Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 2, 6 January 1876 — Page 1

Page PDF (1.22 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE II.}  HONOLULU, POAHA, IANUARI 6, 1876.  {HELU 2.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA. . . . Luna Hooponopono

          He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
          O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
          Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
          He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
          E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.

NO NA OLELO HOOLAHA.

          E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi ma ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
          O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
          Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
          Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.

A Sunday School Band.
River of Life, p. 35.

1 E ku a e naue kakou
I
o i ka aina maikai ;
E naue a mele pu no,
A kau i na hae iluna'e,
He aha hauoli no nei.
Aloha ia Iesu ke Lii,
Ke Lii oia mau maluna'e,
Aloha , a launa pu mai.
2 O Ie su ke Alakai mau,
Me kana olelo maikai,
Ma keia ao ino, lalau,
I ka aina laelae nani e.
A pau ae na ino a pau,
Na luhi, na eha , na uwe,
A lilo ka pouli i ao,
A maha, a pomaikai e.
3 E ku a e naue mau ae,
Kikoo i ka uka ma o.
Mai nana i na luhi oonei ;
Kikoo i na lei gula mau.
He aha ikaika no nei,
Lokahi maikai na naau ;
E kau i na hae iluna'e,
A naue mama i ke ao.
HAWAII.

ELINA KE KOA
HE KANAKA OPIO
PUUWAI WAIPAHE!
KA PALEKAUA LIONA HOI O KONA MAU LA.
KE PUKONAKONA O KONA LAHUI, A O KA OI WELINA HOPO O KONA MAU ENEMI.
Mokuna I— Helu 1.

          [E na makamaka heluhelu moolelo ; ua hoolaha aku makou iloko o na la i hala iho nei, e hoopuka aku ana makou i ka moolelo o ka Moi Arthur a me kona mau naika, a ua makaukau makou no ia mea, aka, mamua ae o ka hoea ana mai o ka manawa, ua loaa iho la ia makou kekahi moolelo, a no ko makou heluhelu ana a ike i kona maikai, ke kapae nei makou i ka moolelo i hoolaha mua ia aku ai, oiai, ma ko makou manao, ua oi aku keia o ka maikai a me na kumu hoonanea, nolaila, ua koho makou ma ka oi no ka pomaikai o na makamaka. L. H.]
          I KA wa a na kukuua la e oili mai ana maluna o na puu hauliuli a kiei mai la kona malamalama maluna o ka aina ; i na la kahiko wale, ua ike ia aku la elua mau wahi waapa e oili ae ana mai ka malu pouli o na kuahiwi kiekie o ka akau komohana o Norway ; a holo pololei aku la i na mokupuni liilii e waiho kakaawale mai ana ma ka hema, he mile a oi iki ke kaawale. Maluna o na hiohiona o ke kakahiaka ka nani lua ole a hohola ae la i ke ano mohala maikai o na mea a pau maluna o ka aina.
          Holo pololei aku la ua mau waapa nei i na mokupuni e waiho mai ana a iloko o ka lai molale malie o ka opu o ka moana i lohe ia aku ai ka owe o na hoe. Iloko o na hora kakahiaka e like me keia, e waiho ana no ka honua iloko o ka hiamoe, a uhi mai la ka noe anu huihui maluna o ka ilikai. Lele ae la na manu noho ae-kai mao a maanei, a pae aku la ua mau wahi waapa nei maluna o kekahi o ua mau wahi mokupuni nei a lele aku la na kanaka o luna. He poe Nomana keia, a maluna o ko lakou mau helehelena na hiohiona o ka wiwo ole. He poe kino nunui lakou, i aahu ia me na kapa kaua oia mau la; a ke nana 'ku ma ke ano mama o ko lakou mau kapuai wawae, a me ka halulu kalakala o na leo, he hiki ke hoomaopopo ia he poe koa lakou, a na ka hulali o ke kila o ka lakou mau pahikaua i hooia mai ia mea.
          He mea pono paha ke hai ia 'e, i ka holo ana o keia mau wahi waapa mai ka aina nui aku, aole laua i holo pu, aka, ua holo kaawale loa, a he kowa loa no hoi kahi pae aku ai o kahi mai ko kekahi aku, a ku kaawale ae la no hoi na kanaka o luna o ua mau waapa nei ma ke ano he elua anaina okoa. Iwaenakonu o ua mau anaina a i elua e ku ana he mau kanaka, a ma na ano e hoomaopopo ia 'ku ai he mau ano alii, a he ukali ka naui no laua. Ua komo aku kekahi o laua iloko o na la o ke kanaka makua, me na hiohiona ano akahele a hookaulua, a o kekahi hoi, iloko no o ka opuu o na la opio, me ke kino mohala maikai, me na papalina i ulu ole ia e ka umiumi, a maluna ona ka ui a me ka nani. He mau kino ko laua i hoike mai i ka ikaika i oi ae a i wiwo ia hoi e na ukali.
          I alo ia mai ke anu o ka wehe kai ao e keia mau kanaka ui no ka hooko ana i ko laua mau manao, oia hoi ka paio ana mawaena o laua iho, a o ke kumu oia mea—he aloha!
          Ua komo ia ko laua puuwai e ka anu aloha no kekahi kaikamahine pua rose o na kaiaulu o kahi awaawa Holinadele ; ua iini ka makua o ua lede nei e mare kana kaikamahine me ke kanaka i ano aoo o laua nei, a o ka opio hoi ka iini a ke kaikamahine. Iloko o na la o ka wa kahiko, he mea nui ka loaa ana o ke kaikamahine a kekahi ohana kaukau alii, a mamuli o ka like ole ana o ka manao o ka makua a me ke keiki, ua ala mai ka manao lili mawaena o keia mau kanaka, a hooholo iho la laua e paio ma kekahi wahi mehameha, a o ka mea e lanakila ana e lilo nana ka wahine. No ia mea, oia ke kumu i holo aku ai a pae maluna o keia wahi mokupuni mehameha.
          Pii pu aku la laua iluna o kekahi wahi puu e ku mai ana mamua pono o lakou, me ka pane ole aku i kekahi a me kekahi, a hiki laua i ka honua palahalaha, ku iho la, huli ae la laua a kupono he alo he alo! Huki ae la kahi i kana pahikaua, a o kekahi hoi hapai ae la i kana koi kaua.
          Pii ae la ka ula a puni na papalina o ke kanaka makua, hoomaka mai la ka naka haalulu o kona mau lehelehe, e hoike mai ana i ka inaina. O ke kanaka opio hoi, ku iho la ia me ka maloeloe o kona kino, haawi mai la kona mau maka i ka nanaina o ke koa, a pii malie ae la kona umauma a iho hou aku la. Iloko o ka ulia o ka manawa laua i hoomaopopo iho ai no ka laua mea e hana ai, a lele mai la laua meka ikaika a hui ae la iloko o ke kamoe makawalu a na hao kila oi o ka make, aka, he mau kanaka laua i maa a i akamai ma keia hana weliweli, a haele like no hoi na ai. He manawa loihi ka hooikaika ana o kekahi e pio kekahi, a pela no hoi kekahi. Pa pono iho la na kukuna la maluna o na kila, a owaka ae la me ke olinolino, hapai ae la laua i ka oi o na pahi a hoomoe iho la me ka ikaika, me ka manao e make ka hoa paio. Pela ka laua paio ana a hala he manawa loihi, a i ke ku pololei ana o ka la iluna, akahi no a hoomaka mai ko laua ano nawaliwali. Ua hoomaka mai ke koko e kahe awai maluna o ko laua mau helehelena, a e moni ana hoi laua me ka hele ino. Ua hoomaka ka hikaka ana o na wawae, a ano pouli mai la ka ike. Ia manawa, lele ae la ke kanaka opio iluna, hapai ae la i kana koi me ka hikiwawe, a hoomoe iho la maluna o kona hoa paio. Kau ae la ke kanaka makua i kana palekaua, aka, ua ikaika loa ka iho ana mai a ke koi, a haule aku la ia i ka honua.
          Kii mai la kona mau ukali iaia me na hiohiona o ke kaumaha, a hapai a kau iluna o ko lakou waapa, a hoe aku la me ka pane leo ole i kekahi a me kekahi a pae i ka aina a lakou i haalele aku ai i ke kakahiaka. He mau pule mahope iho pohala hou mai la oia. O kona hoa paio hoi, ke kanaka nona na hiohioha opiopio, kau ae la ia iluna o kona waapa me kona mau ukali, a hoe pololei aku la no hoi i ka aina; a hooliloia iho la ka lede opio i wahine nana.
          Pela iho la ka lanakila ana o ka Haku Haloda i kapaia hoi ka "Hopoole," maluna o kona hoa paio Ka Haku Ulafa o Romadala, a loaa'i iaia ke kaikamahine maka palupalu o na kuahiwi o ia aina mamao i haiamuia e ka nani.
(Aole i pau.)

[Hakuia no "Ka Lahui Hawaii.]
KE KAU WELI O KA POWA
NA ILIKINI O AMERIKA—KA LAKOU MAU HANA HOOMAINOINO—KA HOOKAHE KOKO A ME KA LUKU—HE MAU NANEA OIAIO.
HELU 8.

          ILOKO o na la hope o ke kau hooilo o ka M. H. 1837 oiai hoi e ake nui ana na kauaka i ka ili o na holoholona hulu manoanoa no ka hana ana i na aahu a me na mea hoopumehana e ae; ua hoolimalima ia iho la wau a me kuu wahi aikane e ka Hui Kalepa Akau Komohana, e hele aku ma na kuahiwi e pepehi i na holoholona o keia ano e loaa aku ana ia maua, a e kuai hoi i na ili e loaa aku ana mawaena o na ili ulaula e noho ana ma na kuahiwi. Ua haalele iho la maua ia Auguseta, he wahi kahua kauhale maloko o ka mokuaina o Maine, i ka la 2 o Ianuari o ka M. H. 1838, i hiki e ai maua ma na kuahiwi, mamua o ka hooilo, a paapu hoi ka aina i ka hau, a nalo ke ala i ka noe. Ua hoea aku maua i kahi a maua i manao ai e wae, a e kukulu i wahi papai-hale, a hoomakaukau iho la maua me ka awiwi nui, mamua o ka hoea ana mai o na paka-ua mua o na mahina anu ko maua ake nui, a nolaila, ua papaana mau maua ma ka hele ana. Iloko o keia mau aoa , aole no i maalahi loa ka aina mai ke anu mai, oiai, he mau iniha ka manoanoa o ke Sa-no; (Snow) aka, ua lawa pono no nae maua me na aahu e pale aku ai i ke anu.
          Elua a oi ae na pule o ko maua hele ana malalo o na ulu laau waoakua, a e pii ana hoi maluna o na pali, e iho ana ma na awawa ; me ka loaa no nae o kekahi mau Dia, a me kekahi mau holoholona e ae me ke ki pu ana ; oiai, o ka holawa ana ia me ka ia no ko maua noho ana. Ina la hope o ke kolu o ka pule, ua hoea aku la maua i kahi i manao ia no ko maua home kuahiwi. Kukulu iho la maua he wahi hale uuku, a i ka makaukau pono ana o na mea a pau, ua hoomaka iho la ke pahele holoholona ana, me ka manao no e noho iki malaila a hala he mau la, alaila hele hou, me ka imi i ke kahua o na ilikini, no ke kuai ana'ku i na ili, ina he mau ili ka lakou. Ua halawai e iho la me ka pomaikai i ko maua noho ana malaila, oiai, aole no i hala na pule elima, ua loaa ia maua ka huina o na ili i hiki aku ke kumukuai ma kahi o $3,000. Iloko o keia mau la a maua e noho nei, ua loaa ia maua ka oluolu maikai o ke kino, ua piha maua i ka manaolana, oiai, aole loa mea nana i hoopuiwa mai ka maluhia o ka noho'na iwaena o na kuahiwi, a ua hoomauia hoi ka pomaikai ma ka maua huakai i hele imi mai ai, a ua noho iho la me ka nanea no ia laki.
          I kekahi la, oiai au maloko o ko maua wahi keena uuku kahi i hoomaemae ai i ka'u pu, ua puiwa mai la au i ka holo kiki ana mai o ko'u hoa me ka mama, me na maka hi-o, a me ka helehelena pihoihoi a ano kunahihi. Ua ninau koke aku la au i ke ano o keia mea kupanaha, me kuu manao ua ike aku la ia i kekahi holoholona ana i manao ai he pomaikai nui no maua ke loaa; aka, me kona pane ole mai ia'u, lalau mai la i kuu lima a alakai aku la ia'u he mau i-a ke kaawale mai ko maua wahi home aku. Kuhikuhi iho la kona lima i ka honua, a i ka nana ana iho a ko'u maka, aia hoi ike iho la au he meheu wawae kanaka. Owau pu kekahi i puiwa, a maopopo ole ia'u ka'u mea e pane aku ai i kuu hoa, aka pane koke mai la no nae kela, me ka i mai, "Ke hoomaopopo nei au ma ke ano o keia meheu, ua hoea mai nei ka ili ulaula i o kaua nei; a eia'ku no paha ke pee mai nei maloko o na launahele." Ma kahi e kokoke ana i na meheu wawae nei, ua loaa'ku ia maua he pua pana i penaia me ke pena ulaula a ka ilikini, a na ia mea i hooiaio loa mai, ua hoea mai na ilikini ma ko maua kahua e noho ana me ka maluhia.
          Mahope iho o ka nalu ana a loko me ka noonoo i keia ouli, ua hoomaopopo iho la maua ma ke ano e o keia mau mea i ikeia iho la, me he la, ua makemake na ili ulaula, a e hoao ana no paha e lawe pio ia maua, a e pakaha wale i ka maua mau waiwai. Nolaila, pulale aku la maua e hoi me ka awiwi a hiki i ha hale, huna ino iho la i na wahi ili a nalo, a hoomakaukau iho la no ka hoea mai o na powa. Ua hele mai maua me ka lawa i na pono no ke pale ana'ku i na ulia o keia ano, a nolaila, aohe makau no ia mea. I ka makaukau ana o na mea a pau, noho iho la maua me ke ano pihoihoi, e kali ana no ka manawa. Ua noho aku maua a ano molehulehu, a ua ane hoopau wale maua i ka manao pihoihoi; ku ae la au iluna a kiei aku la ma kekahi wahi puka ea makani o kahi hale o ko maua, aia hoi ike aku la au he wahi opu launahele e ku mai ana mamua pono o maua, he kanalima paha a oi iki i-a ke kowa, a no ko'u ike mua ole hoi ia mea malaila mamua, oiai, he oneanea wale no ia wahi, ua komo mai ka haohao iloko o'u, me ka nalu iho, nohea mai la hoi keia wahi opu nahelehele? No ka hiki ole ia'u ke hoomaopopo iho, hawanawana aku la au i ka pepeiao o ko'u hoa no ia mea. He kanaka oia i oi aku ka maa mamua o'u i ka hoomakaukau ana i ka hana a ka ili ulaula, oiai, ua liuliu wale kona mau la o ka paio ana me lakou i na la mamua aku. Kiei aku la ia ma ua wahi puka nei; a i kona ike ana aku, ua hoomaopopo koke iho la. Kau ae la ia i kona lima ma  ka waha, e mea mai ana e noho malie, a mea mai la e nana hou aku. Kiei hou aku la no au—Auwe! O ke opu nahelehele a'u i ike mua aku ai, ua nee mai la a kokoke iki mai, a mahope iki aku, he mau opu nahelehele lehulehu hou, i ike ole ia hoi malaila mamua'e.
          Hoomaka mai la ka li o ko'u ili a puni ke kino, "he oiaio, he kupanaha maoli keia mau mea a'u e ike nei, a me he la ua pololei no ka kuu aikane i ka mea ana mai he mau ilikini kahi maanei aku nei," wahi a'u iloko iho o'u. Ia'u e nune wale ana no iloko iho o'u, me ka haka pono o ko'u mau maka i keia mau opu nahelehele, aia hoi, ua hikilele ae la au i ka uina o ke kani o ka pu a ko'u hoa, a ike aku la au i ka helelei ana iho a ke opu opala mua, lele ae la ke kino o kekahi ilikini nui iluna he mau kapuai, me ka nui o kona leo i ka uwo, a haule hou iho la i ka honua me ke kapalili o kona mau wawae. Ma ko maua hoomaopopo aku i ke ano o kona aahu, he alii; a ua hoomaopopo iho la no hoi maua, he pale huna kela mau launahele i manao ole ia aku ai, aka, ua hiki wale no ia maua ke noonoo. Aole no i liuliu mahope iho o ke kani ana'ku o ka pu a ko'u hoa, aia hoi, ua ukali aku la ka leo wawalo o ka'u Raifela i ka leo poha o kana, a haule hou aku la i ka ili honua he ili ulaula hou. He ike ana o na enemi i keia poino o lakou, ua haalele ino iho la lakou i ua aahu lau nahele hoomaalea la o lakou, a holo aku la me ka mama loa i ka ulu laau e ku mai ana, aka, mamua ae o ko lakou hoea ana'ku ilaila, ua halawai hou aku la he elua o ko lakou mau huina me na elele hala ole o ka make a ka maua mau pu, a haule iho la laua i ka honua.
          Ua napoo aku la ka la, a ua hoomaka mai la ka ohu e uhi i ke kuahiwi. Ua maopopo iho la no ia maua, e hoao hou mai ana no na enemi e hoouka mai, a e loaa aku ana ko lakou mau kokua, oiai ua puni ia mau kuahiwi i ka nohoia e na ilikini; a aia maua iwaena konu, nolaila, hooholo iho la maua e nihi malu aku malalo o ka uhi o ka po, a komo maloko o na palena o ka ululaau, a e huli hoi ai, oiai, he makehewa ka paio ana'ku me keia poe, no ka mea, ke lohe aku la no maua i na leo kahea a na alakai, a ma ka hoomaopopo ana, e houluulu ana i na kanaka, no ia mea, o ka make wale no ka hopena ke hoopupu iho.
          Nihi malie aku la maua a puka iwaho me ka ala-alawa ana ma o a maanei, e haliu pono ana na pepeiao me ka hoolohe i na leo. Laka aku la i ka ipuka o kahi hale o maua, a hoomaka aku la ka holo ana me na kapuai mama ; aka aole i holo pono keia lia aha o maua, no ka mea, aole i mamao loa'ku, aia hoi, ua hoohikilele ia ae la maua e kekahi poe ili ulaula i ka lele ana ae iluna mamua pono o maua, a poha ae la na leo kahea o ka hoouka kaua, e wawalo ana me na huaolelo, "WAH-HA-LA-HA."
          Lele mai la au i hope, huki ino ae la i ka'u pahi e paa ana i ka ili, a iloko o ka manawa pokole, ua halawai aku la au me ka ili ulaula e kokoke mai ana ia'u, a o ka ulele iho la no ia o'u me ua ilikini la. Aole no i loihi loa ko maua hakoko ana, ua hoomaopopo iho la au i ka ikaika o ua ili ulaula nei. Me kekahi lima ona, ua paa loa mai la kuu lima e paa ana i ka pahi, a lalau mai la kekahi lima paa ae la ma kuu puhaka me ka manao e paki iho ia'u i ka honua, aka, pakika e iho la kona mau wawae a hina iho la ia. Me ka hiki wawe au i lele aku ai a kukuli iho la maluna o kona umauma, a o kona make ka hopena. Ua kau kuu pahi iluna, a o ka haule iho koe a nalowale iloko o kona puuwai ; ke hulili ae la kona mau maka i like me ko ka liona, ua pina-pinai kona hanu me ka pana ikaika ana o kona puuwai, me he la ua maopopo iaia o kona hopena ia, aka, mamua'e o ka inu ana iho o ka oi o ka'u pahi kila i ke koko o ua ili ulaula nei. Ua kanono e mai la ko'u poo i ka hahauia ana mai e kekahi enemi me ke kumu o kana pu, a haule maule aku la au i ka honua, a i ka hoi hou ana mai o ko'u noonoo, eia ka wau ke waiho nei me ka paa o na lima a me na wawae i ke kupeeia, a pela no hoi kuu kokoolua, a e ku kiai ana na ilikini, me ka helehelena i piha loa i ka inaina no maua, ua lea paha ka lakou kaena, no ka mea, ua lilo koke maua ia wa he mau pio na ka ili ulaula.
(Aole i pau.)

He wahi moolelo no William L. Lee, ka LUNAKANAWAI KIEKIE A PARESIDENA O NA LUNAHOONA O KO HAWAII PAE AINA.

          Penei ka olelo hualala a'u i ike ai ua kekee a anapuu ka hana ma kekahi mea:
          I
kuu wa ma ke kua ma kahi i kapa ia he kuaaina pepeiao, aka, me he Moi la nae kuu noho'lii ana ; eono mokuaina a'u i noho haku alii ai no ka mokupuni o Maui, mai ke kahua o Keanini; i Hamakualoa a hiki i Keahuaiea, i Kahikinui ka puali o Maui Hikina, a i hui pu ia ae me kahi Lunahoona oia puali, aka, loaa ia'u he wahi kauoha mai ke alo alii ae.
          I ko'u wa i ike ai i ke kauoha alii a me ka palapala a Kalaniwaiakua a Kalanikauiokikilookekapu; Ua hu mai la ka manao e holo e nee iloko o ka opu weuweu no ka mea, ua kauoha ua Lani nei e hoi i ke alo'lii; I ka wa i make ai o Kalauwalu ke kahu hanai o ke keiki alii. Ua palapala ae ua Lani nei ia'u e lilo au i kahu a makua hanai no ke keiki ali A. Liholiho, a hoomare mai kela i ke kahu wahine i hoa mare, a hoonoho mai kela i ke keiki ma kuu kua a ma kuu alo, e lilo i makua no ke keiki. Aka, ua holopahua ka manao o ke Akua ia'u i ka lepo, no ka mea, e ola ana kuu kumu ka mea nana i hopu mai kuu mau lima e komo maua iloko o ka lani oia no Rev. S. Dibble; Olelo mai kela, mai paulele oe i ka noho hanohano a me ka noho'lii a me ka waiwai, he opala a puehu; a he nui na enemi e hoino mai ia oe ma keia ao; A o kuu makemake nui ia oe e hele pu kaua ma ka lani, a noho pu kaua malaila. Ua lohe kela ia William Rikeke, ua hoouna o Kalani iaia no ka makaukau o ka mare i kekahi la ae. Ina no paha ua lilo oiaio au e hookauwa no ke au o Kalanimakua a me kee au o Kalanikeiki, a ina paha ua pokole ke au o na la; Nani ka Hemolele o ke Akua.
          I ko'u komo ana ma ke alo'lii; Ua hihipea na oihana; a o ke kamau o ka poe lawelawe i na oihana; Aole i oi ae ko ka Moi uku makahiki $6,000. ko na Kuhina i ka $1,500, na Kiaaina $1,000 a eemi $500, na Luna K. Koikoi $1,000 a emi iho ilalo, na Lunahoona he $800, na Luna K. Kaapuni, Luna K. Apana, L. Auhau o ka $100 ke kiekie a emi iho ilalo. Ua hoohiki mai ke Kuhina Kalaiaina ia'u no ka'u oihana, a ua lilo au i hoa no na Lunahoona, a ua lana na hoa o ka Papa Hoona; aka, ua koe mai nae ka hauli halia anoano no ke kua, a me ka hooipoipo ana mai o ka lau nahelehele lipolipo o ka wao, a me na ale makale o Hanauuloa.
          I ko'u komo ana iloko o ka hale Hoona, ua hiki paha i ka umi na kakauolelo, ua oi loa aku ka poe ana aina mai na haole a na keiki o Lahainaluna. Ua paa mau na kakauolelo i ka hana, a elua kakauolelo nui o Iosepa H. Smith me J. Kekaulahao.
          Ekolu mau la noho o ka Aha Hoona o ka pule; o ka Poakahi, ka Poakolu me ka Poaono, iloko o ia mau la e kukulu ai ke kahua o ka nieniele, ninaninau i kela aoao o ka poe hoike o ka poe mea aina kuleana. I kekahi la ua panee mai la o'u mau hoa Lunahoona e kakau i ko'u inoa ma kekahi palapala hooko e hoole ana aole he kuleana o ka aoao hoopii a e pili aku ua kuleana nei i ka Moi no na aina lei alii, aka, ua mahalo aku au i kuu mau hoa, no ka mea, o ko'u inoa wale no koe.
          Olelo aku au, aole au e ae, aole au e hoole he malihini au i keia hana, aia au, a maopopo i ke kumu e hiki ai ke hana, aole au e hoopili ma ko oukou ike a kamaaina. O ka mea nona ke kuleana o H. Kawailepolepo. O ke kuleana; he iliaina-ku no ke Ahupuaa o Wailuku; o Owa ka inoa.
          Ua noho o Huata Kuihelani ekolu malama mamua o ko'u noho ana i Lunahoona, a ua ike au iaia elua a ekolu paha ona noho ana e kakali no ka palapala hooko Alodio ma ka hale Hoona, aia nae, ua holokee na Lunahoona; nolaila, olelo au ia Kuihelani e hoi i Maui, he makehewa ke noho.
          I kekahi wa ua lilo au i Lunahoomalu no ka Ahahoona, a he Peresidena hoi no kekahi mau pule no ka hapai ma keia hihia; a nolaila, ua kena aku au i ka poe kakauolelo e lawe mai i ka moolelo o ka papa mua o na Lunahoona, aia hoi, ua ike ia ka moolelo mua a Mr. Rikeke ma, ua hooko a ua kakau inoa na Lunahoona elima. A ua loaa iho la ka palapala a ka Moi Kauikeouli ia'u.
          Penei kahi moolelo:—I ka make o Noa Auwae i ka malama o Novemaba, M. H. 1834, ua holo mai o H. Kalepolepo i Oahu e kuai i ko ke alii kuleana ma ka ili-aina o Owa o ka hemo ole, a kauoha i na mamo. Ua loaa ka Moi Alii ma Kapua i Waikiki no ka wawahi moku, no ka mea, ua ili kekahi okohola malaila, a maluna olaila i kakau ai i ka palapala hoohiki a hoopaa me ka uku nae he $25.00 i ka makahiki.
          I ka ike ana o ka Peresidena i ka'u mea i hoopaakiki ai i ka pono me ka pololei, ua huli ma ko'u aoao, a olelo mai la e palapala aku i ka poe nona ke kuleana. Ua palapala aku au ia Kuihelani e ana ia ka iliaina-ku o Owa. A loaa mai ke kii o ka aina o Owa. Penei: Ua ana ia ke kii o ka aina mai ke kalo a ke kula o Lupeloi me ke kula o Makauipalaa o ke Ahupuaa o Wailuku ma ka akau, o ke kula o Kalua ma ka hema e holo ana a hiki i ka lua o Kanewahine a komo iloko o ke kai i ka papakohola o Makawela e pili ana me ke one o Kahului, a hiki i ka lae hema o ka papakohola holo i ka hokupaa akau a hiki i Namahana, a hiki i Koakea a huli i ke komohana a hiki i Waihinalo e pili pu ana me ke kai o Kaihuwaa. Ua hookoia.
          Helu Elua o ka Hoka; I kuu wa i loohia ai i ka nawaliwali no ka wililua ana mai o ka mai puupuu ulaali, ua hoomaha aku au ma Kalauao no Ewa no na pule ekolu. I kuu hoi ana mai, aia hoi ua hoololi ae la kuu mau hoa Hoona kumu kuleana aina i na pa-hale o Boaza Mahune no Kekupuohi ka wahine a Kauluhaimalama; o kela mau pa-hale, aia ma ke alanui Papu mai ka hale pohaku o Mr. Holo a hiki ma uka o ka pa o Mr. Hiuka ma ka aoao ma Waikiki; a ma kela aoao ma Ewa o ke alanui Papu, mai ke alanui Moi a ke alanui Kalepa ma ka aoao hikina hema o ka hale pohaku o Mr. Daimana. Ua paa ka manao o na hooilina o Mahune oia o Puhalahua, a ua koho imau loio, e hoopii i ka Ahakaulike. Aka, aole au i ae, no ka mea, aole i kulike na manao o na Lunahoona, ua koe hookahi au, a ua ae au e kukulu ia ka Ahahookolokolo imua o ka Ahahoona, a ua ae ia e ka Aha, a ua lilo au i Peresidena, a ua lawe mai na aoao elua i na hoike hooiaio.
          O na hoike o ko Mahune aoao, o A. Paki, o M. Kekuanaoa, G. P. Judd, Kekuapanio, o P. Kanoa, koe ka hoike Kaleiopapa. Ko Kekupuohi mau hoike; o Puuakokoki, a ua poina iho ka lua. Aka, ua hookoia o Boaza Mahune.
          Eia ka mea kupanaha a'u i ike; ua hookoia no keia mau kuleana elua, a ua kakau inoa ka Papa Hoona mua, o Ioane Ii me Kaauwai, ua kakau laua i ko laua mau inoa; o ka palapala hoopuka wale no koe i ka poe mea kuleana. Eia ke alakai hewa me ka apuka i ko hai; Ua kuko o Kaauwai ia Owa e hui pu me Papohaku, ma o Poipe la kahi a ia ala. Ua kuko o Kaauwai i na pa o Mahine ma o Kekupuohi la, ua ike ia aku e hookohukohu mai ana me ka hawahawa o na lima, a e pukukui mai ana o Ewa ma iloko o na hale kuai, a ua puiwa o Puhalahua, ua pau na laau kanu i ka uhuki ia; Aka, pela no e ko na wanana. "Hele liilii na waiwai i hapuku wale ia."
          Ua hoahewa au i ka Peresidena a Luna K. Kiekie ma ka puni wale i ke alakai hewa ia, a o kona nana pono ole i ke alanui o ka poe i lawelawe mua ma keia oihana o Hoonakuleana aina. Aka, hoolilo nae oia ia'u i enemi nona. Aka, e lilo ke Akua i Lunakanawai nana e rula ka hewa a me ka pono.  S. M. KAMAKAU.

Make i aloha nui ia.
E KA LAHUI HAWAII E;—Aloha oe:

          Ma ka la 20 o Dek. 1875, ua make o Kapamawaho, he keiki i aloha nuiia, ua loaa oia i ka mai fiva me ke anu, he haipule, he hoopono, he malama pono i na kauoha a ka Haku, he malama ohana, ua piha ka 28 o kona mau makahiki; ma ka mak. 1869, mare oia i ka wahine, ua hanau mai na laua na keiki (k) elua, kii mai na lima menemene ole, ua hala aku la kela ma kela aoao, ke noho nei kana wahine me na keiki a me ka ohana me ke aloha iaia, he kanaka kupaa ma ka pono, aole loheia kona inoa ma na hana hewa, a kuu aku la kona luhi, alaila, ko ae la ka olelo a ke Akua, "Pomaikai ke kanaka i make iloko o ka Haku." Owau no me ke aloha.
MAMA K.
Kaimu, Puna, H., Dek. 29, 1875.

He oiaio anei keia?

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          Ua lohe wale ia, ua kau aku ke kahu o ka Ekalesia o Kaluaaha, Molokai, i kekahi Rula iwaena o kona Aha luna, oia keia: Ina e hiki ole kekahi o kona mau luna i ka halawai luna, e uku ana ka he hapaha dala; ina he oiaio keia, nu hou no.  D. L. R.