Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 137, 25 February 1891 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

 

Olelo Kuahaua.

            Oiai ua oluolu i ke Akua Mana Loa ka lawe ana aku i ke ola o ke Alii ka Moi Kalakaua, mai keia ola ana, ma ka la 20 o keia mahina, ma Kapalakiko, Kaleponi Amerika Huipuia.

            O makou o na Hoa o ka Aha Kuhina, o ke Alii ka Moi i hala e aku.

            Ke hoike aku nei, i kulike ai me ka Pauku 22 o ke Kumukanawai e ka nei. Nolaila, ke kukala aku nei makou:

            O ka Mea Hanohano ke Kama Aliiwahine Liliuokalani Ka Moiwahine o ko Hawaii Pae Aina malalo o ke ano a me ka Inoa Liliuokalani.

E OLA KA MOIWAHINE I KE AKUA.

Haawiia ma ka Halealii Iolani i keia la 29 o Ianuari. M.H. 1891.

 

            I keia la, ua hookohu ia aku o Mr. Kaumeheiwa, i Agena haawi Palapala ae Mare, o Kalalu Apana o Hanalei, Mokupuni o Kauai.

C.N. SPENCER

Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina Feb. 17 1891.           3t-d

 

            Ma keia la, ua hookohu ia aku o G. Kaluakini Esq. i Agena hooiaio palapala kepa paahana, no ka Apana o Lahaina, Mokupuni o Maui.

C.N. SPENCER

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina. Feb. 12 1891.          3ts-d

 

            Ua hookohu ia i keia la o Mr. W. E. H. Dwerill Esq., i hoa no ka Papa Alanui no ka Apana o Hanalei, Mokupuni o Kauai, ma kahi o J.C. Long i kapae ia.

Eia na Hoa o na Papa `la:

CHAS KOELLING-Luna Hoomaha

H.H. GARSBINE

W.E.H. DEVERILL

C.N. SPENCER.

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina, Feb. 17 1891.          3ts-d.

 

-

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

-

POAKOLU, FEBERUARI 25, 1891.

-

 

UA HAULE PIO KA AHA KUHINA.

            Ua hoomaka ke kaua mawaena o ka Aha Kuhina (hoolohe) a me ka Moiwahine ma ka auina la Poakahi, Feberuari 16, a ma ke ahiahi o ka Poakahi nei, Feberuari 23, he 8 la-Ua lanakila ka Moiwahine, a ua haule pio na Kuhina haole ekolu, oia o Kope Baraunu, Kale Spencer a me Peterson, koe no o Keonikamaki, aole oia i ao kanaka ae. O ke kumu ka o kona hoihoi ole wahi a na lono mai, no ka makou hoolaha ana aku “i ke kani ana o ka mea kuakolu. Ina ka e hoike makou, “i ka moa kuaha”-ina ka ua puu loa lakou eha i ke kau iluna o ka moa kuaha, a haalele lakou i na noho kuhina eha.

            Nolaila ke hoike aku nei ka LEO-Mamua ae o ke kani ana o ka moa kuaha o ka poa?-e haalele mai ana ko kakou hapauea kuhina o ko na Aina E. I kona noho kuhina, Mamina wale no ka hoi ka @@@he kuhina!

 

KA MANA KAOKOA.

            O ka mana koho a hookohu i na Kuhina o ke Aupuni: he mana ia i ku kaokoa loa na ka Moi, aole loa he kuleana a he wahi lihi iki o kekahi mea, e hoohana ia mana ma ona iho-pela na olelo o ka Pauku 41 o ke kumukanawai o 1887-a o ka hoopau ana i na Kuhina, oia ka oleloia ma ia Pauku, “aia a hooholo ia ka olelo hooholo hilinai ole e ka hapanui o na hoa i kohoia o ka Ahaolelo-a i ole ia, aia a hoahewa ia no kekahi feloni.”

            O keia mau hana a pau loa oia hoi (1) e koho, (2) e hookohu, (3) a e hoopau, (a) mamuli o ka olelo hooholo hilinai ole o ka hapa nui o na hoa i kohoia o ka Ahaolelo, (b) ma ka hoahewaia ana no kekahi feloni. Na ka Moi ponoi ia mau hana a pau loa.

            Ma keia kumukanawai e ku nei aole loa i ike ia he Kuhina Nui, a aole hoi i kauoha ia nana e koho aku i ka Aha Kuhina: aka, he mea maa no ia o na aupuni Hikina.

            Ma ke kumukanawai o Kamehameha III, ua hoakakaia ke Kuhina Nui, a ma ia mea ua koho no na Moi mua i ke alakai o ka Aha Kuhina, a na ke Kuhina Nui i koho i kona mau hoa, no kona Aha Kuhina.

            O ka Lahui e kakoo aku nei, e paa ka Moiwahine ia mana i haawiia iaia. Aole e haawi aku na hai mai e hooholo, a e hookohu mai o lilo Oia i mea pio mahope aku.

 

He mau Olelo A`o.

            Ua lohe mai makou, ke hele nei kekahi haole e a`o aku i ka Moiwahine Liliuokalani, aole pono e lawe mai i ka hookohu o na Kuhina; aka, e akahele no, aole pono e awiwi, o ala mai auanei ka haunaele a pela aku.

            He minamina makou i keia mau olelo a`o lalau hookamani e lawe ia la imua o ka Moiwahine; oiai, oia no kekahi o ka poe i manao e kiola i ka Moi Kalakaua mai ka Noho Alii aku, a e kaili `ku hoi i ka Nohoalii. O keia ka manawa maikai loa a ka Moiwahine e hana aku e like me Kana i ike ai he pono, i mea e pakele ai Oia a me Kona Lahui mai na hehi `ku ia ana e keia poe hookamani.

            Ina e hooka`ulua ana Oia a hoopanoenoe e hoi, e pau ana Kona mana, a e nawaliwali mau aku ana Oia a hiki i Kona hopena. Nolaila, o Kona ae wale aku no i na olelo a`o o keia ano, o Kona haule no ia, a pau ka manaolana o ka lahui maluna Ona. Aka, ina Oia e hooko ana me ka manaopaa, o na Lani auanei Kona mea nana e kokua.

 

Ua Aikena maoli ka Lahui i keia Aha Kuhina.

            Ua hiki i ka lahui ke helu aku i na hana ino e ke poo o keia Aha Kuhina e hoololohe hilahila ole nei, a ua paku`i a aikane ka lahui i ka hoowahawaha ia lakou.

1.       He pelukua o Keoni Kamaki a me kona mau hoa Kuhina i ka bila kanawai koho Elele.

2.       He muhee o Keoni Kamaki i ka aoi ka Moi Kalakaua a me na hoa o ka Ahaolelo e hoihoi ae i na lako kaua o ke Aupuni ma ka hale koa.

3.       He palau o Keoni Kanaki i ka olelo, aia a noho au i Kuhina, pau ka oihana ia oukou na kanaka; mahope olelo ae, aia a elua makahiki, a mahope olelo hou ae, aia a eha makahiki, a he ehiku makahiki ka hope loa.

4.       Na Keoni Kamaki ma i hapai aku i ka Moi Kalakaua e holo i ka leponi iloko o ka wa anu loa, a loaa i ka ma`i a make aku la.

5.       Na Keoni Kamaki i wehe ae i ke kino wailua o ka Moi Kalakaua mailoko ae o ka pahu nani a ka lahui Amerika i makana aloha mai ai, a iloko o kana paha hoomanamana i hookomo hou ia iho ai.

6.       Na Keoni Kamaki i hoonohonoho i ka papa kuhikuhi o ka huakai hoolewa o ka Moi i make a lilo i mea hoinoino i ka manao o na luna aupuni o waho mai, a me na poe e ae o kakou nei a hookae ia.

7.       O Keoni Kamaki ke poo o ka Aha Kuhina e noho nei, aole nae ona ae e hoihoi i kona hookohu i ka Moiwahine Liliuokalani, pela pu kona poe hoa kuhina e hoopupu nei.

8.       Ua nele maoli no o Kuhina Kamaki ma i ke keonimana; a ke kupaa nei i ka Moiwahine maluna o ke kahua oiaio me kona ano lede maoli.

Me keia mau hiona i ike ia ke kakoo aku nei makou ia oe e ka Moiwahine, a ke hoowahawaha loa nei makou i keia Aha Kuhina hilahilahila ole.

 

Hui Holeholeiwi.

            O kela ae la ka makou inoa i kapili aku ai i inoa kaulele, no ka Hui i hoalaia ma ka inoa “Ka Hui Oiwi Ponoi o Hawii,” a i noho makuakane a makuahine ia hoi e ke Kuhina o ko na Aina E. Jno. A. Cummins. Iloko o na malama hope o kela makahiki i hala, mamua iki iho no o ko ka Moi haalele ana ia Hawaii nei no Kaleponi; i lohe mua ai makou no na Hui nei, a me ka inoa. A ua hoike e aku no ka LEO ia mea; a ma ka malama hope paha oia makahiki no, i kapili aku ai makou i kela inoa ae la, i inoa hou no na Hui ala.

            Aole makou i ike, a i haupu mua no ke kumu oia inoa a makou i lawe ae ai a kapili aku. Aka, me he mea ala, i hookomo maoli ia iho no iloko o makou e ka uhane ike a pela i puka aku ai ia inoa ia makou, he “Hui Holeholeiwi.” Eia ka e ko i`o ana no, a pela iho la e pili loa ai kela inoa no na Hui la, a o ka inoa “Na Oiwi Ponoi o Hawaii,” e hoopau loa ae. A no ka mea, na ko, a ua aai kela inoa mamuli o ka wehe ia ana o ka pahu kino wailua o ko kakou Moi i make ma ka po o ka la 14 o Feb. nei, a hu`e ia ae mai ka paa mua ae i hana ia ai ma Kaleponi, a lole ia ae la e na limalima menemene ole; a hahao i ka pahu, me he mea la, he moae ole, a hahao i ka pahu, me he mea la, he `lii make hou akahi no a hookomo ia i ka pahu.

            O keia mau hana, ka kela moeuhane i hoike mai ai, “ku ka makaia: ku ka makaia,” a makou i hoolaha mua aku ai. Oia mau hana, he like no me ka holeholeiwi. Aole oia wale, oia iho no, a kakou no i lonolono mai ai, ua oehu oleo no na makuakane nei o na Hui holeholeiwi nei, “aia me na mea kana e hoihoi ia ai kona hookohu Kuhina.” He holeholeiwi ke ano oia olelo; no ka mea, ke i ae la hoi aia me na mea kana e hoihoi ia ai ka hookohu. Ua pili pono kela olelo no ka Moiwahine Liliuokalani, ka mea nana i kauoha aku e hoihoi mai i na hookohu. Nolaila, e ike mai e ka lahui i ka oiaio, a kupono o ka makou inoa i kapili aku ai no na Hui ‘la a ke Kuhina, a o na poe a pau i komo, a lilo mau lala no ia Hui, he poe holeholeiwi lakou a pau, a e kapa mau ia lakou, “ na lala o ka Hui Holeholeiwi.”

 

            O ka m@@u i ho@ kaihu la o ka ke @@@ m@@@ @@@@ @loloi wale.

 

Ka Home Lunalilo.

            Ua hoolaha aku makou, mamua ae nei, e kamailio aku ana makou malalo o ke poomanao, no na mea e pili ana i na poe ilihune i hoonohoia maloko oia Hale; a o keia ka manawa e hoomaka ai e hooko aku.

            O ka palapala a John Samoa i hooloha ia aku ai e pili ana i na ilihune ma ua Home la a ke aloha o Lunalilo, a me kana mau olelo waha ia makou, e like me ia i hoolaha hope ia aku ai, ua lilo io he mea nui i ko makou mau noonoo ana a ua kuia no hoi makou me ke kahaha nui loa, no na mea a John Samoa i hai mai ai; oiai, aole makou i manao iki, a i haupu hoi, pela e hana ia aku ai kela poe palupalu ilihune, a i hoi hou, a ane like me na la opio loa, ka hemahema hiki ole ke malama ia lakou iho; mai na pilikia a pau o ke kino.

            He mea na makou i kahaha nui loa ai kela mau mea a John Samoa i hoike akea ae ai me ka wiwo ole iho, oiai he wahine haole hoi a kekahi kahunapule, a kaku leta hoi no ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio Hawaii, ka Luna Nui o na Home aloha la a Lunalilo; a ua manaoia, aole e hanaia aku ana kela poe e like me ia i hoolaha ia aku ai. He mea oiaio loa ke olelo ae, “eia kela Hale o na ilihune iloko o ka poai o na haipule Akua, a mamo hoi a na Mikanele, kahi i pao ai.” A, pehea iho la ka hoi i hana ia aku ai pela keia poe palupalu? Mali`a aohe i manao nuiia lakou (na ilihune) o ke dala no ka mea i manao nui ia, ke Akua nui o ke ao nei. Ina pela, ua oiaio kela hoike a ke kanaka o Samoa. Aka, ua pale ae na Kahu o na Home Ilihune la i na olelo a John Samoa, maloko o ka “Pae Aina;” a i ko makou heluhelu ana i na pane la, ua loaa koke no ia makou he uhi maka wale no mawaho aku nei, eia no ke alohilohi mai la na maka maoli maloko aku o na uhi nahenahe la.

            He minamina makou i ka hoea mau mai o na ano hana hookamani, mai waena mai o na poai o ka poai o ka aoao hoomaemae Kalawina. A me he mea la, ke ulu mau nei ke kuko i ka waiwai, a ke emi mau iho la ka manao Akua.

 

He Hu ka Aka.

            Ua olelo ae kekahi poe Lede, o ka mea ka e hoololohe nei o na Kuhina, o ka lohe ana, he poe kane ka ka Moiwahine mau Kuhina hou e hookohu aku ai. Ina ka e hookohu aku ana i mau Kuhina wahine, aole ka e paa iho: oiai, i loa no a hu`e na lalo e mahiki oni na hao, a ke pau no ka oni ana, o ka haalele no ia o na poe Kuhina nei. He huka aka i neia mau kamalii wahine hookolohe.

 

NU HOU KULOKO.

            He lono kai loaa mai ia makou o ehuehu ka na kai alu o kahikina, i kela mau la a ku nei.

 

            Ku ka e`a o ka lepo o na alanui i ka la inehinei, aia la hoi ihea ke kaa hooma-u alanui, aohe ike ia?

 

            I keia kakahiaka imua, o Luna kanawai Bitetona J. e noonoo ia ai ka hihia hanakarupa o Mr. Goveia.

 

            He 41,700 eke ko paa o ka Hui o Waila, i hoohikihiki mai ai i Honolulu nei i loko o hookahi pule wale no.

            Ke hoohanini `la o Madame Pele i kana wai aniani i loko o Kilauea, mailoko mai o Hae Maumau, a me Hiiaka.

 

Ua manao la i ka mahina @@@@ o Malaki, e hiki mai ai, he @@@@ nui o na pua hana Iapana, no ka hoolau pai ana i ka aina.

 

He eiwa ka nui o na moku kana Ametika, i paa i ke kapili ia, i keia wa, a hookahi o lakou he moku lawe hae, a kauoha.

 

O ke ana waena o ka waha o kekahi pu kuniahi, o ke Kaletona 8 iniha, he pu hou keia, a he mea hoi e hooina huahua ai i kona ikaika.

 

O ka nui o na buke a ka Hui Hana Buke Hawaii i hana ai, oia ka Buke Moolelo o ka Lani Moi i hala, he 1001. Nui kela mau peha.

 

Ke hoonee ia mai nei na hale e ku kokoke ana i ka hale hana hao o ka Hui Mekanika, makai ae nei o Papakanene. He pau loa mai koe oia wahi.

 

Ke ninau nei ka P.C.A. owai la ka Aha Kuhina hou, e noho mai ana ma hope iho o ka hoihoi ana o keia poe Kuhina i ko lakou mau hookohu?

 

I ke kakahiaka nui wale, o ka la inehinei, i ka palulu mai ai ke Kahili-o-lau-niu o na Kona, i kanapo o Aina Hou, a me na hua kope pu mai nei no.

 

I ka la ihola i nehinei i haalele aku ai ka mokuahi, Aukekulia i ka Ipuka Gula a hoea mai ana oia i o kakou nei i ka Poalua ehiki mai ana Malaki 3.

 

Ua paa i a humu ia na Buke Wehewehe Kanawai a J.M. Poepoe Esq. i keia mau la, a o ka wa kupono ke ia e loaa ai ia kakou o na ipukukui hou, aia ma kahi o W.R. Kakela e loaa ai.

 

Ma kai ae o Aina Hou, na puali puhi ohe elua, kahi i hoohene ai oia hoi, puali puhi ohe Hawaii, a me ko Sanalui. No ke kanaenae hope loa ana, i na ohua o ke Zealandia, i puehu aku i ka la i ani a akula no Kaleponi.

 

O na moku i haalele mai i keia awa, ma ka la inehinei, Zealandia no ka Ipuka Gula, Kalaudine no ke kai holu o Kahului Mikahala no ka aina kaili la. Kaimiloa ua like laua me Limunui. Kilauea Hou no kalai o Kukaiau ke kuna Heeia no Waianae. Pa hee la i ka welowelo.

 

He mau pua hou hoi ko ke kapitala nei iloko o keia mau la, mai na wahi like ole mai o ke ao nei. Ed. Neydbrand mai Kelemaida mai, Kapena Nikala mai ka Ipuka Gula mai, Geo. Rikikini Esq. mai na hono mai o Pulani, a me kekahi poe e ae he nui.

 

OLELO HOOLAHA.

            Owau o ka mea nona ka inoa malalo  iho nei, ke hoike aku nei au i ke akea, i ka poe e ake ana e loaa ona mau HOME noho, e kipa mai ma kahi o ka mea nona keia inoa, a e loaa no na HOME oluolu no ka noho ana.

            He mau hale ko`u i makaukau no ka hoolimalima ana i ka poe makemake. Eia ma Kamanuwai, e pili ana i ke Alanui Nuuanu, a e loaa no wau ma kahi o Mr. Pa. Wi ma Alanui Nuuanu.

D. KAHUAKAI KAELELE.

Feb. 23, 1891. 3ts-d.

 

OLELO HOOLAHA.

            Ma ka la 2 o Feberuari iho nei, ua nalowale ia kuu Lio ulaula kane o kona ano, ekolu wawae ulaula, a hookahi maka alohilohi.

            O ka mea e loaa ai, e hoihoi mai ia`u, a e loaa no iaia ka uku kupono, a e loaa no hoi wau ma ko`u Keena hana kamaa lio ma Alanui Moi.

W. WRIGHT & SON.

Alanui Moi, Honolulu, Feb. 16.

1w-d