Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 2, 11 January 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, IANUARI 11, 1877.
E MAKAALA.—E halawai ana ka Papa Hooko o ka Aha Kula Sabati o ka Paeaina Hawaii i ka la mua o Feberuari, oia ka Poaha mua o ua malama la, hora 12 awakea, ma ke Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii. Eia na inoa o ua Komite nei.
J. F. Pogue. H. H. Parker.
M. Kuaea. S. B. Dole.
W. Holo.
Ka Lahui Hawaii o 1877!
LANAKILA NO KA MAKAHIKI HOU!
Me ka haawi ana'ku i na welina aloha ia oukou e na makamaka nona ka Papa inoa hanohano o ka LAHUI HAWAII o ka makahiki hou, ke pahola ia'ku nei ka lono hauoli, ua lanakila ko kakou waa, a ke holo haaheo nei maluna o ke kahua kalaimanao, me ka welo hanohano ana o kona inoa ma na kihi a pau o keia mau pukoa waena moana. O ko makou mau hooikaika ana a me na hoomanawanui, ua pomaikai, oiai, ua ike ia e ka lahui a ua maliu ; ua ike i ka oiwi ponoi a ua hookipa pumehana me ka oiaio.
Ke noho nei makou me ka makaukau e hooko i na anoi ana a ka puuwai Hawaii me ke konia ole, a me ka lana o ka manao e hoomau ia ka pomaikai mawaena o ke kanaka a me ke kanaka, ma o ko makou hooikaika ana. Ke waiho hamama nei ko makou Buke Papa Inoa Hanohano, no na makamaka e manao ana e hoopaaia ko lakou mau inoa, a e kikoo mai hoi i ka lima akau o ke aloha maikai i ka wahaolelo hopo ole, ka pukuniahi hoi e nakulu nakolo ai ka papahele o ke kahua kalaimanao. E au! E wiki! Eia ka manawa, ano, mai lohi.
ALOHA!
Ke Kiaaina Hou o Kauai.
Me ka hauoli makou e hoea 'ku nei imua o na makamaka i keia la, me ka lono maikai, o ka oluolu ana i ka MOI e hoonoho aku ia JOHN EDWARD BUSH, ESQ., (Ailuene Busi) ma ka noho Kiaaina o ka mokupuni kaili la o lalo, a ke 'Lii P. Kanoa i haalele mai. O keia inoa, ke kaena ae nei makou, ua loaa ia Kauai he kanaka kupono no ka hooi ana 'ku i na kumu hoopomaikai no Hawaii nei. Aole makou e kamailio ana nona me ka maopopo ole, a me ke koho wale ana ; aka, ua hookahuaia maluna o ke kamaaina no na makahiki loihi wale i hala ae nei. I ka wa i hawanawana ia ae ai ka lono i kela mau la aku nei, no keia hopena a ka MOI i kau aku ai maluna ona, ua hauoli makou, a ua pane ae maloko o keia mau kolamu, ma o ka inoa 'la o ka "Lahui Hawaii," no kona kupono ma ia noho, a ke hauoli hou nei makou i ka hoomaopopo ana iho, ua ko ia mau moeuhane e ana no ka pomaikai o kakou a pau.
O ka mokupuni o Kauai, oia no kekahi o na moku waiwai nui o Hawaii nei. Aia maluna o kona ilihonua na hiona holomua ; aka, me he la, a hiki mai i keia la, ua hiki ole ke puana ia ae ma ke ano laulaha, ua hoao ia e hooulu ia mau pomaikai. E ulu mai ana ka ninau, no keaha la ke kumu? Ke pane ae nei makou me ke kanalua ole, "no ka nele ana i ke kumu alakai." He oiaio, ua lawa no ka noho Kiaaina o Kauai iloko o na la i hala ; aka, me ka manao maikai, e ae ia makou e pane ae, he noho Kiaaina inoa wale no, a nele i na hoao ana a me na oni ana e hoala i na kumu hana, ka mea hoi a ka lahui i manao ai e hookumu ana mai ia noho mai.
A ma ko makou noonoo ana, ke ike nei no makou i ka manao aloha lahui o ko kakou MOI, oiai, o na moeuhane ana a Kauai iloko o na makahiki loihi i hala, e pulumi ia ae ana a e hoala ia ka mikiala e hiki ai ia mokupuni ke hoike ia ia iho, ma o kona hoonoho ana aku he kanaka i ike ia ma na ano a pau, ua hookahuaia e ke ake holomua.
Ua hiki ia makou ke kaena ae no kona kulana imua o ka lehulehu ; a e palua ia hoi ia kaena ke hoihoi mai i na hoomanao ana a ka Papa Pai Hanohano o Hawaii nei. O MR. BUSH, oia kekahi o na Hawaii ponoi i kuleana ma ka papa akahi o ka Oihana Paipalapala ; ua noho oia mai ka manawa opio me ka hoomanawanui, e apo ana i na hiona a pau ana i ike ai he kumu e hooholomua ai i kona kulana, a i ka hoea ana mai o na la kanaka makua, ua hehi aku la kona mau kapuai i ka papa hele o luna loa a loaa ka uku makana no ia mau hooikaika ana, ma ka hoohanohano ia ana i Luna Nui no ka Papa Pai Aupuni. Ua hoomau oia ma ia oihana me ka hooia ana imua o ka lehulehu i kona makaukau a me ka pololei, e malama mikiala ana i ka hana i waiho ia ma kona lima, a hiki i ka wa a ke Kuhina Kalaiaina o na la i hala aku la o W. L. Moehonua i kahea mai ai ia ia e hoopiha i ka noho Kakauolelo Alua oia Keena.
Ua aponoia keia hookohu ana a ke Kuhina e ka lehulehu, no ka mea, ua ike ia he kanaka kupono. Ua minamina na lala o ka Papa Pai no ka hookaawale ia ana o ka hoahana maikai mai ko lakou anapuni aku, aka, "aia ma kahi e oi ai ka pomaikai o ka lahui ma ona la, malaila oia e kupono ai." Ua noho oia ma keia kulana, a ua ike ia ka mau o kona ano helemua, a mamuli o ke kaupaona ana o ko kakou MOI, ua ike oia i kona kulana, a ua hoonoho aku la i Kiaaina no Kauai, no ka mea, mahope o ka noonoo akahele ana, ua maopopo ia ia, he pomaikai ke loaa mai ana ma ia hana ana no kona aupuni a me ka lahui.
Ano, ua haawi ae la makou he wahi ano moolelo pokole, aole ma ke ano kamailio wale ana, aka, ma ke ano he kumu ao, i ike mai ai na opio Hawaii i ke kulana a me ke kahua e holomua ai. I na la opio e kukulu ai i ke kahua, kamoe ke ala, a ma ka hooikaika, ka hoomanawanui, me ka malama i ka inoa maikai, e hiki ai i ka pahu hopu o ka lanakila. E nana ae i ko kakou makua Kuhina Waiwai i keia manawa, he waiwai nui kana i keia la no kakou, no ka mea, aole i uhauha ia kona ike, aka ua malama ia a i keia la, ua hoolilo ia no ka hookele ana i ke aupuni. Pela kakou e pono ai, e malama ia kakou iho, e hiipoi i ka ike a me ke kulana i loaa ia kakou, e hooikaika e imi i na kumu hooi, a e hoea mai ana no he la, e hoolilo ia ai ia ike a me ia kulana i huila e kaa ai ko kakou aupuni nei. O ko makou mau iini nui keia, no ka mea, ua ike makou he mau la maikai no Hawaii e hiki mai ana, a no ka manao io e hala ole ana keia mau haawina ke kumu o makou i puana mua ai i na huaolelo kilokilo, "e ola ana o Hawaii ia Hawaii," a me he la, ua puana makou i ka manao maoli o ke'lii ka MOI ma keia mau huaolelo, oiai ke hoike mai nei kela a me keia la o kona nohoalii ana, i ka puana a ka moe, a e hooko ia kona mau iini ana ma o ka lokomaikai o na lani ka makou e kalokalo haahaa ae nei.
Auhea ka Papa Ola?
Ua kaena ia o Honolulu nei no ka maemae, ma kona mau nanaina a pau, a ua kaulana no hoi mamuli o na malihini i hiki mai mawaena o kakou nei no ka makaikai ana. Aole makou e hoole ana i keia ma kekahi ano, oia hoi ke kulana o ke kaona nei, na hiona nani a me na ano e ae, ke kilohi aku mawaho ; aka, oia wale no anei kahi e ike ia ai ka maemae ma ke ano maoli o ia huaolelo ? Ke manao nei makou o ka welelau loa ia, a me he la, ina e hookoia ka makemake o ke kanawai e pili ana i ka Papa Ola, e like ana no ka manao o na lala oia Papa me ko makou.
E huli ae kakou a e nana ia loko. E kai aku ko kakou mau wawae mahope aku o na alanui Nuuanu, Maunakea, Hotele, Beritania a me kekahi mau alanui e ae ; a e ike ia no auanei, aole i kupono ka inoa maemae no Honolulu nei. Ua like ke hoohalike ia me kekahi mau huaolelo a kekahi kanaka naauao o Amerika i puana ae ai i kekahi manawa, "ua hinuhinu owaho o ke kamaa buti i ka palaki ia me ka inika maikai, aka aia ma loko ka wawae i komo ia me ke kakini lepo." E makaikai aku i na kauhale e noho ia ana e na Pake. Aia he mau pupupu hale liilii lehulehu wale e kuku ana i kahi hookahi, i hoolilo ia he home no na heluna nui kupono ole no ka hoolawa ana. O na puu opala e mokaki ana ma o a maanei, a e puka mau mai ana na ea awahia, kekahi hoi o na kumu nui e hookumu ai i ka mai mawaena o ka lehulehu. O ke ano o ko lakou noho'na, he mea hilahila ke kamailio ia, aka, mamuli o ko makou ano, aole hiki ke huna ia ; oiai, ua hoonoho ia he Papa Ola no ka malama ana i ke ola o ka lehulehu, a ina e hana ole ia, alaila, o ka manawa ia a ka leo o ka Paha Pai e kamailio ai.
He oiaio, ua nana wale no kakou i ke alo o keia kulanakauhale, ua pulumi a ua noke wale no i ka hamo e hoomaemae ai, aka, aia mahope aku, kahi hoi i manaoia aole e ike ia aku, aia ilaila ka pelapela a me ka piha i na ea ino. Ke kamailio nei makou no ko makou ike iho no, a me he la, he nui aku no ka poe i ike e like me ko makou. Ua hele aku makou e makaikai i keia mau la iho nei ma ke ano lala o ka Papa Pai, a ua kahaha nui makou i ka ike ana aku, me ka hauoli no nae, oiai ma ia ike maka ana, e hiki ai ia makou ke kamailio me ka hopo ole maloko o keia mau kolamu. Ua hiki ke oleloia, o ke ano o ka noho ana o keia poe, na puu opala lepo o kela a me keia ano i hoonua ia e lakou, a o ka ea e pua mai ana mailaila mai, he kumu hooulu mai ia, a he hoopilikia ana hoi i ke ola maikai o ka lehulehu ; a oia ka makou e ninau nei, "auhea ka Papa Ola?"
Aole no hoi o ka Papa Ola wale, aka, he hiki no ke ninau ia ae, "auhea na
Luna Kinai Ahi?" ( Fire Wardens). Aia ma keia mau poopoo pupupu kauhale, e a mau ana na kukui i ka po a ao no ka pepa pili waiwai ana ; e ho-a ana na ahi kuke ma na wahi kupono ole no ia mea; e kau ana na paipu puka uwahi i hele a hihi ka lehu iloko, a he mea hikiwawe loa ia a ke ahi e lalapa ai. Aia ma ka aoao o na puu opala nunui e moe ana kekahi me ka a no o ka ipukukui, a he keu aku o ka hoohemahema. He keu o Honolulu nei o ka pomaikai nui mai ka enemi nui he ahi mamuli o keia ano nohoana, a me he la ina e mau aku, e ala ae ana kakou i kekahi po ma keia hope aku, a ike iho o ka hapalua o ko kakou kulanakauhale alii nei ua nalo. He wahi kumu uuku wale no i manao ole ia ka hoomaka ana o ke ahi ma kela kulanakauhale nui o Kikago i kela makahiki aku nei, aka, hookahi no po, ua neo iho la kekahi hapa, a weliweli hoi ka poino. Nolaila, o keia mau mea elua, ke manao nei makou he mea pono e mikiala ia.
No ka Oihana Kiure.
O keia oihana, he oihana nui, a he mea pono ka wae ia ana o na kanaka kupono e noho ma ia hana, e like me ka mea mau i kela a me keia kau ; aka, o ko makou manao, he pono e wae ia keia poe me ka nana pu ia o ka pono o ka mea i manaoia. Aia mawaena o ka poe e wae mau ia nei ma keia oihana, he poe paahana, a ina aole lakou e hoomau ma ia hana, e nele ana ka noho'na o ka home mawaena o ka ohana. Aole no hoi oia wale, aka, o ka lawe ia ana'ku o kekahi lima hana mai ka oihana'ku a kekahi, he mea hookuemi hope ia i ka holomua ana a he hoopilikia i na hana. Pela makou i ike ai ma keia oihana he pai palapala. He hana keia i hiki ole ke waihoia no kekahi manawa, aka, aia wale no ma ka noho paa ana. I kela a me keia kau, e kahea ia mai ana ma ka oihana kiure he ekolu a he eha i kekahi manawa o na lala o ka papa pai, a mamuli o ia mea, ua hookuemi hope ia na hana, a he pilikia nui ke ili aku ana maluna o ka mea hana, a aole no hoi maluna wale ona, aka, maluna kekahi o ka mea i kauoha ia mai. Me he la, aole no paha o keia oihana wale ke ano pilikia o keia ano, aka, he hiki no nae ia mau oihana ke alo ae, aole e like me keia, he hiki ole ke alo. He nui wale ka poe a makou i ike ai he kupouo no keia hana he kiure, a aole loa lakou e pilikia iki ana. He mea nui ka oihana kiure a he koikoi, a aole makou e manao ia mai e hoao ana e keakea, oiai, aole ia mana ia makou, a aole no hoi pela ko makou manao, aka, he nune wale ae no keia, no ka ike maka maoli ana, a he mau kalokalo ana'ku hoi e maliu ia mai e na mana hookohu.
Kekahi mau mahele o ke Akeakamai.
4 Mahele o ka velosite.—Oia ka velosite anolike, velosite-hoomahuahualike ae a me ka velosite-alaiia.
2 Ka velosite hoomahuahuaia.—Oia ka wikiwiki o ka nee ana o ka mea kino mai kekahi wahi a i kekahi wahi, e ulu mau ana i kela a me keia pauku manawa, penei. O ka wai-lele ua hoomaka uuku i ke sekona mua. i ka lua mahuahua iki, i ke kolu ikaika loa, &c. Pela hoi ka mokuahi nui, i ka minute mua, uuku loa kona holo, i ka elua ikaika iki ae, a i ke kolu ikaika loa, &c.
3 Ka velosite-hoomahuahua like ae.—Oia ka oi mau o ka nee ana o ka mea kino i kela a me keia pauku manawa. Ua ike ia keia ma na mea kino e haule ana i ka honua mai kahi kiekie mai. Penei, i ke sekona mua 16½ kapuai; i ka 2, 641 - 3 kap: (16½ + 48¼) = 64.1 - 12; ma ua sekona a 2 'la; ma ke sekona 3 (16.1 - 12 + 48¼ + 80.5 - 12) = 144¾ kap.; ma ka eha (16.1 - 12 + 48¼ + 805 - 12 + 112.7 - 12) = 257⅛ kap, &c.
No ka mea, ma ke sekona 1, 161 - 12; ma ka lua, ua oi aku ka ikaika o ka ume-kaumaha; nolaila, ua oi loa aku ka wikiwiki o ka mea kino ma ka pakolu i ko ke sekona mua; oia hoi 16.1 - 12 × 3 = 64⅛ kap , oia kahi i hala i ka mea kino ma ka lua o ke sekona, &c.
4 Ka velosite-alaiia.—Oia ka hoemi mau ia o ka wikiwiki o ka nee ana o ka mea kino, i kela a me keia pauku manawa penei. Ina e pana aku oe i ka pua iluna, ua ikaika oia kinohi, aole e liuliu ua emi mau mai i kela manawa keia manawa a hiki i kona pio loa ana, &c.
Eia ka papa kuhikuhi o ka averiga velosite o kekahi mau mea velosite—
Na mile i ka hora.
Kanaka auau 3—5
Kanaka Hawaii ma ka au ana 7
Lio holo auau 7
Waikahe akahele o ka muliwai 3
Waikahe ikaika o ka muliwai 7
Moku kuna holo 10
Mokuahi holo 18
Kaa-ahi 25
Makani aheahe 7
Makani ikaika 50
Makani pa lauwili ikaika 80
Leo 764
Poka-pu (ki mua ana) 850
Poka raifele 1,000
Poka pukuniahi (24 lb.) 16,000
Ka honua ma kona ala 65,534
Ka malamalama 666,000,000
Uila 1,036,800,000
Ka averiga sekona mai ka 11,000 a hiki i ka 288,000, ka velosite o ka uila ma ke sekona hookahi.
Ka Ikaika.—Ma ka olelo a ka Akeakamai, o ka ikaika ka mea nana i haawi i nee, lele, kaa, nohopaa, &c; no na mea kino, penei. Ina e hoonee aku oe i ka pohaku, o ka ikaika ka mea i nee ai ka pohaku. Pela ko ka pohaku i olokaaia ilalo o ke awawa, o ka ikaika o ka umekaumaha o ka honua ke kumu o ka mau loa ana o kona kaa ana, aka, elua nae ikaika o ua pohaku la i kaa ai, o ka ikaika o ka lima i ka olokaa ana a me ka ikaika o ka umekaumaha e huki aku ana.
Ka Mo tio.—Oia ka naue ana mai kekahi wahi a i kekahi wahi. Aohe mea motio ole, e naue mau ana na mea a pau, na hoku, ka honua, mahina, wai, na mea ola a me na mea ola ole.
4 Mahele o ka motio.—1 O ka motio i hoalaia, e ka ikaika hookahi e pa ana ma ka aoao hookahi, aohe ike ia oia ano motio ma keia ano.
2 O ka mo tio maoli.—Oia ka nee maoli ana o ka mea kino mai kekahi wahi paa aku. E like me "Kilauea" e holo nei mai ka uapo aku o Ainahou a hiki i kona mau awa ku mau ; ina 8 mile kona holo i ka hora, o kona motio maoli no ia i ka hora hookahi.
3 Ka motio-hoohalikeia.—Oia ka hoohalike ana i ka motio o kekahi mea kino me ka motio o kekahi mea kino e ae, penei. Mai Laeahi aku hooiho aku la ke kuna "Neti Mela" 8 mile o ka hora hookahi, aole i liuliu halawai aku la me ke kuna "Pilina" e hoopii mai ana ma ka 6 mile holo o ka hora hookahi, alaila, i ka holo ana o "Neti Mela," 2 mile o ka hora kona motio i ka nana'ku oiai laua e holo aku ana a e holo mai ana; alaila 2 mile ka motio hoohalikeia. Aka, ina e kau oe maluna o "Neti Mela" a noho malie; alaila, ua like kou motio maoli me ko Neti; aka, o kou motio hoohalikeia, he ole loa. A ina e ku oe a hele imua o ka ihu o ka moku, 2 mile o ka hora, o kau motio hoohalikeia, a o kou motio maoli, he 10 mile.
4 Ka motio huiia.—Oia no ka motio i hoalaia ma ka hooikaika pu ana mai o na ikaika elua a oi aku paha, i kela aoao i keia aoao, penei. I nou oe i ka alani, 3 mau ikaika malaila, (a) ka ikaika o ka lima i hoolele ana, (e) ka ikaika alai o ke ea i ka alani, (i) ka ikaika umekaumaha o ka honua.
Ekolu no mea pili ma ka motio. (1) O kahi i hala'e. (2) O ka manawa o ka hele ana (3) Ka velosite. A ekolu no hoi kanawai o ka motio.
1 Ua hoomau kela mea kino keia mea kino ma ka noho malie ana, a i oleia ma kona motio ana ma ke kaha pololei, ke ole e hanaia mai e kekahi ikaika e ae.
Penei. 1 Aole e naue ka pohaku ke ole e hoonaue aku kekahi mea ia ia. 2 Ina e haawiia ka motio i kekahi mea kino e motio mau no ia, ke ole e alaiia.
Aole i pau.
[Mai ka lokomaikai mai o ke Kakauleta o ka Papa Hawaii.]
Nu Hou mai ka Pae Aina o Nuuhiva!
[Mai a Rev. T. Kauwealoha mai.]
HAKANAHI, UAPOU,
AU GATE, 30, 1876.
ALOHA OE:
KA NOHO ANA O NA HOA MISIONARI.—Eia no o Rev. J. Kekela me kona ohana ma Puamau. Ua loaa iho nei o Mr. Kekela i ka mai piva i na mahina o Iune, a ua ola no, a ke noho oluolu pu nei lakou. Ke hooikaika nei no i ke ao kula a me ka hai aku i ka Mana o Kristo i ko Puamau poe kanaka. He poe inu rama malaila; I kekahi manawa, ua hele oia ma ke kahawai o Hanapaaoa, a malaila kekahi wahi e haiolelo ai i ka la Sabati. Halawai au me lakou ma Puamau i na la mua o keia mahina, a e noho oluolu ana lakou a pau.
Ma Atuona, e noho nei o Mr. Z. Hapuku me kona ohana. He mai pilikia kona, he pehu a me ka eha ma kona maka akau; ua loaa liilii no mamua, a eia ka loaa nui ana. Ua halawai au me laua i na la mua o keia mahina. He ikaika no i ke ao kula a me ka haiolelo i ka wa oluolu; o ka laua hana makemake ia me ka hoomanawanui.
Elua paha makahiki i hala ae nei, ua hooikaika laua a me na haumana e kukulu ae i luakini pule no lakou, a ua paa iho nei ko lakou hale pule. Ewalu anana ka loa, a ekolu ka laula; he papa o lalo, me na aoao, a he pililaau maluna iho, ua paa i na puka aniani a me na puka komo. He hale pule maikai.
Ma Hakanahi, e noho nei au me ko'u kokoolua. Ke noke aku nei no i ka wawahi i na pohaku paa o Kauweleau; he mau wahi apana uuku kai mohole mai; nani no ka paakiki o lakou nei. Nonoi aku la au i ka Uhane o ko kakou Makua i ka Lani e kokua mai mamuli o ka'u hana, a e hoopau ae i na hana lapuwale e holapu nei i ke kihapai o ka Haku, aole no e makehewa na noi ana aku Iaia; no ka mea, ua olelo paa mai Oia, "Owau pu me oukou a hiki i ka hope, aole au e haalele ia oukou."
He 17 na hoahanau e noho ana ma ka ekalesia o Hakahetau, hookahi hoahanau i kapae ia mamua, a ua mihi mai, a ua hoihoi ia mai iloko o ka ekalesia. Elua hoi i kapae ia aku mawaho, elua no keiki i bapetizoia. He 10 dala mahina hou i kokua ia aku ia S. Kapaha e noho nei ma Hakani, i Nuuhiva.
KULA HANAI O NA KAIKAMAHINE.—Eha ka nui o na haumana e noho nei. Ua ikaika no i ka imi palapala, i na hana lima, a he maikai no hoi ka noho ana e noho nei.
Ma ka malama o Oka toba, 1875, kau mai ke Kiaaina Farani o Kaiohae me kona mau hoa ma Hakanahi. Ua makemake e hoike i na haumana, ua ae aku au.
I ke Kiaaina ka ninau helu, ninau palapala aina, kuhikuhi palapala aina, heluhelu buke, kakau lima, na lole humuhumu.
A pau na mea ana i makemake ai, e ninau aku. Hoike mai la oia i kona mahalo i ka ike o na haumana ma kana haawi makana ana i ke dala i na haumana oi o ke akamai, a me kona huli ana ae, a olelo ao aku i na 'lii kamaaina e makaikai mai ana. E lawe mai i na keiki a oukou maanei, a e ao ia e keia mau makua. Paipai ikaika ke Kiaaina e ao nui ia na keiki opiopio. Ua hoala ia na kula aupuni ma Nuuhiva a me Uapou nei ; ua helelei na kula aupuni ma na wahi e ae o Uapou nei.
Aole i pau na waiwai kula. Eia no ma kuu lima na lole, na pahi, na koi, a me kekahi mau mea e ae. Ua manao au, e lawa paha ia waiwai no ka makahiki hou.
He nawaliwali ko'u i keia mau mahina, he eha ka maka, o kela eha no i loaa ia'u ma Hawaii i ka 1870 ; he eha no hoi kekahi ma ko'u iwikua, a na keia mau poluluhi i kau mai ka nawaliwali ma ko'u kino. Ke hoolanalana nei i kahi e oluolu ai. Na ka Haku no e kokua mai.
He mai fiva e luku nei i na kanaka o na moku nei o makou ; ke make nei na makua, na keiki opiopio. Oia na mea hai aku ia oe.
No UAPUNA.—He ekalesia i kukulu ia ma Hokaku ma ka makahiki 1867, a hala elua makahiki mahope mai, ua hele auwana a nalowale kela ohana. Ua make o Tho. C. Lawson, a ua make ewalu mahope ona ; a ua hele kela mea keia mea i kona aina iho. He kakaikahi loa na kanaka e noho ana, he 20 a keu.
No LAIOHA ME KONA OHANA NUI.—He hana rama wai niu kana hana, o kana keiki kane, oia ka mea e pii iluna o ka niu, a piha ka ohe, lawe mai ilalo, a na ka makuakane a me ka makuahine e puhi iloko o na opuu rama, a puka mai ka wai, he rama maoli, a oia ko lakou mea e kalepa aku ai, a e inu iho ai. He kanaka akamai ka o ua o Lai a ke Aloha. I ka inu ana o Eva wahine a Laiakealoha i ka rama, ua hele aku oia mai kahi aha inu, a i ko laua wahi, hina iho la oia a haki ka uha wawae, haki loa, i paa i ka alualu, a oia kona kumu nawaliwali i na makahiki elua i hala ae nei. Ke lohe mai nei au i keia la mai Uapuna mai, ua nawaliwali loa o Eva. O ka nui o na keiki a laua, ua lilo i na makua Nuuhiva, a ke kakau ia nei, a ke hamo ia nei i na olena, a ke aahu nei lakou i na kapa wauke.
Hoomanao ae au ia Lo ta wahine i kona huli ana ae i hope a nana aku ia Gomora, e hulali mai ana na mea onionio oia kau ; haalele iho la oia i na aahu a kana kane i uhi ai nona, a o kona holo aku la no ia i kona aina hanau, a lilo iho la i pohaku paakiki.
E na makamaka o'u o Kona kai malino, o oukou no kai lono mua i ka Olelo a ke Akua mai na kumu mua mai. Mr. Tatina ma: a pehea ko oukou hoohemahema mai i ko kakou kaikaina aloha o ua aina kai malino la.
E pilikia ana paha o E va, a i make iloko o ka inu rama a me ke puhi paka aole loa i mihi, he make mainoino, ua haki ke ama, kahi o ke ola, kahuli ka waa, aloha ino. Ke emi nei na kanaka ma ka moku o Uahuna, no ka make, aole hoi he mea hanau mai.
No SAMUELA KAPAHA.—Eia no oia ma Hakani e noho nei. E noho maikai ana, a e hooikaika ana i na hana lima i mea e pono ai ; ua malama no he wahi kula ma Hakani: o na keiki a ka poe Katolika, oia kana mau haumana. He hoahanau akahai a me ke kupaa o S. Kapaha ; a he oluolu loa makou nona. Owau no me ke aloha. E noi i ka Uhane a e hoouna mai i mau kumu hou. Oia ka kakou hana e hiki ai. Aloha na mea a pau.
He Wahi anoai na ka M. H. 1876 & 1877.
NO MAUI O KAMA.
E KA LAHUI HAWAII ; Hapenuia oe, a me kou Kapena a me na sela hoonoho hua kepau o kou kino pilalahi. He wahi mea hou ka'u e hooili aku nei, a nau hoi ia e ahai ae ka pupuhi ma na kai ewalu, a ma na kihi eha hoi o ka aina, i ike mai ai o'u mau hoa puni nuhou, mai ka la hiki ma Kumukahi a ka welona a ka la i Lehua.
Ma ka Poalima De c. 29, 1876, hoopiiia o Koomaka (k) no ka pepehi ana i kana wahine mare ia Luika, a ua kii aku ka makai e hopu i ke kino o ka mea i hoopiiia, a ua lawe ia ma ka hale paahao, eia ka mea kupanaha, ua lawe ia keia kanaka me kahi aahu ole e uhi ana i kona kino, he wahi malo wale no ma kana pukaka, a ma ka Poaono ae, Dec. 30, ua lawe ia o Keomaka imua o ka Lunakanawai Hoomalu M. Makalua, me ia olohelohe no, aohe kapa a ku ana imua o na maka o ka lehulehu.
Nolaila, ke manao nei au, o ke kiekie ia o ka Makalua moeuhane o ka po, a o kana hihia hope ia ma ia ano, he kanaka olohelohe kapa ole kana e hookolokolo ai o na la hope o ka M. H. 1876, a mai oi loa aku paha hoi, ina i hookuu ia e ka Lunakanawai ia hihia. Aohe hoi e hihi, ua hei mua i ke kaula a Noha, a ia John Kahoiwai hoi, paa i ka pahu laau, a ia M. Makalua hoi, pau i ka lole ia, a kopi no ka paakai, a ke waiho nei kona kino iloko o kekahi o na pahu barela a ke aupuni i hoomakaukau ai. A o ke kiekie keia o ka lawehala i lawe ia aku imua o ka Makalua aha hookolokolo, aohe mai kona mau mua aku.
Ma ka po o ke Sa bati a ao ae Poakahi, i ka luahine o ka po e pahola ana i kona nani malamalama poaeae, ua ike ia aku la na kuahiwi, aohe kau ia e ke ao, o na nalu hoi o Uo e moe lolii ana aohe oni, o ka lau hoi o na laau ua waiho malie aohe luli, ia wa i lohe ia aku ai ka leo o ka bele o Halealoha e kani olalaa mai ana, a i ka hiki pono ana ae i ka hora mua ponoi o ka M. H. 1877, haawi mai la ka luakini o Wainee i kona leo kanikau no ka M. H. 1876 i kunewa aku la.
A ia wa no i hoomaka ai ka Paionia Band e haawi ae i na leo kani nukunuku o na pahu hookani ma kahi o ka mea kaulana D. Kahaulelio, a i ka Paionia Band e kani ana, lohe ia aku la kekahi leo e umo mai ana, e kuhi ana au o na pipi waiu a Kule o Kauaula, eia ka o ka leo o na ohe keleawe a Kaai ma, e umo hele ana ma ke kulanakauhale ; kai no hoi o na mea kani wale no ia, nunulu ana no hoi keia mau leo, me he nalo meli ala ma kekahi kumu laau, a kani no hoi ka leo o kekahi poe me he manu haole liilii ala, eia ka o ka papa himeni o Maui Ponoi, o Elikai Nailiili me W. H. U. Apolo na alakai oia papa himeni; ua nani no.
Ma ka hora 12 awakea, ua haawi ae o Mrs. Meli Makekau, he wahi paina hoalohaloha i ke Akua, no Kona ahonui i ka haawi ana mai i ke ola o ke kino a loaa hou iaia ka makahiki hou, a me na pomaikai ana i hoohua mai ai, mai kona opu mai. He 12 keiki e ola nei, ma Paeohikalo ililua kahi i malama ia ai, ma ko laua wahi home no, a he nui no na wahi i hoomanao no ka makahiki hou.
Ma ke ahiahi poeleele o ke Sa bati, Dec. 31, ua hookipa ae o Sam'l K. Kalaikini i kekahi o kona mau hoa'loha, me ka leha ana ae o na maka a hoomaikai ae la ma ka inoa o Iehova, a mahope o ka pau ana, ua waiho ia aku la imua o na hoa, he mau pa i hoopihaia i ka ai a ka pake, he laiki a me kekahi mea okoa e ae no. Ua ai na hoa a piha ka naau a pehu ka opu. Me ka Hape Nuia i ka lehulehu a pau.
SAM'L K. KAIHUMUA.
Paionia Mill, Ianuari 3, 1877.
WI MA DNDERBURY ISLAND.
E ke Kilohana Pookela ka nupepa ka Lahui Hawaii;—Aloha kaua.
E oluolu oe e ae mai i ka'u wahi ukana, e kau aku maluna o kou kua, a na kou lokomaikai hoi e lawe hele aku ma na kapa kahakai o ke aupuni Hawaii, i ike mai ai hoi na ohana o kaua mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano, i kela mau hua welenia a ke aloha e kau ae la maluna, no ka wi ma ka mokupuni o Enderbury's Is. a penei no ia:—
Ma ka la 23 o Augate 1876, ua ku mai ke kuna C. M. Ward, me na barela ai he 32, a ma ka la 27 o Oct. 1876, ua pau loa na pahu ai, a ua loaa mai ia makou ka ukana kaumaha, nolaila, ua hookuu ia mai makou e na haku hana o keia Ailana e noho aole hana, a ua haawiia mai ia makou hookahi berena me ka hapa. Oia ka haawina pakahi o ke kanaka no ka la hookahi. A pela makou i noho hoomanawanui ai i na la a pau, a ua inu makou i ka wai kai, a hiki i ke ku ana mai o ke kuna C. M. Ward ma ka la 15 o Nov. 1876.
Nolaila, oia ko makou pilikia i noho hoomanawanui ai i ka po a me ke ao, a ma ka lokomaikai o na lani i loaa mai ai ia makou ka pomaikai.
O ka nui o na la mai ka haalele ana o ke kuna i keia aekai nei, mai ka la 26 o Aug. a hiki i ka la 15 o Nov. he 82 la.
Oiai aole no paha e lawa ana ia makou keia mau pahu ai iloko o na la he 82, oiai o ko makou nui he 40 limahana, a o F. S. Pratt ka agena o ka hui eli guano o Amerika Huipuia, ka mea nana e malama ko makou ola, a hiki i ka pau ana o na malama he 12, e like me ka aelike.
Ke hoopau aku nei au i ko'u manao maanei, a me ka haukawewe ana o ka maka o ka peni kila maluna o keia pepa.
Me ke aloha i na Luna Hooponopano a me na keiki hoolele hua kepau o ka home pai palapala. Owau no o ko oukou makamaka aloha iloko o ka Haku o Iesu Kristo.
M R. JOSEPH KAUANOEANU.
En derbury's Is. Nov. 15, 1876
HEMAHEMA KA NANE A HUAA.
E KA LAHUI HAWAII: Aloha oe:—
E oluolu mai kou lunahooponopono e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino lahilahi, i kahi pane iki no ka nae a Huaa. Aia ma ka Helu 53, o ka la 28, o Dec. i ike iho ai au i ka nane a ka makamaka. I ka nana ana me ka hoomaopopo iho, ua haule iki, ma kahi e olelo ana, o ka 2, ke 3 a me ka 4, he kae, ma kuu ike aole e loaa ana he hopunaolelo malaila. Auhea oe e Huaa, ua manao iho a'u, ina penei ka heluhelu: ana o ka lua, o ke kolu, o ka ha, a me ka lima, Eia mai ka haina—Ilihia.
Me ka welina huihui i na hookele o ka "Nupepa ka Lahui Hawaii".
JOS. KAAHELE.
Pauoa, Honolulu, Jan. 3, 1877.