia Woka Rare i kapae ae ai i ka ha nohano o ka oihaoa koa, ua hoolilo ae la oia i koua manawa ma ka hana uhai hololiolona, a ma ia oilinna oia i noho iho ai iloko o ka hauoli i kola la a me keia ia, a be mea ulohua hoi uona k?> haule iaia 1 hookahi la. Ua lilo pu nohoi 1 mea na ka H ikn Woka e hauoli loa ai ke ike aku i kn na keiki e maalo aua imua o na holoholona hihiu me ka V ,o ole. A i la a keia la a e hele ai i ka uhai holoholona e kaao mau aku ana ua Haku Woka !a 1 kana keiki i ka moelolo o "Ke kupueu o na pali nihoniho," a rm ia moa i hoauo e aku i na noonoo o ua aUi opio la, a pela oia i makomnko loa ai e hele i ka uhai holoholona mo ka haule 010 i hookalū la, no ka moa o ko ako nui a mo ka hiwai o kona manao aia no ia maluua o
nanānainā e ike ia aku ai o ua kupueu la o nā pāli nihoniho. Aka, hala ae la nae he mau la aole loa he wahi awe.iwea ike ia aku oua kupneu la, a iloko oia neīo a me ke koho ona manaolana aole i hooki a panaho p 'Woka ißare ika maalo ana ma na kuālōno, e like me kona maa Nolaila ma kekahi la. oiai ua Woka Rare nei me kolia kahu hanai (Woka) © hele anā ma ka lānā han* ohāi holoholona, uā'hoea āku la laua malnna o kekahi kuaiono, a ihālaila laua i hpomaha iho ai i na maopaopa o ko ll'ua mau lio, ame ka hooluolu pu ana ia laua iho He ano ili hualala ka nanaina oua wahi kualono la a lauā i hoomaha iho la, aka, he kieikiena kona i hiki ke makaikai i nā wahi a pau o na Hilana, ā hoea loa aku i Ca huina aouli e kau iho ana malunā o na piko mauna o Wāle. Oiai lāua e hoomaha ana, a e nanea ana i ke kololio malie mai a ke aheahe makani mai na mauna apiipii mai me na kukāi oleloana i maa matt m& waena o ka makua me ke keiki; ua hi» ki loa aku la kā laua mau hoohali olelo ana no ua kupueu nei o na pali nihonibo, ka meei hoi aua Woka Rare nei e kaunui la. Ao ko laua mau alo aiā ke haliu pono la ina mauua, e mnkaikai anā hoi 1 ka Kanwalaoā mai a na pali nihoniho me he mau maka pahiolo la ka wanawana, aia hoi. ua hoopuiwa a j hooliikilole ia o Woka Rare iaia i ike aku ai i kekahi walii kiko keokeo.uuku loa e maalo ae ana iluoa lilo p kā huini o kekahi pali, a hooho ae ja oia me ka ninau pu ana aku i kona kahu hanai, Ea! Heaha la kela wahi kiko keokeo e maaloalo mai la iluna lilo o keia pnli ? No keia leo hooho o lYoka Rare, me kona ninau pu ana āku i kona kahu hanai no kana m@»£f ike ai, Ua aoi ae la na nanaina o ua Haku Woka la, a heolei āku la i ka lenā o koiia mau maka ma kahi a kana keiki i ike aku ai i ke kiko keokeo. No kekahi mau sekona, ike pono loa aku la laua iua kiko keokeo la e paa aiai mai ana iluna o ka huini o ua pali ia, me he wahi punohu ao la ke ano a e pt.nee malie ae ana hoi e like me ka ohu il<&o 6 na malumalu laau. Ia wa i pane mai ai ka Haku Woka i kana hanai, O kela kiko keokeo au i ike aku la iluna lilo o ka pali aole no ia he mea okoa e ke alii, aka, oua kupueu la no ia o ua mau pali nihoniho nei, ka lio keokeo hoopahaohao hoi nona ka moolelo a'u i kaao mau aku ai ia oe inala i hala a hoea mai i ka manawa he mau minute pokole i hnla iho nei, a oiai akahi no hoi ko kauā ike ana iaia no kekahi mau la loihi loa i hala ae nei, a o ka hooko ia ana hoi o kou mau iini e ike kumaka i ua kapueu la o na pa i nihoniho; aka, o ka hoao ana e hopu pio iaia he mea paakiki ia no kaua ke olelo ae e noho haku alii ana kaua maluna ona. MOKUNA XVII. KE KUPUEU 0 NA TALI NIHONIHO. 0 keia lio keokpo i hoomau mai ai 0 Woka ike kamailio ana, he lio oia 1 pula kaumaka ioa ia e ke Keikialii Hiki a ka Moi Beneti o lrelani, ame kekahi mau alii © ae me kn manaolaua e loaa ana īa lakou, aka e like me ka l u i kaao mua aku ai ia oe he lio Keokeo pahaohao oia, pela no i loaa ' aku ai i ua inau olohe la na haawina o ka nele a uie ka luhihewa. No keia iu.au 01010 a ka Kaku Woka, kulou iho ia o Woka Kaie ilalo o ka honua ke kahak&ha ana o koua niau lima i ka lepo a o noouoo ana hoi oia i kahi e hiki ai iaia ke Uopu pio i ua lio Keokeo la, ai ka hala ana ae q kekahi mau minute o kona kulou ana ilalo, ea ae la kona poo iiuna* aia wa oia i ike lihi aku ai iua kiko keokep \a no ka manawa hopo ika ualo an|a aku ma kekahi aoao o ka pāli. 1 ke kiko keoktx> i nald aka ai kekahi oka pali, huli ae !a uk Woka a pane aku la i Wiā ' kahn hanai, pehea, he mauaolaoaiio imei kou e lihi launa aku ana kfna emhope o kela lio Kwkeo, ina e ukali akn an* i keia ' i pm, 1'