Kuokoa Home Rula, Volume IX, Number 39, 29 September 1911 — KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua [ARTICLE]

KA MOOLELO HOONIUA PUUWAI NO Kuaialii

Ka lua ole o kanaka Ui o ka Papa Lohi o Apua i Puna Paia-ala i ka Hala me ka Lehua

Nona ka Nānj, PAli ke Mapiina kk ai.o—lMl I Kana Ipo ma na Ale KualoLoa 0 ka Moana—Loaa 0 Luu.. KIA KA OHIA NOHO I KA MaLU 0 KA Pt/A HAULANA I KA WAI 0 WAILUA—KA HI'APAIOLE OKA IKAIKA—LIIKUIA N\ Kupua o Hawaiī nei—lHueia NA MEA PohilIIHI O KONA HANAUNA

MOKUNA 11. Ua ae aku la o Kailua a me Keauhou Ia lakou e hoonohonoho anai na ham o ia po, hoea mai k o Ke.ikakilohi a me Olapakauwila na hoewaa imua o Apua Ua pnne aka la o Apiu ī ni hoewaa la Kuikahekill a me Olapakauila: U I kū la aku nei olua q hele mai unua o'u i keia ahiahi, e kn aku olua ika moopuna a olua a me ka moopuna kane e hoihoi mai Aia a h«U ka Ia ma kaī, a ko olua wa īa e kii ai īa laua." Holo loa olua a hiki 1 Kaena, a ma kahi lae ma kai e nana ana ia Kau, ma--1 ula na waa o olua e hoolana ai. O ka olua hana o keia wa aku, e hooponopono 1 ka pola o ka waa, e hina olua 1 mau nuu, a e uhi aku i ka moena Poloh'nalo a me ka ahuula, kahi a na'ln s hiamoe ai, a eia hou keia raau olelo a'o la olua. "Ina kau mai na'ln iluna o ka waa, e ulelo olua la law e hunioe iluna o ka wāa, o kulapa a haule kekahi o laua īloleo 0 ke kai i ko oiua wa e hoe ai, a penei bou g hopkele u na waa ī ka lipo a h'k[ olua i ke anu o Manonuiwaikeoo, manao iho olua, aia olua i ka Hiki-ku a me Kahikimoe, alajla, hoohuli olua ī na waa no ka ale īki ame ka ale mo2. A loaa ia mau ale la olua, e manao olua ahiee alike olua me Uluk9.a } hahau o!ua i na ivaa i ka alg Kualoloa a e kau olua i na waa i ka lihiliht o ka ale, a lohe oiua ( ka| leo me he la he leo no ka Hane-I hine, o ka leo no m o K oiini.-i lau, a e īho olua, a īa oukou mawaena o Kaula t : Nnhau a me Kauai, a oia leo hanehane a olua e lohe 'la, o ka leo no 'a o Kaunulau e hoala ana ī na alii opio j mea e ala ae ai o Holualoa a loaa paha ka hoohei ana 1 ke ahi kane 1 kana upena Nae, alaila, e umo j ki īho olua ī na hoe a olua a na j ika ikaika a la mau mapuna hoe ja olua e i na waa, a hoea koke oukou ī i£aena, a ma iama o}ua o ala o Holualoa, o lohe i ke olipli o a apa ia oukou ilaila, a haja ka wa pono no ko oukou pae mai, Alaila, kau mai ka ihu o na l "waa no ka Lae Keahole, a e ma' nao iho olua, ua kokoke i kauhale nei, a mai poina olua i keia i mau a'o,o pomo auanei [ puna a olua, Ua ae aku la na hookelewaa a o ko iaua huU aku U no ia no ka hoomakaukau ana I na kaulua, a e hana hoi i na hana 3 pauj kauohaia Huli ae la 0 Apua a .olelo aku la ta Kihiloa: "O kau apa na hana no hoi e makaukau mau oe, a oe ka Ilamuku o ka la apo po no ka pouo 0 kau hanai. E ka mea heluhelu, ke kali mai nei paha oe no ke ku koke | la 0 na ala e na heewaa, e uuj mi īki iho hei oe, a e nana_mua j ae kakou no Manu Elepaio e i huli hoi ia no ke a]o o Panauiki.

|Ia Manu Eiepaio i hiki aku ai ipiua oPanauiki a hoolei iha la i na hipuu lau-ieha imm ona. 1 Lnhu iho la oia a heluhelu iho la i ka manao a inaopopo, 1 ua hele aku la oia umia o na alii opio a ī.aku la: (< Ua loaa maj nei ka pane a mama, ua makaukau o Uope no k\ hookipa an-a aku īa olua, a aia a huh ka i'a ma kai, alaila, hiki mai ou mau kupuna hoewaa ma kai 0 Kaena, e hoouna ae au i m ka naka, na'lii, na ku-kahih, ai-puu puu e hoomakaukau no kakou, a ilaila e paina ai kakou a hoi aku olua Ua ninau mai la o Kaumalumalu ja Panauiki: ,- Ua hahai mai nei paha o mama la oe, ma ke ala hea la makou e hoi aku ai, ma ke ala no anei a makou i holo ai, a i ole he a4a e ae p.iha? Ua pane aka la o Panauiki i ka moopuni: "Ae, he ala okoa ko oukou e huli boi <u, Aole ma kela ala a oukou 1 holo ai, a 1 hele mai nei a olua ma ka ama, a no keia lohe ana o HoJualoa f keia mau olelo a Kaumalumalu iiie Panauiki, ua pane irai la ne ka ninau ana ae i ka wa hire Kat ao, § hoi no hoi kaua ma ke ala po l)oi a ka,usi ī hele nr?at aj? 0 ke nui o keia mnau aqa 9 g<4uatop. pela 1 jsana wahine, aia no na hopmanap ana a Holualoa no na u'i o Kau, 0 īa no 0 Kawaihuokauila a me fpwelflhei, no ka mea, aole 1 pau Jj:ma hoopianao ana no laua a ia wa j pans mw ?i 0 jjaJutpa}u ia ]Elolup>oa, a np k<)ya g})oi aku ai maluna nae o na waa, aoie luna o ka manu, eli|te me la a kai'a i huli hoi mai «i, oiai, uft laa wau nau a 0 oe hoi na'u, E hoi kaua 1 īke m ma kai. Ua komo iho la kela manao nonohua iloko o Holualoa, koe nae kona hoike maka ana ae tmua o kana wahme. Eia nohoi na makaainana lealea nei no ka nui hauoh no o na ahi opio, 0 ka hele no hōi ia a noenoe poeleele, ua hoolale ae la 0 Panau ikī a me Panaunui no ka iho £na no kai 0 Kaena; oiai, ua ipaki?uka|j pa. jpea apau a laila 1 frakaha np % hikf ajsu n? a}ii Opio »o kai Q Kaena. Ua hiki mua a# la o $Cea{akomo, ka maliuakane o Kaumaiumalu no kal o Kaena; oiai, ua hai ia aku iaia,„aia na aln opio īuka 0 Paliulī, a ua makemake hoī oia e ike 1 ka maka 0 ke kai kamahine a me ka hunona. Na Pueonuihoolailai 1 lawe ia Kaumalumalu ma no kai o Kaena iloke o ka u-a koko a me ka nue, ka hekili, ka uwi'a, a me ke olai, a 1 J(a jpao ae 0 keia muu mea, aia ka hugkai aln īloko 0 ka halealii ia po i ke ala eka ha-la me ka lehua a me pa ißjea.ala eaeo ta mau la, a ia pu no hoi na au-lama kukui ke aa 'la, a 113. hele a kauluwela ka lam i ka mglani^lama, I komo aku ka hana o Kaumalumalu ma iloko o ka hale, e nobo maj ani 0 Kealakomo a

I hife k* fliaßua{ āpfatt kd j U&e ua pahē mSi 1k o Ktei& lakoihi? Ja Kauuialuiiialu itie lta .hinau aha maii I "Heaha no hol ko olua mea [l iioi pololei ole mai ai ma kau* | hale, eia ka olua l»ka nei me ou mau kupuna?'' I Ua pane aku la ke kaikama-» hine i ita makuakanei ' } Ua hoi loa mai inaua no ukU. 0 Paliull ho ka oiuolu i ka honi aku i na • ea ona launahele, a loaa mai! jna ea oluolu." | I Ae, ua hiki no K ano ka niea,' he apaa wale no nou. A pehea,! huli hoi hou a u olua nd ka īke hou ana akiv 1 na makua, na alu ame na makanmana, 1 nii nau houaku ai 0 Kealakomo, i Ae mai la 0 Kaumalumaln, , 'ae, e hoi ana maua i keui wa--1 naao. Ua makaukau na mea ai, ai na alii opio, ai no hoi me na ma l kaainana, apau ka ptima ana, 1 ua wa-olelo iho la oKealakemo ■, me Panauiki ma, no ka makei pono o ki lakou hanai īa Holua i ln,i, no ke kanaka u'i, a oh no ( ho m iwi, aia uhai-a-holo ko lakou nei a huli ka la ma kai, hooho ana na kanaka me ka olelo ana ae: j "Eia la he mau waa ke lana jmu la fn 1 ka' me kela malama- ■( lama nui e a mai la nialuna ( pono ae 0 na waa." Na la mea iko >o aku Ina alii opio, 0 ko ! I iaua wa īa e huh hoi ai noka| j tke hou ana 1 na makua. ma alti j a me na makaainana, a he wa jta 1 hoopulu ia ai na wa«maka 0 ,na kupuna, ka makuakane, na hanau oka aina a me na Imakaamana J Pau ka īke alu ana, a kaakoa lakou no ke awa, a kau na alii opio, a haawi ke alpha, 0 kd 011 ae la no ia 0 ka hoe ana hoewaa no luna |He niniu ua uoaoki īho la laua 1 na hoe iloko o ke 0 ke oki aku la no ia ona waa }je lele ana la 1 ka Malolo ffe kau«»4ejhe IJp ilikai, pela j|)o la |sa holo o na waa kaulua '§ p*he§ 1 Jsa ohukt| ale, ka ihu 0 na waa \ Kahlki-jEU a me ka Hikimoe, ! Ina waa e pahee nei īluna o tka phuku alp, aia hoi kela mea P ala p ja jpa)una porjo o pa waa, 3 pgha 0 pahap- , hao ae ep e ka ippa Muh#lu ne kpia mea a i mea e pau aj kou pphihihi, 1 Eja na hoakaka; Ua kukulu ( ia he laau mai k& pola ae ona , waa kahi & na alji opio e hiamoe , aei, a ua kapaia īa laau he "kia 1 " elike no me ke kia o ka waapa 0 na Kepani 0 keia mau la, a o kela mea hoi e a ala he 'makaiI huwaa 1 Ua pao ia ka pohaku i kapa ia he makaihuwaa a puka ma kekahi aoao 0 ka a ma laila ke kaula 1 hookomo ia ai - a puka ma kekahi aoao, ao ia kaula kai hoopaa īa ma ke kia! g na w§a a puia a paa malaila 1' olp haule a p jg kela piea j % e malamalama aia moama anei 0, ke ala holo moana oke kaikamahine eueu p na pah wai ole 0 Halei, oia 0 Kaumaluma ' lu. Ua likeno ka lele ana oka malamalama o kela pohaku, makaihuwaa me ka ipukukui uwila o keia mau U, a o laka kou mea kakau e olelo nei, he mea ma'amalama holo moana no ko keia wa ana haole he mea malamalama a holo inoana tto kana Hawa»f!o kela He lele na na taole i ka lewa 1 keja wa, a he lele no hoi nakana}ca o kela wa 1 ka lewa, e like ipe keia mpolelo e la nei ame , ka Q?aolelo o Lgjeikawai ka lele malun» ona manu, a pela kou 1 wea kakan e hoike ae nei \ ke kuhke ip no me ko keia. W9,