Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 31, 27 July 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IULAI 27, 1876.
Ke Kula Kaikamahine o Waialua.
E wehe ia ana na puka o Haleiwa, ke kula kaikamahine o Waialua, i ka la 7 o Augake, oia ka Poakahi.
E makaala mai na makua i ka hoihoi ana mai i na keiki a lakou mamua o ka hoomaka ana o ke kula e hoomaka hou i ka imi naauao. MA KE KAUOHA.
HOOLAHA KULA SABATI
O na Kula Sabati a pau e makemake ana e loaa na Haawina Kula Sabati, i paiia ma na pepa, e hiki no ke hoouna mai i ka lakou mau kauoha ia maua, ma Honolulu nei, me ka auhau pu e uku mua ia. E pono e kauoha mua ia na haawina no na mahina eono a i ole i hookahi makahiki. O na kauoha a pau e haawi pu mai me ka inoa o ke Kula Sabati a me ko ke Kahu Kula Sabati. O ka auhau no na haawina, he 50 keneta no ka haneri.
C. J. LYONS, S. B. DOLE na Komite.
O ka malama ana a me ka hookele ana i keia mea he nupepa, ka mea hoi i kapaia he wahaolelo no ka lehulehu, aole ia he wahi aumaka mama, a aole no hoi he mea uuku; aka, he koikoi a he mea nui. O ka heluhelu ana o na makamaka i na olelo i hoomakaukauia no ko lakou pomaikai malalo o na kukulu manao lehulehu, he pahee a nani i kekahi poe, a he ku ole hoi i ka makemake o kekahi. Ma kekahi mau mea e lokahi ana ka manao, a ma kekahi hoi, e ano like ole ana. Ma kekahi mau mea, e ulu mai ana ka manao inaina, a ma kekahi e hauoli ana ka naau. O keia mau mea a pau, aia wale no ka hopena maluna o ka mea iaia ka hoeuli o ka makakila wahaolelo. Aia me ka luhi e haku ai i kona mau manao; aia me ka iini nui e hoohauoli i ka puuwai o na makamaka heluhelu oia e haku ai i kona mau kukulu manao; a ua ake nui e loaa ka pomaikai ma ia mau hooikaika ana, aka, i ka pahola ia ana 'ku imua o ka lehulehu, aia hoi, ua like ole na manao. He mea ano kaniuhu iho ia no loko, aka, ua hooikaika aku la no nae. Nolaila, e hoomanao ia, ua hakuia na manao a pau a paiia aole ma ka manao ino, aka, malalo o ke kulana, a maluna hoi o ke kahua o ka Oihana Paipalapala, a me na rula o ka Papa Pai.
I KA POALUA iho nei, ua kuka iho ka Ahaolelo no na dala peso a me sol. Ua waihoia mai ka olelo hooholo e ke Kuhina o ko na aina e, e apono aku ka Hale e lawe mai ke Aupuni i ua mau ano dala 'la, a e ili ke poho maluna o ke Aupuni, oia hoi ka lahui holookoa. Ma ka noonoo ana a ka Hale, ua kue ikaika na 'li Hon. Kaai a me Kapena, a ua hui pu mai ke Kuhina Waiwai ma ia manao. Ma ka noonoo ana imua o ka Hale, ua kanalua iho la ke Kuhina o ko na aina e a nonoi aku e hoihoi hou aku i kana olelo hooholo, a oiai aole i kokuaia ia manao ona, ua mau aku no ka paio ana o na aoao kokua a kue i ka olelo hooholo. O na 'lii Hon. Cleghorn a me Waila, ua kokua nui laua i ka hooholo ana i ka mea imua o ka Hale. I ka balota ana ua haule iho la ka olelo hooholo.
Nolaila, he kupono i ka lehulehu, oiai ke kumu waiwai kalepa o keia mau ano dala malalo o ka haneri keneta, e makaala i ka lawe ana aku o lilo auanei i kumu hoohalahala ma keia hope aku.
I ka nana ana iho i ke ano o na mea e pili ana i keia poho o ke dala, he nui na kumu kupono i manaoia ai he pono e kapae aku ke aupuni i ka makemake o ka olelo hooholo.
Ina e hoihoi ia na ke aupuni e hoolawa i ke poho o ke dala, alaila e ulu nui mai ana na lilo o ke aupuni mamuli o na imi akamai a ka poe hoopukapuka a imi waiwai ma ua mau dala la, a e komo nui mai ana no hoi keia mau dala maloko nei o ka aina, a lilo i mea hoopoino wale i ke aupuni.
O ka lilo ana o ke poho no ke Aupuni, ua like no ia me ka ili ana aku maluna o ka lehulehu holookoa. Nolaila, ina na ka lehulehu e auamo i keia mea, ma o ke Aupuni, me ke komo hou mai o na imi loaa mamuli o ka dala peso a me sol, ua oi au ka pono o ka waiho-pu ana i keia poho maluna o kela me keia mea e paa ana i keia dala ma kona lima, oiai, me kona ike i ka emi o keia mau ano dala, aole oia, a o ka lehulehu hoi, e lawe hou mai ana ia mau ano dala.
Ma ka imi akamai a ka poe hoopukapuka dala i komo nui mai ai keia dala emi i waena o keia lahui. A ua emi hou iho nei ma ka Banako he 85 wale no keneta.
O KEKAHI paha o na hana nui a keia kau Ahaolelo i hana iho nei, oia no ka hooholoia ana o ke kanawai e hoopau ana i ka oihana Luna Kula Nui. Aole e hiki ia makou ke olelo ae ua ha na ia keia kanawai, a ua hooholoia me ke kumu ole; aka, he mea pono paha e nana mua ia keia mau kumu. Ua ike no ka lehulehu a pau, ua hoea mai la he mau palapala hoopii lehulehu e noi ana e hoopau ia ua oihana la, a o kahi hoi, e hoopau i ka mea nana e malama nei i ua oihana nei. Me he 'la, ma ka makou hoomaopopo ana i na kumu nui o na palapala hoopii, oia no ka nui loa o ka puu dala e hookaawale mau ia ana no ia wahi; a o kekahi, no ka malama pono ole ia; o kekahi hoi no ka haalele ana o ka mea iaia ka malama ana i ka oihana a holo aku ma na aina e; a o kekahi hoi, ma ko makou hoomaopopo iho, he ano pilikino na kumu. O keia mau kumu a pau, aole makou e lawe mai ana a kamailio laulaha aku me ka hoakaka ana i ko lakou mau kulana; aka, ma ko makou ano ake ike, a me ka makee e haawi aku i ka naauao ma na ano, a me na kumu hiki a pau i ko kakou mau pulapula; ke manao nei makou aole keia he mau kumu kupono e hoopau loa ia 'i keia oihana. no ka mea, ina ua ike ka lahui i ke kaumaha loa o ka haawe no ka uku, he mea hiki wale no ke hoemi iho; ina ua hemahema a malama pono ole ia, he mea hiki wale no ke lapaau ia ia mau kina, a pela me na kumu e ae a pau. Ke manao nei makou, he oi aku ka pono e hoaoia e hoopau i na kumu hoopii mamua o ka hoopau loa ana i ka oihana e kokua ikaika ana, a e hooholo mua ai hoi i ka ike a me ka naauao mawaena o ko kakou lahui.
Ua oleloia, ma na ano o ka malamaia ana o ko kakou oihana hoonaauao, ua kaulike me ko kekahi mau aupuni naauao, a ua oi aku mamua o ko kekahi. Ua hooia ia mai keia e kekahi mau kumukula o ko na aina e i holo mai ma Hawaii nei, a me he mea la, ua loaa keia kulana malalo o ke alakai ana a ka Luna kula nui o neia mau makahiki i hala ae nei ; aka, ke manao nei makou ua lawa no ka hoike no kana mau hana ma ka hoomaopopo ana iho o na makamaka i ke kulana o ka Oihana Hoonaauao ma Hawaii nei i keia la, a o na kee mawaho ae oia mea, aohe a makou kamailio ana, oiai aole makou i hoomaopopo, a o na makua mea keiki a me ka lehulehu ka lunakanawai ma ia mea. E kaa ana maluna o na Kiaaina ka hooko ana i keia oihana, mamuli o ke kanawai hou; a he maikai io no ia, aka, e noonoo kakou, o ka oihana alakai a hooponopono naauao, aole ia he mea uuku, aka, he mea nui; a aia a noho paa, me ka hooikaika mau, alaila, holomua na hana; a o ka mea ia i makemake ia no Hawaii nei i keia la. E hiki no anei i na Kiaaina ke hooko i keia hana, oiai aia maluna o ko lakou hokua he oihana okoa, nona na mana lehulehu pili i ke aupuni a me ka lahui, a e ake mau ia ana hoi ka makaala ia? Aole! Alaila e kohoia ana i mau hope no na Kiaaina; alaila o ka like ana no ia me ko keia manawa, a e mau ana no hoi ka mahuahua o na lilo. A ma kahi o ke ano hookahi o na rula o ka oihana hoonaauao ma Hawaii nei, e ano okoa ana, a e mahelehele ana na rula, he okoa ko kahi mokupuni a he okoa ko kekahi. He nui na kumu a makou i manao ai e kamailio ma keia mea, aka, ua lawa iho la paha keia; oiai, o ko makou manao mua, he hiki no ke lapaau ia na kina, a hoomama ia hoi na kaumaha o keia oihana, a haawi aku malalo o ka malama ana a ka mea hookahi e like me ko keia manawa.
Na Anoai o ka Ahaolelo.
No ka pule i hala, aohe a makou mau mea e hoike aku ai mawaho ae o ka hoopaapaa ana ma ka olelo hooholo a ka Hon. H. Waterhouse, e hoole ana i ka hiki ana i ka Hale Ahaolelo ke hilinai aku i na Kuhina, a makou hoi i pai aku ai i ka pule i hala. Ua piha ka pule i na paio ana o na hoa ma ia mea hookahi, koe wale no ka Poalua, oiai, aohe halawai o ia la.
Ma ka nana ana i na hana a me na kahua kamailio o na hoa, ua hiki paha ia makou ka puana ae, na ano kahaha no makou. Oiai ma na olelo ana a na hoa, ua hele halahu aku la ke kahua o kahi poe, me he la e hoike mai ana, e kamailio ana i ka mea a lakou i haawi ole ai i na noonoo piha ana ; a ua ano ole loa na kahua.
Me he la, ma ka aoao e kue ana i ka olelo hooholo, ua hiki paha ke laweia mai na haiolelo a ke alii Kakela makua, ke Kuhina o ko na aina e, Hon. Aholo, a me ke 'lii Kaai a hookahua iho no ka piha ike a me ke akamai ma ka paio ana ma ka aoao a ko lakou mau lunaikehala e kono mai ana ia lakou e kokua. Ua hahana a koikoi ka lakou mau huaolelo, a ua hai akea mai la ke alii Kaai i kona mau manao, he olelo hooholo hoimihala wale no keia, na kekahi poe e ake ana e hemo aku keia poe Kuhina a noho mai ma ko lakou mau wahi.
Ua wae mai la ke Kuhina o ko na aina e i na kiko kahua o ka olelo hooholo i manao ia he kumu kupono, a wehewehe mai la me ka hoike ana mai i na hoa i ke ano ole, a me ka helehelena ino.
Ua kamailio mai ke alii Kakela ma kona ano makua, a kuhikuhi mai la i na hoa o ka hale i kana wahi i manao ai he hiki ole ke kokua ia ka olelo hooholo, a ma kahi i pono ai na Kuhina.
Ua kamailio pokole mai ka Hon. Mr. Aholo ma ka aoao e kue ana i ka olelo hoolo, a ua hoike mai oia e like me kona ano mau, ua kaupaonaia kana mau olelo ma ke ano naauao.
I ka hapa hope o ka pule, ua kamailio hou ke Kuhina o ko na aina e, a ua hai mai la oia imua o na hoa i kona manao, he hakuepa wale iho no na olelo hoike a ke Komite Waiwai, ma ka hoahewa ana i na Kuhina no kekahi mau hoolilo ana a ke aupuni i na puu dala i hoomana ole ia e ka Ahaolelo.
No keia mea, ua pane mai la ka lunahoomalu o ke komite, oia hoi ke alii Kamika, ma ka aoao o ka hoike a ke Komite Waiwai, a hooiaio mai la i ka lakou mau olelo, ma ka wae pakiko ana mai i na hana a me na hoolilo a na Kuhina i ikeia e lakou mau na keena oihana a lakou i hele ai e huli ma ko lakou mana, ke Komite Waiwai hoi o keia Kau Ahaolelo.
Ua kamailio mai ka Hon. Mr. Waterhouse ma ka aoao e kokua ana i kana olelo hooholo, a ua hoao mai la e kapa aku i na Kuhina o ko na aina e a me Waiwai he hoohui aina; aka, aole i holo loa kana kamailio ana, ua pii mai la ke ano pioo maluna o na Kuhina, a kapa mai la i ka hoa hanohano he "wahahee." No ke ano pioo loa, ua hooki oia i kana kamailio ana.
I kekahi la mai, ua ku mai ka Hon. Mr. Halstead o Makawao, a ua waiho moakaka mai la i kona manao, me ka hoakaka ana i na kumu o kona kahua i kokua ikaika ai i ka olelo hooholo. Ua hoike mai kana haiolelo i ke ano o ke kanaka i ike i kana mea i kamailio ai, a ua hooholo oia e like me ka moakaka a kona naauao i ao mai ai. (E ike ia no kana haiolelo ma kekahi wahi o ko keia pepa o keia la.)
Ua kamailio ka Hon. Mr. Pilipo ma keia mea, a e like me ka mea mau, ua ano halukuluku na papahele o ua hale nui nei. Ua koikoi kana mau huaolelo ma ke kokua i ka olelo hooholo, a ua kii pololei aku oia a ma kahi o ke kumuhana, a hookahua iho la i kona manao a me kana mau huaolelo maluna olaila. Ua hahana na hiohiona o ka Hale, a me he la ua hoomaopopo no na hoa a pau no ia mea.
O ka haiolelo hope loa ma ua olelo hooholo nei, oia no ka ka Hon. Mr. Preston o Lahaina. I kona hoomaka ana e kamailio, ua kaili mua mai la oia i na kumu kupono a pau ana i ike ai no kana mau olelo, a ua oili aku la me he ahi kaolele la, ma ka aoao e kue ana i na Kuhina. Ua wela hahana kana mau huaolelo, e hoike mai ana imua o na hoa i kahi ana i hooholo ai i kona manao; a i ka pau ana o kana mau olelo koikoi a hahana, ua pahola ae la ia i ka leo poloai imua o na hoa, e koho ma ka aoao e hooholo ai i ka olelo hooholo.
I ka pau ana o kana, ua ninauia noi e hoopanee loa i ka olelo hooholo, a ua hooholo ia ma ke koho ana o na hoa penei:
Eia ka poe ma ka aoao hoopanee loa i ka olelo hooholo: Na Hons. Kaai, Naukana, Halemanu, Naili, Helekunihi, Kauai, Birch, Kamauoha, Nahaku, Aholo, Wana, Kaiue, Barenaba, me 10 alii,—23. A eia ka poe ma ka aoao kokua i ka olelo hooholo: Na Hons. Pilipo, Nawahi, Kalaukoa, Preston, Waterhouse, Mahoe, Gay, Halstead, Nakaleka, Kahuila, Aiwohi, Mahelona, me na 'lii Kamika a me Isenberg,—14.
Aohe mea ano nui i hanaia ma ka Poaono, ua kau ae la ke ano lana malie maluna o na hoa. I ka hora 11, ua waiho mai la ka Hon. Mr. Kalaukoa i keia olelo hooholo malalo iho:
No ka mea hoi, ke hilinai maopopo lea nei keia Ahaolelo i ka hoopono a me ka makaukau o na Kuhina o ka Moi, a ua lawa pono ko lakou makemake ana i na ano hana a na Kuhina ma o ko lakou lawelawe ana i na mea pili i ka lakou oihana pakahi.
A no ka mea hoi, ke hilinai pakahi nei ka Ahaolelo i ka makaukau o na Kuhina o ka Moi i ka hoopau ana i ka Aie Lahui ma o ka aie hou ana aku i puu dala hou no ia hana, a me ka hoopoho ana i na loaa aupuni i manao ia ma o ka hooholo loa ia ana o ke Kuikahi a me na loaa nui i manaoia ma o ka hookomo ana mai i na dala ino. A no ka mea hoi, ua hoopuka ae na Kuhina i ko lakou manao io o ka hiki ana mai o ka wa hauoli e kaawale ai keia aupuni Hawaii mai loko mai o ka aie, oia no ka piha ana o keia mau makahiki 7 e hiki mai ana ina e hoolohe ia ka lakou, a no ka mea hoi, malia paha o hoohemahema auanei keia Ahaolelo i keia pomaikai nui e hiki mai ana.
Nolaila, e hooholoia, e hoopanee ia keia Ahaolelo no keia mau makahiki i olelo ia ae la a e halawai hou ma ka la 22 o Iulai, M. H. 1883.
Ua noiia e hoopanee loa, a ua hooholo koke ia, me ke ano pihoihoi o ka Peresidena, oiai aole oia i manao ua kupono ia olelo hooholo e laweia mai imua o ka hale.
Ma ka Poalua nei, ua hapaiia he olelo hooholo e lawe mai ke Kuhina Waiwai i na dala i hoemiia no ka huina waiwai piha—ua hooholoia, aka ma ke noi, ua hapai hou ia ka noonoo ana, a waihoia ma ke pakaukau.
O kekahi mea e hanaia nei a na makamaka e hoomaopopo iho ai, oia no ka hoomahuahuaia o na uku o na luna aupuni ma kahi o ka hoemi, a e hookoikoi iho ana hoi i ke kaumaha o ka aumaka. Aohe noonoo ia o na kaena hoemi lilo o na la i hala o ka hapa nui, a koe kakaikahi ka poe hoomanao ia mea.
Ua lohe makou ua hookuu ia ka moku kiapa W. H. Bessie i lawe mai ai i ka Opiuma, a ua ili aku ka hoopai ana a ke Kanawai maluna o kona Malamamoku nana i kiola ka Opiuma, no na dala he $250.
He Pepehi Kanaka.
Ma ke ku ana mai a ke Kilauea i kela pule aku nei, ua loaa mai ia makou he mau lono no kekahi pepehia kanaka i hana ia ma Opihikao, Puna, Hawaii, a no ka lehulehu o na lono, a no ka maopopo ole hoi o ka lono oiaio, nolaila, ke pai aku nei makou i keia malalo iho:
"Ma Kahanaloa, Puna, Hawaii, ua hahau aku la o Wahinelea (w) o ia wahi ia Kamahine (w) o ia wahi no me kekahi pohaku kui poi, he ekolu a eha uhau ana, a make koke iho la o Kamahine. Ua loaa mai nei ka lono i ka Makai Nui, Severance, a ua haalele koke iho la no kahi o ka hewa i hanaia. * * *
Hilo, July 16th, 1876."
"Aloha:—Ua hoea mai ka lono no ka pepehi ia ana o kekahi wahine ma Kahaualea, Puna, e kekahi kane me kekahi wahine, i uhauia ma ke poo me kekahi mau pohaku kui poi, a ua make koke iho la ka mea i pepehiia me ka mainoino a manaonao. Ua haalele koke iho ka Makai Nui a holo wikiwiki aku no ia wahi i ka hoea ana mai o ka lono. * *
Hilo, July 16th, 1876."
"Aloha oe:—Aole au i manao e kakau leta aku i keia po Sabati, aka, no ka hiki ana mai o ka nuhou kaumaha ma ka hora 4 o ke ahiahi Sabati, oia hoi he pepehi kanaka i hana ia ma Opihikao, Puna. Ua pepehi kekahi kanaka elua wahine, hookahi wahine i make loa, a o kekahi wahine hoi e ola nawaliwali nei; ua paa i ka hopu ia ka mea pepehi kanaka, aia ma kahi o ka Hope Makai o Puna kahi i paa ai. E hele ana ka Makai Nui o L. Severance e ike maka ma ke kakahiaka o ka la apopo, aole nae i maopopo ia'u na inoa o na mea i pepehi ia; aole no hoi ka inoa o ka mea pepehi kanaka, oiai ua puka ahiahi loa mai ka mea nana i lawe mai keia lono, aohe no hoi i ninau ia aku. E lohe pono aku ana no oukou ma keia Kilauea ae.
Hilo, Iulai 16, 1876."
Haawina Kula Sabati.
Ua ike au i ka Olelo Hoolaha a ke Komite ma ka nupepa Lahui Hawaii o keia mau Poaha iho nei, e pili ana no na Haawina Kula Sabati; a e kuahaua ana i na Kula Sabati e uku mua aku i 50 keneta no ka haneri kope hookahi. A no keia mea la, ua loaa ia'u he wahi mea e nune ai; a oia hoi keia malalo iho:
Pehea la keia mau Buke a makou i kuai ai, oia hoi na Kauoha Hou Pakeke, na Ioane, na Kauoha Hou hapa haole, na Ui Kula Sabati, na Rila Kamalii, na Hae Hoonani, na Leo Hoomana, na Kumumua a Rev. Mr. Bond i hooponopono ai, a me ka Baibala. E lilo ana paha keia mau buke i mea waiwai ole? e ahu wale iho ana no paha ko lakou mau heana ma na Waihona Buke, a uhiia e ka lepo me he mau kino make waiwai ole la? Aloha i—no! "O na mea paahana i waiho wale me ka hoohana mau ole ia, aohe ona waiwai." wahi a Frankling Fulton, (Fuleton.)
I ko'u noonoo hou ana i keia olelo hoolaha; ua nune hou no wau e ekemu ae: Pehea la e pau ai na Buke a ka Papa Hawaii i hoahu ai no na Kula Sabati, a me na ohana a pau o Hawaii nei? E waiho ia ana anei lakou ma ka lima o na Luna Kudala no ke kudala ana aku? E ahu wale anei lakou i pulupulu ahi? Ua oi loa aku anei ka waiwai ona manao haku a kanaka i na ninau ma ia mau apana pepa, mamua o ko na Kauoha hou a me ka Baibala holookoa, ke kumu a me ke kahua o ua mau apana pepa la e kuai ia mai nei mawaena o na haumana o na Kula Sabati? "E huli oukou i ka Palapala Hemolele, no ka mea, he ola mau ko oukou malaila," na Kristo ia kauoha.
I kuu hoomaopopo hou ana; ua kanalua hou au i ka apono ana aku. No ka mea, o na Himeni o ua mau ano pepa la, aia wale no ka nui ma na Himeni Hoolea, aole hoi ma na buke himeni i hai mua ia maluna; alaila e lilo ana paha ua mau punawai oli la a'u i inu mua ai i mea hohono, a hoolei waleia. Auwe! aloha ino ua wai 'la, A makou no e inu ai. Ina paha e lawe nui na Kula i na Himeni Hoolea, a me ua mau apana pepa nei, a ikeia ua nui loa ua mau mea la i na kula; alaila e imi hou no ka Ahahui Kula Sabati Hawaii i buke hou, a iilo hou no keia mau buke i mea waiho wale mai no? Minamina wa—le!
I ko'u noonoo hope ana ma keia; ua hu mai ko'u aloha i o'u Pokii Kula Sabati, ka poe hiki ole ke heluhelu, ua pono ole loa lakou no keia mau pepa Haawina, oiai aole lakou e hiki e hoopaa naau a pualu like mai, a aole hoi kahi mea ano like me ia; a me he mea la o ka lakou hana ma ke Sabati i ka wa kula, he walaau wale no. Aloha wale o'u mau pokii. Ua mahalo loa wau ina keia he mea imi loaa; aka ina no ka malu like a me ka laahia. ua ane kupono ole paha keia i ka pono io a me ka malu like; "o ka poe oo, e ai no la kou i ka ai paa, a o ka poe ai waiu, e omo no lakou i ka waiu." Pehea la ia? E kuailo mai. Welina, me ka mahalo.
HAUMANA KULA SABATI.
Kamoiliili, Iulai 22, 1876.
[Auhea oe, e Haumana Kula Sabati, ua ike makou i kou nune ana, a me he mea la aole paha o oe wale no kai komo ia e ke kanalua. Aka e hoomanao kakou, o ka olelo a ke Akua, oia ke alakai no na ao ana ma na Kula Sabati, a o na pepa i pai ia me na haawina, he mau kokua wale no ia no ka wehewehe ana i ka Baibala; pela no hoi na Ui Kula Sabati, a me na buke kula Sabati e ae, a me na mele kula
Sabati, he mau kokua ia no ka imi ana i ka waiwai i hunaia iloko o ka olelo a ke Akua. Aohe hewa ke mahuahua loa aku. Ma na Kula Sabati o na haole nui loa na buke o ia ano, he mau tausani, a he waiwai nui ia no ka poe naauao. Ke i mai nei oe ma kau wahi, ina he hana imi waiwai ke pai ana ia mau apana pepa, alaila, ua mahalo oe. Aole pela makou. Ina he hana imi waiwai, he keu ia o ka hana naaupo, no ka mea, aohe dala i loaa mai. O ka waiwai nui nae i manaoia e loaa ma ia mau haawina, oia ka ike i ka olelo e ola'i.
L. H.
Kula Ao Kumu ma Hilo.
Hilo, Iune 9, 1876.
Hora 9 A. P ., wehe ia na hana o ka aha kumu me ka pule—kaheaia na inoa. Na inoa o na Kumu i hiki :
No Hilo—J. Kaaukai no Laupahoehoe, Unea no Hakalau, Kalepa no Honomu, Umiamaka k., & wahine, no Hanawi, Nakapuahi no Pahoehoe, Benj. Brown, no ke Kula Hui, a o Kaowali he lala kumu.
Puna & Kau—Samuel Po no Keauhou, Pihenui Iwa no Makuhalalaa, Mr. Kipi no Olaa, Kapahee no Halepuaa, Rogers no Kehena, Kaikuahine no Kalapana, Mokuhia no Waiohinu.
Koho ka hale ia Iwa i kakauolelo. Ua hooholoia e kula ma na hora 8 o na la a pau me ka hookuu ana ma na hora 1 a pau a koe na Poaono. Hoomaka ke kula ma ka Arimatika mokuna 1, me ke Ao Heluhelu, ka Honua nei. Hoopanee na hana me ka pule.
La 10, mai ka 8 a ka hora 1. Haipule. Arimatika mok. 2. Helunaau, a me ke ano o ka eli ana i ka nanahu a me ka Aila honua, o na aina naauao.
La 13, mai ka 8 a ke 1. ma ka Arimatika mok. 3. Noi mai o Brown i ke Alakai no ka holo ana e makaikai i ka manuwa Amerika Lackawana. Ae ia.
La 14, Hoomaka ma ka Arimetika mok. 4 me ka Helunaau, a me ka Honua nei—ka hooponopono ana i na ninau huikau i kela a me keia kumu.
La 15, hoomaka ma ka Arimatika mok. 5, Helunaau a me ka honua nei. Noi mai o Brown e heluheluia ka leta aloha a ke Kahukula Nui mai Piladelepia mai, no na kumu me na haumana o kona home. Hawaii, aponoia.
La 26, ma ka Arimatika mok. 6, Helunaau a me ka honua nei. Hooholoia e hoomaka ke kula i ka la apono hora 7 A. M. a pau i ka hora 11 M.
La 17, ma na ninau o ka aoao 108 o ka Arimt., Helunaau, a me ka heluheluhelu ana i na Kumumanao a na Kumu a penei:
"Heaha la ke kumu i emi ai keia lahui?"
Na Kalepa.
O ka Pahikaua me ka Makakila kakau. Owai la o laua ka oi o ka waiwai? Na Kaaukai.
Heaha la ke kumu i make ai na laau ma Hawaii nei? Na Unea.
Pono anei i na makua mea keiki e hoahewa i ke kumukula ma na mea i maopopo ole ia lakou? Na Umiamaka
Ma ke noi, ua aponoia keia kumumanao i ka Lahui Hawaii.
Owai la ka mea i nele ai kekahi poe naauao i na pomaikai? Na Kaikuahine.
A o ka mea hope loa oia ka hooponopono ana i na Bila Kikoo a na Kumu.
Me ka mahalo. BENJ. H. BROWN.
Chairman of Committee.
Hilo, Iune 19, 1876.
Kumumanao.
NO KA MAHIAI.
[Kakau ia e Eva Bray o ke Kula o Waialua.]
Ia oukou e na makua aloha : Ua lawe mai nei au i kekahi hana kaulana ma na wahi a pau, oia hoi, o ka mahiai ana. Ua mahiai ia e na kaikamahine ka hapa o ka pa kula o Haleiwa nei; a e hoolohe mai no hoi oukou e na makua, na makamaka, a me na hoa'loha o makou i ike ole ai. Ua hana makon i ke kakahiaka a me ke ahiahi i mea e hooikaika ai i ko makou mau kino palupalu ; ke haliu aku oukou mawaho, aia hoi e ulu ana ke pu, loloa ka maia, he nani ke ko, loloa na kulina. A he nui wale na mea i hanaia, a ke ike nei no oukou i na hana nani hilu a na kaikamahine o ke Ehukai o Puaena, a o ua mau hana nei, he hana kaulana ia ma kela wahi keia wahi. Eia kekahi, no ka mala uala a makou, a penei makou e hana ai : Ku lalani na kaikamahine mai ke nui a ka ukulii a o ka hoomaka iho la no ia i ka hana, ke nana mai, ku ka ea o ka lepo iluna, i ka ua mea o ka ikaika launa ole o makou. Ke manao nei au ua pokeokeo na hua mua o ke kau a me ka hope o ka hooilo. O ka mahiai, aole ia he mea e hookeakea ai i ko makou hana imi naauao, aka, oia kekahi ikaika hoonee imua ma ka noho'na ohana ana. O ka molowa a me ka palaualelo na mea e hookeakea ai i na hana maikai ; ma kekahi aina, ua hoopalau pu ia ka wahine me ka bipi kauo ma ka mala, he ino keia hana, he oolea, he pegana ; aka, o na hana mama, oia no na hana maikai, e like me ka makou nei, oia na mea kupono i na wahine, aole hewa ke kanu uala, kulina, a pela aku, he mea nani, no na kihapai a oluolu na maka ke nana aku, ma ka pua ana mai o na laau, oia hoi na pua aala, pua nani, a me na pua wai hooluu like ole. He maikai ka mahiai no makou, he mea ia e hoomaamaa ai ia kakou, o ka mea makemake i ka waiwai a hana ole, pehea la e loaa ai iaia ka waiwai? ulu wale mai no anei? he nu hou paha ia ina pela? O ka mea palaualelo hana ole, nawaliwali wale kona kino, a ua hoohalikeia oia me he popoki la ka oleloia "Popoki Nawaliwali." A o ka lima hana, e loaa no ke kuonoono a me ka lako. O ka poe ake e pale ia ka hune, e hoomanawanui no lakou ma ka hana a e pau no ka hune. Owai ka mea oi aku o na mea maikai, o ka palaualelo paha, o ka mea mahiai paha? I ko'u manao o ka mea mahiai no, a pela no oukou e ae pu mai nei, no ka mea, ua hoohalikeia oia e like me ka makilo. ua pau ko kakou kamailio ana no na hana nani o keia kumumanao. Me ka mahalo.
Ka la 4 o Iulai ma Waiohinu, Kau.
E KA LAHUI HAWAII ; Aloha oe:—
Ma kou ahonui, e oluolu mai oe a me kou mau hookele, e hookomo iho i keia wahi puolo, ma kahi kaawale o kou mau kolamu.
Ua malama ia keia la maanei, e na puuwai aloha i ka la i kuokoa ai o Amerika Huipuia, mai na auhau kaumaha a ke aupuni o Beritania.
Ua haawi ae la o Mr. Hutchinsion, Stone a me Kaaemoku, he wahi paina i hoolako ia me na mea ai o kela a me keia ano, no ka lehulehu i hele mai, ua ai a lawa ua inu a kena, hele kela a ko'u ka puu i ka wai o Kauahaao.
Oiai i ke anaina e luakaha ana, hoea 'na ka puali kaua lio o Kauahaao nei me ko lakou mau makaukau malalo o ke alakai ana a ko lakou kapena Henry Martin; ia wa ua haawi ae la o C. N. Spencer he wahi haiolelo pokole e pili ana no ua la 'la, a me kona mahalo i ke kapena o ka puali i kona hoohanohano ana i keia la a me kona mau koa, a pau kana ua kokua ia e J. N. Kapahu, a i ka pau ana o kana, ua haawi ae ka lehulehu i ekolu huro. A mahope o ka pau ana o keia, ua hoomakaukau ia ae la na lio heihei no ia la, a ua hele ae la ka lehulehu e ike ia mea lealea, a i ka nana 'ku he nui na lio holo, a ua kani ka aka a ka poe lio holo.
Eia hoi kekahi mea a'u i ike ai, o kekahi haole e hapai ia ae ana iloko o ka hale, ua hele a pulu i ka wai lohi o Mareka, ke hele la a hiki ole i ka oni ae, a pela no kekahi haole e ae, e moe ana ma kapa alanui, aole ona ike i kana mea e hana ana, a me he puaa la hoi ka eku iloko o ka lepo.
A i ka aneane ana aku e lawe o Lehua i ka la, ua ike aku la au i kekahi mau lala o ke aupuni, (makai) ua komo ia e ka wai hoomalule kino, ke hele la a hihina lua i Muliwaa; aole o lakou wale no, aka, o ko lakou luna nui kekahi, nolaila, ua kahaha ko'u manao me kuu ninau iho, ua pono anei e noho lakou i mau kiai no ke aupuni? Aole paha. Me ke aloha i na keiki ulele hua kepau. IKEPONO.
Nalaielua, Kau, Hawaii, Iulai 17, 1876.
Hoohalahala.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
E oluole oe e hai ae ia "Kuokoa" i ko'u wahi manao i ike iho ai oia.
Owau nei ka mea nona keia hapa pulima e kaulele nei, kekahi mea lawe i kona kino. Ua ili iho maluna o'u ka ukana luuluu, eia ua wahi ukana luuluu la: Ua hookaa wau elua dala ma ka lima o ka Rev. J. Kamelamela no ke "Kuokoa" ma Kalapana nei, a o ko'u makuakane hoi e noho la ma Honolulu, oia o Kiko Kaukuna, mea malama halepule o Kaumakapili mamua, ua hookaa mai la oia elua dala no ia nupepa hookahi, me kona ike ole i ka'u hookaa ana maanei. Nolaila "ua huikau ae la na makau a ka lawaia i Wailua." Mahope koke mai o ka hala ana o ka makou mau dala me na inoa, hiki mai la ka nupepa ma ko'u inoa a me ka lea pu a ko'u makuakane, e hai mai ana ua hookaaia na dala elua o kuu nupepa, alaila, ike iho la wau eha dala no keia nupepa hookahi, mai pono loa no hoi ina o ka nupepa LAHUI HAWAII kekahi. Ninau iho la au iloko o'u, pehea la auanei e hoi hou mai ai ia'u ia mau dala? Elua wale no a'u mea i manao ai ina e pono. 1 Ina he mea pono i ka L. H. o ke "Kuokoa" e haawi aku ia mau dala ma ka lima o kuu makuakane, maikai no hoi ia. 2 E hoomanao ka L. H. o ke "Kuokoa" no ia mau dala i nupepa na'u no keia makahiki ae, ma ke kaa mua, a e hoouna mai ke pono. E olelo iho paha auanei kekahi mea ke ike iho i keia manao, ihea la oe i ka wa pono palapala mai a kauoha mai no ia mea" Ina pela ka ninau, eia ka pane, ua palapala mua wau elua leta, na H. M. Wini a na J. U Kawainui, aka, iloko o keia mau leta aole hookahi leta i pane ia mai, ua kali au a ua hala loa ka manawa. A no ia pane ole ia mai, nolaila, ke hele aku nei au i ke aiai nui o ke kino o ka LAHUI HAWAII, i ike mai ai ua o ka L. H. o ke "Kuokoa," a malia o pane mai i wahi leta na'u no keia mea, a i ole ma ke kino laula iho no o ke "Kuokoa" no kana mea i hooholo ai, i pau ole no ka pohihihi no keia mea, e hui aku me ko'u makuakane, a kaana pu iho ka ike a me ka noonoo me ka pepa inoa mai a Rev. S. Kamelamela aku ma o Rev. T. Coan la i hoounaia aku ai i ka L. H. o ke "Kuokoa."
S. T. PIIHONUA.
Kalapana, Puna, Hawaii, July 1, 1876.
Ka Uhane ekaeka.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
O ka hana a keia Uhane ekaeka e epa nei, o ka hele i kauhale e hoopunipuni ai. Aia ma ka wili ko o Mr. H. Baldwin kona wahi i paana ai; aka, i keia wa, he hoonohonoho akua kana hana, a ua hele i kauhale e olelo ai he akua kona a he mana. Ia manawa, kii ia mai e Lopeka e hele e lapaau i ka mai o kana kaikamahine, ia hele ana a hiki i kahi o ka mai, a lapaau no ho i ua kanaka nei, ia lapaau ana a loihi loa, noho iho la ka uhane ekaeka iluna o ua kanaka nei, a pau ia, ku ae la o Kekoanui k e kahuna, a olelo iho la, o ka hana akama i ka ia a Kekoanui. A ke puana ae nei ho i au, "E Hawaii hoi, mai hana pela!" Me ka mahalo. S. W. H. SNOW
Kilikilihau, Makawao, Iulai 15, 1874.