Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 6, 3 February 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, FEBERUARI 3, 1876.
UA hoea mai ka la koho balota Lunamakaainana, a ua hala, a ma ia la i hala pu aku ai na nune ana no ia ninau nui i kamailio laulaha ia iloko o na la i hala iho nei ; a i keia la, ua hoi hou mai la na manao a ke kulana o ka lana malie. O ka mea iloko o ka manao o ke kanaka i keia la, oia no ke ake ana e holopono na hana a na Elele o ka lahui no ko lakou mau pomaikai, a e noho ana hoi lakou me ka hoohamama ana i na pepeiao no ka hoolohe ana i na manao pili no ia mea. Oiai kakou e noho ana malalo o ia mau ano kulana, he mea hiki ole ia makou ke hookuemi mai ka pahola ana aku i ka leo poloai ia oukou e na makamaka; oiai oukou e iini ana no ke ko o ko oukou mau manaolana, e pono e nana aku i ka mea hookahi nana ka hookele ana ia kakou. E kau aku i na manao a pau maluna o ka Haku ma ka lani, e haawi aku Iaia i ko kakou mau leo noi no ko kakou aupuni a me ka lahui, e pule me ka hoomaopopo i ko kakou kulana, a me ka lana o ka manao mamuli o kana mau alakai ana, e hooikaika a e hoomau hoi mamuli o kana mau kuhikuhi. No ka mea, ke hooikaika oukou no oukou iho me ka uhai wale ana i kona mau kanawai makamae, ke hai aku nei makou, e nele ana oukou i na pomaikai a oukou e iini nui nei, oia hoi ke ola o ka lahui. Ano, e huli kela a me keia mea, a e haalele i na hana ku i ka hoowahawaha i ka Haku, a no kakou na pomaikai he lehulehu wale.
E Mahi!
Ke ike mau ia nei i kela a me keia la, e paikau hele ana me na lima lewalewa ma na pipee alahele, he lehulehu wale o ko kakou mau makamaka opiopio. O ka poe i komo maoli ke aloha no lakou, aole e nele ana ke komo mai o ka manao minamina ke ike aku, a pela makou e minamina nei. O keia mea mawaena o na opio o ke kulanakauhale nei, a hoea aku mawaho o na kuaaina, aohe no mea nana e hoole mai, oiai, ua ike maka ia, a ke ike ia nei no.
No ke aha la? oia ka ninau. No ke aha la ko lakou mea i hoomau ai i ka palaualelo? Ua ike no lakou he mea ino a waiwai ole, he mea hoi e ulu mai ai ka ilihune, a ma o ko lakou ilihune e ilihune pu ai ke aupuni, aka, aole loa o lakou hoao e hoopau ia mau ano noho 'na. Ua ike ia ka hikiwawe a me ka holomua o ko kakou mau opio ma na mea pili naauao, aka, o ka hooko ana i na kuhikuhi o ka naauao, ke makau nei makou,—ua nele lakou. Me he la ma ka hoomaopopo ana, ua hoowahawaha lakou i ke kulana o na kanaka a kakou e ike mau nei ma kela a me keia la he poe hana, a ua makemake hoi i ke kulana o na kanaka a kakou e ike nei he poe hana ole.
Ke waiho laulaha nei na kula o ka aina, ke uhauha wale ia nei ka wai o na kahawai, a ke ano neo mai nei na awawa i na lau hoopuipui i ke kino o ke kanaka, a pehea? e hoomau aku no anei? aole! Ma kahi o na kula panoa e waiho wale mai nei, e hoolilo i mau mahinaai. E hopu i ka o-o, a e pelu i na kuli, a e paeli aku i ka aina. E ala! e na opio, a e lawe i ke kulana o ko kakou mau kupuna ; a mai hele wale iho no ma na pipa alanui me na lima lewalewa o ka palaualelo. Ke uwe nei ko kakou mau kualono a me na pali i ka nele i na mea ulu, ke haohao nei ka aina holookoa no keia mea, a ke ano kulanalana nei ke aupuni mamuli o ke emi ino a hikiwawe o ka lahui ; a aole loa e ulu hou, a aole hoi e pau ke kulu ana o na waimaka luuluu o Hawaii ke ole oukou e huli a hoolilo ia oukou iho i mau makua no ka lahui a me ka aina. Nolaila, e ala, a e hooikaika me ka manaolana.
Heaha aku ka Hopena?
Iloko o na pule elua mamua iho o ka la i nehinei, ua lele makawalu mai na pepa liilii o na ano manao o ka poe holo Balota Lunamakaainana, a mawaena o na pepa i loaa mai ia makou, ua ike iho makou i kekahi mau kumu hoakaka. Ua oili mai ka Ed. K. Lilikalani i kela pule keia pule, a i na wa a pau e puka mai ana he nupepa okoa no. Ua hele a piha i na huaolelo hoohoihoi, a ina e heluhelu ana kekahi mea a hoolohe aku kekahi, e aneane hiamoe ana ia i ka nanea o na pepeiao i ka hoolohe i ka nui o na pomaikai a me ka hu wale mai no o ka waiwai o ka lahui a me ke aupuni Hawaii. He oiaio, ua pau paha he mau ipu inika okoa i ka noke ia i ke kahakaha, aka, aohe paha kanaka hookahi o lakou i hoike laulaha ma na ninau a pau ana i kamailio ai e like me Ed. Lilikalani.
O kekahi mau mea hoi, ua ku no i ka akaaka ana. He moa kekahi ma ke poo, me he la e i mai ana—"O-o-wai-o-e!" Hu no hoi ka aka i na huaolelo. "E pale no au i ke kahua a me na lala o ka pilikia," e ike mau ia ana ma ka hapa nui o na pepa, me he la, aole i hoomaopopo ia, o ka lakou hana no ia e kamailio mau ne, aole nae he wahi a "pale pilikia."
O kekahi hoi, he wahi pepa uuku, me ke kii o kekahi Palau nui ma ke poo. I ko makou ike ana, ua piha i ka akaaka, aka, no ke ano hupo o na olelo, ua minamina hou makou nona. Penei na huaolelo mai ka mua a ka hope :
"Eia ka balota o na Kahuna Hawaii:--Owau o T. Naonohi, e holo balota ana wau no kekahi mau kumu, a e noi ikaika no au i na Kahuna e hookuu laula e lapaau me ka ikaika e like me keia palau e kau ae nei maluna, a e noi pu aku i na mai o Kalawao e hookuu mai, a me na kumu lehulehu e ae, a e lohe no oukou i ka'u haiolelo ma Roma, i keia Poakahi."
Ka La Koho Balota.
Ua malamaia ke koho ana i ko kakou mau Lunamakaainana i nehinei me ka maluhia. Aole a makou kau koho balota i ike i ka maluhia e like me keia, ua ano meha na haiolelo, o ka hapala haukae wale iho no a kahi poe. E like me ka hoolaha, ua hoomakaia ke koho ana i ka hora 8 o ke kakahiaka, a i ka hora 5 o ke ahiahi, ua paniia na pahu balota, a hoomakaia ka helu ana. I ka hora 8 ua haiia mai la na Lunamakaainana i puka, a penei no ia :
H. Waterhouse, kohoia_ _ _ _ _ 742
A. P. Kalaukoa, " _ _ _ _ _ 702
S . M. Kamakau, " _ _ _ _ _ 586
Ed. K. Lilikalani, " _ _ _ _ _ 512
D. Malo _ _ _ _ _ 375
D. Kahanu _ _ _ _ _ 360
J. Keau _ _ _ _ _ 347
J . Kakina _ _ _ _ _ 340
C . H. Judd _ _ _ _ _ 295
E. Mikalemi _ _ _ _ _ 234
S . W. Mahelona _ _ _ _ _ 247
O na mea keia i lohe pono ia'ku e makou, a o ka nui aku ua puehu liilii.
Ua lohe mai makou, o S. W. Mahelona ka mea i kohoia ma Ewa me Waianae ; a o G. Barenaba ko Koolaupoko ; o ko Waialua hoi o S. M. Naukana ; a o J. L. Naili hoi ko Koolauloa.
Malalo iho e loaa no ka papa hoike o ka poe i holo balota i ka M. H. 1874, a ke hiki ke hookuku ia a ike ia ka poe i makemake nui ia. No ke ano hala loa o ka manawa, ke hoopokole nei makou i keia manao, a hoakaka piha aku i keia pule aku.
E. Mikalemi, Kohoia, . . . . . 983 D. Malo . . . . . 188
W. L. Moehonua, " . . . . . 665 G. W. Pilipo . . . . . 165
J. Kakina, " . . . . . 631 H. L. Sheldon . . . . . 135
J. Kahai, " . . . . . 472 W. S. Pahukula . . . . . 85
Col. Jones . . . . . 349 J. K. Unauna . . . . . 73
Z. Poli . . . . . 341 W. M. Gibson . . . . . 24
J. O. Carter . . . . . 303 C. C. Harris . . . . . 14
A. Kalauli . . . . . 284 J. Kaili . . . . . 14
D. Kahanu . . . . . 274 Huikau . . . . . 39
Ko Kakou Kulana.
EIA I KA lipo i ka naele, i ke au a ka hewahewa ia e hele nei. Ke hoea mai la ke ao opua o Awalau i ka hikina i o kikilo, ke kaulona aku nei na anoi ana ilaila, ke o mai la he kukuna malamalama i kukulu i ka pea kapu o Tahiti, ke hoani aku nei kakou i ke aniani a ilaila, aka, aole i panee ia mai kona mau kukuna a hiki i ko kakou aniani, he nui na mea hoopouli nana e keakea nei, e alai aku nei i kona mau kukuna hoopomaikai nana e hoomalamalama mai, a ma ka olelo maopopo ana ae, oia hoi i ka mea e hoolako mai ai i ko kakou nele.
E like me na pinao e hou poo aku ana i na paia aniani, pela no kakou e hou aku nei io Aie Miliona , me ke akaka ole o na pomaikai io e loaa mai ana, ke hou poo okoa aku nei no i ka nenelu o ka pilikia ;—oia hoi, me ka lawa ole o na pomaikai io maoli e loaa mai ana, ua moeuhane ae kekahi poe me ka wanana ae i na pomaikai kilohana i hunaia,—me he la he mau pomaikai oiaio loa, a o kona mau loaa a me na hopena, ua palapala e ia lakou maloko o na buke o ka lani.
E pakui pu ia aku me keia ko kakou emi,—ka nalohia pinepine ana o na makamaka, na hoaaloha i kela la i keia la. Me e na alalai, a me na keakea i hookahua ia maluna o ko kakou kulana e Hawaii.
Nui wale na manao a me na kalai ana a kekahi poe kuhikuhi puuone i ka mea e ulu hou ai kou mau pomaikai ma na ano a pau, aka, ua helelei aku la ua mau pomaikai la me he mau manowai la o ka la ua nui.
Ke olelo nei kekahi poe e kupaa lakou mamuli o na hana mua i maa me ka maliu ole aku i na hana ano hou. Ke hoike mai nei keia mau ano manao i ke emi hope a me ka hawawa.
O oe e Hawaii i keia la, eia oe maluna o ke kulana popilikia kahi i ku ai ; ke hoao nei oe e hookele ia oe iho i komo aku i ke awa-lai o ka pomaikai, aka, ua popoi mai la na ale, ua hakihaki kou mau kia, ua nahaehae ae la kou mau pea, a mokumoku hoi kou mau kaula. Me keia ano o kou waa aupuni, ke eleu nei ko Kapena, a me na 'lii moku e hana ae i kahi i nahae, a i kahi i poino, ke pahonohono mai la kekahi poe luina i na kaula popopo, a me na pea nahaehae.
A no ia mea, eia kakou iloko o ia kulana pahonohono e holo nei. He mea hiki ole ia kakou ke hoomau i ko kakou waa me keia ano, o iliki hou ia mai e na kikiao o ka poino, papau kakou he a-a ko ka hale. Me na hoomanawanui hana me na makaala mau a me ka hookele maikai ana, e ano hou ae ai ko kakou kulana o keia wa.
He mea hiki ole no hoi ia kakou ke hoi hope, aole hoi i na kapa kahiko o kakou, i ka hume malo, a me na ano o ke au kahiko i hala. He mea heneheneia ia, a me ka naaupo. O ko kakou hui ana aku me na lahui naauao holomua o ke ao nei, me ka manao e lilo ia he mea e alako aku ai ia kakou iloko o ko lakou mau poai a me na maa, he ane pili nakeke, a oia no kekahi kumu o ko kakou emi hope. Aole i heihei like aku ke kanaka Hawaii me ka haole ma na hana a me na manao.
Aole i like me ko lakou ike a me na ake oi, aole hoi me na ake hana a me na mikiala e hoohoihoi ai. Nolaila, eia na ninau nui o ka manawa:
1. Heaha ke kepa nana e hoeueu i ka lahui?
2. Heaha ka liu nana e hoomikomiko i ka mananalo o ka lahui?
3. Heaha ka olena nana e pikai?
Halawai Makaainana.
Iloko o na la i hala aku la, ua malama ia he elua mau halawai makaainana nui maloko o ka luakini o Kaumakapili, a e like me ka mea mau, ua uhauha ia ka maluhia o ka hale o ke Akua.
Ua haiolelo na makamaka i manao e holo Balota, a ua hoike piha no hoi i ko lakou ike e like me ka hiki, aka, o ka lehulehu nae i hele aku e hoolohe, ua hoowahawaha lakou i ka maluhia, a ua hoike mai i ko lakou naaupo. O ka walaau wale iho no me ka hoolohe ole i na huaolelo a ka poe haiolelo. O ke kuamuamu maoli aku no hoi ka kahi poe, a o ka uwa me ke kumu ole ka kahi poe. No keia mau mea, ua minamina makou.
O na haiolelo, ua ano like no me ka mea mau. He mau hoohiki "e hele ana e hana i keia a me kela, e hoololi ana i ke kanawai mea, no ke kue i ke kumukanawai." O keia mau hana, he hana maalea no.
Maanei, e hai ae paha makou i ko makou lohe ana i ka olalo o kahi poe i ka aua ia o Kaumakapili aole e halawai makaainana maloko olaila, eia ka ninau, "no ke aha la ?" E hoomaopopo iho oukou e na makamaka i ke ano o ka malama ia ana o na halawai iloko o keia mau la iho nei, a e hooholo iho iloko o oukou. Eia ka makou, ina aole e hiki ke malama ia ka maluhia o ka hale o ke Akua, he mea pono e hoopau ia na halawai o ia ano maloko o ia wahi.
No ka Hui Hoolewaiona.
O ka Hui Hoolewaiona o ke kaona nei i kapaia ma ka inoa o ka Moiwahine, "Queen Emma Lodge," o kekahi no keia o na Hui maikai i kukulu ia a hookumu ia ma keia kulanakauhale. Ke ku nei oia me kona mau Luna a me kona mau Lala, a ke pii nei kona makemakeia i kela a me keia manawa. Ua hoomaka ia keia Hui iloko o kekahi mau makahiki i hala, a ke hele nei no oia imua me ke akahele no. Na na puuwai paakiki i ka ona a i ike i na hopena awahia ino oia mea, i hoopuipui ae ia lakou e lilo i mau Hoa no ua Hui la. Oiaio! Na ka nele a me ka ilihune, i haawi i olelo ao iloko o ke kanaka ona, e kaohi iaia mai kona holo kiki ana e lilo i holoholona.
O keia iho la na kumu ao nana e hoonaauao mai i ke kanaka ona e huli ihope, e kaana i na pomaikai ana i haawi ai iloko o kona mau la e hoomalule ia ana e na poluluhi o ua mea ino 'la. He tausani a tausani o na poe i hoopilikia ia ma ka noho ohana ana a keia mea he ona; miliona, a miliona o na dala i poho. No keia mea he ona, ua lilo na aina, pau pu me na hale, ilihune ka wahine a me na keiki, lilo ka maluhia, ka noho ohana ana, pau na noonoo kanaka maoli, puka mai la na olelo daimonio ; hahai mai la ka pepehi kanaka, o ke kaawe ke hookokoke mai la, o ka lunakanawai ma ke kua, o ka ilamuku me ke kaula li, o ka amana ua makaukau, a o ka make ke hookipa aku, a oia iho la ka hopena.
Na keia mau kumu ino i hoonaauao mai iloko o ka puuwai o ke kanaka ona. E nana aku i na pohai kahi i noho ai o ka oluolu, a o ka noho maemae ana, ka malama ohana ana, ke kuonoono, na pomaikai he lehulehu a me ka maluhia hoi, na ia mau kumu kue i kono i ke kanaka ona e imi i puuhonua e lanakila ai oia mai na lima oia mea ino he ona, e hao ana i kona mau dala mai kona waihona aku, a hoohiki iho la ia e noho maemae a hiki i ka hopena o kona mau la iluna o keia honua. A o ka puuhonua o ka lanakila oia no ka Ahahui Hoole waiona a'u i olelo ae nei.
No na la i a-u wale ka la o ka mea e kakau nei i keia, ua komo kuhohonu oia iloko o na poluluhi oia mea ino, iloko o ka lealea, ua ulu mai la ka hakaka, a poina ae la na noonoo kanaka, o na kala i manaoia no kekahi oihana ua lilo aku la, na ka ona i hoouhi iho i ke kapa eleele o ka hilahila ole iluna o ka uhane o ka mea ona, puka aku la na huaolelo ino, na olelo pelapela, na hoohiki ino ana, a oni iho la iloko o ka lepo me he ohana puaa la. A o keia iho la ka hopena i loaa i ka poe e hoomau ana i ka ona. Mahope iho o ke ala ana ae, komo mai la na noonoo kanaka, haha iho la i na pakeke i na wahi dala no ana i ike ai mamua o kona wa i haulehia ai i ka ona; ka! Ua pau lakou la i ka naholo, ninau aku la i ka poe ma ia wahi ia wa, no ua mau dala nei, hai ia mai la, ua pau no i na kakini rama au i hoouna ai inehinei, ia wa komo mai la ke anu a me ka minamina, kulu iho la na waimaka a olelo iho la aole au e hana hou ana i keia mea ino. Pela iho la i kono ia mai ai ka mea e kakau nei i lilo ai oia i lala no ua Ahahui la.
Ma keia wahi, e kuu mau hoa, ke kono aku nei au ia oukou e kuu mau hoa'loha, e huli e nana i hope e ike, ina paha ua hoopomaikai ia mai kekahi kanaka i komo iloko o na Ona he nui wale. A ina paha ua ulia ia mai kona mau ona e na puu dala nui. Alaila, ua pono no ke hoomau mamuli o ka ona, oiai, he mau pomaikai loaa wale, aole nae. Nolaila, eia ka hale ke ku nei me kona makaukau e kauo mai ia oukou e komo a e lilo i hoa no ua Ahahui la, i kaohi ia mai ai ko oukou mau hele ana iloko o ka nele, e like me ka olelo a ke alii naauao o na la kuakea kahiko i hala, e olelo ana :
"Mai nana oe i ka waina,
I kona ulaula ana.
A i kona aleale ana iloko o ke kiaha,
I kona hu ana a maikai.
Mahope e nahu mai ae nei ia me he nahe sa la, A e pa mai me he moonihoawa la.
A e hiki mai kou ilihune me he kanaka hele la. A o kou nele e like me ke kanaka kaua.
O keia no maluna ae na rula kula o ua aha la, kahi hoi nana e hoohoihoi mai nei i ke kanaka ona, e hoohuli ae i kona mau kapuai mai na kiowai mapuna ae o ka rama, a i ka noho oluolu ana. A e loaa auanei i ka poe e haalele ana ia mea ino, na kulana kiekie o ke ano keonimana, ka inoa maikai, ka mahalo ia, ka hoohanohano ia ma na wahi he lehulehu, ke ku ana imua o na'lii a me na wainohia aloha ia mai, e like me keia mau wahi lalani mele a ko kakou poe alii haku mele i haku ai.
"I noho no i ke kohia mai,
I ka uwe ia mai aloha oe."—
KALAKINI.
Ka make ana o Miss Maraea Mahoe, ma Koloa, Kauai.
O Miss Maraea Mahoe, ua hanauia oia ma Abaina, Gilibati, Paeaina o Maikonisia, i ka la 4 o Ianuari, M. H. 1859, a ua make oia i ka la 23 o Ianuari, M. H. 1876, ma Koloa, Kauai, o ka nui o kona makahiki, he 18 makahiki, me na la he 19 o kona ola ana. Ua kaa loihi no i ka mai, ua loaa mua oia i ka mai i ka malama o Augate o ka makahiki i hala, ua ola ae no, aole nae he ola loa, a i Novemaba mai, hoomaka hou ka mai, a na ia mai no i hooemi i ka ikaika o ke kino a hiki i ka hala ana aku la, ma ka po Sabati, hora 8.
Mai Maikoni sia mai o Miss Maraea Mahoe i ka M. H. 1865 ka hoihoi ia ana mai, i ka wa i holo ai o Rev. S. Emesona i elele no ka Papa Hawaii, oia ka makua a me G. Haina ma ka moku o Hokuao mua, kapena James.
Ua hookomo ia oia i ke kula haole o Makiki, malalo o ke ao ana a Mis s Ogden, a mahope mai i ke kula haole o Kawaiahao, malalo o ke alakai ana a Miss Lilia Binamu. Malaila oia i ao ia ai i ka ikea me ka pono o ka Haku, a he hoa oia no ke kula Sabati o Kawaiahao. A ma ka M. H. 1873 ua hookomo ia oia i ka ekalesia o Kawaiahao, a he hoahanau oia no ia ekalesia. A ma ka M. H. 1874, i ka malama o Iune, ua puka mai oia mai ke kula mai, a noho pu oia me na makua ma Koloa, Kauai, a haalele mai la i ka noho pu ana.
Ko Miss Maraea Mahoe noho ana, he akahai, haahaa, oluolu, a he olioli i kona mau hoa, a hui oluolu me kona poe i maa iaia. A he hoa oia no ke kula Sabati o Koloa, malalo o ke alakai ana a ke kaikamahine a Rev. J. W. Smith, M. D., ka ohana i kokua mai iaia i na mea e pono ai, i ka wa e lomi mai ana ka mai i ke kino.
Ua aie nui no hoi ia Popolani Puniwai, no kana mau hana lokomaikai ia Miss Maraea Mahoe, no ka malama ahonui ana mai a moe aku la.
Ua make o Miss Maraea Mahoe me ka manaolana iloko o ka Haku, he haipule no oia, ua maka me ka hilinai i kona Hoola lanakila ma o Iesu la. "He mea manao nui ia imua o Iehova ka make ana o ka poe haipule."
Hunahuna mea hou o Koloa.
NA LUNAMAKAAINANA.
Ma Waimea Kauai ke hapuku nei na luna holo balota i na palapala hookaa auhau o kanaka o ka poe i kupono no ke koho balota. O Aikake me Kuapuu ia e hauwawa mai nei, ma ia ano hana he pono anei keia?
Ke olelo ia mai nei ua ikaika loa ka balota o Rev. G. Puuloa mamua o ko ka poe e ae e holo balota ana, no ka makemake loa o na kanaka iaia, aole nae ona hooikaika, na na hoa kanaka no e paikau la iloko o na apana o Lihue, a ke hu ae la i Koloa. Lihue me Koloa na apana koho. Pehea ia auanei ka Ekalesia o Lihue?
NO KA WILI KO.
Ke liuliu nei ka wiliko o Koloa no ka nome o ka nau i ka maka ko e oo mai nei, ke awiwi nei o John N. Wright ma i na——no ka mahu.
HALEKUAI NO W. H. WRIGHT
Ua ku ka hale kuai o W. H. Wright ma Koloa, Kauai nei, ke hele nei na kanaka e ike i na mea nani a ia keiki hoomakaulii kenikeni.
Ke Kukulu Manao o W. M. Kipikona.
Mawaena o na pepa liilii i hoopukaia imua o na makaainana i keia mau la iho nei, aole paha hookahi o lakou i like me ko W. M.Gibson. (Kipikona) Ua piha i na olelo ao ano makua, me na kuhikuhi ana i na hana kupono a ka lahui e hana'i i mau ai ke ola, a ke heluhelu iho kekahi, aole no e nele ana ka mahalo. No ka pomaikai o na makamaka mawaho aku o ke kulanakauhale nei. Ke pai nei makou i kekahi hapa, o ia hoi kahi e pili ana i ka ninau nui o ka la, penei:
4.—O ka Hooulu Lahui! O keia e na Hawaii ka ninau nui a oukou e ninau ai a e noonoo ai, e hilinai ai, a e hana ai hoi. O oukou ma ko oukou aupuni la, e pono e hoala a e hana i keia mea, a i ole e pau auanei oukou i ka make. Ua kakaikahi loa oukou i keia wa e hiki ole ai ke hookaokoa i ko oukou kulana pili like me na aupuni nui. O ko oukou heluna i ka M. H. 1872, he 49,000 wale no a e like me na make e make mau nei iloko o keia mau makahiki, me he mea la aole i hiki aku ko oukou heluna mamua aku o ka 46,000, a mawaena o keia heluna aole i oi aku mamua o ka 5,000 mau kanaka kino maikai e loaa ana. He hiki loa i ka huina kanaka o Hawaii nei ka hooukaia a pau iluna o ka moku ka Hikina Nui , a hooholoia ma ka moana; a nolaila, o oukou a me makou pu me na haole, he wahi poai uuku wale iho kakou e hiki ole ai ke hookaokoa ae ia kakou, a kukulu iho la kakou ponoi maluna o ko kakou ano hookuokoa; a aole no hoi e hiki ke malama hoomaluhia pono ia kakou iho, ina aole i ae ia mai ko kakou kuokoa e na aupuni nui, no lakou na moku kaua e kipa mai nei ma o kakou nei, ma ko lakou holo moana ana. A ina aole ma keia mau hooponopono ana e like me na ao ana a na haole i ko oukou mau Moi, ina ua lilo oukou i mea ole i ka mana o kekahi alii koa a mau alii koa paha maluna o na moku kaua i komo mai maloko o ke awa o Honolulu, e like me Samoa i haualaoa mai nei mamuli o ka hoonioni a kekahi moku kaua o Portsmouth, a pela no hoi ke ole ka hoomalu ana a ko kakou mau aha kanawai. Ua nawaliwali keia aupuni, ua hiki ole ia kakou ke malama i ko kakou kulanakauhale alii o Honolulu, a pela hoi i ka kakou wahi oihana kalepa uuku mai ka uwalu ia ana mai e kekahi wahi moku kipi uuku e hele mai ana i o kakou nei me na wahi heluna kanaka uuku a me na wahi kauna pu kuniahi. E makaukau koke auanei kakou e hoopii aku imua o ka moku kaua mua e kipa mai ana i o kakou nei no ka malama ana ia kakou. Nolaila, aia he pilikia, ina e mau keia ano nawaliwali o Hawaii nei, a ma ka nanaina hoi o ko oukou emi ana e nalowale aku nei, ina e mau loa aku ana ka emi ana, a pela mau hoi ko kakou hoopii mau aku imua o na moku kaua no ke pale ana i na pilikia a me ka hoomalu ana i ka noho maluhia, e lilo auanei ko kakou kuokoa, a he mau mana e ke noho mai e hoomalu ia kakou.
O keia, e na makamaka Hawaii, aole he moeuhane—he poino a he pilikia oiaio. Nolaila, nani ka maalea o na olelo a ka poe holo balota e lilo i mau Luna Makaainana e hoikeike nei no na poino, na pilikia, a pela'ku a lakou e hoike nei imua o oukou no na pilikia o ka Aie Miliona me ke Kuikahi Panailke, me ko lakou ike ole iho a hoomaopopo iho eia iho no ka poino nui ma o ka emi ana la o ka lahui e nalowale aku nei, a koe kakaikahi iho he wahi lahui uuku me ka Moi, i nele i ka ikaika me ka hanohano e ku ai he aupuni. O keia emi ana o ka lahui a me na ninau e hooulu hou ai i ka lahui, oia na mea nui e hookahuaia ai iloko o ko oukou noonoo ana a e kapaeia na noonoo lapuale e ae.
5 Ano e kuka like aku wau me oukou no keia emi ana o ka lahui a me na kumu e hoolala ai keia mai.e aai nei ika lahui. O na olelo mau a ka poe puni kamailio ike ole i ka pono me ka hewa, ke hoike nei o ka huikau ana a me ka noho pu ana o na ilikeokeo me na iliulaula oia ke kumu i emi ai ka lahui iliulaula. Aka aole keia he mea mau ma na aina e noho pu mai nei na ilikeokeo me na iliulaula. Aole pela ma Java a me na pae aina o Moluca kahi mai o ko oukou mau kupuna i loaa mai ai. Malaila ua pii ino loa ka lahui mai ka miliona a mau miliona lehulehu mai ka wa mai o na ilikeokeo i hoomaka ai ka noho pu ana me lakou, no ka mea ua noho lanakila na kanaka elike me ko lakou ano kahiko mai e hoomau ana i na hana i maa mau ia lakou elike me ko na haole. Aka he oiaio ma Amerika kahi o na iliulaula ano ahiu naaupo e nokho mai nei ma ia ano naaupo a hiki i keia la me ka hoomaopopo pono ole i na kulana o ka noho like ana malalo o na kanawai o ka malama ola ana ma na hana, a ma o na hoouka kaua wale no ka lakou hooikaika ana, ma na hana hoopoino wale. Oia poe hihu naaupo e pau ana i ka nalo elike me na liona o Aferika a me na tiga o Asia ina aole lakou e hoolohe i ka leo o ke ola mai na waha Karistiano mai o ka poe hoopono, a me na kanawai e hoomalu pono ana i ka honua. Ina oukou e hoolohe i na hoike manao ana a na kumu naauao maikai a me na luna makaainana hoopono, alaila e loaa no na manaolana maikai ia oukou no ka pii hou ana o ko oukou lahui elike me ia ma Java a me na pae aina Moluka, ko Pilipine a me na Inia Beritania; a i ole oukou e hoolohe, alaila aia he mae wale ana iwaena o ko oukou koko a me ka noho'na.
Malia paha ke omamalu like nei keia mau ouli elua maluna o oukou, pono e loaa ia oukou ke koho hou, pono oukou e hoohui me kekahi lahui e aku elike ke ano me ko oukou, a e lilo mai no ia i lahui hou o ke ano hookahi. Ua loihi ko oukou noho ana ma ke ano huikau malalo o na ano lapuwale o ka oukou mau hana kahiko, nolaila ke ano ino o ka oukou koko a nawaliwali, a hoohui pu ia me na ano mai e laha mai ana maluna o ko oukou mau pae aina a hooneoneoia. Aole ano pilikia o na ili ulaula o Java mai na mai haole mai oiai lakou ua ikaika maikai na kino elike me ko na ili keokeo, a ua maikai ke kulana o ko lakou mau waihona koko a me na kulana o ko lakou ola kino. O ka lakou ulu nui ana, mai na hoohuihui pu ana aku no ia me na lahui e o ke ano hookahi, mai na koko mai o na ano Iavana a me na ohana Sunedese, ka Malae a me ko Hinedu; ke hookahua nei ko Hinedu poe he ano lahui iloko o Java a oia ano kekahi lala nui o ka lahui o ka aina e pii ino nei a oi aku mamua o ka umikumamalima miliona kanaka ili ulaula i like ke ano me oukou, a ua kapa ia lakou a pau ma ka inoa lahui Java. A pela no e pono e hoopiha ia keia mau pae aina me 50,000 poe Hinedu a me kekahi mau lahui ili ulaula like e ae, a o na hanauna aku a keia poe i hookomoia mai e hoohui pu me oukou e lilo lakou i poe Hawaii, ma ka inoa he Lahui Hawaii, a pela e lilo ai oukou i lahui nui ma keia mau pae aina, ina e hiki aku i miliona.
Nolaila, no ke aha la oukou e na kanaka Hawaii e hookahua nei i ko oukou noonoo no na ninau e pili ana i ka Aie Miliona a me ke Kuikahi a me na pili no ke pani o ka Noho Alii, ka mea hiki ole ia oukou ke hooponopono a hoololiloli ae. E pono e hookahua ia ko oukou noonoo ma na mea pili i ko oukou noho'na mae wale a oukou e u nei no ka emi ana o ko oukou lahui, ka lahui hoi i kiekie i ka wa mamua. Mai hoolohe i ka olelo hoopunipuni a ka poe e olelo ana o ka noho pu ana o na kanaka o na aina e ke kumu i emi ai ko oukou lahui. E nana i ko oukou kulana ano kaumaha. Ma ka pepa hoike kanaka o 1872, ua hoike ia ua aneane ehiku tausani ka oi o na kane mamua o na wahine. He ehiku tausani kane iloko o kakou nei aohe nae he mau wahine. E nana ia Hilo, kahi nona ka heluna kanaka he 2661, ua aneane tausani na kane aohe mau wahine ponoi; e noho wale ana me na punalua lehulehu wale, i ku ole malalo o na Kanawai. E nana hoi ia Koolaupoko, Mokupuni o Oahu, aia he 1 224 kane a he 804 wahine. Ma keia mau wahi, pehea e hiki ai i keia mau heluna kanaka ke loaa ona hooulu lahui ana, e like me ke kauoha a ke Akua e hoohua mai a hoolaha aku; Aole wahi e loaa ai, aka, he minamina me ka menemene ka ike ana elua a oi aku kane e noho ana me ka wahine hookahi ma ke ano noho'na punalua, aohe nae mau keiki! Aohe mau puulu keiki o Hawaii nei, a pehea e loaa'i oiai ko oukou mau makuahine ua inoino a hoopaia. He maewaewa keia ano maluna o ko oukou lahui; he ano hiki ole ke hookomo mai i na manaolana no na hooponopono e pili ana i ka hoohua mai a me ka hoola ana; aka ua apo ia keia manaolana aia hoi he kulana ina e hoohalike ia me na lahui Karistiano i loaa ka mana hoomalu lahui e ku pono ana i ka hoola ana, e haliu ikaika aku ai me ka hilinai ma o ko lakou akamai ma ka hoakea ana ia Hawaii i na noonoo kupono no ka hooulu ana i na kanaka elike me ka makemake a me na iini i manaoia.
Ma ka hope loa, penei kana mau huaolelo:
A o keia ka'u e kamailio aku ai i ko kakou Moi. O! E ke alii! ka pani hakahaka o Kamehameha ka Nui, i hoonohoia ma ka noho alii o Hawaii, he uuku kou aupuni a o ka uuku loa ia iwaena o na lahui, aka nae o kou kaulana ma kou ano he makua i laulaha akea, ua nui ia, elike me he mea la e noho ana maluna o na miliona makaainana. Nou a me kou aupuni e loaa no na noonoo ana mai na kanaka naauao mai o na aina naauao no ka hooholo mua ana a me ka hooulu ana i kou lahui;—a oia ninau no ka hooulu lahui e kau likeia no ia me na ninau e ae ina no na mea kalepa a mau mea e ae paha e pomaikai ai ka aina. A o oukou e na makaainana e kokua like i ka mea e ikaika ai ko oukou Moi me na manao olioli a me na naau aloha alii. A o oukou hoi, hui pu me kekahi mau haole aloha alii a aloha aina hoi, lilo i mau koo ikaika no ka hoolala ana a kukulu hou ana ia Hawaii. E hiki no ia kakou me na noonoo a me na hooponopono naauao ana ke pale aku i ka uhi eleele o ka make me na leo o ka Hooulu Lahui.
E iini kakou no ka hookomoia mai o na heluna wahine he lehulehu mai na pae aina mai i like ka ili me oukou a hoohauoliia ma ka nohona male, i paniia na hiohiona kaumaha ma na hoolewa e ike mau ia nei. E hiki ia kakou ke hoolaukanaka i na awaawa neoneo o kakou ma ka hauwalaau ana mai o na heluna kamalii he lehulehu wale. Ua hiki no hoi ia kakou ke hoolaukanaka aku i na kapa kahakai oneanea o Hawaii nei me na heluna kanaka imi ola no ko lakou noho'na. A ulia mai ka hiki ana mai o ka uwea olelo, e hiki ai ke hoohuiia aku kakou me ko kakou mau makamaka pili koke mai a me na aupuni e ae o ke ao nei ;—a i mikokoi nui mai hoi na au-moku i o kakou nei maloko o ke awa o Honolulu;—a hiki nui mai hoi na poe kaahele honua i o kakou nei e lawe mai ana i na pomaikai mai na kihi eha mai o ka honua ; alaila e lilo aua nei o Hawaii uuku i Hawaii nui iwaena o na ohana lahui e ae : a e mau ana hoi ka ikaika ma na pono Karistiano a me ke kulana naauao, e noho haaheo auanei me ka hanohano ma ke ano he Moi Wahine nani no ka moana akea a e oaoaka no hoi me ka anaanapu malamalama imua o ko ke ao holookoa.
O! e Hawaii kuu home nani,
Kuu hale pumehana e paku ai i na ino,
Ka puu oiaina o na kamahele moana,
Ka hale hookipa o ka poe hune,
Ke uwe nei wau nou, me ke aloha,
E ku oe, a e ikaika, a e olu nui.
Ua minamina makou i ka hai ana aku no ka pau ana o ka hale noho o Capt. Crane, o ke kuna Ne ti Mele , i ka enemi ana ole he ahi ma ka auina la o nehinei. Pau na mea a pau, a koe wahi opala ole. Aole i maopopo ke kumu o ke ahi.
Ma ke ku anamai o ke kuna Pauahi i keia kakahiaka i loaa mai ai ia makou he lono, ua hookui oia me Uilama ma Kaupakuea, Hawaii, a ua poino o Pauahi.