Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 5, 27 January 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IANUARI 27, 1876.
UA HOAKAKA aku makou iloko o na pule i hala iho nei no ke kupono e koho ia i mau haole kekahi no keia Kau Ahaolelo ; a ke manao nei makou, ua apono no na makaainana ia mea. Ua lawa ka makou mau hoakaka ana no na kumu, a he mea maopopo hoi i na makamaka ke noonoo iho, o na haole kekahi poe waiwai nui, a o lakou hoi ka poe nana e hoowaiwai nei keia aupuni, a o ka hoonele ana ia lakou mai kekahi leo hookahi ma ka hooponopono ana i ko kakou aupuni, o ke kapae ana no ia i kekahi o na koo ikaika o Hawaii.
I keia la, ua loaa mai ia makou he papa inoa balota hou, i hookahuaia malalo o na olelo a Hale L. Sheldon, he hoa'loha oiaio o ke kanaka Hawaii ; a ke pahola aku nei makou ia mau inoa, aole me ke kono wale aku i na makamaka e koho mai, aka, ma ka hai ana 'ku i ke akea ; ua paa ko makou waha iloko o keia mau la iho nei, aole i hooho aku i kekahi paa balota, no ka mea, e noonoo ana, e wae ana, e kaupaona ana, e hoomakakiu ana, a ua hoea mai na kanaka a makou i manao ai he kupono, a i mahalo ai hoi i ko lakou paa balota, oia hoi o
E. MIKALEMI, A. KALAULI,
S. B . DOLE, H. L. SHELDON.
E hoomanao oukou e na makamaka, aole keia e kono wale aku ana e koho mai ia lakou, oiai, aia i kela a me keia ka mana e koho i kana mea i manao ai he kupono. Ua mahalo no hoi makou i ka inoa o Walakahauki opio e holo nei.
ILOKO o ka aluka nui ana o na leo kahea o ka poe koho balota, a me na pioo ana o ka noonoo o ka lehulehu holookoa no na mea pili i ke koho lunamakaainana o keia mau la e hele nei, aole hiki ia makou ke hoopoina i ka leo o ke Akua e heahea nei i keia lahui e hele aku imua a e oni ae iluna. O na halawai hui o na Ekalesia o keia kulanakauhale i hoomau ia no na pule ekolu mai ka la akahi mai o Ianuari, ua hookuu ia ; aka, aole i pau ka noonoo ana o kanaka no keia mau mea, aole i pau ka leo kahea o ka Pono, aole i pau ka imi ana o kekahi poe i ke ala e hiki ai i ke ola mau loa. Maluna ae o na leo a pau e ume nei i ka noonoo o kanaka, a mamua o na mea e ae a pau, ke hea nei ka leo o ko ka honua nei Hoolapanai. Ua mao ae na paipai ana o na halepule, ua hoomaha ka poe hele i na pule hoomau ; aka ke mau nei ka heahea ana o keia leo lani, e like me ke aheahe malie o ka makani, a penei no ia: "Makemake anei oe, e Hawaii, e ola? Ina pela, eia no kou Hoola ke ku nei ma ka puka ; ke kali nei ia oe, e hele mai oe e hoohalawai pu me Ia."
He mea pono i na paahana iloko o na Ekalesia, na kahu, na luna a me na hoahanau ke ninau iho, heaha la ka waiwai nui i makemake ia iloko o ko kakou mau Ekalesia ? O ka heluna nui anei ma na buke Ekalesia ? O ke dala anei ? Ke hopohopo nei makou pela ka manao kuhi hewa o kekahi poe kahu me na luna. Ua imi ikaika ia ke dala, a ua hookuuia na uhane e make. Auwe ka poe hoolilo i ke dala i mea nui mamua ae o na uhane o kanaka. Ma ka makou noonoo, o ka hua nui hookahi o ka Ekalesia, oia no ka hoola ana i kanaka ma o Kristo la. Aole ana hana e ae, o ka hoola, oia wale no, a ua lawa na mea e ae iloko o ua ola nei. Ina e ola kanaka, e ike ia no ia ola iloko o na hana a pau.
He wa maikai keia mau la mua o ka makahiki e lu aku ai na kahu i na hana a pau o ke kino e hihia ai keia hana hookahi, ka hoola i kanaka ; a e haawi aku i keia makahiki holookoa mamuli o ka hana hoola i kanaka. E haawi ia kakou iho no lakou. E eha no lakou, a e luhi mamuli o lakou, e like me Iesu i eha ai a haawi i kona kino no ko keia honua, i ola kanaka ma ona la. Pela e ola ai ko keia lahui ma o Iesu la iloko o kakou. "E imi mua i ke aupuni o ke Akua a me kana pono." O ka makou noi keia, e hiki mai ia aupuni iloko o na naau o ko kakou lahui.
[Kakauia no "Ka Lahui Hawaii."]
ILOKO o na la ehiku mai keia la aku e hookomo ana kakou i ko kakou mau balota no na Lunamakaainana a kakou i manao ai no ke Kau Ahaolelo o keia makahiki, a he mea pono ia kakou ke noonoo akahele i na kumu e maopopo ai o ka makaukau o kela a me keia o ka poe e holo balota nei, a e koi mai nei no hoi ia kakou e koho aku. E hooholo mua kakou i keia manao, o ke kanaka hoopono, oia no ka mea i makemake ia. A o ka mea i ike ia he apiki a he kolohe, e kapae koke kakou iaia. He nui na hoowalewale e haawi ia mai ana imua o ia poe iloko o ka Ahaolelo. E nana kakou i ka poe i hoao ia a ua ike ia, a ua ike ia he poe noonoo pono.
E koho i na kanaka naauao, i hiki aku ko lakou mau makahiki i ke kulana o ke kanaka makua. Ua alakai ia makou e hoopuka i keia mau manao, no ka mea, he nui loa na nupepa liilii i lu ia e like me na lau ma na alanui, he mau pepa e hoike ana i na manao o kela a me keia o ka poe holo balota ; o kekahi hoi o ia mau pepa he mea ku i ka hoakaaka a me ka hoohenehene ia, a he ano ole na manao o loko. O na pepa i pili i ka ninau no na loaa me na lilo o ke aupuni, ua like me na manao i haku ia e na kamalii kula, koe nae ka pepa i hoopuka ia e ke aupuni ; a o ka nui aku nae o ua mau pepa la, aole i hoike ia mai ka ike o ka poe nana i haku na manao. Na kekahi o ia mau pepa i hoike mai i ka manao e lawe ia mai i 225,000 kanaka iloko o keia aupuni mai Inia mai iloko ae o keia mau makahiki eono e hiki mai ana, e hookaa ana lakou pakahi he elima dala auhau, (me ka manao he poe kane wale no) a malaila e loaa ai i ka waihona dala o ke aupuni ka puu dala nui he $1.125.000. Pehea, aole anei he lilo ke aupuni no ka lawe ana mai i keia poe kanaka ? He mea maopopo ano, ua haawi ke aupuni he iwakaluakumamalima dala pakahi no ka lawe ana mai i na poe o Kina me Iapana ia nei, aka, aole makou i ike i ka moku mua i piha i keia poe. Ma ka nana ana, aole paha e haule malalo o ke kanaha dala ka lilo no ke kanaka hookahi, no ka lawe ana mai i ko Inia poe a ia Hawaii nei, alaila, e hiki aku ana ka lilo ma kahi o ka umi miliona dala no keia poe o Inia. E olelo ana paha kekahi, o na dala ke loaa mai na auhau mai, na ia mea e hookaa i ka uku panee ; aole makou e kalai manao ma ia kumu, no ka mea, he mau kumu noonoo e ae kekahi o kakou, mawaho ae o ka dala, a maluna o ia mau kumu he mea pono ia kakou ke noonoo akahele. Ina e lawe mai kakou i 225,000 kane a hoonoho maluna o keia pae moku, ua noonoo ia anei ka hua o keia mea ? Heaha ko kakou kulana ma ia hope ? Pehea ka maluhia o ka aina ? E pono ana anei ? E i mai ana paha kekahi, he makehewa ke hoala ia kela ninau. Ke i nei makou aole pela, he pono ke noonoo mua kakou. Ua hoopuka ae kekahi mea i kela manao, a ua hoolaha ia iwaena o na makaainana, ina ma ke ano e alakai hewa i mea e loaa ai na balata he mea hewa ia ; a ina no kona ike ole, na makou e hoike aku i ka oiaio. Ma ka helu hope ia ana o ko kakou poe kanaka ua loaa he 21,650 kane, e hoohui aku kakou me ia poe he 225,000, a e loaa ka huina he 256,650 kane. Ma ia helu ana, ua loaa he 25,247 wahine, nolaila, ina e hooko ia keia noonoo ana, e loaa ana ia kakou he pa umi ka oi o na kane mamua o na wahine, he umi kane no ka wahine hookahi. Me ia like ole o ka heluna o na kane me na wahine, e noonoo kakou i ka nui o ka hewa e ulu mai ana; aole e maluhia ana ke kino a me ke ola o ka wahine. A e laha nui loa ana na hewa inoa ole. Ua kamailio noonoo ole no ia pepa hookahi no na mea e ae.
Eia hou, ua ike iho nei kakou i kekahi mau pepa, ua hooia mai na mea holo balota malalo o na kumu mai ka elima a i ka umi kumamalima, e hai mai ana i na pono a lakou e hapai ai a e hana ai ke koho ia lakou. E akahele kakou i na kanaka e hooia mai ana i na olelo hoopomaikai nui, he mau pahele ia mau olelo. E nana pono i na mea a lakou i hana ai i na wa i hala, a na ia mau mea e hooia mai i na mea a lakou e hana ai ma keia mua aku.
He mea e hu ai ka aka ke nana aku kakou i ka liki ana o keia poe maluna o ko lakou ike i na kanawai a me ke Kumukanawai; e hoololi ana lakou i kela kanawai keia kanawai no ke ku like ole me ke Kumukanawai. O ka hapa nui o ka poe holo balota, ua hooia mai i ko lakou manao e hooemi i na auhau; he lapuwale wale no ia mau olelo. Aole hiki ke waiho ia na hana o ke aupuni; na aie, na bona, ka uku panee, na uku makahiki no na oihana a me na lilo no ka malama ana i ka waiwai o ke aupuni, e hookaa ia ana keia mau mea a pau, aole hiki ke waiho wale ia; a he okoa hoi na hana hou i manao ia e hapai ma keia mua aku. He pono e hoohui aku i ko kakou hilinai ana maluna o ka poe e hooikaika ana e pale ae i na hooluhi hou ana mai o kakou aku. O ka imi ana i ka pomaikai o ka lahui, me ka naauao kiekie loa e hiki ai ia mea, a ma ka makou ike, aole i hooia mai ka hapa nui o keia poe holo balota i na kumu kupono e hilinai ia ai lakou he poe kupono no ia hana nui.
Ahaolelo o ka M. H. 1874.
MAWAENA o na hana hele ino a hoomakeaka (me ka pakui hou ole aku i na inoa hoohilahila) i haawi ia mai e ka moolelo o ka makahiki 1874, oia no ke kanawai "E hoopau ai i ka oihana Kuhina Kaua a me na manuwa." Aohe no paha e kue ia ana ka manao o keia kanawai ; oiai, o ka hoomama ana ae ia i ka hokua o ke keena o ko na aina e mai ka luuluu o ka hiipoi ana ia huelo hoolehelehekii ; a he mea hoi i nele i ka nani a me ka pomaikai ; aka, aia nae ma na hoakaka ana kekahi mea kupono e lawe mai no ka hoomaopopo ana o ka lehulehu; a he hoike kupono e hai mai ana, he mea pono ia kakou e koho i mau haole kekahi, i ole ai e lauwili hou e like me ia kau ka "hapala kaele." Ua olelo ia, "e hiki no ke 'Lii ka Moi, ma ka palapala hookohu kuikawa, e haawi aku ka hooponopono ana o ia oihana i ka Alihikaua ;" me ka uku ole ia no nae o keia kahu oihana ; a ua hoakaka hou ia "Aole no e hiki ke kikoo ia ma ka waihona dala o ke aupuni, no ke kau wahi o na haawina i hookaawale ia no ka oihana koa, ke ole e kauoha ia e ka Alihikaua, a nana no e hoike pakahi ia no ia mau lilo imua o ka Ahaolelo, i kela a me keia lua makahiki." Aole makou i ike a i lohe paha, ua kohoia kekahi mea ma keia ano luna oihana, aka, e hoomaopopo kakou i ke ano hemahema a maopopo ole no hoi o keia kanawai. O ka mea i oleloia ma ke Kumukanawai "maluna o na Kuhina ka hihia o ka oihana," ua kapae ia, a ua nana ole ia ma na hoolilo ana o ka Oihana Koa, aka, he mea hiki nae ke haawi wale ia no kekahi mea e ae. "No ke ola o na koa," he $47,470 na huahelu ma ka bila haawina hope loa iho nei. Malalo o keia Kanawai a makou e kamailio nei, he mana hiki no i ka Alihikaua ke ohi a pau i ka manawa hookahi i keia puu dala nui, a hoolilo aku e like me kona makemake, a aole Kuhina e hihia ana. Nolaila, maanei kakou e noonoo ai, a hui ae i na pauaka a pau o keia ano o ua mau hoa hanohano nei o ka 1874 e poina koko ole ia'i, a hoomanao ae he mau Hawaii wale no a pau, a heaha la ka mea o ka lauwili ana? E pono e koho i mau haole kekahi.
O KEIA ka kakou pepa hope loa mamua iho o ka hoea ana mai o ka La Koho Balota Lunamakaainana ; a mamua o ko makou hookuu ana aku i na makamaka mai na paipai a me na kauleo ana, he mea pono paha e ae ia mai makou e haawi hope loa aku i kekahi mau mea a makou i manao ai e waiho aku imua o ka lehulehu, oia hoi keia:
1—Mai puni i na pelo, aka e hooholo maluna o ka inoa i iini ai, a i ike ai hoi he pomaikai, a e koho.
2—E malama loa, a mai makau a haawi aku i ko oukou mau palapala auhau i kau ia na huaolelo "Kupono ke Koho Balota."
Ina e heie mai kekahi a kono mai ia oukou e haawi aku i ko oukou mau palapala hookaa auhau, mai noho a haawi aku, no ka mea, aole mana, aole kuleana o kekahi kanaka hookahi e hana pela; aka, he hewa ku ia i ke Kanawai. O ka palapala hookaa auhau, oia no ke kahua e kuleana ai kela a me keia kanaka e koho balota, a o ka nele ana ia mea, o kou hoonele ana no ia ia oe iho. He mana ko kela a me keia kanaka kupono e koho balota, ma o ke Kumukanawai o keia Aupuni, e koho i kana mea i makemake ai, a aole loa he mana nana e keakea mai.
Nolaila e na makaainana, ke kauleo aku nei makou, e makaala, mal puni i keia mau hana, mai puni i na pelo, a mai puni i ka haawi ia mai o na kipe no ko oukou mau balota, aka e kuokoa no ko oukou Lahui a me ke Aupuni.
Na Anoai Lunamakaainana.
UA MAALO iki aku makou makai o ka Makeke Kuai i-a (Ulakoheo,) i ke ahiahi Poaono iho nei, a ua lohe mahui aku, a ike lihi no hoi i na leo me na hana o ia ano ahiahi ; ma na mea e pili ana i na kakaolelo a kekahi poe e makemake nei e holo balota Lunamakaainana, a penei ka makou mau mea i lohe:
I ko makou hoea ana aku, o W. A. Kiha ke walaau ana, a e like no hoi me kela ahiahi Poaono aku nei i hala, pela no keia. "Ke hai aku nei au ia oukou me ka oiaio a me ka hookamani ole, e hele ana wau e hooikaika a oi aku mamua o na hooikaika a pau i ikeia mamua e hooikaika ia ana," wahi ana, a oiai hoi kona leo e palemo nahenahe mai ana me ke ano olu o ka puu me he la he kanaka i maa i ka inu awa, aia hoi, ua oili ae la he poo ano poohina ma kona aoao, a poha ana ka leo ikaika o Napoliona, "auhea oukou e na makaainana aloha o ka Moi, o-e-a! mai puni mai oukou i ka ia nei, aohe i pau kona ona i ka awa!" Hu ae la ka aka a mamae na iwi aoao. A pane aku la na leo he lehulehu, "hoi oe e kuai i ko mau puu amaama, a ilaila no oe e noke mai ai," a hu hou ae la no ka aka. I ka lohe ana o W. A. Kiha i ka olelo a ua Kenela Farani nei, ua pane mai la ia me ka wili o na puupuu, "ina wau e komo i ka Ahaolelo, alaila, aole oe e Napoliona i ike i ka'u mea e hana ai," a pii ae la ka inaina a haalulu kona mau lehelehe.
Ku mai la hoi o Ed. K. Lilikalani. He kanaka opiopio no ia, a me he la ma ka hoomaopopo aku, ua opiopio ma keia mea he haiolelo imua o kekahi anaina. Wahi ana, ma kekahi hapa o kana mau olelo. "Ua hele au ma na kulanui o keia paemoku, ua hele au ma ke kulanui o Punahou, a ke manao nei au, ua lawa ia'u ka makaukau e hele aku a kalai a hooponopono hoi i ke kulana o ko kakou lahui a me ke aupuni." Ua ano ikaika no, a nolaila paha ka haalulu. Meha na kanaka i kona wa i walaau mai ai, a ua ano ku iho kahi poe e kaupaona like i ke ano o kana mau olelo ; aia hoi, mai kahi e no hoi o Robata a ku ana. Ua ano noe no hoi ia, a kukala mai la, "E na makamaka ke hai aku nei au me ka oiaio, owau no kekahi i hele i keia mea he kula, a ua kanaka makua hoi ko'u noonoo mamua oia nei opiopio ae, aka, aole au e noi aku ana e koho ia'u, ke noi nei au e koho ia S. M. Kamakau, oia ka i poohina iloko o keia me he ahaolelo," a no kona ano poluea paha, ua kikiwi aku la ia a nalo, me ka nui no nae o ka leo i ke kukala. Wawa aku la ka leo o kanaka i kana mau hokae mai.
Ku mai o S. M. Kamakau. I lawa no a ku iluna o kahi pahu kamano e ku koke iho ana, o ka pahee mai la no ia o kana mau huahelu. I ka hoomaopopo aku, me he la ua ho-a mua ia ke ahi i kauhale, a i lawa no a hoea ilaila, o ke kuu ana ia o ka mahu. "E noonoo oukou, e mea haneri, kana-mea kumama mea (me ole wale) tausani dala ko kakou aie ; auwe!" Iaia e kamailio ana, hoomanao ae la makou i ka Aeko, ka Bea, a me ka Liona, oiai maluna o kona helehelena na hiohiona ano weli.
Ua pahee hoi kana mau huaolelo e pakika ana, a ua ano nanea ko makou mau pepeiao i ke kanikani o na tausani me miliona dala ana e kuupau mai ana, aia hoi, oili ae la ka leo o kekahi hoa hoolohe o makou, "Kahaha! ke walaau hou mai nei no oe, ka i no hoi nau makou i hoohei i ka upena i ka la i kohoia ke Alii Kalakaua i Moi, me ko olelo mai, he aloha, makee, he minamina ia makou ; a i ka pau ana o makou i ka hopuia a noho i ke puhi, o kou palemo ana iho ia a palamimo ana. O oe kai kukonukonu loa ka hewa, o oe ka i nalowale aku, a o makou ka i puni aku ia oe, a o makou ka i pilikia. He hoaaloha oiaio oe, a e kokua ana ia makou, aka, i ka hiki ana mai o ua pilikia nei, aole loa oe i hele mai e kokua, a haalele mai la ia makou e hooikaika ka pakele ana mai kau mau pilikia i kau ai maluna o makou."
Ua huli aku makou me ke kahaha o ka manao, aka, pae hou mai la he leo, "Kai no ua hele mua no hoi oe i na la i hala i keia mea ha ahaolelo, heaha la kou mea i hana ole ai e like me kou ike a me kou aloha lahui e walaau mai nei. Ia mau la, he kiekie kou kulana ma kou manao iho, a i keia la, ua hala ia kulana ou, a nolaila, ke makemake nei e hooia mai ia makou he mea a he mea oe."
No keia mau huaolelo, ua hooi ia'ku ko makou manao kahaha, aka, mamua o ko makou ano pihoihoi ana, ua pane hou mai la ua S. M. Kamakau nei, "apopo, ke pau ka Mesa ma ka halepule Katolika Roma, i ka hora 12, e haiolelo piha aku no au imua o oukou."
O kana haiolelo ma ia la aole makou i hele aku, no ka mea, ua like ko makou me ko kekahi makamaka , penei kana i haawi ia mai ia makou ; ua ku ae ia a kamailio mai la mahape iho o ka pau ana o ka S. M. Kamakau, maloko o ka pa pule Katolika, "He kanaka keia i oo, ua o mai ka hina ma kona poo, e hoike ana, ua lehulehu kona mau makahiki, a he kanaka hoi i kamaaina i na kanawai o ka aina, aka, ke uhai nei ia i ka la o ka Haku, oiai, iloko o na la eono kakou e hana'i i ko kakou mau hana, a o ka hiku o ka la, no ka Haku ia, a he haipule aku me ka maluhia ma ia la. Nolaila, aole au e haiolelo aku i keia la, aka, ina oukou e makemake e lohe, alaila, ma ka la 31 o keia mahina, ma Ainahou, e lohe no oukou ia'u."Ua mahalo makou i keia.
Ua haiia mai makou he mau haiolelo ko Moanalua ma i ka Poakahi iho nei, aka, ua lawa iho la no keia pule. Ke lohe mau ia nei no o G. Koalii me W. Pahukula ma na kikee alanui e walaau ana. Ua ano kanono no kahi Koalii, a aole hoi i lohe ia ka W. Pahukula.
Na ko makou PINAAU.
HE ANOAI.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Lua ole ko'u mahalo i kou mau kalai manao e ka hiwahiwa a ka lahui. Ma kou Helu hope, ua ike au i kekahi o kou mau manao pepa e pili ana i ka waiona, a me ka haawi ia ana oia mea i ka haole i hookupaia, me ka ike iho no o ka mea nana i haawi, a me ka mea e inu ana he kanaka Hawaii oia ma ke kanawai, haawi no nae. No keia manao ou, aole e hiki ia'u ke uumi i ko'u mahalo, a ke kaohi iho i ko'u kokua mahope ou ; a ina iloko o kekahi halawai kou wahi i kamailio ai no keia mea, owau pu kekahi e hooikaika me ka leo a hiki i ka wa e ha ai ko'u leo, a owau hoi ka makamua o kou kokua ikaika ina ma ka o lima, a ano e ae paha. Imua e ka "Lahui Hawaii" no ka pono a haale mai na lani! Ma kou mau hakoko wiwo ole ana a pau no ka oiaio, e loaa mau ana ia oe he mau hoa'loha mai na welau mai i ike ole ia.
I kekahi manawa i hala aku nei, e naue ana au me kekahi makamaka haole o'u ma na pipa alanui o ke kaona, aka, kipa ae la kela iloko o kekahi hale kuai rama, me ke kahea aku i ka mea hale kuai rama, i omole barani nona ; mamuli o ko'u ano hoa'loha nona, ua hele aku au e alai mawaena ona a me ka mea kuai rama, me ka hoike maopopo aku ia laua i ko'u manao no ke ano a me ka manao o na huaolelo kanawai e pili ana i ka haawi waiona i ke kanaka Hawaii. Eia ka laua i pane mai ai. "No ke kanaka ili ulaula wale no ia kanawai aole no ka haole. He mea hiki ole i na kanawai ke papa i na ma-a a me na mea mau o kekahi lahui. E haalele anei ke kanaka Farani i kana punahele he waina, o ka Pelekane hoi i kona kiaha bia, a me ka Geremania i kona apu laga bia no ko oukou mau kanawai ? Aole! Ina i papaia keia mau mea no lakou ua like me ka hoohaiki ana i ko lakou mau pono pili kino. * * * *"
Iloko o ka manaopaa o ua makamaka la o'u, ua hooko oia i kona makemake ; aka, i ka wa i ike mai ai na kanaka Hawaii maoli ma ke alanui iaia e paa ana me ka omole barani, ua kahea okoa mai la no. "He kanaka Hawaii kela i hookupaia, ke haawi ia la no ka rama, ia kakou hoi, aohe haawi ia mai. Lapuwale ka hana a ke kanawai!"
Na kaia mau huaolelo i hooikaika mai i ka lunamanao iloko o'u, he mea henehene ia ke kanawai ke ole e hooko pono ia me ka paewaewa ole. Me ka nana ole ia o na ma-a, a me na ano aloha, he pono e hooko ia na huaolelo kanawai a pau e pili ana i keia mea maluna o na kanaka a pau o ke aupuni . E ka "Lahui Hawaii" hopo ole, nou ko'u mau mahalo piha. Kuu hou ia mai na mea momona o kou papaaina no ka pono, a me ka oiaio.
Me ka Mahalo,
Ian. 25, 1876. EGALITE.
I na Oiwi o'u o ka Aina i noho ia a Kuluma.
Aloha oukou.—
Ua haawi aku au i ko'u inoa imua o oukou no ka holo Lunamakaainana ana no ka apana o Kona nei, Oahu, aole ma ke ano no ko'u pono pilikino iho, aka, no ka hele ana aku—ke koho ia mai au—e hooikaika e like me ka ike a me ka makaukau i loaa ia'u no ka lahui a me ke aupuni a'u i hookupa ai i ko'u ola kino, a i hoolaha'i hoi i ka'u mau pulapula malalo o ka maluhia o ka Hae nani o Hawaii. Aohe home e ae o nei mau iwi, o Hawaii nei wale no, a aia ma ko'u home, a me ka lahui hoi a ko'u ohana i hookahua ia ai, ko'u mau iini nui e haawi aku i ko'u mau hooikaika ana, e like me ka hiki.
Nolaila e na makamaka, aole au e kono wale aku ana ia oukou e koho mai me ke kumu ole, a ina no hoi oukou e koho io ia'u, ke noi aku nei au e koho me ka manao he kanaka Hawaii au, a aole hoi he malihini no ko na aina e mai. Owau no, he kupa no ka aina. HALE L. SHELDON.
Honolulu, Jan. 26, 1876.
He Lono Alii.
Ma ka lokomaikai o kekahi o ko kakou poe makamaka, ua ae ia mai makou e lawe mai i kekahi hapa o ka palapala a ke Kama Alii Pauahi, a hoike aku imua o ko makou poe heluhelu, a oia keia :
CLA RENCE, SWITZERLAND,
No v. 21, 1875.
Aloha oe:—Ua loaa mai ia maua kau wahi palapala o ka la 24 o Aug. i keia mau la aku nei, o kana mai ka imi hele ana o kau wahi palapala, me ka kekahi poe ae no hoi, ia maua. Mai Honolulu mai a Ladana, a hoihoi hou ia aku a Kapalakiko, mai laila hoi hou mai a Ladana, mai Ladana hou mai a i keia aina o Switzerland, a loaa maua.
He maikai loa ko maua ola, aole omaimai o kahi kunu wale no a pau no. Maikai ko maua holo hou ana mai ma ka moana a pae i Bremen, ka aina Olelo e, kahi o Kale Puluka ma e noho nei. O kana mai o ke anu o ia wahi, nui no hoi na kulanakauhale a maua i makaikai ai, hookahi la, elua po, a holo aku ana i kekahi wahi, ma ke kulanakauhale o Heidelberg ka inoa; halawai maua me Kauka Hilipalani, a me kana wahine a me na keiki ; hele pu makou i kekahi la e makaikai i kekahi hale nui kahiko, ewalu paha haneri makahiki o keia hale, akamai no hoi ka poe kahiko i ke kukulu hale, paa ka hana ana, eia nae i hana ino ia e ka Palani i na wa kaua, ka mea i nahaha ai keia wahi maikai, ua kuai maua i kii o keia wahi, a me na wahi e ae no hoi a maua i hele ai, a hoikeike aku ia oukou ke hoi aku, ke lokomaikai mai ka Haku ia maua a hiki ia wa. Eia maua i keia mau la me Mika Wiliama ma, i keia wa a'u e kakau aku nei, ke haule nei ka hau mawaho, ua paa na lala o na laau, na mea e ulu ana, ka manienie, o luna o na hale, o na wahi a pau i ka hau, keokeo owaho ke nana aku, kupanaha maoli ; iwaho aku nei au me na wahi keiki a Mika Wiliama, e kinipopo me ka hau, hoolei aku hoolei mai i ka hau, o kana mai o ke anu, ua hele kuu mau wahi manamana lima e kakau aku nei ia oe a opili, eia nae ke a nei no ke ahi i ka lumi, ma kekahi aoao, a owau ma kekahi aoao. Maikai keia wahi, aia ma kapa o kekahi loko nui, o Geneva ka inoa o ka loko, a he mauna kiekie ma ke kua ae a puni ka loko, a mawaena, o kana mai ua kulanakauhale liilii a puni ka loko, he kanalima kumamalima mile ka loihi o ka loko, he moana maoli no. Eia no kekahi mea mahalo a'u, ua paa ka aina, ka aoao o ka mauna, i ka mahi ia, ikaika na kanaka i ka hana, pela no hoi na wahine makaainana. Nui na mea a'u e keaka aku ai ia oukou, ke hoi aku maua.
E haawi ae oe i ko maua aloha ia Kopaea i na ohana a pau, ia Mama, pehea la kona wahi ola? ia Kanoa a ia oe iho no hoi, malama pono oe i kou wahi ola ; he maikai loa maua. Aloha oe. PAUAHI.
E Punuku ia anei na Makaainana?
M R. LUNAHOOPONOPONO;
Ua lohe mai au, ua kauoha ia na Hoa o na Puali Koa o ke Kulanakauhale nei e haawi aku i ko lakou mau Palapala Hookaa Auhau ma ka lima o na'lii o ia mau puali, a ua ho-oia ia mai nei, ma ka hoea ana mai o kekahi o na alii koa ma ko makou Keena-pai nei ma ka Poalua iho nei, a koi mai la i ka palapala hookaa auhau o kekahi keiki kukulu kepau, oiai he lala ua keiki la no ka Puali Kaua Lio. Heaha mai nei keia pakaha waleia o ka mana koho balota o na makaainana i hookahuaia malalo o ke Kumukanawai o ke aupuni ? Pela i like ai me na huaolelo "HAPUKU OHI KA I-A O KAPAAU," a hoike ia ae la ke kahua, "Anunu me ka hookaumaha." O ka pono, na ka pono e hoike mai, a o ka hewa, na ka hewa e hoike mai." IKE NO!
HE LEO KAHEA.
No ke koi ana mai o kekahi poe ia'u e hana balota Lunamakaainana, i waha olelo no oukou i keia kau Ahaolelo ae ; nolaila, ua ae aku au.
A ua hana iho nei i balota, aia iwaena a i hope paha o na balota o ka poe e hoopuka aku ana. A ke kau leo aku nei wau iaoukou, i ka wa e ike mai ai i na balota a o ka inoa pu kekahi o ka oukou keiki, alaila, e lalau mai me na lima me ka wiwo ole, o lilo auanei i na lima o ka enemi, a hookakekakeia iho me ka paumaele o ka inaina a me ka hoopilimeaai.
Akahi no oukou a lohe i ko'u kahea leo nui ana aku, no ka mea, ke ike lea nei wau a o kakou pu no paha a pau, ke moe nei kakou a me ke aupuni malalo o kekahi umalu pali nui e like me na lohe ; a ina e haki io iho ana, alaila, aohe nao ai i ka papaa.
He kanaka Pelekane wau, a ua ike oukou i na hana pono kuokoa a ko'u makuakane, a pela aku no auanei wau e hana ai, kana pulapula.
A ina he mea a mau mea paha e makemake ana e lohe pono i ko'u manao, e hele mai a e loaa wau ma ka Hale kuai. Owau no me ke aloha. HENRY WATERHOUSE,
(HANELE WALAKAHAUKI.)
Mai Hoole Manawaino.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
Ua ike iho nei au i na olelo pale a H. O. U. Kaikiohua nona iho, a me na hoa kiure ona.
Eia ka'u : He oi na kiu re kanaka a ka lokoino. Na H. O. U. K. no i kepa kolohe kekahi o na keiki opiopio i na makahiki i hala ae nei, a ua hoopii ia oia, a u'oki oe i au ana i ke kai o na Ailana Manu, e hana no na dala i pau i keia keiki.
I na la o Dekemaba o ka 1875, loaa mai la wau a me ko'u hoa e noho ana mawaho iho o ka hale kuai o Mr. Gurney i kekahi o keia poe, a i mai la oia ia maua, ea, pehea hoi olua e keia mau keiki i na dala he 70? Eia hoi ka'u, he mau dala keia no ke aha? i mai kela, elua moku e kepa ana i keia la. o Brig Kaalaea, a me Brig Hilo, anehenehe ae la ko'u wahi hoa e hele e kepa, aka, hawanawana aku la wau iaia, he mau hana aloha ole kela, aohe o kakou mau kialua o keia manawa i kapaia ka inoa o Brig Kaalaea, a me Brig Hilo. A ina hoi e like me ka H. O. U. K. i lalama ae nei me ka olelo ae, he kuhikuhi pono no i kahi e hana ai, o ke kuhikuhi iho la paha ia, o ka hoopunipuni e like me keia.
I ka malama o Maraki, 1872, lana ae la ko'u manao e hele i ke okohola, hookokoke aku la wau ma ka puka o ka hale kepa, ua loaa mai la au i ua poe Land Sharks nei, me ka huki ana aku i kuu mau lima ma kahi kaawale, me ka waiho ana mai i na olelo pono ole, i hele wale a pahee kela, ku no i ka iini ke hoolohe aku, aka, aia nae iloko ka lokoino a me ka hoopunipuni. Eia na olelo.
Owau kou kiure, na'u oe e olelo aku i ka luna kepa, alaila komo oe, a ina no hoi oe e pololi, kii mai no hoi oe ia'u i mau wahi dala nau, a i ole no hoi, aia no ka wahine a kaua i ka hale, hoi no ilaila, he ai no, he ia no, aohe pilikia. Ua ae aku au me ka manao he pono keia, eia ka he pelo. A mahope ua kepa ia iho la wau no na dala he 25 wale no, noloko ae o ke 50 dala. I mai la kela ia'u, e mea no hoi i ka pahu hao, a e mea i ka luna auhau, a e mea i ka luna—o mea, e mea no hoi ia'u, ka uku o kuu hooikaika ana ia oe, mai komo ole oe, e ole au.
E nana i keia e o'u mau hoa o ke kai, a me o'u mau kaikuaana iloko o na Plantations o ko Hawaii nei Paeaina, i komo hoi i na upena kuu a ka lawakua, a i ke anapuni hoi a Limaloa, mai hopuhopualulu i keia mea he kepa, e kilohi mua oe a pau na hooheehee ana mai a lakou nei ae i na olelo noono pono a ka mea kupono. Owau iho no. JOE KAWILOHAE.
Kaakopua, Ian. 7, 1876.