Ka Lama Hawaii, Volume I, Number 8, 4 April 1834 — Page 4

LAMA HAWAII.

No na hana e pono ai o Hawaii nei.

            Eia ko Hawaii nei mau mea e pono ai i ka wa kahiko. I ka wa aole i hiki mai o Kapena Kuke i kapaia ma Hawaii nei o Lono, mamua aku o ia manawa; noho lakou me ka lako i na mea a lakou i imi ai. Eia na mea a lakou i imi ai i ka wa kahiko; i mea e pono ai ko lakou noho ana. O ka pohaku, oia ke koi a lakou i imi ai i ka wa kahiko. Oia ke koi e kua ai i ka waa, a i na laau nui, a i na laau hale, a i ke kii, a i na laau liilii. Oia ko lakou koi i ka wa kahiko. Eia kekahi mea a lakou i imi ai i ka wa kahiko. O ka iwi o ke kanaka; oia ka lakou makau, a o ka Ea a kekahi makau a lakou, oia ka mea e loaa ai ka lakou ia. O ka mea e anai ai i ka makau; o ka pohaku a ka Pele, oia ka lakou apuapu.
            O ko lakou aniani, he pohaku no. Ua anai ia a pahee; a i ka wa e nana ai ka wahine, hou i ka wai, a palu i ke'lelo; alaila, nana iho. He uuku ke aka iloko o ka pohaku ke nana iho.
            O na oo mahi ai a lakou i ka wa kahiko; o ka ule, o ke alahee, o ka mamane, o ka uhiuhi, o ke kauila; oia na oo a ko Hawaii nei kanaka i ka wa kahiko.
            O ka pea o ko lakou waa i ka wa kahiko, he pea manamana malalo, a he uuku maluna. He la ka inoa o ia pea ia lakou.
            O ko lakou upa; he niho mano. Oia ka mea e ako ai i ka lauoho o ko lakou poo. O ka lakou pahi, he ohe. Oia ka lakou mea e okioki ai i ka ia, a me ka puaa, a me ka ilio.
            O ka lakou kui humuhumu, he iwi ia, a he iwi ilio, a he iwi manu, a he iwi kanaka kekahi. Oia ka lakou kui i ka wa kahiko.
            O ka lakou mea make i ke kaua, o ka ihe, o ka pohaku, o ke kui, o ka laau palau, a o ka maa. A oia ka lakou mea make i ka wa kahiko.
            Eia kekahi mea kupanaha a lakou i hana'i. O ka pae ana mai o kekahi laau nui, mai ka moana mai. A lohe ae la ke Alii, he laau ua pae mai i ka aina, hele aku la ke Alii, a me na kahuna, hai iho la, a kaumaha aku la i ke Akua, a noa ae la, alaila, imi iho la lakou i ka hao maloko o ua laau la; a loaa ae la ke kui, a me ka papahao; alaila, malamaia iho la ua hao la i mea koi. Ina i lohe ke'lii, ua loaa i kekahi kanaka ke koi hao, a lohe ke Alii, alaila kauloloaia aku la, a lilo mai la. Oia na mea hana a keia mau aina i kela wa; a me na mea e pono ai ka poe kahiko.
            Eia na mea i loaa'i mamua i Hawaii nei, i ka wa i hiki mai ai o Kapena Kuke i Hawaii nei. O ke koi maoli ka mea makemake nui ia e kanaka ia manawa. Nolaila, i kuai ai na kanaka, elima puaa, hookahi kui hao. No ko lakou makemake i ke koi ia manawa. A mahope mai o ka hoi ana o Lono; ku hou mai la na moku ia manawa. Eia ka inoa o na moku i hiki mai ai ma ia hope, a kapaia aku ka inoa o lakou he moku. Kapilikalo akahi, Makalawena, elua, Kapilikanalike ekolu Oaliipoeaha, Peleuma alima Wahinekopa aono, Mokuolohe ahiku, Iana awalu, oia ka moku a Olohana i holo mai ai i Hawaii nei. Aikake aiwa, oia ka moku i pepehiia e kekahi Alii, e Kameeiamoku. A pau na haole i ka make, a make pu ma ka moku. Kaiana umi. Oia ke alii moku i olelo aku ia Kamehameha. Eia ke Akua mana; o ka pu. Aole mana o ke akua kii, a me na akua e ae a pau loa. Alaila hoomaopopo iho la o Kamehameha i ka pu. No ka mea, ua nui ka pu a me ka pouda ia Kamehameha ia manawa. Aka, aole lakou i ike i ke ki ana o ka pu ia wa. Nolaila, ua hoomaopopoia, ia mau mea i loaa mua ia lakou.
            Eia na mea i loaa mua i na makaainana, ia manawa. O ke koi lipi, o ke koi kalai, o ke kanikani, o ka upa, o ke aniani, o ka lei, o ka lole, a o ka hainaka. Oia na mea i loaa mua ia lakou. Nolaila, ua haalele lakou i na mea kahiko; a ua huli ma na mea hou a ka haole i lawe mai ai i Hawaii nei. Nolaila, ua nui na mea maikai i loaa iho nei i keia mau aina. A make Kamehameha, lilo iho no ke aupuni ia Liholiho i kana moopuna. Ilaila hiki mai keia mea maikai, o ka olelo a ke Akua, a me ke ola o ka Uhane. A holo aku la o Liholiho i kahiki, a make aku la i ka aina o Beritania, a lilo iho nei ke aupuni o Hawaii ia Kauikeaouli. Ia ia ke aupuni, huli loa keia mau aina i ka palapala, mai Hawaii a Kauai. Oia na pono i loaa i keia wa; mai ka make ana o Kapena Kuke, a hiki mai nei i keia wa. Ua oi loa aku nei ka pono hou mamua o ka pono kahiko. Ua oi na mea hana hou mamua o na mea hana kahiko. Ua pakela loa aku nei ka pono o ka wa hou mamua o ka wa kahiko. Aka, o ka hewa, ua like pu me ka wa kahiko, a hiki i keia wa; ua like pu ka hewa, me ka wa kahiko.
 

No ka pono a me ka hewa.

            Nani wale ka pomaikai o kakou i ka loaa ana iho nei o keia pono ia kakou. Ke minamina nei ko'u naau i keia pono a kakou i ike iho nei. No ka mea, ke ike nei kakou i ke aloha ana mai nei o ke Akua ia kakou i kona haawi ana mai i ke koko hala ole i ola no na kanaka a pau loa o ke ao nei mai o a o. Aole hoi ke Akua i haawi no ka mea hookahi no na kanaka a pau loa.
            No ka naaupo a me ka hewa o kakou ka mea e make ai, no ka mea, ua hai mai ke kanawai o ke Akua ia kakou penei; mai aihue mai moe kolohe, mai kuko, mai hana hewa o na mea no a pau loa aole hoi kakou i haalele aku o ke kuko a me ka wahee kaukali, o ka aihue a me ka moe kolohe, ka l lauwale.
            E hoolaulea koke kakou i ke Akua oiai oia me kakou o haawi auanei oia ia kakou i kana kilo. E noelo hoi kakou ia ia e like hoi me kana olelo ana mai, o hooleiia kakou i loko o hale make a me ka hao.
            Pehea la auanei e loaa mai ai ia kakou ka naauao, a me ka pono o na mea a kakou i lohe iho nei a i ike iho nei ma keia kula a kakou e hana nei. No ka mea, ke loaa nei hoi ia kakou kekahi mea o kona makemake.
            Auhea oukou e ka poe e ola mai nei e hoolohe mai oukou i ka pono a na kumu e ao mai nei ia kakou, i ko keia pae aina, o Hawaii nei. Ua lohe lakou ua nui loa ka poe i make i ka hookuli, nolaila kakou i hewa ai i kela la i keia la, no ka mea ua kuli ka hua mua a ke Akua i haawi mai ai no ke ao nei.