Ko Hawaii Ponoi, Volume I, Number 2, 25 June 1873 — KE KAAO -No-KAKAIO O WALEKAU -KEAHAIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI [ARTICLE]
KE KAAO -NoKAKAIO O WALEKAU -KEAHAIKANANA HOI I KE AU O KE KAUA O POLANI
{Ha/Hihope o ka Molnna111.) I.nana mai ka hana 0 na enenii, e owela aku ana ke kula i -iia koā o Kakaio. me ke ki una.i.na pu ia lakou, a hala kekahi manawa ma kein hoouka kaua ana me ka malee no o !ia aono olua, aiaila, kualiilii mai la ke kupinai ana 0 l.a aina i k:i liuhilu o na pu kuniaiii a me na' pu kau pooiiiwi, a hiki i ke oki loa nna 0 ke kupinai, Imi hele aku la o Ka-l.-nio 1 ke kupurrtkarje iwaena o kū poe ma- ; ke,'u loaa aku la o Sobiati e hapaiia ana e 1 Kosekiuko, 0 kona lele koke aku la p.o ia e 1 hapai i kona kupunakane, me ka ninau ana, " Ke oia la no anei ?■" A hanu ne la ke ku; : punakane, me ke kahe ana o ke koko ma 0 1 a maanei 0 na eha i foaa iaia ma ke kaua ana. . Wahi ia iho la na eha, a paa ke kahe nna i o ke koko, nl>u|a, ua hoihoi ia ma kahi e loaa «1 ki oluoiu, i ka hiki anu mulaila, loaa : iki ae ia ka iknika iaia e hiki ai ke kamailio, iiuLWaiiftiWUitt ao 4a ■ Kr■""hirs\P"V :aku nei au i ko'u mahnio nui loa ia oe e ku mea kiekie, ka mea nana e malama nei ke 1 ola 0 ka puali holookoa." Mahope o keia, ■ haawi aku la o Kakaio 1 kona hoohaahaa loa ihe ke ano hoolohe a pau i Uona kopunakane aioha, r Ma ka hora 7 o ke kakahiaka 0 KekahUa ne, ua hopnii» k» noonoo hou nna i knhi e ; hele hou sku ai ka puali, 0 ua hooholoia, e ; liele jna Zin!ime; oini, ua lohe ia mni ka i luno, ua hiki hou he punli inniaio o <«en, Hiriniki, e in.mno nna e kaun m<; nn ) koa 0 Sobiati, me ke kenke» ion nna i iia po* ] nniikui » Polani nw ia wnlīi, < 1 ka lohe ana 0 Gen. Biriuiki, e hele aku nrm na koa 0 Sobiati, e kaua me lākou, ua : kukala ae oia, e hoomakā'ukau koke i eha 'tausnni kna tne na lako kaua. Ma ka hora 8 ponoi, ua hoomaka koke ka ! hoouka kaua a ka puali Kusini me ko ikaika i loa, i oi aku mamoa o na kaua ana mamua : i na kon o Polani, Hoolale ae la o Kosetiu- ; ko i ka mahele mua loa 0 kona puali, e hooI uka kaua me ka ikāika loa i na enemi; a ike i o Kakaio i keia hooponopono ana, aia no oia : imua 0 kona mau koa, 0 kona wiii ae la no 1 ia ma kahi i hoomoana aī ka puah pu-kuni-uh), ia hiki anu malaila, aia hoi maiaila ke- : kahi kihi o na enemi, 0 kona kena koke aku I la no ia i kona mau koa e kaun aku. lioko i 0 keia hana ana pela, ua luku nui ia ku ao'aoeneuii. : Ua like a like nk pomaikai i loaa 1 na puali a pau ekolu, i ko Kakaio, Kosetiuko a ; me ko Poniutowiki; nuhee na poe koa Kusii ni i koe mai ka luffu nui ana. a hoohui mai : la 0 Mnsovia i kona puali me keia koena a j ka make, n lilo hou i punli nui, a hoomaka | hou mai ia ka hoouka kaua ana me na koi 10 Sobiati, aole i liuliu, o ke oki no ia, a i ; aku id 0 Kaknio ia Masovia, e aho e pau ke- ; ia pepehi kanaka ann. Kue loa o Masovia, ; me ka i ana e kaua no ; aka, ua kai koke ; aku o Kakaio i kona mau koa imua 0 na koa ; 0 Rusirii, a hai aku la oia i kekahi olelo, p«i nei: He oiaio, 0 ka mea o oukou e aa ana e hapai i kona pahikaua, e oki mai i ka mea e hai aku nei, i na oleio hoalohaloha, e hooki ann i keia hana iokoino, e ki poka koke in ! oin ! Ja wa ua kukuli like mai na pio i ko lakou mau kuli īniua 0 ka mea lanakila, me ka haawi ana i kn inkou inau i ko.o na limā 0 ka poe nana lakou e hoopakele aku. Iloko 0 keia haawi pio »na mai 0 ka nui 0 na koa II ,s ni, ua ku koke ma*i kekahi koa <Rusini, me ke ano okalakala, i ka hookoko- ' ke ana aku 0 Kaknio, o ka uhau mai ia 00 in 0 ua kea nei i ke poo o Kakaio me kana pahi, ia wa koke no hoi, un haua koke ia mai ; no hoi e kekahi koa o Kakaio, a hnule iho la j ilalo, a haliu koke ae In, a hoahewa koke |asiMa i ka hikiwawe ioa o ka hoopai ana i j ka liewa, a ieie koke iho la 0 Kakaioa hapai i ae la i ke klno o ke kaa Kusini iluna, a i aku | la, " no!e o'u manao e hoopai nku i ka ino, j ia ee no ka ino au i hnna mni ai, o ko loaa i noa hoi i kmi kon ; eba «i oe ; ika; f;e i akn
nei au ia oe, ua kala loa uku au i kou hewa, ) a eia ko pahikaiia." ; Ua liuliii lo», kunou lioomaikai mai lu ua \ koa Kosini nei, me kti kau ana i kona mou linia ina ka u«r 1)1113 puimaele i ke koko, I IVo ka nui loa o ko Kaleiio eloha i ke pio, ! oole hiki iaia ke haalele* ua kai pu aku e ia i 1 keia pio poino imua o Pouialowiki, me ke | ! kena ana i kekdhi man koa ona <;liia e lawe i | i keia pio popilikia i kahl o ke kauka e Inpa*au !a ai a molie o olu, alaila- pomaikai. Ua : ' h .ve inwikai ia keia pio, n hoonoho pu ia. me : ke kupunakane o Kakaio, a nialaila i lapaau : ! ia. iii. i Ma keia wa, ua hanlele inoi o Poniato\viki. 1 - e hoomakaukau ia ka. poali no ka hele hou-i aku ; aka, aole manao iiui lo;r o Kakiiio i ; keia hoolale, Ua munno nui oiā e ike i kf o!a ; a ine ka ole o Sobiati a njre kahi leoa pio, nn- : laila, ua he-le no o K.al;ajio e ike ia Sobmti ma laua me kahi piq. I ka hiki ann aku o i Kukaio, aia hoi, ua «aiLai liia o Sobiati a me ke pio, alaila, u« pihii loa oia i k.a hau°i«. ' : >j I mai la o Sobiati ia Ktīk«io, aole keia kaj naka no ka poe fiusini maoli, aka, he knnaHwi j Bcretane keia. no ke ku|ana kiekie, i kona hele niakaikai nna, ua hjlti oin iloko o knhi ! o Gen. Uiriniki, oa hookipa oloolu m a Inki ! i ka wa i hoomakaukau ia ai ka puali : liuaini no ke kaua, ua koino pu keia knnaka | iloko o keia hana, mamuli o kona nianao aa j i ke kaua, a o kona inoa o M r. SomoBeta. Hoomaikai ak» la o Kakaio i (iona kupunakane i ka lohe ana i keia mau wehewehe ana. A li!o iho la keia pio i houloha oiaio ' loa no Kakaio. , WOKU.NA JV. NA KAPA WAI 0 VISKTI : i.A. ~ Ma kela a me keia kakahiaka, ua hiki nmu j mai na lono oluolu o S4ibiati ma laua me j Sotno3eta (koa pio) a me ke ano aloha oiaio ; o Somn*eta ia Kakaio. ! Ma ka hope o ka malamn, ua loaa mai he j palapala Kauoha mai ka Hale Alii mai, e j heike nna i kahi ia aPoi*<paina j hoomanao no ka lannkila ooa o na koa o Poi ieni ma Zielime ine ka noonoo ana i nn hana j o mun aliu, Eia rna keiii wahi ope hookuhi i loun ai ka Paiapala māi ku Moi iiihi, he nmu kahiko e liniiln ni i ka pua n Setanilau, ka mea hoi e hoike ann i ka rna- ! lialo no na hana a ke kof lua ole oia hoi o | Knkuio, a be palopala noihoi e kauoha ana, j e hoi ka Naita opio i kahf o ke kupunakane ; a me Somaseta a e hai elku i ka hoomaikai i ana mai o ka Moi no ka hooikaika ana i po- ! no no ka aina. j lloko o keia wa, ua hocjlele ia na pnni paa i o ka hauoli o Kakaio, no kona manao e haj lawai koke oia me kona mpkuahine, me kona j komo ana iloko o ka ru|ni o Somaseta oia | hoi kahi makamaka Beritania o ia nei, a hoi ike aku la oia i ka nu mai ka noho kalaunu | 'mai. I ka lohe ana o keia makamaka, ua | hoohui pu ia laua a i elua me ka lokahi pu o ; na puuwai hauoli, no ka |tioi ana i Vilanau. ' Mamua o-ka hiki ana o Sobiati i kahi hooi mōaua, manao iho la o Somassta, he mea I pono loa, ke e aku oia i kona mni kamaka oia hoi o Lofetona,he kumu ia nana J aia ma Peteroboro kahi i poho ai, me kn h»ī | aku i ka pilikia i loaa iaia ma ke kaua o I Polini, a me kona hele ajia i Valekau, me j kona inakamaka hou, a m<ilaila paha e noho j ai a hala kahi mau anaHulu, me ke kakau j hou ana i leta no Enelnni ma o Lofetona la, j ke hiki aku dia ma ke Kapitala o Polani. A ma ka la i hoi ai o'Sj>biati ma,.ua wehe { mai ka nani o na lani, i ka malaeiae nui, a j pola iho la lakou i hoi ai a hiki i Vilanau, ■ me ka poino ole. | O na mea a pau o ka Hale Alii o Vilanau~ I he mau mea nani wh|o noi ia i ko Somaseta j manao, a na keia mea i hoolele ae i kona j hoomanao anfi i na mea o kona home. Nana j aku la oia i na ukali o Sobiati, a me ka ha- | nohano nui i olelo ia no n4 pua a ka Moi ; a ī oiai oia e noonoo ana i neia mau mea, a i j ke ano o na naakamaka o Lii Sobiatī, he ! poe imi ma na mea e pale aku ai i na ene> ; .roi, i hoomau ia ai»ko lakou noho lanakila i ana, a he poe hookipa No neia'mea, ; ua olelo iho oi» iloko, ua l|ke ka hana a keia ■ poe me ka hana a na makua ponoi. Me ka j i ana i loaa keia hookipa oluolu ana ia'u no j ka lokomaikai o Kakaio a me kona inakua- | hine, a lilo laua i mea pi<j ole iloko o kona ; papa hoomanao. Iloko o t<eia wa, na kakau ; oia i leta na kana kum'u, oia hoi o Lofetona, | a hookahi hoi na kona makuahine, ma ia le- { ta, e hoike ana i ke komo 'na iloko o ke kaua j o Polani, ame kona pioana, a me kona malaj tna maikai ia ana e KaUaio, a me ka hiki j ana i Walekau. A hala mnu ia, ua j ioaa niai ia SomnsetB he p|alapala mai a Lo- ; fetona mai,/e i mai ana, penei : >« loia ' mai ia'u h«/ let.* mai kou niiakuakano mai, e
. kouoha mui ana ia kaua, e hapiele koke ia | Kusini, a e hoi koke aku kaua i Pelekane." i lke iho la o Somasetn, ua hopohopo o Le- i fetona i'kona makuakaoe, nolaila, ua' kakau ! -hou'oia vieta,ia Lofetona, e hoike loa aku | ana i kona hoopomaikai ia me Polani ; i j mea e oluolu m i;a manao o kaoa kumu. me ; ka prfpi ana, mai hoopua wale aku ia hai, a me ko lai>& \yahi e haluwai ai, hoi o Daneiika mahope iho o nn la ofeiku, (mai ka la aku o jca palapala ana.j 1 ka hiki aoa mai o ka manaw» o ka aina ahiahi, ua akoakoa ae la 'oa hoa iai qia ka papa aina. la wa o Somase)a, i hoike aku at I i ka makemake o kpna makuakane e hoi ko- ; ke aku i Pelekane, l ka iohe ona o na hoa ni i keia mea, ua hoike e mai ko lakou aloha 'iam nei, ma ko lakou mau helehelena ; a no ; keia mea, Ua kaohi no ke Lii Wahiiie ia Soi maseta, aole nae i hōofioloia, a ua i mai ke I Lu Wahine * "l hoi oe a hiki e aloha aku i ko makuahine, me ka i aku, he 'makuahme hou ; ko'u aiu nia Polani, e ake anu e ike hou ia ' oku au kana keiki hanai i ona la. v i Pane ako la o Somaseta : " Ae, aole loa : nu e huōpoina ia ohia e na makuahioe, n e ■ hui nnn au in olua iloko o ko'u ribau iio ka wa pau ole.'' i Oiai ke Lii Sobinti, e hoomanno ona ia : Soina3eta E , aia hoi koniohia mai la ka inanao i kulipolipo ilokoo ke Lii, no ka hooponopon'o ; aria i ka maluhia, no ka mea, o ka inaiama ' ana i ka inaluhia, he mea kanniaha no in, oi- ; ai, iloko o ken-a mnnao waie rnn, aole e lm- \ liu keia lana 'ma'lie ana o ko aupnni, alaila, e j hiki-hou niai no he pilikia heu maluna o ka j āina h'olookoa, inni rid lahui e kokoke inm ana, e hia a man ana o |okp o ke Lii, ma ka ; p iinnmau i k« x ku mau ana o keaupuni. Noka hooneile kauu hon, ua pane ae ke Lii Wahine, he pono e hoouna aku au ī na {••poaH a pau iloko o ka puuwai o ke aupuni. j Oiai ma keia hoomakaukau» ana, ua vmi niai } hoi ke Lii o Perusia e kaus, me ke kue »na | i.ke kuikahi, a hele kue mai mi; ka maoao e ; kaili waīu i ka'hae o ke Lii Wahine, a lilo ia j i hoailona no kona hele ano mai ka lanakila j a i ka luoakila ; a pela no hoi ka Emqiera o | ua like pu ko iaua mnnao paka- ; ha wiue m Polani. : Hiki koke mai ia ka lono i ke Lii Sobiat), | e i ana.aole mea hiki ke i ku weli* | weli i hnolei ia mai ma iiekahi aoao o Polani [ e na enemi, ma ke puhi ana i na hale i ke i ahi it owela ka oina i ka hao o ka ula enaena I o ke ahi. I No keia niea, ua kahea ia ka Ahaolelo e kuka no na pomaikai o ko lakou aina ; oiai e hoopan ia una keia men, ud komohia euai j la iioko o ke Alii ke aloha i kona poe kana- | ka, no ka ike ana aku, ua manao nui na ka- ; naka i na pomaikai o ka noho kaokoa ana ; | nolaila, ua-noi aku ke Lii Setanelau ia Sobi« j ati, e hooiknika mtiu aku a hiki i ka hopena j o ko lakou aina, No oeiu mea, ua pane aku o Sobiati pej nei: '' Aole anei o na mea au e olelo nei,oia j no ka'ti mea e«hana nei,me ka hoomanawai nui ?" Aia wale no ke oīa o ke aupuni i na i kannka ma ko lakou hooikaika ana iwaepa o j kela mau aupuni nui elua e kue mai nei. i No ka nui loa o ke o Setanelau, ■ hooholo iho la oia e imi i moa e pau ai ka pij iikia, me kooa ekemu ole aku ia Sobiati, a | hoopau ae la oia i ka nani o kona Kumuka- ; nawai o'lia h. h. 1791, a kau moa aku la oia ; nia kekahi palapala i noi ia mai ia PoniatoI wiki e ke Kuhina Nui o Kusinie haawiaku : i ka puali koa malalo o Gen, Biriniki. No keia keu inoa ana, ua hualele koke o Sobiati i kona noho a me kekahi poe o ka ' hale Ahaolelo, a puka aku la iwahoi A kui ; aku la ka lono ma na wahi a pau o Walekau, ; no keia mea, ua ala mai be eha tau»ani kai naka, ine ka ninnuoe kokua i ke aupuni Ce i hiki mai na pilikia maluna o Poloni, ma ka j hui ana, ma Vilanau. O na Alii Opio i hooi hiki e hooikmka no lakou e malama ia Po!a- -| ni; o Sapieha, Kosekiuko, Sobiati a me Doi niohorowiki ke Alii naauao. Na keia poe i ; haawi ia Kakaio i ka oihana a lakou i hoo- ; hiki ai ; oiai, e noho ana no o Kakaio me ka noonoo noi no keia men, nolaila, ua noi aku j oia i na Inni e kokua mai inia ma ke pale ana : i na enemi, a pela oia i hoohiki e hooka t j kana noi. I A oiai keii wa hauwawa nui o ke aupuni j holookoa, hiki mni !« ke aloha o Somasela i i kona poemakamakao Polani mai Danetika inai, i kona huli hoi ana i Pelekane me ka- ! na kumu o Lofctona. I lfo laua hoi a; a a hiki i Pelekane, ninau ; maila na makua o Somaseta, heaha na mea hoti%ii i iko ni roa kau huakai hole, I aku la ke &iki. elua ano nui o na mea i loaa ia'u, ma kn'u helo ana a liiki i Kusini, ua hookipa oluolu ia iīu i' ko !h'"i poe kainaaina, a iloko
o ia nolio ana, ua hapai na kamaaina, he hoomakaukau kaua ia Polani, a komopu aku !a au iloko o ia kaua,a i lea hele ana a hiki i Polani, a hoomaka ke kaua, i liuliu, o ko makou pau no ia i ka hee, a lito pio au iloko 0 na limao ko Ahikanana o Walekau a mai kona liina mai nei au i hookuuia mai nei. (Jo(e i p<m.)