Ko Hawaii Pae Aina, Volume XIII, Number 43, 25 October 1890 — HE MANAO AKEA [ARTICLE]

HE MANAO AKEA

(Hoomaa i%.) E maoalo aoa ka awaawao l<a baoa hookah'ali anpaui, 1 ka wh e hoohana ia ai ia do ka !o»a aos raai o k'ekahi maa hopena maikai, a ma ka wa hoi e hoomaopppoia ai, oia no ka haoa e hookoia ai he hopeoa pooo iō maoli. Nolaila o na hooikaika ra«a hfia a na 1 poe aloha sina i oi aku, he m«u hoike 1 maopopo lakoa aole !oa e hiki fee loaa | ka hoomaemae aopooi m«oli «na ma o ! ka paha balota !a, oiii e hiki aoa no ! i ka Moi a me ke aapnni be ami-a-I pasa I ke!a maa hooikaika Bua ma na kaa koho ba!ot» a pan, a ina hoi u« kue a makemake ole ka Moi i k« Aha Kahina, e like 1a me ko ka M H 1882» alaila, o kooa pahiuhin aku U ia ma ke koho balot* ana i Unekila ta oa moho ahaolelo ana i aiakem <ke ai e kne i ka Aha Kohina, a fee akOHkoa ka ahaolelo, o ka wa ia e hookikinaia a! ka Aha Kahioa e haalele roai i ko lakou msa noho, Oia man hana a pao, «a k« ru«o?i no i ka pakaha ana i ka p-i.o o k* noho a«a hooponopono aopaoi ka i kekamo I kanaw&i, a ma Eoelani he k>hu wea I no ia e ola koke mai ai ka hcv>khhali aapaui. NoUita ke olelo aa ua I ka i ke «poooiai ka bo* k*huti aupaoi | o iBB7, a ua hookoia h"i na h p^ nH | i iaakeaSKke k āi> v !h k* I pok#pv>ke aua i k» oi»ua t»v, v wa!e w j u) e ka MjU «iia ke e hik\ lum ole I &i iaia aia ia hope m*it a ū»s mia aku hoi < -0101.0 > kulean t»1 1 pouo o k»u»ka, "Ua k •!* }v>ok ' stt|Hun NfH malwa o ko knua k«|otio i a o ka pol mao!i i ka i ka he« a, oia no ka po»e imi nei o hook*tni!i ike f knmnknnlwai o TS$7 ata ca hnna ka~ I nawai ole^ | U» ia ua hoaU ia aiai hookahuli aupuui e kek&jhi poo taSfkalri

e kae.ana i ki makemake o ka hapanui loa oka lahui.-Aole he oiaio o keiū. 'He oiaio, be poe kakaikahi loa wa!e io no na poe i lawelawe i nahana la, eīa !nae o ka no ka lahni me ka makankau ame ka makemake maoli e loli ne ko aupuni luai kona kulana Kpawule a ke kulaua ūinemae. Ua pahola liolookoa ka hoow .liawaha mai kela pes a keia ipea o ke aina no na kulana aupuni laipuwale 1«. Da īkē na mea a holo

paokiki f»kalahai, ma kona āno he aupuni ma ke alahule e lun poo aua iLlo, a ua aneane mai e hekaa ika Hoj.»ena poino, aia wale no ka hala ae o ia poiuo mamuli o ka hana ia aea o kahi hana e kaohi ai i keia kulana ikupopou oka Uhui e iho ana ilalo. I ka wa i kukaīa ia ai ke kainiiUMnawhi, ua huli aka la na mea a paa me ka piha pihoihol e ake ena e ike iho i na olelo oua kumukaoawai la a 1 ka ike ana o ua kanaka ua hoomau īa uo ke kalana aupuni alii, a ua hoom»u ia aku no ka noho ana o keki' alii Hawaii a me kona ohaua ma ke joo ka lahuī, ua maha ae la ka pir ihoi a u i inai.uelae mai la ka manar< A ua aponoia ke kumokanawai e u<, ianaka, oiai o na poe koho balota a pau ia wt>, mauioli 0 ko lekou meu maoli ae me ka heokikina oie ia, ua hoohiki iho la e maloma iaīa. Aole penei ko ka 1804 i ka wa a ka Moi i kipaku eku ai 1 ka ahaeliile, hoopau aku la i ke kumu kanawai o 1852-, a kakala ae la hoi i kekahi kumukauawai mai iaia ponoi ae, ka mea hoi ana i kuahaua mai bi o ia ke kanawai o ka aina, me ke «poiao o!e īa boi e ka lahui. &■.

Ūa koiia hoi ua hooneleia na kanaka Hawaii ) na pooo ma oke knwinkanaWailaolBB7. He koi ano Dui meoli keia, a ioā he oīmo ia koi, alnila, he komu kue koikoi ia i keia kgtnukanawai. £ia nt>e, ua manunuuu wale na mea i e Baki maloko o kana maa iiupepa a pela no hoi me Hlele, a ua pinai mau laua i ka hauwalaau ana, aua hoahewa hoi 1 ke kumukanawai t» me na poe na lakou i hana iua kumukanawai !s, aka aola loa lhua ī hoikeike mai i kahi i hooneleia oke kanaka Hawaii i kau wahī pono hookahl. Aole loa lana i hoike iki mai i keia mao mea, o ke kumu oia no ka oiaio ole o ia olelo ana, a nolaīla aole hiki ke hoike mai. !Ke kono aku nei an i na poe heluhelu hoonoo ewaewa ole e hoomaopopo i !n& hana a Xka enemi o ko kakon kulana aupuni maikfti eku nei i keia wa, A bia keia, ma kahi o ko laua kalai 'olelo olaolu ana me ka ewaewa ole, ke kuiana kalai ok-lo hoi i aeia e kola a me ' teia kumo i u!a m»i noloko m%i oke ! kabua kupono io mao!i, ua noke wale :no laaa ma na manao pelape!?, inoino I la me ka hoopunipuni.

I O ke alaheleo na nupepa a Baki, ka Eleie a,me oā poe kakaa he uai no ka pupepa Ballfctin iloko. o ui\ maknhiki ekola i hala »e nei, o ka oi loa aka |Uae iloko o hoe kahi makahiki a oi aka ipaha i hala aeuei, oia uo ka hooala manao lili a h"bokaee pili iahui. lawe mai ka aoao maemee o ke |kuoiuhana uinikai ih mau auo k&lai |olelo maemae ole. oi«L e lilki aua ao pia ke ku ui«luua o koua ikalka maoll jtbo i hokae oleia e ka maeaiae ole; pka o ke kamulmua maikai ele e onau aiau ia aku aua ia iiuae, masi3 uli o na pleio wahahee a hoopuaipuui e kaahihi wale aua uialuua o kela a me keia k«uak«. laa kakou e ohi aaa a tiola luailokoaka o na nupepi a'u i v>ike ae nei» i uh olelo Uoiuo, e pih jiua i ua mikauele a me kekahi poe e ae, hoaha ka uiea i koe ? Aolio ! 110 uele maoli no ī A e ku aua kn hoowaiiawaha i ka mea helalielu h»iki loa o ka uootivH> o »a suīu uapep&'U no na ua lakuu i i kela uit.u maiao lapuw&k. Ko ua olelo a pau & «Uu e piii aua i ua mik«uete,; Ueaha &a lakou uiHu uiea i hoike uui ai ? \ohe hiwa \ A ke aa u<ii au e hoi&.e .a uiai k&u wahi haua h<x>kahi 1 hau&ia i kaii mikaueīo a koiki palia a ka mitauele, he haua hoi i« e lioopomo a e ipuka aus i kekahi kanakn H»vraii, e ;ike me ka uien i oleiola, O k* Buki, .V\tepoka a me u* poe a paa i iike aua i Loio ai ? hsn* ois uo ka hoouUi ma i ks iu*vaa a mo L t/\ n ua hauai* psk, o ka asii-io aaa, <* «a kanaka H-vw*U, lu» jve }miK? a e maoioio aua lu-; \ IoU

a me keia olelo boopQuipaoi a lakou e makemake ai e hoopnka niai a e hoo'aha mm ui pah» ma na . nupepa, be maamea oiaio. Ano.o ka'o wele no e nonoi aku uei i ko ookou 010010, oii no keia, e waiho pooo aku imoa o oukou lua mea oiaio maoli a na ouktm no ia e eeonoo akahele iho uo ka oiaio. 0 ke kuaauk'iuawai o 1887, u« like ole loa ia me ke komukanawai eaua, mamuli o ka lawe ia ena mai e keia kucuaku,uttWttL o kek&hi maoa mai ka Moi mtii a haawi ia ae ia ī na kaeaka ma. ka huoiilo aoa lui i_ na kuhina i poe kauwa hana na ka lahui ma kahi o ko lakou lilo bna i poe haku malana o ka lahui. Ua hoopau aku ne hoi keia kumnkanßwai i kekahi kumu hooponalo inoino i ka Ahaolelo, mamuli o ke akoakea ia ana o ds wahaolelo o ka lahuī ma ke kuai ana īa lhkou iho no oa oi hana e.upuni Ua ike kakou a pau, iloko ona makahiki i hala aku nei, hemoolelo ekaeka i laulnba loa mai o a oo ka aiaa, ue. kumakaia aku la na hoa ahaolelo 1 na pooo o na knnaka i waihoia ma ko. lakou mau lima, no ka uku kipe no ka oihana bupuni. Ua. koLoia hui na lnna aopuni i mau ho!i no ka ahaoleio a maloko oia Hule e iawelawa ia ai na pono o na kuuaka me ke ka \ ka Uoo\7ahbWbha,

O keia hooluli waiwai oai i loaa ma keia kumukanawai, a oia bookabi wale no ua ulo ia i taea e maikai ai keia kumuk%n«wai, eīa uae 1 keia wa ke hoao e wnwahi a e kulai i keia kaupale oca pouo o oa knuaka. Oka hookohuia aoa q kekihi uinhele o ka Ahaolelo i anehue knua uiunn Uolookoa a paa noeloko o ka lia a o h Moi, ua laweia ia mai iaia oaai a haawiia mai i na kanak». He eodc keiā i loaa ole i oa kanaka mamua, ano in mea u» lilo ka Ahaolelo i k»uwa na ka lahui, a oia maoli oo ka mes pololai-ma k»bi o kona hlo aoa-e like me ko ka wa mamua-be k<»uwa oia na na liaku elua. Jtka ua oleloia toai ena poe he nui, o ua kaupale i kauia īho maluna ona poe koho b4lc.ts no na Alil, a paha. U8 p*»nikn ia ka, ka īeo o na makaainana kuleea ulakolako oIe f tna ke koho aua i ua mau »hi la. He wahi mea oiaio no keia, t>ka ma ke ano pili akea maeli o ka oiaio oia olelo ana, aole !oa he oiaio. Da hooiaio ia mai ena ike kumbka ana a na lahui a pau i hooponopono inalalo o ke tumukanawai, na 01 akn ka palekana o ' kt* kaakanawai anā ma kahi \ lohe is <ai na ieo o kela a me keia mahele o na kulana like ol» elua oka lahni. ma. ka nohona leko a waiwai hoi. Nolaila, i ike aikakou ma ia mau aupuni i ku ai he elua o lakoa mao hale ahaolelo, mel»ko o kela ame keia oia inau hale na poe i piii i kekahl mahele makaalnana ī okoa loa na kulena nohoaua a o na nooooo aua hoi t mai ko kekahi *nahele makaamaua mai. Aole i pau.