Ke Kumu Hawaii, Volume II, Number 7, 30 March 1836 — KO RAROTONA. [ARTICLE]

KO RAROTONA.

Lahaina, lan. 16 1836. E kuu hoahanau aloha, ua hoakaka aku au ia oukou mamua i ka hoonuiia o kauaka ma Rarotona. Ile mea kupanaha ia ma na paemoku o keia moana, i keia manawa e noho nei. A nolaila, ke manao nei au e hoakaka hou aku i kekahi mau mea no ia paemoku. I ka \va mamua, he poe hoomanakii lakou malaila; a naaupo hoi ka lakou hana ana e like no ine ka hana ma Hawaii nei. O kolakou heiau, ua kapaia, ma ka lakou olelo, he mou morae. Nui na mohai i iilo malaila 110 na 'kua wahahee. Kakaikahi ka mohai kanaka. O ka puaa, ka manu, ka ia, ka muia, a me keia mea kela mea ai ka i mohaiia malaila. la manawa naaupo, ku aku la kekahi moku ma liarotouu, a hai aku lioi ia lakou i na inoa o lehova a me lesu Kristo. Manao iho la na kamaaina, he mau mea kupanalia paha O lehova a me lesu Kristo; a nolaila, kapa aku lakou ia mau inoa, ma kekahi mau aina elua o lakou. O lehova ka inoa 6 kekalii aina, a o jesu Kristo ka inoa o ka lua o ka aina. ika wa i pae ai na misionari ma Rarotona. Na lakou i ao aku e haalele ia mau inoa—aole make haawi i na inoa laa no ka aina; cflaila kapa hou ia na aina ma na inoa kahiko. Slamua o ka holo ana o na misionari malaila, uaholo aku kahi mau kumu maoli, no Tahiti aku, a noho ma ia aina, e ao aku i na kauaka. Ao ako no lakou i kanaka ia lehova a me ke kau wahi o kana olelo. Iloolohe mai la kanaka i ka lakou ao ana, a akaka no ia lakou ka lapuwale o ko lakou mau akua. Pupuhi koke iho la no lakou i ka lakou mau akuakii a me na morae a pau; huli mai lakou © ao i ka pono, a kekahi lakou i na misionari e pae malaila, 'i lohe maopopo lakou i ka olelo ake Akua. Aole i liuliu, a pae aku Mika Pitimana laua o kana wahine, ma Rarotona 9 ika makahiki 1827; a ia makahiki iho, pae no malaila konako'koolua, a noho ma kahi okoa o ia mokupuni no. MalaUa lakou a pau i noho ai, a hiki i keia wa. Ua hooikaika mai na kumu e hai aku malaila i ka olelo o Jesu; a o ka nui o kanaka, ua hoolohe pono mai. Aole nui kanaka hookuli, ma ia mau aiiuu Ma na wahi e neho ana na mi§ionari, malaila wale no

e halawai ai lakou, ika la Sabati. £kolu t au&ani kanaka ke halawai ina kahi hale " pule; a eiua tausani hoi ma kahi. He ku- ~ la Sabati no kekahi hana; a kinikini hoi kanaka malaila. Ma Raratomi wale no kahi i noho ai na miaionan; aka, ua kukuluia na hale pule ma ia pae aina a pau. He mau hale pule maikai ko laila. Ua olelo ka poe ik.e, He oi aku ka maikai o na hale pule, ma ia pae aina, i ka maikai o na hale pule e ae a pau, ma na aina o keia moaaa. Ua hookumuia ka ekaleeia malaila, i keia mau makahiki eiua. Elua ekalesia. Kanakoiu kumamakoiu ka poei komoi kekahi; a pela no i kekahi. He kanaono kumamaono na hoahanau a pau o Rarotona. Nui loa no ka poe makeniake e komo i ka ekalesia; aole nae i ae aku na kumu ia lakou e komo. Makau laua, o komo hewa kekahi poe. Aia akaka ka hanau hou ia o ke kanaka, a kupono hoi kona ano amekana hana i ka makemake o ke Akua, alailahookomo laua ia ia iloko oka ekalesia. Ma na hua a kanaka laua e nana'i. He halawai no kekahi a lakou malaila, ua like iki me ka ninaninau, ma Hawaii nek Umikumamalua wale no maloko o ua halawai la, ma Rarotona. Halawai pinopine ke kumu me ua poe uuku la/i hiki wawe lakou i naauao; a mamuli paha e komo kekahi mau mea o lakou i ka ekaiesia. Ho halawai i ka po alima kekahi a lakou. Ma kahi e noho ana ka misionari 9 malaiia kahi e halawai ai; a hookahi kumu maoli ka i halawai, i kekahi ma|iawa ma kahi aina okoa. Ma ia halawai a lakouikapo alima e komo ai ka poe a pau i haalele i na ha- | na hewa, a me na hana naaupo o ka wa kahiko, me ka manao e hoolohe pinepine i ka ke Akua oielo. O ka heluhelu palapala kekahi hana a lakou, ma ia halawai, i ka po alima. O ke kula kekahi hana i hooikaika ai na misionari malaila. Ma kahi oka misionari, maloko o ka haiepuie, a me ka hale kula, ikula'i lakou; o na misionari na kumu; a o ia kumu maoli hookahi ka i ao aku i ke kula, ma kela aina okoa, i kekahi mau la. 0 ka wa kakahiaka nui ka manawa kula no na kanaka makua; a nui no ka poe makemake mai ma ia hana. He 1500 kamalii 1 kula pu, ma kahi o Mika Pitimana. Oia ka lakou kumu, a kokua mai kekahi poe kumu maoii no hoi. Kula no ia poe kamalii i keia la, i kela la; a pau no lakou ma ka halawai, ame ke kula } ika la kapu. Ua ao no na kamalii a me kanaka makua i ka helu, amekakaolelo honua paha; ua ao hoi kekahi poe i ke kakaulima, a nui no hoi ka poe/i loaa ka heluhelu palapala ia lakou;

mole qm i nui nm pilmpali pmi i pma iko la» kou lima; no km mea, aohe a lakoo memp*i palmpata 9 ma ia aina. Um hooKloia km kmuoha hou m pau m ke Akum i olelo Rarotonm; mua laweia'ku ma Beritmnim. Mmlmilm e paiia'i. Mamuli pmhm lmko ko Rmrotonm 9 i ka buke kauoha hou m ke Akua. I kuu lohe anm i keim mmu mea, mmnao iho la au, he pommikmi ko lakou noho ana malaila. Nui no nae na mea e pilikia ai i loaa ia lakou i keim mmu mmkmhiki. Ua hai aku au i kekmhi mmmum—o km mai ika makahiki 1830. A eia hou mai kekahi mea a'u e hai mku nei. Ika wa mamua, oka ulu ka lakou ai nui, a lako loa no lakou ia ai. Aka, ika makahiki 1831, ame ka makahiki 183&» nou mai la kahi makani ino, ma ia mail aina. Eha nou ana mai oua makani la, a pmu lom no ka lakou laau ulu i ka hina ilalo; kakaikahi ka ulu i koe. Nolaila, aolo loaa hou aku ka lakau ai malaila; a lilo koke no lakou i ke kanu kalo a me ka uwala. Oia ka lakou ai, mai ia manawa mai. Hiki wawe no nae ka laau ulu, ke kauuia malaila; a nolaila, ua kokoke hua na ulu i kanuia mahope mai o ka pau ana o na laau kahiko. Kokoke lako hou lakou ika ula. Ua hoonuiia 'ku ko laila kanakā ma ka harfau maoli ana, a like me ka'u hoakaka anamamua; uahoonuiia lakaou īwaena konu o keia mau pilikia. Aole emi iki i ka \vi —hooiuūia no. Pau keia manao iko Rarotona. Na'u Na Baluina