Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 31, 29 July 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IULAI 29, 1875.
UA HOLO ke Kuikahi Panailike, oia ka mea i maopopo i na makaainana; aka, o ke ano a me na loina i hoolilo ia i kahua no ua Kuikahi Panailike la, a hiki mai i keia la, aole lakou i ike a lohe paha, i hiki ai ke hoomaopopo. Ua kali lakou mai ka hooholo ia ana e na Ahaolelo o na Aupuni a elua, a ke kali nei no i keia mau la, no ka hoike ia mai o kona mau hiohiona, i hiki ai ia lakou ke hoomakaukau no ka halawai ana me na kuhikuhi, a apo like aku i na pomaikai i manao ia e loaa mai ana. No keia mea, ua ala mai ka ninau mawaena o ka lehulehu, "Heaha la na kumu e aua ia nei keia waiwai lahui mai a kakou aku, oiai, o kakou kekahi i kuleana ma ia mea?" O na nune keia mawaena o na makaainana iloko o kela mau la, a me he 'ia, ua kuleana no ko lakou haohao ana ma keia mau kumu, oiai, ke kali nei ka lahui me ke kaukai o na manaolana maluna o na pomaikai o ke Kuikahi; a he mea maopopo, o ka manawa kupono keia e hoomakaukau ai no ia mau pomaikai, aka, pehea la e hiki ai ke hoomakaukau ina aole i ike mua ia na kuhikuhi, ke kahua hoi e hiki ai i ke kanaka ke hooikaika me na manaolana. He mea nui keia, ua ike ka lahui a ua hoomaopopo ia mea, a mamuli o ia hoomaopopo ua ala mai na manao iini e apo aku i ka manawa, a e hooikaika no na pomaikai e ulu mai ana. Aole no paha i aua ia keia lono imua o ka lahui me ke kumu ole, oiai, he kumu ko na mea a pau, a o ka hoike ia ana o ia mau kumu hookaulua, oia no ka mea nana e hoopau i na nune ana mawaena o ka lehulehu no keia ninau nui.
"NA oukou e koho i ka oukou aoao e koho ai." O na olelo hope loa keia a ko makou hoa o ke kahua kalaiolelo, ma kona manao e pili ana i ka Bila Kanawai Aie Dala, o ka pule i hala iho nei. O makou kekahi i hui pu ma na hoakaka ana a ia manao, koe nae na huaolelo hope loa i hoike ia'e la maluna. No ka mea, ua hala ka manawa, a aohe kuleana i koe o ka lehulehu e kamailio ai me ke koho ana i kahi e aie aku ai a me ka ole. Ua hooholo ka Ahaolelo e haawi ia ka mana i ke aupuni e aie aku i ka dala malalo o keia kanawai, me ka apono pu nae o ka Moi me ka Ahakukamalu, a o ia mana, ua lohe mahui mai makou ua lawe ke aupuni a ke hoomakaukau nei e hana e like me ka mea ku i ka pomaikai o Hawaii. O ka mana koho hea hou aku la keia a ko makou makamaka e kamailio nei, oiai, ua nele ka lehulehu ia mana ma o ka hooholo ana a ko kakou mau wahaolelo, oia hoi na Lunamakaainana. Aole makou e kamailio ana ma keia mea me ke ano paio, aka, i kumu e ike ai ko makou poe makamaka a hoomaopopo iho; oiai, ina e ala mai ana ka manao o ka lehulehu a koho mai la e aie ia ke dala maloko iho nei, a i ka ike ana o ke aupuni i keia mea, ua hoole mai la i ko ka lehulehu mana me ka hai mai ua holo ka lakou aelike me kekahi aupuni a kanaka waiwai paha mawaho aku, he mea maopopo e ala mai ana na manao kuee a e ano ahewa mai ana hoi ka lehulehu i neia hana a ke aupuni mamuli o na manao kuhihewa i hoolaha ia'ku imua o lakou. Mamua o ka hooholo ana a ka Ahaolelo ka manawa kupono no ka hapai ana i na manao o ia ano, aole o ke kali a hala ka manawa, alaila hoopuka mai, no ka mea, he alakai hewa ana ia i ka manao o ka lehulehu. Nolaila, ke kue nei makou i keia leo kahea a ko makou hoa, oiai, aohe mana ma ia mea, a hookahi wale no mana i koe, oia hoi ke noi ana'ku i ke aupuni e hoakaka laulaha mai imua o ka lehulehu i na mea i hana ia malalo o ka Bila Kanawai Aie Dala, a kauoha aku i na Lunamakaainana o kakou o ke kau o 1876 e hooholo i na haawina a kakou i manao ai no ka pomaikai o ke aupuni a me ka lahui.
NA KA PAPA OLA!
Malalo iho nei, e ike ia no he palapala hoike na ka Papa Ola, ma o kekahi o kona mau hoa, imua o ka Mea Hanohano W. L. Moehonua, ka Peresidena o ia Papa. O keia palapala hoike, e pili ana no ia i kekahi mau hana a ka Papa Ola, i hapai ia mamuli o na lono i loaa mai no kekahi ano mai puupuu ahulau ma Waianae; a mamuli o ka lokomaikai o ka Peresidena o ia Papa, ke waiho aku nei makou imua o na makamaka:
I KA MEA HANOHANO W. L. MOEHONUA,
Peresidena o ka Papa Ola.
Aloha:—Mamuli o ka lono i hiki mai i ko ka Papa Ola Keena Hana i ke awakea o ka Poaono, Iulai 24, 1875, e hoike ana he mai (ahulau) ma Waianae, ua hoouna iho la ka Papa Ola i ka mea nona ka inoa malalo iho, he lala ponoi no ka Papa Ola a me Kauka D. G. Hutchison, e hele e nana, a e haawi pu aku i na lapaau ana. Ia maua e makaukau ana no ka hele aku, hiki mai la kekahi elele mai Ewa mai, e hai ana, aia ma Ewa kekahi poe i loohia i keia mai hookahi i lohe ia mai Waianae mai, a ua manao ka mea i hele mai e hoike i ka lono i ka Papa, he mai lele ia. I ka hora 2 P. M., haalele iho la maua i ke kaona, a holo aku la no Ewa a me Waianae me ke alakai pu ia e D. Keoahu, ka elele mai Ewa mai. Hora 3½, hoohiki aku la makou ma kona hale no i Waikele, Ewa, kahi a Kahookohu (k), he elemakule nona paha na makahiki he 50. Ua loohia oia i ka mai anu a wela no na la 8, a ua pii ka pehu (aole no nui loa) ma kona poo. Ua nana ke kauka, a ua olelo he mai fiva i loaa mai no ka honi mau ana i kekahi ea ino, aia pu no hoi maloko oia hale kekahi kaikamahine nona na makahiki he 12 paha o Tapita ka inoa, he 5 na la i kaa ai i kela mai. Ua waiho ia hookahi omole laau nui no laua me ka hai pu ia aku o na kuhikuhi o ka inu ana.
Mai Waikele aku, holo makou no Honouliuli, kahi o ekolu mea mai i loaa aku ai. O ka mea mua i halawai me makou, o Kekapala (k), ua loohia oia no kekahi mau la, a ua ola oia, wahi a kona manao iho, e noho ana maluna o ka mauu, a e hilinai ana i ka pohaku. Nana iho la ke kauka, a haawi iaia i ka laau i hookahi inu ana. Mai laila aku, holo aku makou no kekahi hale e pili koke mai ana, kahi i loaa aku ai, he elemakule a he wahine nona na inoa o Kini (k) a me Kaina (w). Ua loohia laua i keia mai, a ua ea mai he puupuu poha maluna o laua. Maluna o ka papalina o Kini (k) kekahi puu kiokio, a ua kaha iho ke kauka a puka mai la ka palahehe. Ua waiho ia malaila kekahi omole laau no ia mau mai. E oluolu ana no keia poe mai a pau ke malama pono lakou ia lakou iho, a ke hoolohe hoi i na kuhikuhi ana.
I ka hora 5 P. M., haalele iho la makou ia Honouliuli, a holo aku la no Waianae me ke kamaaina mua a makou i hele pu aku ai mai Honolulu aku. Hora 9½ o ka po, hiki aku la makou ma ka hale noho o Rev. P. W. Kaawa, kahu ekalesia o Waianae, mahope o ka hala ana o na mile paha he kanaha a me ka noho ana maluna o ke kua o ka lio no na hora 7½. Ua apo aloha mai ke kamaaina, a moe iho la malaila me ka lawelawe ole i na hana ia wa, oiai, ua ano kaea na kino, a laau na lala o ke kino no ka loihi o ka hele ana. Sabati, Iulai 25, hora 8½ A. M., mahope o ka pau ana o ka paina kakahiaka, hoomaka iho la ko maua komo ana iloko o na hale e waiho ana na mai. O ka hale mua a maua i komo ai, o ka hale o Kalino, maloko olaila i loaa ai kekahi kanaka ui nona na makahiki he 21, ua huli ke alo ilalo o ka moena, a e kahe ana ka palahehe mailoko mai o kekahi puka i hoea ae ma kona kua. O kahi moolelo pokole nona, ua kaa oia i ka pali mamua aku nei, a mai ka eha i loaa mua mai'i iaia i puka mai ai keia eha e hoonawaliwali ana i kona kino ui; o kona inoa o Kana, he keiki ua noho i ke Kula Kiekie o Lahainaluna a puka pono, aka, i kona hele ana i ka pali e alualu kao, kaa aku la ia a pakele mahunehune ke ola. He ku i ke aloha maoli kona ano ke nana aku; ua ao ke kauka iaia e hele i ka Halemai Moiwahine e lapaau ia'i, a malia o loaa iaia ke ola.
No ka hiki ole ke eu ae, nolaila, ua ae aku ke kauka iaia e hoouna aku i ona omole laau nona mai Honolulu aku, ke huli hoi mai. Nana pu ia no hoi o Puupuu, he mai o ke ano i ikeia ma Ewa, a hoolana ia aku ka manao e waihoia 'ku kona omole laau; mailaila aku kipa makou i ka hale o Keaona (k), he elemakule nona paha na makahiki he 60, a he 2 malama o kona waiho ana i ka mai waiki. Ua pookoi keia kanaka no ka anaana, aka, aole nae e hiki i kona akua unihipili ke kokua iaia. Ua haalele mai kona mau hoa'loha a me na makamaka iaia, a hookahi wale no mea nana e malama ana i kona ola, o ke kahu P. W. Kaawa. Ua koi ikaika ke kauka iaia e hoi i ka Halemai, aka, aole ona ae mai. Ua haawi aku nae ke kauka i ka laau me ke ao aku iaia. Ua nana pu ia no hoi kekahi wahi kaikamahine nona na makahiki 6, o Kawaipio ka inoa, ua ekolu la o ke kaa ana i ka mai fiva, a ua ae ia aku e haawi i ka laau, he luahine kekahi o Pupuka ka inoa, ua mai a e haawi ia aku ana ka laau.
Mai anei aku, holo makou no Kamaile kai, a kipa ma ka hale o Kelupaina, he wahine ui ua loaa i ua mai fiva pehu nei o ke poo. E ku olohelohe ana kona poo, oiai ua helelei kona lauoho, a ua ako ia. Ua make iho kana kane o Kukahoe (k) kona inoa i ua mai nei, a malalo o na lapaau ana o kekahi kahuna Hawaii nona ka inoa ka Luna Anela nui o ko ka lani poe Anela. Maloko o ia hale hookahi ua nana ia o Hina (w), he wahine ua ane aoo, a ua ike ia kona mai, ua waiho pono ole na mea paahana o knoa opu, aka, ua hoolana ia aku ko laua manao e loaa ka laau.
Mai Kamaile-kai aku, holo makou i Kamaile-uka, a komo ma ka hale o F. W. Kaawaloa, malaila i akoakoa ai kekahi poe mai lehulehu, oia keia poe; Lahapa (w) ua nawaliwali oia. He keiki kana ua hanau kokoke e 1 makahiki, a ua hapai hou no, aka, kau oia maluna o ka lio a hoi i kona hale. Ua ao ke kauka iaia a me ka poe e akoakoa ana, o ko oukou hewa nui keia ko na wahine Hawaii, o ke kau i ka lio i ka wa hapai, aohe kuleana iki o kekahi wahine hapai e holo lio. Olioli loa ia ina i kau ia i kanawai e hoopai ai i na wahine hapai keiki e hololio. Ina e kau kekahi wahine hapai iluna o ka lio, a onioni, alaila, e ano e auanei na mea waiho keiki o ka opu, a o ka hope ka heewale a me ka nele i na keiki ole. Ua aoia oia, aole e hololio hou, a e hookuu kona kino i na hana luhi, e noho hoomaha me ka hana ole i ka hapa nui o ka manawa; ua nanaia o Kaainui, he wahine nona na makahiki he 40 paha, he mai kona ma ke kuekue. Ua haawi ia iaia ke ao ana e ola ai, alaila, o Mapu iho he keiki 14 makahiki, aia kona mai he eha ma ka pepeiao. No ka laau ole a ke kauka ia wa, ua kauohaia e hoouna ia aku ana ha laau mai Honolulu aku, alaila; ia Kekilo iho, he a-i oolea ka mai—ua haiia aku he laau kanaka ka mea e hana ai, me ke kuhikuhi pu ia aku.
I ko'u lohe ana, aia malaila he wahine ua loaa i ka mai kaokao, ua hoouna koke aku au e kiiia oia a e laweia mai e nana. Ua hele mai oia, aka, aole nae i aa e nana ia e ke kauka. Makau ia a hilahila, a e hoolaha ana paha ia malaila ia kumu ino, ke ole kakou e hoouna koke aku e laweia mai e lapaau a ola. Ua kipa pu no hoi maua ma kahi o John Dominis Holt i Makaha, no ka mea, ua hoeha ka holoholona iaia, a e waiho ana me ka nawaliwali. Ua haawi ke kauka i na ao ana e malama iaia me ka manao e hoouna aku i ka laau mai Honolulu aku. Haalele ia laila a hiki hou ma ka hale o ke Kahu Kaawa ma ka hora I2.40 P. M. Haalele hou ia laila i ka hora 1.30, a hiki ma Honolulu i ka hora 6.30 P. M. o keia Sabati.
Owau iho no kou hoa oiaio,
JOS. U. KAWAINUI.
Ma keia, e ike ai na makamaka i ka mikiala o ka Papa Ola ma ka lakou mau hana, a ke hoike oiaio hoi na ka lehulehu e hilinai ai no ka maluhia o ke ola malalo o ka malama pono ana a ia Papa e pale aku i na mai ahulau o kela a me keia ano. O ka hana i hoike ia ma keia palapala, he hooia ana mai ia no ke ala o na manao o na hoa o ia Papa, a me ka hoomaopopo i ke ano o na hana i kau ia maluna o ka lakou mau hooponopono ana. He mahalo ka haawina i loaa i ka Papa Ola ma ka hoolawa ana'ku i na kokua kupono i na makamaka o ia wahi, a o ka malama pono me ka hoolohe ka haawina i kau aku maluna o ka poe i loohia ia me ka mai.
He mau olello hoakaka no Ioane I:1.
Ka Lo gou, o ka mea hoike mai, "Aohe kanaka i ike i ka Makua, o ke Keiki wale no, a me ka mea iaia e hoike aku ai ke Keikie," Mat. 11:27. Oia ka i ike i ka Makua: "O ka mea e ike mai ia'u, oia ke ike i ka mea nana au i hoouna mai," Ioane 12:45. "O ka mea i ike ia'u, ua ike no ia ia ka Makua," Ioane 14:9.
O ka Logou, oia no ka Haku o Ie su. I kinohi ka Logou me ke Akua. Iho mai la ka Haku o Iesu mai ka lani mai, Ioane 6:38. A olelo mai la ia no ka nani i loaa iaia me ka Makua mamua aku o ka hookumu ia ana o ke ao nei. Ioane 17:5
O ka Logou no ke Akua. He mea pohihihi ka hookahi ana mawaena o ka Makua a me ke Keiki, no ia mea i olelo mai ai o Karisto, "O ka mea i ike ia'u, ua ike no ia i ka Makua," Ioane 14:9. "Owau a o ko'u Makua, hookahi maua, Ioane 10:30. O ka hookahi ana o ka Makua a me ke Keiki, ua oi aku ka pili kokoke i ko ke kane a me ka wahine mare; no ka mea, aole e hiki ke oleloia; "O ka mea e ike i ka wahine, ua ike no ia i ke kane." Ua oi aku no hoi ka launa ana i ko na poe Karistiano: no ka mea, ua nonoi aku ka Hoola no kana poe haumana e "lilo lakou i hookahi e like me kaua," (Ioane 17:11) aka hoi, o ko laua hookahi ana, aole ia i like me ka kakou e ike nei ma na mea a pau, a ma o ko kakou ike ana hoi ma kekahi mea e ae.
"O ka Logou no ke Akua," Pehea—o ka Makua ke Akua, a o ke Keiki no ke Akua, oiai hookahi wale no Akua: he mea hiki ole keia ia kakou ke hoomaopopo; aka hoi, i ka hoike e ana mai o ke Kaula no kona hele ana mai, ua i mai la oia, "E kapaia kona inoa o ke Akua Mana." (Isaia 9:5.) Hoike maino hoi o Paulo, "Ua hanaia na mea a pau e ia, a nona hoi." Kol. 1:16. Owai i hiki e hana o ke Akua wale no? A no wai hoi i hanaia ai na mea a pau ke ole no ke Akua? Ma ke ano he Mea nana i hana, he mana no kona.
Oiai oia ma ka honua nei, ua olelo mai oia nona iho, o ka mea iloko o ka lani, Ioane 3:13. Ua olelo aku no hoi oia i kana mau haumana, "Owau pu no me oukou a hiki i ka hopena o ke ao." He hoike ana mai keia, aia no oia mana wahi a pau.
Ua hoike mai no na haumana no kona ike i na mea a pau loa, i ko lakou wa i pule aku ai i aku la lakou, "E ka Haku, ka mea ike i ka naau o na mea a pau loa, e hoike mai oe i ka mea o laua nei au e koho mai ai," Oihana 1:24. E nana no hoi ma Hoikeana 2:23.
E like me ko ke Akua aloha, pela no ko ka Haku Iesu, a ua koi mai no hoi oia e hoonani a e aloha aku iaia, e like me ka ka Makua i koi mai ai. "Ua haawi mai ka Makua i ka hoopai ana a pau na ke Keiki, i hoomaikai ai na mea a pau i ke Keiki, e like me lakou i hoomaikai ai i ka Makua," Ioane 5:22, 23. "O ka mea hookela aku i ke aloha i kona makuakane a i kona makuahine; aole ia'u, aole ia e pono no'u; a o ka mea hookela aku i ke aloha i kana keikikane, a i ke kaikamahine, aole ia'u, aole hoi ia e pono no'u." Mat. 10:27. Ma Luka 14:26, ua oi loa aku ka ikaika o ka olelo ana; e pono ia e aloha aku i ka Haku Iesu mamua o kona ola iho, a i ole ia, aole ia e lilo he haumana oiaio nana.
Ke koi mai nei ka Haku, o Ie su i ke kuihe ole, manaoio, ka paulele ana. Oia no ke ala; a o ka mea manaoio aku a paulele hoi iaia, e loaa no iaia ke ola mau loa. Ioane 6:47. O ka manaoio ole ana aku iaia, oia ka hewa oi. Ua pani ia ka lani nona. Mareko 16:16; a me Ioane 3:36.