Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 406, 9 March 1892 — Page 2
| This text was transcribed by: | Sally Vrana |
| This work is dedicated to: | Na Lei Hulu i Ka Wekiu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
MA KE KAUOHA.
Ma ka Aha kiekie o ko Hawaii
Paeaina, ma ke Keena.
Ma na mea e pili ana i ka hoopii a John Ross, (Kapena Roke) a me kekahi poe e ae e hoopau wale ia kekahi koho ana no na @i no ka Mahele (Koho Alii) o Oahu.
Mamuli o ka waiho ia ana mai o ka palapala hoopii a John Ross a me a me kanalima poe e ae i waihoia mai ma ke Keena o ke Kakauolelo o ka Aha Hookolokolo Kiekie, i hakuia mai i ka Lunakanawai Kiekie o na Aha Hookolokolo la, a e hoonohonoho mai ana hoi i kekahi mau kumu ma ona la i manaoia ai e na poe hoopii la aole ke koho hope ana iho nei no na ‘Lii maloko a na ka Mokupuni a me Mahele Koho Alii o Oahu, i malamaia i ka la 3 o Feberuari, A. D. 1892, i ku i ke kanawai ia wa a i keia manawa, ua make a ua lilo i mea ole, a no ia e hoopau wale ia, a e noi mai ana hoi e hoolohe ia ua palapala hoopii la a me ka olelo hooholo a ka aha, ua ku ole i ke kanawai ia wa a i keia wa a i keia manawa ua koho ana la, ua make a ua lilo i mea ole. A nolaila,
Ma keia ke kauoha ia nei e hoolohe ia ana ua palapala hoopii la imua o kekahi o na Lunakanawai o na Aha Hookolokolo Kiekie la e noho ana ma ke Keena ma Aliiolani Hale, ma Honolulu, ma ka Mokupuni o Oahu i oleloia, ma ka hora 10 A.M. o ka Poakahi, ka la 21 o Maraki e hiki mai ana, a ia manawa a ma ia wahi na mea a pau i kuleana e hele ae ai e hoike i ka lakou mau kumu, ina he kumu hoi ka lakou, e hiki ai ke hoole ia ke noi o ka palapala hoopii i olelo ia ae la.
A eia hoike e hoohana pu ia aku kekahi kope o keia olelo kauoha a me keia hoolaha, e ka Hamuku, maluna o kela a me keia pakahi o na Luna Hoomalu o kela a me keia Papa Nana Koho Balota maloko a no kela a me keia mahele o na Mahele Koho Alii la o Oahu, a maluna hoi o J. N. S. Williams, John A. Cummins, Paul Neamann, John Ena, a me Arthur P. Peterson, oiai o lakou na moho i hoike ia a i hooia ia na koho ia mau ua koho balota ana ia he mau Alii no na Mahele Koho ia.
A eia hou, e hoolahaia hoi keia kauoha a me olelo hoolaha ma na olelo Enelani a me Hawaii pakahi ma ka Pacific Commercial Advertiser ma ka Enelani a ma KA LEO O KA LAHUI ma ka Hawaii, oiai hana he mau nupepa e pai ai ana maloko o na Mokupuni a Mahele Koho Alii la, no ka manawa, he @ni@ mau la mamua ae o ka manawa i hoonohoia hoi maanei no ka hoolohe ana o keia palapala hoopii.
Hanaia ma Honolulu i keia la 3 o Maraki A.D. 1892.
RICH. F. BICKERTON.
Lunakanawai o ka Aha Hookolokolo Kiekie.
Hooiaia e HENRY SMITH
Kakaaolelo Aha H. Kiekie, mar4 tf
-----
HOOLOLI I MANAOIA NO
KE KUMUKANAWAI.
o
He Kanawai e hoololi ai i na Pauku 48, 56, 59, 62 a me 63 o ke Kumukanawai, a e pakui mai i pauku hou i ke Kumukanawai a kapaia Pauku 83.
E hooholoia e ka Moi a me ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii:
Pauku 1. Ma keia ke hoololiia nei ka Pauku 48 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua Pauku la:
“Pauku 48. O na Bila Kanawai a pau i hooholoia e ka Ahaolelo mamua o ka lilo ana i kanawai, e waiho ia imua o ka Moi. Ina e apono oia, e kakauinoa oia, a ma ia mea e lilo ai ia i kanawai; aka, ina aole oia i kakauinoa, e hoihoi hou ae oia me na kumu pu o kona hoole ana i ka Ahaolelo, a na ka Ahaolelo e kaku i na kumu o kona hoole ana maloko o ko lakou buke moolelo, a e hapai hou lakou i ka noonoo ana no ia mea. Ina mahope o ia noonoo hou ana a ua hoaponoia ua Bila Kanawai nei e ka elua-hapakolu o na hoa a pau i kohoia o ka Ahaolelo, e hoihoi hou ia aku i ka Moi no ke kakauinoa ana, a ina e hoole hou ia mai ke kakuinoa ana, alaila, e lilo no ia i kanawai. ma ia mau hana ana a pau, e hoomaopopoia ke koho ana me ke kahea ana i na ae a me na hoole, a e kakau ia ma ka buke moolelo o ka Ahaolelo, na inoa o na poe a pau i koho ma ka ae a me ka hoole i ka Bila Kanawai. Ina e hoihoi ole ia mai kekahi Bila Kanawai e ka Moi iloko o na la he 10 (koe ka la Sabati) mahope o ka waihoia ana aku imua ona, alaila, e lilo no ia i kanawai, me he la he kanawai i kakauinoaia e ia, ke ole nae e hiki ole ka hoihio ana mai mamuli o ka hookuu e ia ana o ka Ahaolelo, ai@a pela, aole no ia e lilo i kanawai.”
Pauku 2. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 56 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 56. O ke Alii ka Ahaolelo, he kane kupa oia no ke Aupuni i hiki aku oia i na makahiki he iwakalua-kumamalima, a i noho ma ke Aupuni no na makahiki ekolu, a he waiwai kona iloko o keia Aupuni i kupono i ka auhau i hiki aku i ka ekolu tausani dala mawaho ae o na hihia a pau, a i ole ia, he loaa makahiki kona aole i emi malalo o eono haneri dala.”
Pauku 3. Ma keia he hoololi ia nei ka Pauku 59 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 59. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina ina he Hawaii, Amerika, a he Europa paha ma ka hanau ana, a ina ua hiki aku kona mau makahiki i ka iwakalua, a ua hookaa oia i kona mau auhau, a ina ua hookomo oia i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana no ke koho ana i na ‘Lii o ka Ahaolelo, alaila, ua kupono oia i ke koho i na ‘Lii, a ua loaa iaia ke kuleana e koho i na ‘Lii o ka Ahaolelo i kela a me keia koho ana, ina nae:”
A e hoololi ia no hoi ka mahele elua o ua pauku la a penei e heluhelu ia ai:
Pauku 4. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 63 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 63. Aole e noho kekahi i Alii a i Lunamakaainana ma ka Ahaolelo, ina aole i kohoia malalo a kulike hoi me na hoakaka ana a keia Kumukanawai.”
Pauku 5. Ma keia ke hoololi ia nei ka Pauku 62 o ke Kumukanawai, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 62. O kela a me keia kane kupa o ko Hawaii Paeaina, ina he Hawaii, Amerika o he Europa paha ma ka hanau ana, ina ua hoohiki oia e kokua, mamuli o ke Kumukanawai a me na Kanawai e like me ka mea i hoakakaia no na poe nana e koho i na ‘Lii, a ua hookaa i kona mau auhau, a ua hiki aku oia i na makahiki he iwakalua, a i noho ma keia Aupuni no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana, a i ike i ka heluhelu a me ke kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha (ina i hanauia mahope mai o ka makahiki 1840,) a ina ua hookomo i kona inoa ma ka papa inoa o na poe koho o kona apana e like me ka mea i hoakakaia ma ke kanawai, alaila, ua loaa iaia ke kuleana e hookomo i hookahi balota no na Lunamakaainana a mau Lunamakaainana paha o ia apana; aka nae, o na olelo no ka makahiki hookahi mamua ponoi iho o ke koho ana a me ka ike heluhelu a kakaulima ma ka olelo Hawaii, Enelani a Europa paha, aole ia e pili i na poe e noho ana ma keia Aupuni i ka manawa i kukalaia ai keia Kumukanawai, ina e hoopaa lakou i ko lakou inoa a koho balota lakou ma ke koho mua ana malalo o keia Kumukanawai.”
Pauku 6. Ma keia ke pakui ia nei i ke Kumukanawai he pauku hou ma ke ano he hoololi i ua Kumukanawai la, a e kapaia, Pauku 83, a penei e heluhelu ia ai ua pauku la:
“Pauku 83. Ua hiki i ka Aha olelo i kela a me keia manawa e hana i na Kanawai ana i manao ai ua kupono no ka hooponopono ana a me ka hoomalu ana me ka hoomaopopo ana i na kanaka a pau, a i ole ia, o kekahi papa hookahi a lahui paha i lawe ia mai iloko o ke Aupuni no ka hana ana i na hana oihana mahiai, a ua hiki no hoi ma ia Kanawai e hoohaiki a kaupalena i ka manawa e noho ai maloko o ke Aupuni o ia poe limahana oihak@ mahiai a me na oihana a hana paha a lakou e alwelawe ai.”
Ke hooia nei au ua hooholoia ka Bila mamua ae ma ka Heluhelu Ekolu i aana iloko o ka Ahaolelo o ke Aupuni Hawaii, ma ka la 10 o Novemaba, M. H. 1890.
CHARLES WILCOX.
Kakauolelo.
feb 19 tf.d.
-----
KA LEO O KA LAHUI.
JNO. E. BUSH.
Lunahooponopono a me Puuku.
POAKOLU, MARAKI 9, 1892.
-----
KA PAPA ALANUI.
Nui ka hoino a nui no hoi ka mahalo ia o keia Papa. He mea maopopo no o ka hoino ia ana o keia poe opio Hawaii; eia ke kumu, no ka Hawaii ana, no ka hoao ana e hooko pono i ka hana a pela aku. Ina he paewa kekahi o ka lakou hana i ka noonoo o ka lahui, o kakali iki ka lahui i ka ahewa aku. Wahi o ka OIAIO, Owai ka i hemolele o oukou? Nolaila, e hoao kakou i keia Papa, a ina e paewaewa ka hana, alaila, o kakou a pau ke ahewa, a e kapae ia lakou mai na hoomanao ana no na hana a ka lehulehu ma keia hope aku.
-----
KA LUNA ALANUI HOU.
Ke manao mai nei ka poe he mana ko ka Luna Alanui o kakou, ma ka hana ana, ma ka hoopau a me ka hoonohonoho ana i na luna a me na limahana alanui. Ina oia ka manao, alaila, e nana i ke kanawai a e ike ia keia mau olelo nana e hoike mai i na oiaio:
Pauku 2. E hoololiia, &c.
“Pauku 3. O na Papa Alanui ka mea iaia ka malama a me ka mana piha maluna o na paahana ma na alanui a pau, na alahaka a me na alanui o ka lehulehu.”
Ma keia o ikea ai aia ka mana maluna o ka Papa Alanui o ka hoonohonoho ana i ka hana a me ko na limahana. Mamuli o keia mana, ua lawe ka Papa i ka mana piha ma ko lakou lima, a o na mahalo a me @ hoino maluna o lakou e hooili aku @. Nolaila, mai huhu hewa kakou.
-----
NA HANA WAIWAI OLE.
Iwaena o na hana o ke aupuni i hana ai, a e lilo nei i mea ole iloko o keia mau makahiki i kaa hope ae, oia no ke alanui hou o ka Pali o Nuuanu, ke alanui o Puowaina, a me ke alanui ma ke kua aku o Puowaina. Ma ka hoomaopopo ana ua lilo wale ke dala o ke aupuni no keia mau hana me ka loaa ole o ke kahi pomaikai i ka lehulehu a me ka Waihona Aupuni. He mea keia a kakou e hoomanao ai, i hiki ke ike ia kahi e lilo ai o ke dala, a me ka waiwai a waiwai ole paha o na hoolilo ana. Pela aku no paha auanei ka mekini eli o ka nuku awa e lolelole-lua mai nei.
-----
Paikau Hookahakaha a na
Keiki Aukai o ke Aupuni
Aeto.
Ma ke kakahiaka o nehinei, ua lele mai la na koa aukai o na moku kaua Amerika e ku nei iloko o ke awa, no ka hookahakaha ana ae imua o ka Moiwahine, oiai ke Aliiwahine e noho ana ma ka puoa o Halaaniani.
Ua hoike mai na keiki aukai i ko lakou makaukau ma ia hana, ka hana hoi i hoohiki ia ai lakou o ka lakou ai ia a me ka lakou i-a, oiai lakou malalo oia hana. He eleeleu lakou ma ke kiola wawae a he mikimikioi hoi ko lakou kulana ke nana aku. Ua ukaliia ka Moiwahine e Adimarala Baraunu, ke Komisina Amerika, na Keikialii Kawananakoa a me Kalanianaole, ka Puuku o ke Aloalii a me na Ukali pili kino o ka Moiwahine.
-----
KO KAKOU KULANA ANO!
(HOOMAUIA.)
I ka manawa o ke kanawai i kamailio ia ai iloko o ka Hale Ahaolelo o 1886, e hele e hoaie aku ma Enelani, he mea keia ua hoopuka akea ia a ua maopopo ia mea, a ua makua ia nae ka hoaie ana. Aka, ua holo loa nae ua bila @la a lilo i kanawai, a eia ua hiki aku ke aie i ka miliona dala a kakou e noho nei. Ua hookaawale ia ma ka bila haawina o 1890 he $420,000 no ka uku ana i ka ukupanee o ke aie aupuni, aka hoi, ina kakou e nana i na hoike hapaha a ke Kuhina Waiwai, ua ike ia eia hou kekahi aie ke ulu nei a ke kokoke aku la e hookahi miliona, oia hoi ka Aie Baneko Hale Leta. He ale keia o ke aupuni i like me kona mau aie e ae, a he aie i hiki ke kikoo ia i na wa a pau. Ua ike no hoi kakou aole i lawa ke dala ma ka waihona i keia la e hiki ai ke hookaa i ka hookahi hapa o ua aie la, o ka Hale leta, a ina e kikoo ia mai ana malia paha e banekaruba ana ke aupuni.
Eia ke hookokoke mai nei ke kau o ka Ahaolelo Kaukanawai. Heaha ka mea e hana ia no keia mau mea? Aole o makou ike maopopo i ke alanui kahi e hiki ai ke hoemi i na lilo o ke aupuni. Ua uuku no ka uku o na makai, na lunakanawai apana, a me na luna aupuni e ae o ia ano a puni ka aina; he mea hiki ole ke hoemi ia. Peia no hoi ina kakou e hoemi iho i na uku o na Luna Aupuni Kiekie, a me na lilo o ke aloalii, e loaa ana no na kue no ia mea. Aia wale no me na haawina hoonui hou aku e hiki ke hookaa ia ka ukupanee o ka aie lahui, a k@ hui ia me ka emi mai o na loaa aupuni, heaha aku la koe no na hana hou, oia hoi no na alanui, alakaka, awap@, na uwapo, na mo@o, a pela aku, na hana @
hiki ai ke hoomau i ke @ @ na o ka aina, na hana hoi ina @ hana ole ia, e lilo ana he mea e huliamahi ai ka pilikia a e helelei ai ko kakou noho’na?
Aole i pau.
-----
NU HOU KULOKO.
He wela me ka lia o ka ili, ke kunu kalea, ke ano mai hou e pahola nei i keia mau la.
He mau la ano puanuanu keia a ka makani e pahili mai nei, a o ka puoa huina aouli o ka Puali Puhi Ohe o ke Aupuni ma ke alo iho o ka Hotele Hawaii.
E huli hoi mai ana o Godfrey Brown, mai kana huakai aku nei ma na aina hikina, ma kekahi o na mokuahi Kaleponi e ku mai ana i keia mau la.
Ua hopuia kekahi kanaka o Pohaku ka inoa, no ka lalama o na lima i ka nupepa haole e kakou nei ma na hale hana haole a me na pa home noho.
Me he lio la i hoopaa ia i ke kaula ma kona a-i a i ka apahu e holo paukiki ana a walawala pahu iho ka mea hoohiki wahahee i kona mau aoao a pau.
I keia la e noho ai ka Aha no ka hoolohe ana i ka hihia o James Gay o Waialua, no ka waiho ole aku i kana hoike no kona mau lilo i ke Kuhina Kalaiaina.
Owai la iwaena o na hoakanaka o kakou i hoonele ia i ka noonoo kanaka e maa loa nei i ka hapala i na olelo pelapelea ma o a maanei, me ka make keleawe? O kahi kupono loa no keia mau kino kanaka, e hoonoho ia lakou maluna o na mai ma Kalaepohaku.
Ma ka Poaono iho nei, ua hopuia o J. S. Ramos o ka Uniao Lusitana Hawaiiana, he nupepa Pukiki, no ka laibila, i hoohanaia e J. M. Vivas, ka Maheleolelo Pukiki. Ua hookuuia o J. S. Ramos malalo o ka bela no $1000. Ua noho ka Aha Hoomalu e noonoo i ka hihia ma ka Poakahi nei, a ua hoopanee ia mai a keia kakahiaka.
Ua hoike ae o R. A. Macfie jr. ka Luna Nui o ka Mahiko o Kilauea, he leta iloko o ka nupepa Planters Monthly, mai Bahia, Berazila, e hoike ana i ka pepehi ia ana o kekahi Luna Mahiko Nui o Surinam, nona ka inoa o Lionaros, e ka poe Inia uku haahaa a ua poe mahiko la i makemake ai e hoopae mai i Hawaii nei. Ua manao o Macfie jr., ua hiki mai no ua haole la i Hawaii nei i ka M. H. 1888, mai Queensland mai, ua noho oia ma Kilauea, he poo luna hana, mahope iho he luna mahiko no Kuikahi Panailike, ma Hana, Maui.
-----
HOOPAKELE AKU.
Ke hoike ia aku nei ka lohe i na mea a pau, kane, wahine a me keiki, aole e komo wale i ke Kai Konohiki o T He-@ ma na kai o Kakaako makai o ka Pa Mai, e like me ka hel@pololei ana o ke alanui mai ka Pa Mai aku o Kaluahol@ ma ka @ ma Waikiki, aole e komo wale ia @ na ano kanaka a pau e paa ia’u i ka Hel@paah@. O ke kuli la ma ke o k@ @ ke ola.
JOHN SAMUEL KEKUKAHIKO.
Luna a T He-u.
Kakaako Honolulu, Mar. 9, ’8@. 10-1w.