Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 3, 18 January 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, IANUARI 18, 1877.
E MAKAALA.—E halawai ana ka Papa Hooko o ka Aha Kula Sabati o ka Paeaina Hawaii i ka la mua o Feberuari, oia ka Poaha mua o ua malama la, hora 12 awakea, ma ke Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii. Eia na inoa o ua Komite nei.
J. F. Pogue. H. H. Parker.
M. Kuaea. S. B. Dole.
W. Holo.
Owai Aku?
Ma ke ku ana mai a ke kialua Hoku Ao mai ka Pae Aina Maikoni sia mai, ua hoi mai la kekahi mau Misionari i holo aku ma ke ano kumu e haawi aku i na ao ana no ka pono lamaku a me ke ola hemolele ; a aole no ka pau o ka hana, aka no ka ili ana'ku o na ulia omaimai, a me na kumu e ae. O ka Rev. W. Kapu, ua make aku kana wahine, a ua loohia ia oia e ka mai, a mamuli oia mau ulia, ua haalele aku la oia i ke kahua o kana hana maikai, a huli hoi mai la no ka home hanau. O ka Rev. Mr. Kahelemauna, ua loheia mai ka lono kaumaha no kona make ana, a no ia ano ulia a me ke omaimai o kana wahine, ua haalele aku la i kahi o ko laua luhi. O ka Rev. Mr. Snow a me kana wahine, a me ka Rev. Mr. Taylor, ua huli hoi pu mai nei lakou.
Ano, he mea pono paha ia Hawaii ke hoomakaukau no ka ninau, "Owai aku?" He kahua hana nui kela, a he hana ku i ka hoohoihoi, ke ahonui ana, a me ke kokua ikaika ana o kakou, ke hoomanao iho kakou, o ke kulana no ia o Hawaii nei i na la makamua o kona au lamaku, a mamuli o ka lokomaikai, ke aloha a me ke ahonui o ke Aupuni Amerika, ua hauoli kakou i keia la, no ka loaa ana o ke kahua noho'ha Krisitiano ia kakou ; a he mea pono e hana'ku e like me ka mea i haawiia mai no ka pona o ko ka Haku aupuni. Nolaila, owai! ae, owai kai makaukau e lawe i ka hana hemolele a haawi aku i na makamaka e noho ana iloko o ka pouli ? E pane mai e Hawaii aloha ; e hoike i kou aloha a me kou lokomaikai.
Ka Auwai o Maui Hikina.
Ke hoomanao nei no paha ko makou mau makamaka heluhelu o kela makahiki, ua kamailio makou no ka hoala ia ana o ka noonoo ana mawaena o kekahi poe e hoomoe i auwai ma ka apana o Maui Hikina, no ka pomaikai o ko laila poe, a me na oihana imi waiwai. I keia la, ke hauoli piha nei makou i ka lohe ana mai, ua ane ko ka makemake o ka poe nona keia manao, oiai, ua hoomaka ia i keia mau la i hala aku nei ka auwai, a ua aneane e kahe ka wai mai kuahiwi mai a palaha maluna o na kula panoa o na la i hala ae. O keia kekahi o na waiwai nui i loaa ia Maui, aole i na makamaka wale no o Maui Hikina, aka, i ka lahui holookoa.
He kula panoa keia i waiho wale i ka wela a ka la i na au i hala aku, a iloko o ke kalai mau ana o na nupepa e hoao ia e hoomoe i wai aole loa i hoao ia, aka i keia au hou, ua hoala ia ka hana, a ua komo nui ke aupuni e kokua, ma o ka Ahaolelo la o 1876. He waiwai nui keia, aole e hoole ia, a ke lana nei ko makou manao, e lawa ana ke kula nui o Kamaomao, o Maui, i ka wai, a e hoolilo ia ia kula palahalaha malo, i ulunahele o na ano e waiwai ai ka aina, a e hoike ia mai ai na hua o ke Kuikahi Panailike. Ke ko keia mau iini ana, me he mea la o ka puana oiaio ia no na manaolana o ka noho Alii a hoea i ka puuwai o ka makaainana aloha aina.
Ke au i aui a me ke au a hoea mai!
He mea hiki wale no i kela a me keia kanaka noonoo maikai ke hoihoi mai i na hoomanao ana no na mea i kaalo a i ulia iloko o na la i naue aku mahope o ke au o ka manawa, a pela hoi ka hoomaopopo ana iho i na hiona e alohi ana imua o ke kahua noonoo no na la e pahola ia mai ana. Pela makou e manao nei ano, ua loaa ia makou ka waiwai nui o ka hoomaopopo ana iho no na mea e kulike ai a e lawa'i hoi ka makemake o ke poo o keia kumumanao ; oia hoi, " na hiona i hala, me ka hoihoi ana mai i na hoomanao ana, a me ke kikoo ana aku o na noonoo ana a hoomaopopo iho i na hiona e hiki mai ana ma keia mua aku."
Ua oleloia i kekahi mau la i hala aku la, ua nalo na la maikai o ke dala kihikihi, ke au hoi i ike ia'i ka waiwai nui o Hawaii a me ka nui o ka loaa mawaena o na makaainana me ka luhi ole, a o na la ilihune keia iloko o ka hooikaika a me ka luhi nui. He oiaio, ke hoihoi mai makou i na hoomanao ana a ano wale aku nei no, e hoomanao ae ana no i ka ike ia o ka nui o ka loaa o ke dala mawaena o kakou Hawaii nei, a he mea hoohauoli no hoi ia i ka puuwai. Ua ike ia ka nani o ka aina iloko o ia mau la, e hoohoihoi ia ana na maka e na lau o na mea kanu ma kela a me keia kapa o ke ala hele. E hihi ana me ka uliuli na lau uala a me ka ipu, a e paa pu ana na loi kalo me na kalo nunui maikai. O ka maia a me ke ko he nani ke haule aku ka ike o ka maka maluna o ia mau mea, e ulu ana me ka ohaha a e memele ana me ka maikai. O ke kulana o ke kanaka Hawaii ia mau la, he kilakila, oiai, ua paa mau kona mau lima i ka hana, a e noho ana me ke ake nui e hooi aku i na pomaikai kino mamuli o ka "hou o ka lae." A ke puana'e nei makou he oiaio, ma kekahi ano o ka olelo ana, he mau la maikai io no ia.
Aka, e Hawaii nona ka puana "imiloa," o ka pau io ana anei ia? O ka hopena anei ia o ke kipa ana mai o ia mau pomaikai ma kou mau ae kai nei ? Ua nalo io anei na hiona o na la maikai mai kou ilihonua aku ? He oiaio anei ua inaina ia oe e ka mana hoopomaikai i kaili iaku ai ia mau haawina mai ou aku? A ua nalo anei na manaolana o kou mau oiwi ? A ! e ka home makuahine o ka pulima nona keia mau kalokalo ana ; ka aina hanau hoi o na kupuna iwikuamoo o ke alo alii a me na makaainana o keia la ; ke puana aku nei makou i ka mapuna leo o ka manaolana, i hookahuaia maluna o ke kahua kaupaona like o ka oiaio ; Aole! a aole loa!! Oia mau la maikai i oleloia'e la, he ole ia, a ua nalo hoi mahope o ka olino molale maikai o keia au hou. O na hiona nani a ka hoomanao e hoihoi mai ana imua ou e Hawaii no na la i kaalo hope, ua nalo, a ua nalo loa no mahope aku o ke aka moakaka o na ike mua o ka hoomaopopo ana no na la e hiki mai ana. Ae! ke puana hou ae nei makou me ka leo nui, he au lua ole keia no Hawaii. He au i nele ka lua mahope aku nei, a e oi mau ai hoi mamua aku nei. Aia maluna o na hiohiona o ka papa konane hoike au o ka manawa, ke ike aku nei makou he pomaikai nui, a he mau la maikai nou.
E kela kanaka, ke kuaana maikai hoi o neia oiwi, ke uwalo aku nei keia leo ia oe ; e ke kanaka ui opio, ka io hookahi hoi o ua aina aloha nei, nou keia leo ; a e kela a me keia mamo o ka honua a Kamehameha Ekahi i nai ai, ke puhi aku nei ka nupepa LAHUI HAWAII i kana O-le, me ka iini paumako no ka pomaikai o ka inoa ana e lawe hanohano nei. E ku, e haupu ae, a e haawi i ka noonoo hookanaka-makua nou iho, no kou lahui, no ke aupuni, a maluna'e o na mea a pau, no ke one hanau. Aole ma ka hoomanao ana'e i na la i hala me ke kulou ana iho o ke poo ilalo a kulu na waimaka u e hoi hou mai ai ia mau haawina ; aole ma ka noho palaka wale ana me ka manao e imi mai ana ka pomaikai ia kakou ; aka, aia ma ka hookumu ana i na manaolana, a hooko aku i na iini oia mau manaolana. Aia ma ka noonoo maikai ana, a hoomaopopo iho i na kuono a me na meheu e loaa'i ia pomaikai, a apo aku me ka manao paa e helemua ma ke ala pololei.
E nana'e i ko kakou mau hoakanaka o na aina e mai, e hoomaopopo i ka lakou mau hana, a e ike no auanei kakou, aia maluna oia kahua ko lakou mau kulana, a heaha ka hopena ? Aole anei i ulu ko lakou waiwai a me ka nui o ka pomaikai ? Ae ! a aole e hooleia. A pehea la kakou ? E ike aku no anei i na kumu hoopomaikai a e kali aku o ka haule iho maluna o ko kakou mau hokua mamuli o ka noho palaualelo ana ? A! he noono awahua a lokoino ana ia nou e Hawaii ia oe iho, a he hookokoke ana mai hoi i ka la e hookoia'i ka hooiloilo a kahi poe.
Aka, ke lana nei ko makou manao, a ke iini nei me ka ilihia nui, aole loa i upu ae na manao oia ano iloko o na puuwai Hawaii ; aka, e ulu mai ana ka ninau, aole anei o ka noho'na palaualelo ka hoike no ia mau manao ?
E Hawaii! Mai ka makamua o ka pahola ia ana o keia waa wahaolelo maluna o ka ili moana kalai manao, mai ia la mai i hookahuaia ai kona mau manaolana nou; a oiai o ke au keia e hooko ia ai kona mau manaolana, ke pahola ia aku nei keia leo poloai, e eu, e pelu i na kuli a e mahi. E lalau aku na lima a hookumu i na hana hooholomua. E hoopili aku ma na ano o na lahui naauao, no ka mea, maloko o ka poai o na aupuni naauao, he kuleana kou ilaila. E ala, a e hoomaopopo, eia imua o kakou na kumu pomaikai, a e lalau me ka lima hoihoi, a e imi e hooikaika, a e pauaho ole nou iho; a elike me ka oiaio ana o ka omaka ana mai o ka la ma ka hikina a napoo ma ke komohana, pela no e oiaio ai ke kau ana mai o ka pomaikai maluna ou, me ka hala ole.
Ke haawi ia aku nei ka mahalo i na makamaka a pau, kakau mai ia makou me na manao maikai no ka pepa. Aloha! Aloha oukou a pau!
Ka Hukai a ka Hoku Ao i Maikonisia, a huli hoi hou.
Malalo iho nei ka moolelo i kakau ia e Kapena Colcord o ka moku Hoku Ao no na mea e pili ana i kana huakai mawaena o na paemoku o Maikonisia, a makou hoi i unuhi ae nei ma ka olelo Hawaii no ka pomaikai o ko makou mau makamaka heluhelu:
"Ua haalele iho makou ia Honolulu nei ma ka la 5 o Iuly. 1876, me na kino ola he 18. Ma ka huakai holo aku ua maikai ka makani a malie ka moana.
Ma ka la 23 hoea aku la i Peru Ailana. Iulai 24, i ka hora 5 ahiahi, ku aku la i Tapituea, he 18 la mai Honolulu, a ianei lohe mai la makou i ka lono kaumaha, no ka make o ka wahine a Kapu. He maikai no ke ola o na na misionari e ae. Mahope iho o ka hoolele ana aku i na pono no lakou a me ka lawe ana mai i ka lakou mau leta, ua kau mai la o Mr. Kapu me kana mau keiki, a haalele aku la ma ka la 27 no Apamama a ku ilaila ma ka la 29. Hoolele aku la i na pono no na kumu o Gilibati, a lawe mai la he pahu aila me na hookupu a na kanaka, a haalele aku la ia ahiahi no Miana. Ku makou ilaila ma ka la 30, he 5 paha mile mai kahi noho o na kumu ; ua hoolele aku i na ukana no na misionari, a lawe mai la i na leta a me na kokua hookupu, a elua la i kali ai no ka makani, a haalele aku la i ka la 3 o Augate no Mariki, a ku aku la i ka hora 6 oia ahiahi. Loaa aku na kumu me ke ola maikai, hoolei aku la i ka ukana no lakou, a haalele aku la i ke aumoe no Apiana. I kekahi kakahiaka ae, Aug. 4, ua komo aku la makou i ke kuono maikai o lakou, a ku iho la iloko o 6 anana ka hohonu me ka maikai o ka honua no ka paa o ka heleuma, he hapa mile paha ke kaawale mai kahi mai o Mr. Taylor. Ua loaa aku oia a me kana wahi keiki ia makou me ke ola maikai i oi aku i ko kela makahiki a makou i haalele aku ai, a o ka noho ana o na kanaka ua kuonoono mai.
He manawa pokole mamua o ko makou ku ana aku, ua hoopai ia ka mea nana i pepehi ia Mr. Keyes, a me he la ua ane kau aku ka lia maluna o na kanaka, me ka hoomaopopo iho i ka hewa oia hana. Ua hoopae aku makou i na ukana maluna o kekahi uwapo i hoomakaukauia e Mr. Taylor a kukulu iho la i kana pahu hae a makou i lawe aku ai,—he makana iaia mai na makamaka aku o Honolulu nei—haawi makana aku la he hae Amerika, ka mea hoi i haawi ia mai nana e Mrs. Scott, ka wahine a ke Kanikela Amerika o Honolulu, a ua lawe aku o Mr. Taylor me ka hauoli, a he 13 pu aloha i ki ia eia; a haalele aku i ka la 8 no Butaritari, a ku aku la i kekahi la ae. Hoolele aku la ia Mr. Kanoa a me kona ohana, me na ukana, a i ka la 11, haalele aku la no Ebona. Ua maikai ka huakai a hiki ilaila i ka la 17. Ua kahaha makou i ka ike ana ia Mr. Snow malaila, oiai, ua lohe mai makou ua holo aku oia i Strong's Island. Ua ano maikai mai kona ola, a o ke ola o kana wahine a me na kumu e ae oia mau no ka maikai. I kekahi la ae hora 11, ua komo aku la makou iloko o ke awa. I ka la 22, haalele aku la no Jaluit, aka, i ka hemo ana mai ke awa aku, ua ili aku la makou, a ua hemo hou no me ka poino ole, a ku aku la i Jaluit i ka la 24.
Ilaila ua loaa aku ke kumu me ke ola maikai, a e holomua ana ka hana. He 5 la ko makou ku ana ilaila. O keia ke awa kipa o ke kahua nui no na oihana o ka pae moku Maikonisia. Aia ianei ka hale kuai nui, a maikai o ka hui o A. Capelle & Co., he 100 kapuai ka loa, a he 40 ka laula, a o ka lilo he $8,000, a o na mea kuai oia no na pono a pau a kekahi e makemake ana no ke kumukuai haahaa. He 4 moku no keia hui, a hookahi he kialua 200 tona, e kalepa ana ma na awa ku no ke kuai ana mai i na kaula hulu niu, a hoahu ia i Jaluit, a hoouna loa ia aku i Europa. He mau hale noho maikai ko lakou, he hale kamana me ka hale amara, he hale pule nani a he hale kula ma ka olelo Beritania. O na kanaka maanei, ua aahu i na kapa, a ua nui ko lakou ia Kapali, ke kumu, me ka manao maikai i ka hui i hai ia ae la. He awa maikai keia, aohe wahi pilikia, a e hiki no ke holo aku a holo mai me ka pilikia ole i ka wa makani. Haalele makou i keia wahi ma ka la 29 o Augate no Mille, a i ka la 1 o Sepatemaba, ku aku la i ke awa. Ilaila, ua hoolele aku makou ia Ieremia me kana wahine, o Ebona, no ka noho ana ma kahi o Mr. Kahelemauna, ka mea hoi i make aku mahope koke iho o ka haalele ana aku a Hoku Ao i kela makahiki. Ua hauoli makou i ka loaa ana aku o ka hana e holomua ana, a ua nui ke kaumaha me ke aloha o na kanaka no ke kaawale aku o Mrs. Kahelemauna mai a lakou mai. Ua kau mai oia maluna o ka moku ma ka la 4 me kona aloha i ka haalele aku i ka ilina o kana kane mahope, a holo aku la no Aeno, a ku aku la i kekahi la ae. Kalewa iho la mawaho, a hoomau aku la o Mr. Whitney ma kana hana misionari. Lawe mai la i na hookupu a na kanaka, a haalele iho la no Majero. Ku aku la ilaila i ka la 6, a loaa aku la na kumu me ke ola maikai, a mahope iho o ka hoouna ana aku i na ukana a me ka lawe ana mai i na kokua a na kanaka, ua haalele iho la ma ka la 8 no Jaluit. Ku aku ma ka la 11, a lele aku la o Mrs. Kahelemauna, a i kekahi la ae, haalele aku la no Namarik, a ku aku la i ka la 15. Kau mai la o Mr. Snow me kana wahine, a me Mr. Whitney a me kona ohana, me ko lakou mau ukana a me na kauwa.
(Aole i pau.)
Kekahi mau mahele o ke Akeakamai.
3. Ma ke kaha pololei no e nee ai ka mea kino, ke ole e hoohuli ia e kekahi ikaika e ae.
Ua ike ia keia ma ke kaa ana o ka hoana-kaa, ua lele aku na kulu wai ma ke kaha pololei, i kapaia "he kahapili no ka hoana ;" na ka ume pipili o ka hoana e hoopaa mai i ka wai i poepoe kona motio ; aka, ina ikaika loa ka motio, aole lawa ia ume pipili e kaohi mai i ko ka wai motio maoli, nolaila lele ka wai ma ke kaha pololei. Pela hoi ka maa, ina paa ka iliili a ko-ai ia, e motio poepoe ua pohaku la, no ka huki o ke kaula; aka, ina hookuu ia ke kaula, ua lele pololei ka pohaku i kinohi.
4. He ano like mau ka mo tio ke ole e alai ia a hoomahuahua ia ae paha e kekahi ikaika. Aneane ike ole ia keia, no ka mau o na mea alai i na mea e motio ana, ina nae e hoemi loa ia ka mea alai, alaila, aneane mau ka motio ma ke ano like. Penei, o ka honua e kaa nei ma kona iho i na hora he 24, aole i emi iki, aole hoi i oi loa kona motio, aka, ua aneane loa ma ka motio ano like. Kanawai 2.—Ua ratio like ka motio a hoololi ana paha o ka motio, me ka nui o ka ikaika e pa mai ana ; a ua nee ia motio a hoololi motio paha ma ke kaha pololei i ili mai ai kela ikaika.
1. Ua ratio like ka nui o ka motio me ka ikaika e pa mai ana. Penei : Ina na ke kanaka makua e nou ka pohaku, ua nui ka ikaika, ua hiki i ka ikaika uuku ke hoonee i ka mea kino nui, e like me ka nui o ka ikaika, pela ka nui o ka nee ana Ina ua lawa ka ikaika e kui ai ka hamare i ka honua, ma ka hoonee ana i ka paona 1 ma ke kapuai 1 i ke sekona: a ina he akahi-sekatiliona paona o ka honua, alaila ua hoonee ka hamare i ka honua hookahi hapa sekatiliona o ke kapuai i ke sekona.
2. Ua nee ka motio ma ke kaha pololei i ili mai ai ka ikaika Penei : Ina makemake oe e peku aku i ka pohaku e lele i kai, ua lele pololei ia pohaku ma ka aoao i ili aku ai ka ikaika. Ina elua mau ikaika like i hoonee ai i ka mea kino, alaila, ua nee ua mea kino la, ma ke kaha kapakahi o ke kuea (square).
Kanawai 3. Ina hooikaika aku kekahi mea kino i kekahi mea kino, ua like ka hooikaika ana aku me ka hooikaika ana mai.
1. Ina kau ia ka pohaku ma kou lima, me ka moe aku iwaho o ka lima me ka pohaku, e ike oe ua huki aku ka pohaku i kou lima, a ua huki mai kou lima i ka pohaku, ua like ka hooikaika ana aku me ka hooikaika ana mai.
2. Ina huki like na kanaka elua, ma ka waa kekahi a mauka kekahi, e nee ka waa i uka; no ka mea, ina emi kona ikaika i ko ka mea ma ka waa, e lilo oia iloko o ka wai. Ua like ka hooikaika aku me ka hooikaika mai.
Ka Momenetu.—Oia ke Kuaniti o ka motio. (Ina elua a oi aku, kapaia ka momenetu.) Penei he 10lbs. o kekahi poka, ua hooleleia 400 kap. o ke sekona, alaila, 400 ka momenetu, oia hoi 400 x 10 = 4000, alaila, ua loaa keia rula.
Rula.—E loaa ai ka momenetu o kekahi mea kino e noho ana, e hoonui i kona velosite me kona kaumaha.
Niele.—Ua wawahi o Tiko i ka pakaua o Ierusalema me ke poo hipa wawahi, he 10,000lbs ke kaumaha, a he 20 kap. kona velosite o ke sekona 1 hookui aku ai i ka pakaua. Heaha kona momenetu? Haina. 200,000lbs.
1. Ina ua like ole ka momenetu i hoohalikeia o na mea kino elua, ua like ole ko laua mau kaumaha pakahi a me ko laua mau vilosite. Penei, ko A kaumaha 50lbs o kona vilosite 7,200 mile o ka hora; B 100lbs, kona vilosite 4 mile o ke sekona, alaila o B ka mea i oi aku ka momenetu.
No ka mea, 3,600 sekona i ka hora, a o ko A vilosite 7,200 M o ka hora; alaila, o ko A vilosite ma ke sekona 1-3600 o 7200 M, oia hoi elua mile.
Ko A kaumaha 5 l bs, hoonui me kona vilosite 2 mile, ua like me ka 100 kona momenetu. Ko B 100lb, hoonui me kona velosite 3 4 = 400 kona momenetu. Nolaila o ko B momenetu, ua pa-ha i ko A.
2. Ua ratio like ka momenetu o na mea kino elua me ko laua mau velosite. Penei, ina 5lbs ke kaumaha pakahi o kekahi mau poka, ua lele laua he 20 mile o kekahim, a he 10 mile o kekahi i ka hora, alaila, o ko laua momenetu ua like ia me ka ratio o 20 : 10, a i ole ia o 2 : 1. Pela hoi, ua ratio like ka velosite o na mea kino elua a oi aku, me ko lakou kaumaha.
3. Ua oi aku ka momenetu o kekahi mea kino i hooleleia e kekahi ikaika mamua o ka momenetu i hooleleia e kekahi ikaika okoa. Penei, ua oi ka ikaika o ka momenetu o ka poka imua o ka pohaku. Oiai ua hooleleia laua elua e na ikaika okoa elua.
4. Aole no i ike lea ia ka momenetu o na mea kino liilii loa, me he mea 'la ua aneane ole.
MAHELE 3.
Ka huiia ana a me ka weheia ana o na Ikaika a me na Motio.
(E na makamaka heluhelu, e waiho ia ana na kii a me ka hapa nui o ko lakou mau wehewehe, kahi e hoomoakaka nui ai i ko ka Akeakamai mau palena. O ke kumu nui o ka haule ana o keia mahele oi aku i ko na mahele e ae, no ka nele o ko kakou Papa pai i na kii o keia ano. He pohihihi loa na kii o ka Akeakamai, e laa na kii o na mea hoohalike, ko na Enegini mahu, uila, telegarapa &c. Aka, e hoaoia ana e wehewehe ano nui aku ma kahi hiki. Ina i makemake kekahi e ike pono i na mea a pau e pili ana i keia, aia wale no ma ke Kulanui o Lahainaluna e loaa'i.)
O ka huiia ana a me ka weheia ana o na ikaika a me na motio, kekahi hoailona ia o ko ke Akua naauao ma ka huna ana iloko o na mea pohihihi; e mahalo pu ia hoi ka naauao o ke kanaka no ka imi ana aku i na mea pohihihi a ke Akua i huna'i, ua kupono loa lakou e kapaiia he poe Alii, i kulike me ka mea i oleloia ma Kana buke "He mea nani i ke Akua ke huna i kekahi mea, a he mea nani i na 'lii ke imi aku." (Aole i pau.)
Na Kamahele i ka uka o Puna.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
He mea nani a ku hoi i ka hauoli ka ike maka ana aku i na nani a me na hiohiona o kela a me keia wahi o ka pae aina o Hawaii nei, a he mea hoi a'u i ake nui ai e hoopiha i kou mau kolamu i na hoike ana no ko kakou one hanau ponoi iho. E Dear Lahui Hawaii, ina paha e waihoia mai ana imua ou e na keonimana, kekahi hoike ana no ka lakou huakai makaikai, alaila e hoomanao ana oe, o lakou ka hapa nui e noke mau nei no hoi i ka hahai i na mea ano hou a kaulana hoi, aka hoi, ina he mau lede o ka aoao palupalu ka mea nana e waiho mai imua ou, alaila, e olu loa iho auanei oe, a hoohai maoli iho no, a hai na pua i ka nahele: Nolaila, ke lana nei ko makou manao, e lawe io aku ana no oe i ka hoike a na "Kamahele i ka uka o Puna."
Me ka mahalo: Haalele iho i ka nani o Hilo ma ka hora 11, A. M. Nov. 29, 1876. A pii aku la a pulu elo iho la i na drops rain kanilehua i ka uka o Paieie ; a malaila i haawi aku ai i ke aloha hope no ko makou makamaka aloha i ukali mai, ka Emma Aii. A ia makou i kaawale mai ai, a komo mai i ka luhiehu o Panaewa, alawa ae la ko makou mau maka iluna a ma o a maanei ; auwe no hoi, o na onaona kupaoa i ke ala, ua puia me makou e hanuia nei, o na liko hou opiopio o ka nahele e koii ae ana, e lokuloku ia ana lakou e na paka ua kilihune, a me he mea la e puana ia mai ana i ke anuhea aala o ka nahele a e—
"Ano wale mai no ka halia,
I ke ehu wai alani lehua,
Kilihune i ka noe haupaa,
I ka liko mahie e ka lehua."
He mau minute pokole, ua pau ae la ka ua, a ua malie, a ma ka hoomanao ana iho, me he la, ua lawa na mile elua a oi aku ka loa oia komo ana aku a puka ma kahi aoao. He loloa na ohia, a makena wale na ano palai, na hapuu, na amau, a me ke i-e, a he nui hoi na ano laau e ae ilaila. He mau manu oo, iiwi, akakane, maluna o ia ululaau. Ma ka puai ana nae ma kela aoao o ka ululaau o Panaewa, o Hukulu ka inoa o ia wahi, he mau kumu niu a he mau kumu alani ke ku nei ilaila.
Pii aku la makou ia uka mauna anoano, e luaiele ia ana e na luhiehu o ka nahele, a hoomaha aku ka luhi i ka ulu lehua i Olaa ma ka hora 2 P. M. Mamua o ko makou haalele ana i kahi i ulu nui ia e na amau a me ka lai, a kokoke e hiki aku i ka pahoehoe; ua hu ae la ka aka o makou i kekahi hoa, no kana pane ana mai hoi. "Kuhi au he mea hihi ka pahoehoe," "E ia ka aole." Pane ae la hoi kekahi ; "Ka owau no hoi kekahi, ua manao no hoi au la he mea hihi io ka pahoehoe ; eia ka he ano pohaku no ka pahoehoe."
O i noke aku no hoi makou i ka aka, a pau ke aho i ka ua mea o ko laua la ike ole i ka pahoehoe, akahi no a ike. E ole e pii i Kilauea ina paha a oe ike wahi pahoehoe iki, ua kuhi paha laua la i ka hihi o na pua me na lau lopi silika iluna o ka lole pahoehoe, pela la keia ano pahoehoe. Oia no nae hoi, o ka Pele pahoehoe no ia e noke mai nei i ka aahu.
Ua haawi ia mai la na hookipa pumehana a ke aloha e na kamaaina oia uka mauna. Malaila i piha hauoli ai na manu opio o ka nahele a hiki wale i na hora liilii maanei mai o ke aumoe, alaila, ua hiolani iho la na lehua i ka uka kiamanu Olaa ; e hana maeele ana i na ahe kehau huihui o ka uka, a ke aloha oiaio e puana iho ai iloko o kona puuwai—ae—
"Hoohihi ke aloha i ka lehua,
I ke ala onaona o ka uka,
Ilaila no wau la ike,
Luhiehu i ka wai a ka Naulii.
He keu a ke kaulana Olaa no ke kiamanu, no na o-u holo wai, no ke olona a me ia mea aku ia mea aku, aka, he ano waonahele no kona hapa nui ka nana aku, a aia na wahi kauhale kakaikahi e pipili aku ana mawaho aku o na pohai ulu laau ohia. A he kaawale loa ke kai no na mile paha he 10 a oi aku. Aka, hookahi no mea nui, ua lawa pono no ia poe e noho nei i na wahi pono kino, a nolaila no paha ua aloha loa lakou i ko lakou mau ululaau a aia ko lakou "Sweet Home"—ae; he sweet home io no nae i ka makou po i moe ai ilaila. Haalele i ka ulu lehua Olaa ma ka hora huihui 7 P. M. Nov 30, a pii aku la ia loa no na mile he 15 a oi aku. Me ke kau nui o ka manao, e aka no e ike koke aku i ka home mauna o Madame Pele, kahi kaulana ma keia ao holookoa.
Ae, o neia mau mile e pii ia nei, aole ia i ano like me na mile he 14 i hala ia makou mahope i ka la mua ; oiai he ano lepo ia me kahi pahoehoe, aka, o keia wahi a makou e pii nei, he ano pahoehoe a one ia, nolaila, he mama ae koonei hele ana mamua o kela hapa i hala.
He nui a makena wale na ululaau ohia e maalo mau ana imua o makou, me he mau lae aina la e oni ae ana iloko o ke kai. A ia makou hoi e komo aku ai iloko o na ululaau, ua hele ae la a haale ka wai i ka maile, a ina hoi e puka aku iwaho i na lehua, e ike aku no oe, he mea e ka popohe ula wena mai o na pua lehua iluna o ka pahoehoe, a he mea nani no hoi ke ike aku i na ohelo e nee mai ana i ka papa. A oiai makou e ano kokoke aku ana i Kilauea, aia hoi, ua anuhea mai la ka nahele i ke ala o ke kupaoa. Oiai he mea nui hoi ia no ia wahi. Ia makou e pii nei no ke kiekie 3000 kapuai a oi aku, alaila, ua liilii mai la ka ulu ana o na laau, no ka make anu paha.
Aole i emo ka makou holo ana aku, kapalili iho ana na lau liilii o ke koa ma ko makou mau papalina, a halialia mai la na hiohiona aloha o ia uka mauna a ka Wahine i noho ai.
A ia makou e pahee malie ana i na lihau noe anu o na aheahe huihui o ia home mauna o Hiiaka ma, aia hoi, mohala mai la imua o ko makou mau maka, ka nani lua ole o kona mau ululaau, kona mau alanui nani, na mea ulu nenee ilalo, a pu-a mai la na ohu wai noe huihui a me he mea la no hoi e puana ia mai ana.
E na Kamahele ui i ka uka o Puna—e—Eia kuu home la, kipa mai ke aloha ia nei. Ae ; me ko makou mau puuwai ilihia i piha i ke aloha, ke puana ae nei makou a haawi aku i ka hoomaikai ia oe e na Lani, a ia oe hoi e ke 'lii wahine nona keia home mauna eehia launa ole.
I kipa mai nei makou ia nei, a nana i kau mau hana eehia a kupaianaha hoi. E Madame Pele, e hoaumoe pu ana kakou ia nei i keia po, a apopo hoi ia huli hoi aku no ka paia ala i ka hala. O makou no o au mau moopuna aloha nui—Charlotte A. Hanks, Eliza N. Crowningburg, Clarissa Jackson, Lizzie Chung Hoon, Lilia Richards.
(Aole i pau.)
He Oiaio Anei?
E KA LUNAHOOPONOPONO:—O ka noho oihana o ke kakauolelo alua o ke Keena Kalaiaina, ua hoohakahaka ia mamuli o ka hookohu ia ana'ku o ka mea iaia iho nei ia kulana ma ka noha hanohano a hana nui no hoi o ke Kiaaina o Kauai ; ano, e Mr. Lunahooponopono, owai la auanei ka kakou e manao aku ai e hoonoho ia ma ia noho ? He oihana nui a koikoi keia, a aole no hoi oia wale, aka, o kahi ia a ke kanaka Hawaii e hele mau ai ma na mea pili ia lakou iho ; o ka mea i makemakeia ma ia noho, oia no ke kanaka manao kuoo me ke kupaa, i hui pu ia me ke ano oluolu a akahai, a i hookanakamakua iaia iho, (ke kulana hoi a ka mea iaia iho nei ia noho i hoike ai me ke ano ku i ka mahalo). E Mr. Lunahooponopono, ua lawe hele ae nei ke kupua "lono lauahea" ma na pipa alanui i na inoa o kekahi poe i manao ia e noho ana ma ia kulana ; a me ka manaolana, (aole no kekahi kumu e ae, aka no ko'u ike maoli he kupono ole ia ma na ano a pau, e noho ma ia wahi,) ke lana nei ko'u manao aole e lilo i ka inoa hope loa i lohe ia mai, keia kulana koikoi, no ka mea, i kokua oiaio no ko'u manao he kupono ole oia no ia kulana, ke waiho aku nei au i kona ano a me kana mau hana a pau o na la i hala, ma Lahaina a me na wahi e ae, ua lawa no ke kue ikaika ana i kona inoa e noho malaila. Owau no, LEO LEHULEHU.
Honolulu, Ian. 18, 1877.
Lei Rose ua hala.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
No kuu manao, e hookipa mai ana oe i keia puolo e kau ae la maluna; no ka mea, nou ka inoa i kapaia "Lahui Hawii," a e hookipa ae oe ma kekahi wahi kaawale o kou kino holookoa.
Aia ma ke kakahiaka nui o ka la 6 o January nei, ua lawe aku ka mea "Mana Loa" i ke ola hanu o "Kalehuawehe," ua hala aku ma ka poli o Aberahama, aia malaila kahi i hosana ai me na anela o ka puali lani.
Ua noho iho na makua me ka uwe paiauma no ko laua kamalei rose i ka haalele ana mai i ka poli pumehana o ka makua.
Ua noho oia ma keia honua no na malama 6, nolaila ua nui mai k'ou aloha no keia kamalei rose i ka hala ana i ke ala hoi ole mai, a he ilina hookahi keia no kakou a pau e like me ka ka palapala "Hemolele" i olelo mai ai e hoi ka lepo i ka lepo, pela na mea a pau e hoi ai ilaila.
"Me ke aloha ina keiki hoonoho hua o ka LAHUI HAWAII." D. N. OPUNUI.
Honopou, Hamakualoa, Ian. 12, 1877.
M r. LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe:—
E oluola oe e hookomo iho ma kahi kaawale o ko kakou kilohana, i ka haina o ka nane a "Huaa" oia iho keia. Ilihia.
A e oluolu nohoi oe e hookomo iho i keia mau mea hoohialaai manao no ka makahiki hou I. Ina e puana ia mai kona inoa, e lilo noia i haku no'u, ina i ka ¼ mua o kona inoa e hoike mai no i kekahi mea i paa ai ka "moku'', a ina i ka ¾ o kona puana, o kekahi noia o na mea a ke Akua i hana ai iloko o na la eono. E hai mai owai la kuu haku? Me ka mahalo.
J. G. KAIAKUHILIMA.
UA HALA!—Ma Puepaku, Hilo, ua ki mai la ka lima menemene ole o ka make ia Paahao (w) ma ka hora 10 p. m. o ka la 9 o Jan. A. D. 1877, ma ke kulu aumoe, ua koe iho ke kane me na keiki, e paiauma anai ma ke kae o ka luakupapau, hookahi o makou keiki aole i ike i kona kamailio hope ana, o J. Ainiu, aia no hoi oia i Honolulu kahi i paiauma ai i kona koolua ua hala i ke ala hoi ole mai. Me ka mahalo.
MI SS A. APANA.