Ka Lahui Hawaii, Volume I, Number 47, 18 November 1875 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, NOVEMABA 18, 1875.
KA LA HANAU O KA MOI.
Ua hoea mai ka la hanau o ko kakou Moi, oia hoi ka Poalua, la 16 i kunewa hope aku la, me na hiohiona o ka malie molale maikai, a ua haawi ia mai ke alo ha kehau o ka wehekaiao e na leo nunulu wawalo o na pu kuniahi o ka papu Puowaina. I ka hiki ana i ka hora 10 ua wehe ia na ipuka o ka Hale Alii Iolani no ka oluolu ana i ka Moi e halawai aloha pu me na Luna Aupuni a pau o ko na Aina e, a me na alii o ka moku kaua Beretania Peterel , a i ka hora 11, ua ae ia ka lehulehu holookoa e hele aku e haawi i ko lakou aloha. Ua hoohanohano ia ka Pa Alii e na puali koa o ke kulanakauhale nei, a ua mahalo nui ia ko lakou nanaina.
Mamua o ka halawai aloha ana o ka Moi me na makaainana, ua haawi makana ia mai e ke Alii Liliu Dominis i ka Puali Koa "Prince's Own," he hae Hawaii silika, i hana ia e na wahine o ke kulanakauhale nei. I ka hora 12, ua ki hou ia na pu aloha, a i ke ahiahi ana ua kani hou na pu.
Mamua ae o ka hora 2, oia hoi ka wa no ka heihei waapa makai o Ainahou, ua piha ae la na kanaka malaila a aneane e haiki ke ala e hele aku ai. Ua hoomaka ia na hana lealea me ka heihei waa, a ua hoomoe ia ka heihei waapa pea no ka makani ole. Ua maikai no a ua mahalo ia na hana a pau, a ua maopopo ia makou, na hoi aku ka lehulehu me ka hauoli no na mea i ike ia.
O ka makou mea i hiki ole ai ke umi i ka aka, oia no ka laau i hamo ia me ka aila. Ua hooikaika na kamalii e like me ka hiki ia lakou, a ua aneane no hoi e holopono ka kekahi hooikaika ana, aka, mamua o ka huli hoi ana'e, ua pakika iho la, a ku-ho ana iloko o ke kai; hu ae la ka aka o na mea a pau i ike. Ua lehulehu na hana lealea e ae, a ua ane ike ole aku kahi poe, i kau a mea o ka piha.
Maanei, he mea pono ia makou ke olelo ae, ua kapae loa ia ka makou noi o kela pule aku nei, no ka mea, ma kahi o ka hauoli maluhia a hoohanohano i ka la, ua hauoli ia me ka paumaele. Aole a makou la i ike ai iloko o keia makahiki ka nui ona a me na haunaele hoohilahila e like me ka Poalua i hala iho nei. Ua mahalo nui makou i na makai no ko lakou hooikaika nui ana e malama i ka maluhia, a e hooko hoi i ka hana i waiho ia'ku iloko o ko lakou malama ana.
Ka Hoolewa Papalua.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Ua ike ia na manao-pepa o Kii-leo-ole ma kekahi o na itamu kuloko o ke Kuokoa o ka pule i hala, nona ke poo, "Ka Hoolewa Papalua," peneia:
"Ua ninau ia ko makou manao no ka hoolewa papaluaia o ke kino kupapau i hoolewa ia a holopono. Eia ka makou Olelo Hooholo no ia mea, aole he kupono, no ka mea, ua hoolewa ia no ia mamua, a heaha ke kumu oia hoolewa hou ana aku?"
A eia hoi ka makou Olelo Hooholo no keia: Ua kupono no! A eia na kumu oia manao ana. No ka mea, aole oia i waiho ia ma kahi ana i kauoha ai i kona wa e ola ana, a o ke kumu o keia, aole i makaukau kona Halelua, nolaila, ua lawe ia aku oia i ka pa ilina mau o na 'Lii, oia kona hoolewa mua. Ano, ua makaukau kona halelua, a he kupono e hoolewa piha ia kona kino lepo ma kahi ana i makemake ai, o kona hoolewa alua ia ana ia.
A, ina ua paa ole kou pohihihi ma keia, alaila, e huli aku oe a kiei maluna aku o Puowaina, a e ike aku paha oe i ka aina o Palesetine, kahi i hoolewa hope ia ai o Iosepa, no ka mea, ua hoolewa mua ia no ia ma ka aina o Gosena i Aigupita. Pehea iho la oe?
A i lawa ole kou ike ma ia mea, alaila, ke haawi aku nei makou ia oe i ke kuhikuhi, a e hoohuli aku oe a nana aku i o ka mua loa o Beritania, a e ike oe ua hoolewa mua ia o Kamehameha II (Liholiho I) ma ke kulanakauhale o Ladana, a o kona hoolewa mua ia ana ia; a hoihoi ia mai i Hawaii nei, a hoolewa ia ma Honolulu, o kona hoolewa alua ia ana ia. A heaha kau malaila?
A ina ua lawa ole oe no ia ike, ke haawi hou aku nei makou ia oe i ke panana, a e ana aku oe i na palena o Amerika, a e loaa no ke Capitala o Wasinetona, kahi i hoolewa mua ia ai o Aberahama Linekona (Abr. Lincoln,) a mahope hoihoi ia i kona one hanau ma Springfield City ; a o kona hoolewa alua ia iho la no ia. A owai hou ae ua opu-kee-moa e hoole hou mai ana i keia?
A e hoihoi hou mai oe i ka alawa ana a kou mau lena ike ma ke aniani nana hoonui maluna pono iho o ke kapitala nei, a e ike no oe i ka hoolewa ia ana o Alex. Liholiho, a me ka Haku o Hawaii. Hoolewa mua ia, a mahope, hoolewa alua ia ma ka hoihoi ia ana i ka Pa Ilina 'Lii ; a ke hoomaopopo nei makou, o oe no kekahi i ukali loloa ae ma ia po me kukui ihoiho e paa ana i kou lima. A ina ua hoohewa oe no ia hoolewa papalua ana, alaila, ua holo huhewa io ka oe ia po hoolewa o ia mau Lani. Pau loa ae la paha ea?
Nolaila, auhea oe? Minamina loa makou i kou hoike ana i kou hoowahawaha io maoli ia Lani Alii. A heaha la kau e hoohalahala ai i na makee a me na hoohiwahiwa ana a kona Lani Papa, a me ka rula mau mawaena o na "Pohai Alii?" A e hoomaopopo iho oe i kekahi olelo kahiko penei :—Aia i ka manao o ka mea e mele ana.
Me ka Luna Hooponopono, a me na Keiki Ulele-hua Metala o ka Papa Pai ko makou Welina. HOME LAUAHIHI HUI.
Novemaba 13, 1875.
OWAI LA NA MEA KUPONO?
E lilo i mau Waha-olelo no kakou i keia
Kau Ahaolelo, o 1876.
He ninau nui keia a kakou e noonoo ai, mai Hawaii a Niihau, i loaa ia kakou ka mea kupono e lilo i waha-olelo no ko kakou pono; a e imi ai hoi i ka pomaikai kaulike mawaena o na aoao elua, i kuea ia hoi ka pono no kakou a pau.
I. I kanaka kuokoa. II. I kanaka ano haipule. III. I kanaka oihana ole mai ke aupuni mai. IV. I kanaka ano naauao. V. I kanaka manao ole o ke dala kona mea e lilo ai i Luna Makaainana.
I. I kanaka kuokoa.—O ke kuokoa o ke kanaka, oia kona puni ole aku, a luli ole kona manao, a hoopili ole aku i na olelo wai-pahe o kela aoao mai, e olelo mai ana; ma ko'u aoao oe, a eia kau hana i Luna Helu oe, a Luna Auhau paha, a pela aku no kou Apana. Ke ku ae oe a kamailio ma ka pono o ko makou aoao, ku iluna ma ka o lima paha. Pela hoi, ua ike ia ke kuokoa o ke kanaka, ma ke ano o kana hana, o kana kamailio ana. Ina e hoopili ole aku kekahi i kana kamailio ana mamuli o kekahi mea, a mau mea e ae paha, alaila, ua maopopo iho la he kanaka kuokoa ia ma ke kamailio ana, ma ka hana, a pela aku. Nolaila, o ke kuokoa o ke kanaka, oia kona kamailio a hana paha nona iho, aole no hai mai.
Aka, he mea paakiki iki no paha ko kakou ike ana i ke ano kuokoa o ke kanaka, i ko kakou ka mua ana ma ke kahua o ke koho ana. (a.) E nana i ke ano o kana hana, mamua ae o kona manao ana e holo balota. (e) E nana i ke ano o kona noho ana.
He mea luli ole keia, e like me ke ano o kana hana, kamailio, noho ana, a pela aku, mamua ae o kona manao ana e holo balota, pela no kona ano ke hiki aku io; i na he hoopili wale kona manao a me kana kamailio ana, a hana paha, mamua ae o kona manao ana e holo balota, alaila, me ia ano no ia ke hiki aku imua o ka Hale Ahaolelo, a mahuahua loa ae paha ka hoopili wale, a o kana hana he hamohamo ipu kamani a me ka hoolehelehekii. O ke ake nui o ka poe hoopili wale, oia ka hanohano, me ka waiwai; o ko lakou pula kaumaha ia e lia ai ko lakou manao. Nolaila, ke hiki lakou io, lawe koke no lakou i na hana e waiwai ai lakou ; aole lakou e manao iho i ka poe nana i koho aku, no ka mea, ua loaa aku la iaia ka pahu hopu o ko lakou manao, a ua olu ka manao he wai lalo. Alaila, o ka hooikaika ana o ka lakou mau hana ka mea e pono ai, aole hoi ka hoopilimeaai wale, a hi o na manao mamuli o kona pomaikai iho, a aole hoi i nana i ka poe nana ia i koho aku.
II. I kanaka ano haipule.—Ua maa kakou i ka nana ana i ke ano o ke kanaka ano haipule, a aole mea pohihihi ia, oia ka mea kupono a kakou e koho ai; malie o kona ano haipule ka mea e hana pono ai i kana hana. O ke ano haipule o ke kanaka, oia kekahi mea e paipai ai iaia e kuokoa mai ; pela no, o ke kamailio ana, a hana ana paha a ia kanaka maanei, pela no ia ke hiki io, no ka mea, makau ia i ka hoopunipuni, nolaila, aole ia e hoopunipuni. Nolaila e koho iaia e pono ai.
III. I kanaka Oihana ole mai ke Aupuni mai.—O ka nele o ke kanaka i ka hana mai ke aupuni mai, oia kona mea e ikaika ai e imi i ka pono o na makaainana ; a i kana kamailio ana, ua kamailio no ia no ko kakou pono, aole no ko lakou la, nolaila he pono ia kakou e koho iaia; aka, i na he kanaka ua loaa ka oihana mai ke aupuni mai, alaila, aole kela e imi i ko kakou pono, he mea mau ia; Ina ua waiwai kekahi a lako paha no kekahi mea mai, alaila, malaila ka hooikaika ana o kana hana, a me kana olelo ana, a pela aku, a o kakou hoi ka poe nana e hapai aku, hopu iho la i ka loli, i ka ia maka ole. Nolaila, mai koho i ke kanaka i loaa ka oihana mai ke aupuni mai, no kona naauao a ike kanawai hoi.
I V. I kanaka ano naauao.—O ka ike kanawai, oia ano naauao ia o ke kanaka, o ka hohonu o ka noonoo a me ka laula o ka noonoo, a me ke akamai o ke kanaka, oia ke ano naauao a me ke akamai kamailio ana. O na ano a pau e maopopo ai ke ano naauao o ke kanaka, a oia ka kakou e koho ai, ua pono nae i na ua hui keia ano naauao me ke kuokoa haipule, a me oihana ole i ke kanaka hookahi, alaila pono, aka ina ua loaa pakahi wale no keia ano i kela a me keia mea e manao ana e holo balota, alaila, he pono. Nolaila, e nana a ka mea i pau pono keia mau ano, a oia ka mea e koho ai.
V. I kanaka manao ole o ke dala kona mea e lilo ai i Luna Makaainana. —O keia ke kanaka kupono a kakou e koho ai i waha olelo no kakou, no ka mea, o keia kanaka, ua loaa iaia he aloha maoli i kona poe nana i koho aku; noonoo iho no kela, a i iho la, ua koho ia mai au me ko'u uku ole aku ia lakou, nolaila, o ka'u uku hoi, oia ko'u imi aku i ka pono o ko'u mau makaainana, a e hooko hoi i ka lakou noi, a pela io no. Aka, o ke kanaka i manao o ke dala kona mea e lilo ai i Lunamakaainana, ua noonoo no ia i mea e hoi ai kona lilo, a i ka hiki ana aku io, ma o ka uwahi he makole koonei. E like me kona kipe ana maanei, pela hoi ia e lawe mai ai i na waiwai kipe no kela aoao mai, a o ka hina no ia o ka uwahi ilaila. Nolaila, mai koho ia ano kanaka, aole no pili keia i ka poe kipe a hana no nae i ka makemake o na makaainana, nona ka mahalo piha.
Ma keia Kumumanao, aole i manao ka mea kakau e hoonele i ka poe ike kanawai, aka, i na he kanaka ike i ke kanawai a nele keia mau ano i hoike ia, alaila, makehewa ke koho iaia no kona ike, aka, ina ua maopopo iaia, ua pau pono keia mau ano, alaila, malaila ko'u mahalo piha, no ka mea, ua hui ka ike kanawai me keia mau hana.
E na makamaka mai Hawaii a Niihau, nana ia, halo ia, a kiai hoi i ko oukou mau apana, koho iho i ke kanaka i pau pono keia mau ano a pau. Ina ua loaa kekahi kanaka i loaa ia mau ano a pau, alaila, o ke kanaka ia koho ia, i pono kakou.
Me ka Mahalo i ka Luna Hooponopono, a me na Keiki Ulele hua Kepau o ka LAHUI HAWAII ko'u Aloha.
C. W. P. KALAIAEHU.
Huihuikewai, Kona H. H., Nov. 1, 1875.
Na ninau me na pane.
E KA LUNA HOOPONOPONO; Aloha oe:
E oluolu paha oe e hookomo iho i keia wahi ninau i hoopaapaaia e na hoa o ke kula Sabati o Kahana. Aia ma ka pauku 6 o Mataio, o ka mok. 20, oia keia, "A i ka hora 11, hele aku la ia iwaho, a ike aku la i kekahi poe e ku hana ole ana, i aku la oia ia lakou, Heaha ka oukou e ku hana ole nei a pau ka la." A maloko o keia pauku i hoike ia, ua ninau kekahi i ka ninau, oia keia, He poe hou anei keia i hoolimalima ia e ka mea haku hale. A o ka poe mua paha i hoolimalima ia ma ka hapawalu o ka la. Eia ka haina a kekahi aoao, O ka poe mua no; a eia ka makou, He poe hou keia, aole o ka poe mua. Ua nui ko makou hoopaapaa ana ma keia, a ua waiho aku makou imua o ke kahu, a ua hooholo ke Kahu ekalesia i kana olelo hooholo, O ka poe mua no, aole he poe hou, a ua hoole loa makou i kana olelo hooholo, a ua piipii kai makou iloko o ia wa. A ke noi aku nei makou i kou ahonui, e hoike ae oe ma ke akea i ike mai ai na hoa Kula Sabati. Na'u na IKEMAKA.
Kahana, Koolauloa, Nov. 8, 1875.
[HAINA O KA NINAU.—Ua pololei ka oukou haina, e Ikemaka. He poe hou no kela i kii ia i ka hora umikumamakahi. He okoa ka poe i hoolimalima ia i kakahiaka nui; pela ka poe i kii ia i ke kolu o ka hora, a me ka poe i kii ia i ke ono o oka hora, he poe okoa lakou a pau. O ke ano o ka olelo nane, e hoike ana i ka oiaio o ka pauku hope o ka mokuna 19, oia keia. "He nui na mea mua e lilo ana i hope, a o na mea hope e lilo ana imua." Pela na hoopomaikai ana iloko o ke aupuni o ka Haku, he nui ka poe e komo hope ana a e like ana no nae lakou me ka poe i komo mua. L. H.]
Olelo Hooholo.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
E oluolu oe e ae mai ia'u e waiho aku i ka'u olelo hooholo no ka manao o Kuaaina me D. Kekiokalani, i hoike ia ma ka Lahui Hawaii, a me ke Kuokoa, no ka mea e pili ana i ka mana o ka luna hoomalu a mea e ae paha i hoike ia ma kou Helu 39, aoao 2. A no ka mea hoi, aole no hoi o Kekiokalani i hoike aku i ka haina o kana ninau, ua hoike aenei kela ma kahi mau kumu okoa ano hemahema. Nolaila, aohe pau o ko Kuaaina kanalua ma ia hoakaka ana, a ua ike iho nei kakou i ka laua olelo hoopololei ana ma na nupepa. Nolaila, ke waiho aku nei au i ka'u olelo hooholo malalo iho. 1 Ina ua hana ka Ahahui i kumukanawai a me na rula oia ano, a ma ia rula wale no ka mana e hanaia'i. Ke manao nei au, ua pono e hoopololei rula (Kuaaina,) aka hoi, ina hoi aohe kumukanawai a me na rula oia ano, ua pono ka paa rula (D. Kekiokalani,) aole no hoi au i manao ua pono loa o kapae rula, ina ua maopopo kahi a me ka manawa e kukulu ai ka Ahahui a na kona manao i kapae ae i na mea i hooholoia e ka Ahahui, aka hoi, ina no ke kuhihewa keia hana ia ana, alaila, ua pono no. Oia iho la ka'u olelo hooholo; ua mana na mea i hana ia ma ka hui o Kawaiahao, Sepatemaba la 7.
J. W. MAELE,
Lunakanawai no ka manawa.
Kukuiopae, Kona H., H., Oka. 28, 1875.