Kuokoa Home Rula, Volume VI, Number 37, 11 September 1908 — Halawai Makaainana Nui a ka Aoao Kuokoa Home Rula. Owela na Haiolelo---Lohe Pono na Pepeiao Kuli---Kakooia ke Kahua-hana e Ola ai ka Lahui. [ARTICLE]

Halawai Makaainana Nui a ka Aoao Kuokoa Home Rula.

Owela na Haiolelo---Lohe Pono na Pepeiao Kuli---Kakooia ke Kahua-hana e Ola ai ka Lahui.

I kul!kf; ai me ka hoopanee ana mai ke ahiahi Poaono Sept. 5, a ka po Poakahi nei i malamaia ai ka Halawai a ka Aoao Kuokoa Home Rula no ke apono i ka Moho Elele i Wasinetona i waeia ai e ka Aha : r -°h° ai ' ma ka Poakahi, Aug 31. Makapo Poaono aku, ka P o hoi i kaheaia ai ka halawai, ua hoea ae ka Bana Hawaii no ka hoohanohano ana i ua halawai la ma Aala a - ca - hoea ae ma ke kahua haioleloka Moho Elele Kahil..lakwii, Lunamakaainana S. K. Mahoe o ka ehu kai o Puai.-na, ka liaku D. Kalauokalani ame J. Mokuohai PoepoL'. A pau na paahana maiau ana aka Bana Puhi Ohe, ua ku mai la ka Haku D. Kalauokalani a hoakaka niai la iniua o ke anaina no ke ano nui o ka hana*i kaheaia ai lea hala'.vai oia ahiahi. Ao ka panina hope loa o kana mau hoakaka ana, ua kahea oia ia J. Mokuohai Poepoe nq ka heluhelu .ana i ke Kahua-hana aka Aoao Kuokoa Home Jlula i hooholoia ai eka Aha Elele. Ai ka pau ana o kana neluhelu ana, ua hoakaka pokole mai oia i "kekahi mau mea e. pili ana i ke Kahua-hana, e nee ana maluna o ka molo Ka Pono Kaulike oka Lehulehu" me ka nana ole i ke ano luhui ame ka ili. Alaila, ka manao hakuepa wale a kekahi poe e hoolaulaha nei no ka lili pili lahui o na' kanaka Hawaii i na haole —ka makemake o ka Aoao Kuokoa Home Rula e lilo o Hawaii nei i Aupuni Mokuaina, elike me ka lono hauoli i hoea m'ai ai mai a Peresidena Rusavēla m'n ma o "Kuiima" James R. Garfield 'la nu ko Hawaii nei hooliloia ana i Aupuni Mokuaina—ka pono ole o ko Hawan nei hooponoponoia anae. kekahi Komisinā mai Was.inetona mai elike me ka mea e upuia 'nei e kekahi poe puo 1010 kaonao" o loko nei o k&.aina, oiai ma ia ano Aupuni e hooneleia ana ka pono koho o. na kanaka Hawaii ke kumuhana e pili ana i ka hoopae limahana, ma o ka manaoia ana e kau ka Ahaolelo Lahui i kanawai kuikawa no ka ae ana ina poe -mahiko o Hawaii nei e lulu i mau puu dala nui hewahewa no ka hoopae ana mai. ia poe i Hawaii nei —apelaaku. Ua kamailio oia ma ka mea, e pili aua i ka uku hana o na kanaka i pepehiia ai e ke Keonimana e upu nei e lilo i moho elele lahui no ka Aoao Demokarata. Oia ka bila* kanawai e hoopaa ana i $1.50 ka uku la ona paahana. Ua holo keia bila ika Hale ona Lunamakaainana, a i ka pii ana 'ku a komo ika Aha Senate, ua pepeliiia iho la kaaaivai la e kahi Senatoa aloha Huwaii ole. Ma ke kau Ahaolelo paha keia o 1903. 0 J. K. Paeleka luaui makuakane o ua bilā nei. Aka7"ūā'7.v7''rhāEē'loa ia nae e ua Senatoa la. • Mahope iho o ka pāu ana o kana mai; heakaka ana maluna o ke kahua hana, ua ku mai ka Haku D. Kalauoka'ani a hoike mai imua o ke anaina, ua hoopaneeia ka halav;ai a noho hou ma ke ahiahi Poakahi. INiolaila, ma ka noho ana o ka halawai ma keia ahiahi (Poakahi, Scpt. »5) elike me ia i hoike mua ia ae nei, ua akoakoa ae ma ke kahua haiolelo ka Elele Kahiliaulani, W C. Aehi, D. Kalauokalani, me J. M. Poepoe. Ua hoea ae ka puali himeni "Kahiliaulani'' malaila ia po, a na lakou i hoonanea mai nn minuie mamua iho o ka wehe ana ona hana. Ua houkaka mai ka Haku D. Kalauokalani imua o ke anaina no ke ano nui o ka haiolelo a ka Elele Kahiliaulani, ma ka wa i pau ai kana.mau hoakaka ana, ua ku mai "Ka Liqjia Wiwo Ole o ka Pakipika" a o "Ka Hiwahiwa hoi a ka Lahui,' me ka hiehie nui ame ka hanohano o kona kulana, a haiolelo mai la imua o ke anaina ohaoha e noho aku aua me ka hialaai nui oko lakou mau noonoo. Ua māopopo pono me ka moakaka na huaolelo apau i hoopukaia mai e ia. "Na Lede ame na Keonimana i akoakoa mai i keia po, ua ike a uahooniaopopooukou ikekahuahana i heluheluia •aku imua o oukou i kela ahiahi aku nei. Aia maloko o 1a kaua-hana, ua hoikeia kekalii mau mea i kauoha maopopo ia. na'u ponoi e lawelawe ak.u, ke lilo au i wahaolelo na ka Lahui, oia hv)i i Eleie i ka Ahaolelo i Wasinetona. Ua kauohaia au maloko o kela kahua hana e hooikaika au e !iou!o!i i ka Pauku '/5 o ke Kanawai Kumu o kako.u e ku Mt-i iia ia \va. Oke ano ame ka manao-o keia hoololi, he mea pono e loaa i ko kakou Ahaolelo kuloko nei ka mana e hoololi a e hoopan paha i na Kanawai Aina o ke Teritoreo Ilawaii nei; a i ole ia, na ka Ahaolelo Nui o Amen'ka Huipuia o hoolo'i i ko kakou niau Kanawai Aina i mea e kuliko na ano ame na kulana o ko kakou nei ma Ifiū '' ' — -nea e pili ana i na'Aina Aupum: Aia i« ';o ko i . .. mawai Aina eku nei, he mahele e pili ana i ki lm ana o na ;y'na hookuonōono i na kanaka

Hawaii, a.hiki ia lakou ke noho a ke paa : i ua mau aina la no ka manawa o 99 makahiki. Aole hiki ia lakou ke kuai a ke moraki aku i keia mau aina. Ua mau .ka paa ana o Jreia mau. aina ia. lakou a paii kela manawa. O .ka pilikia io ō keia kanawai, oia ka hooko pono ole ia ana o ka makemake o keia kanawai e ka poena lakou e hoohana nei i kanawai aina. Ina hele aku kekahi mea noi aina aupuni a hoike aku i kana aina i makemake ai imua o ke £omisina Aina Aupuni, eia ka pane e loaa maj ana, aole hiki ke loaa kela aina, nokamea, ua waihoia kela aijia a ma ke kuai kudala. Aia'o ka mea koho kiekie loa, oia ka mea e lilo. ai ka aina. Mamuli o keia pane awahua a keia jpoe, ua hooneleia iho la ke kanaka ilihune. Aia malalo ae liei p Kailua, Koolanpoko, he 500 eka aina rs?ajkai loa. Aka, ina e hele.aku .ana na kanaka Hawaii e noi i mau aina hookuonoono no lakou ma kela wahi, aole e nele ka okloia mai, e waiheia ana ia mau eka ma ke kudala. E 16aa,. ana he 8 eka aina maikai malalo o keia kanawai no $5.00 wale no. O ka hooponopono hou aha i keia kanawai ka mea nui e pono ai ke hanaia; a loaa no ia he kanawai maikii no kakou.. "O kekahi mea i noikeia ma/okō o ke Kahua-hana i pHi no na hana a ka Eleie Home. Rula e hele aku ai i ka Lahui ma Wasinetona, oia ka hoololi ana i ka Pāuku 55 o, ke Kanawai Kumu i meae hiki ai i fee ke kukulu i kekahi waihona dala e hiki ai ke kokuaia na home hookuonoono me ke dala hoaie mai ke aup^ni'miai i loaa ai oha dala ia lakou no ke kukulu a'na.i mau home no lakou; a pela hoi e loaa ai he dala nokeskokua ana.i naj)oe.mahiai liilii. '• Q ka nēle o kekanaka' HaWaii i ke dala ke kumu ehōlo pono.ole ai kona paa ana ia liiea he aina j na la kin'ohi o kona hoomaka ana e lawelawe he_aina. Ma ka wai hiki ole ai iaia ke kukuiu ae i wahi papai hale kupono maluna okona aina ho.okuonoono, elike me ka ke kanawal i 'koi mai ai ; a pa paha i ka pa a"paa iloko o ka manawā i hoakakaia ' ma ke kanawai, alaiia, ē hoi hōu ana kela aina i. ke aupuni, a nele iho la ka •Hawaii ilihune. Mamuli auanei o ka loaa ana. he hooponoponohou ia ana o keia kanawai ame ka. loaa ana he haa\viaa dala koku'a i na. poe ilihuūe e lawe'ana i na aina home liookuonoono, e loaa ana ia lakou ka nohona kuonoonoo p ]&ik); ai īa. lakon ke-kiiokna nv?_ka fapf>k'la.ho ■ Uiknn ;hn "Ea,e o'u mau hoa makaainana aloha. ke kakoke mai

n'ei nfi pilik'ia i o kakeu nei mamuli o ko hoohemahema iho a i kokua nui ia mai hoi e na a hoomaopopo ole mai o ka Elēle Alii a kakou, ma keia mahele ano nui loa pili i ka nohona hookuonoono ana o na makaainana o- konā l'ahui ilihune. Oka aoao Demokarata hoi, ke i mai nei lakou ia kakou, e loaa ana ka pon'o ia kakou na .Hawaii, ma ka mea epili ana 1 hookuonoono, aiai wahi a lakou, ua komo aku nei.ma ka makou papa hana koho balota ma Aiperikaj no ke leeiho ana i ka Pe- , residena, he Kahua-hana 'pili i na Aina Aupuni. mea oiaio ia; aka, o ua Kahua-hana nei a lakou oia ano, e kauoKa ana e paholaia mai ka mana o na Kanawai Aina Aupuni o Amerika Huipuia maīuna o Hawaii nei. I hai aku au ia oukou, e o'u mau haku' a hoa makaainana nohoi, ina e pa'holoia mai na Kanawai Aina Aupuni o Amerika Huipuia, elike me ka na Demokarata e koi rjpi a e makemake nei maluna o Hawaii nei, oia iho Ia ka manawa e lilo ai-na loaa apau o na Aina Aupuni iloko o ko Amerika mau lima, elike no me ka lilo ana o na loaa o ko oihana dute i keia wa. Oko kakou Aie Aupuni e 'ku nei i keia. \va, ua hiki aku no ika $4,000,000. Ua hoakakaia ma ko kakou Kanawai Aina, onadalaioaa mai O' ke kuaiia ana o na Aina Aupuni a hoolimalimaia paha, e hoolilo ia aku no ia no ka hookaa ana i ko Aka, e ninau aku au ia oūkou ma keia wahi, e 'o'u mau hoa makaainana, e hiki ana anei ia oukou ke hoike mai ia'u i keia ahiahi i na wahi i hoohanaia ai keia mau dala he $4,000000? Aia mahea? Aka, mamuii o keia huina dala nui, ua kau hou iho he huina auhau maluna o kela kane keia kane, keia wahine kela wahine, kela keiki, keia.keiki, a'hoea i na bebe iluna ke alo, he auhau koikoi a mahuahua loa. Ua olelo aku nei au ia oukou, elike me "ka lilo ana o na loaa oihana dute o kakou ia Amerika, pela no e lilo aku ai keia mau dala ona Aina Aupuni ia Amerika. Ua loaa ia Amerika i keia wa-mai a kakou aku he $15,000,000. O na loaa apau o na Aina Aupuni ma na Mokuaina ame na Teritore, aia no ia malalo oka mana oke Aupuni Federala. A ua paa na Kanawai Aina o ke Aupuni Federala maluna o na Aina Aupuni o loko o na M,okuaina ame na Teritore. E hoomaopopo oukou, o ke kumukua} o ka eka aina hookahi o loko o na Aina Aupuni fna Amerika Huipuia, he $2.50 v 0i aku a emi iki mai paha; aka, malalo oko kaleou mau Kanawai Aina e i keia wa, e loaa no he.s eka aina maikai no ka mahiailina no $5.00 wale no; 8 eka, oia ana no; 16 eka, he emi no ka auhau; a pela ka nee ana aku a hoea i na eka he 60 ma na aina hanai,holoholona papa elua, a he 45 eka no na aina hanai holoholona me mahiai. Ke hui keia mau dala elima me elua ($2.00) dala hookaa mua ake kanaka i haawi ai no kana noi, ua like na lilo loaa-i- ke—kanaka-8-eka aina—a oi aku. 'Ma ko Hawaii nei maū Kahawai Aina,. aole hiki ike kanaka ke kuai a nīoraki iua g.ina ijei i loaa iaia. E paa mau loa ana ia 'aina nona a kana mau mamo aku apau na makahiki 999; -

Qka pilikia wale no o keia kanawai aia ma kekahi mau kumu-iioopāa i aelikeia mawaena q ke Aupuni ame ka mea lawe aina hookuonoono, e laa kē kukulu ana o ke kanaka i hale nona iloko o elua m3.kaiiiki, kōna, noho paa mau loa aīia maluna o ka aina me ka hiki.oie iaia ke hele ma na wahi e ae a noho ma ia mau wahi me ka manao e imi wahi dala i loaa ai iaia ka makaukau no ka hoolako ana iaia iho me na mea e pono ai kona noho ana'ku maliina 0 ka aina, ina he wahi ia i kaawale loa mai kahi hiki ke loaa ka hana, i mea e loaa mai ai ke dala. Aohe nae he olelo ana no ka mea ua makaukau mua ike dala. Aka, o na. Hawaii makaukau ole ia mea; pehea E poho ma ? u wale an.a ka lakou hooikaika aha. Aka, ena makamaka āme na hoaloha, ke J>oopaa nei kp'u Aoao Kalaiaina ia'u, e hele au i Wasinetona, e imi ai i pQinaijkcj.i np ke kanaka ilihune ma ka mea e pili ana i na aina hookuonoono. Ua komo no nae keia ho'ololi kanawai maloko o ke Kahua Hana a ka Aoao Repubalika i ka -makahiki 1904 aku nei, Aka, aole nae i hooko ia, aole hoi i hanaia e ka Elele Alii? Heaha ke kumu oia hana ole ia ana? He manao nui ole 'ia np oka pono oka poe ilihune. Aole au e hoole aku imua. o e na hoa makaainana, aohe kahua hana a na Demokarata o keia ano. /'Ua hoopaaia au malalo JCahua hana a ko'u Aoao, elike me ko'u waeia ana elp Aha Elele i noho ai ma ka la hope o keia mahina aku nei, e noi aku au ika Ahaolelo Lahui ma Wasinetona i $100,000 no ke kuai ana 1 na pono pili paa o i.loko o ko lakou mau kai lawai'a, a haawi aku ia pono no na makaainana Aiyierika o loko nei o. ka aina. Ma ka wa e lilo ai keīa mau pono o na konohiki maloko o na kai lawai'a i ke aupuni, alaila, up noana kai lawai'a Konohiki apau inakanaka Amerika no ka lawai'a ana i na ano i'a apau o kela ame keia ano me ke akeakea ole ia. Ua hoopaa pu ia au maloko o ke kahua hana o ko'u Aoao Kalaiaina, e hooikaika au imua o ka Ahaolelo Lahui e loaa ona haawina daja nō ko kakou ly!oiwahine aloha elike me ka r\ui e pulamaia ai kona kulana alii np kpia.lahui. Ua ike kakou i keia wa, ke hele nei ko kakou Moiwahine iloko o na makahiki lehulehu o ke ola ana; a he mea pono ke 3oaa he haawina dala kuponp nona. O kakou o ka lahui ka mea e loaa ai keia haawina. Aole au i poina ika hoounain Ana'ku o kekahi Komisina mai Hawaii aku nei i Wasinetona, e hoihoi mai i kekahi mau dala o ko kakou mau ioaa dute e ohiia nei e ke Aupuui y Amerika ; aka, ua pane mai o Lunahoomalu Cannon i ua Komisina la, aol<* jba i noj mai ka lahui kanaka o Hawaii ia nei no ia mea. E hoo: '■ūiappopo kakou o ka lahui oiwi o Hawaii ka leo mana nui ma m mau w He Kumuhana naa .keia i hooikaika ole ia eka Elele Alu; ke kauoha nei ka lahui ra'u ma o keia kahua hana la, e hooko aku au i keia hana-noka pnnn ri kn l-.iln^ Aole i pau.