Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 646, 21 February 1893 — Page 2
| This text was transcribed by: | Cathy Megino |
| This work is dedicated to: | Naoneala`a |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
KA LEO O KA LAHUI.
JOSEPH NAWAHI,
Lunahooponopono a me Puuku.
POALUA, FEBERUARI 21, 1893
Hoolaha a ka Lunahooponopono
Mai keia la aku, ua lilo holookoa ae nei na nupepa KA LEO O KA LAHUI a me “Ka Oiaio,” malalo o ka’u hooponopono a@a. Nolaila o na kauoha pepa a pau, na hookaa dala ana no ka pepa, na kakau manao ana mai, a pela aku, e hoouna ia mai ma ko’u inoa ponoi, me @a hua V. P. i kauia ma ke kihi hema malalo o ka wa-hi leta.
JOSEPH NAWAHI.
Lunahooponopono a Puuku no na nupepa i oleloia maluna ae.
Honolulu, Feberuari 8 th , 1893.
E malama i ka Maluhia.
O ka maluhia, oia ka puuhonua, kahi e hekau aku ai na hana hoomanawanui.
No ko makou @ke mau e loaa ia kakou, na pono o ka Lahui Hawaii malama maluhia, nolaila, ke kahea mau nei no ko makou leo ia kakou e noho malie kakou, e noho me ka manao aloha, a me ke kuikahi, ma na ano a pau.
E paulele i ko ke Akua hoomalu ana mai, a e nonoi aku e haawi mai i ka maluhia no kakou.
Mahae lua ka Aha Senate.
O na Hoa Senate o ka Hema he kue i
KA
Hoohui Aina.
Kohu Manu piheetero na Nupepa.
Ua loaa ia makou i keia la na mea Hou Hope loa e pili ana i ko kakou kulana Aupuni mai ia Ailuene Buki mai; A hiki i keia manawa a’u @ kakou nei, aia no o Peresidena Harisana ke kali ala, no ka hoolohe ana i ko ka Moiwahine aoao, ma o na Komisina ala. Ua hookipa ia aku he hookahi manawa na Komisina o ke Aupuni Kuloko, aole nae @ nui o ka lakou mau olelo ma ia halawai ana. Hookahi mea maopopo loa e waiho ia ana na ka Aha Seneta e noonoo.
Ua mahele lua ka Hale Seneta; O na hoa Seneta o ka Hema mai, ua makemake loa lakou e ike pono i na mea a pau e pili ana ia kakou ma ke ano, o ka hana a ke Kuhina Nui Amerika ma Hawaii, a me na k@oha mai Wasinetona aku. Aole no he maopopo loa o ka hopena; i ka nana aku i na haole o Kaleponi nei he Hoohui Aina ko lakou manao. Ua holo ke Komisina Alii ke Keikialii Kawananakoa, P. Numana ame E. C. Makapolena no Wasinetona,
Ua minamina loa au i ko’u hiki pu ole ana i Wasinetona, me na Komisina Alii, e loaa ai la hoi paha he wahi leo no ka lahui mai a’u aku imua o na Hoa o ka Aha Seneta o Amerika Huipuia nei. I ike pono ai lakou ina mea oiaio a pau i ha@a ia maluna o kakou.
He nui ka ino o ka moana i ko makou holo ana mai, he 8 la o makou i ka moana ku i Kapalakiko nei. He nui loa ke anu o onei nei.
Aole e hiki e hilinai ia ka na nupepa o Kaleponi nei a me ko ka Hikina mai mau ka lakou kamailio ana. O ka Ona Miliona Spereckles aia oia ma ka aoao hoohui aiua.
KA NOHO KUOKOA ANA O KE KANAKA.
Ua hiki ae o Kahikina Kelekona imua o Lunakanawai Frear, e ka Aha Kaapuni Ekahi, malalo o ka palapala Hopu i Hoopuka ia e ka Peresidena o ke Aupuni Kuloko.
Hookuuia hoi e noho mawaho nei, malalo o ka mana o ka palapala Kuu Kino, ma ke kakahiaka Poalima hora 11, Feb. 17, 1893. Ka Loio Kuhina W. O. Smith ame F. M. Hatch ma ka Aoao o ke Aupuni; o Mr. C. W. Akepoka, C. Creighton, Akoni Rose a me J. L. Kaulukou no ka mea Hoopiiia.
Ua hoomaka o C. W. Akepoka e pale, no ka hookuuia o ka mea hoopiiia; Elike me keia ! Aole he mana i loaa i ka Aha Hooko a me Kukakuka no ka hoopuka ana i kekahi palapala Hopu; Aole i loaa ke kuleana ia Peresidena Dole, maloko o ke Kukala Kuahaua a ke Aupuni Kuloko, e hoopuka i kekahi palapala hopu; Aole no hoi e hiki i ke Aupuni ke hoihope mai keia Kuahaua ae. “O kakou ka Lehulehu o na Mokupuni o Hawaii nei,” aole i haawi aku iaia i kekahi mana elike me keia,
A ina, o “Kakou ka Lehulehu o Hawaii nei,” ua manao he mea pono e hoohanaia kela mana, ina ua haawiia aku no iaia. O ka hana a ka Peresidena i hoakak@ia maloko o ke Kukala Kuahaua; o ka noho e hoomalu i ka halawai a ka Aha Hooko. Aole he mana Hookolokolo o Mr. Dole i keia manawa iwaena o keia mau Mokupuni; ma ia kulana nae oia mamua aku nei, ua haalele ia kulana, i wahi e hiki ai iaia k@ lilo i Peresidena no ke Aupuni Kuloko.
Ina ua mana keia Palapala Hopu a Peresidena Dole i hoopuka ai, alaila aole he hooia ana no ka pono o ka noho kuokoa ana o na kane, wahine a me na keiki, maloko o na Poai o keia noho Aupuni ana.
Ua hiki wale no ke laweia kela a me keia kanaka a hoopaa ia ma ka Halepaahao, a ma ka hooopaahao ana paha me ka hao; He mea kupono e ike maopopo ia keia mana nui oikelakela i loaa i ke Aupuni Kuloko. Ua lawe mai Akepoka i ka Pauku 18 o ke Kumukanawai. E hiki no na kanaka a pau ke olelo a ke palapala, a ke hoolaha wale aku paha i ko lakou mau manao no na mea a pau, a pela aku. Nolaila, o na wahi a pau o ke Kumukanawai i hoopau oleia ma ke Kukala Kuahaua; ke ku nei no me ka mana piha. Koe nae ina ke Aupuni Kuloko e lawe i ka mana o ke kapae ana ae i kekahi mau lihi o ke Kumukanawai, O Mr. Dole, aole ia he Luna kupono e hoopuka ina palapala hopu ku i ke Kanawai; E nana i ka Pauku 14 o ke Kumukanawai.
He kuleana ko kela kanaka keia kanaka e noho ana maloko o ka Lahui, e hoomalu pono ia ma na mea maikai o kona ola, a o kona waiwai, a pela aku.
Ua kahaha loa ia au i kou ike ana i ke kakau inoa ana o Peresidena Dole ma keia palapala; Ua ike ia oia no makahiki he lehulehu loa, he Loio naauao hoopono, he hoa hoi no ka Aha Kiekie i hilinai nui ia oiai oia ma ia kulana: a ina paha @ia ma ia kulana i ka manawa i hana ia ai keia palapala. Aole oia e ae ana e kau i kona inoa; Pela pu no me oe. [Ka Aha] aole oe e ae e kakau i kou inoa ma keia palapala. O kela palapala hopu ma ke ano nui he kauoha wale no. I na o keia palapala a e olelo ia ana ua mana ia alaila, ua emi mai ka pono oka noho Kuokoa ana o ke kana mala lo o ke Aupuni Kuloko, mamua o ke Aupuni Moi. E nana i ka pauku o ke Kumukanawai no ka mana i haawiia i ka Ahaolelo no ka hooponopono ana.
O ka mana Kaukanawai o ke Aupuni Kuloko, ua kaupalena ia na ka Aha Kuka wale no, a o Mr. Dole aole ia he hoa no keia Aha Kuka. O ke kuleana wale no i loaa ia lakou, e like me ia ma ke kukala kuahaua, e kau i na Kanawai i mea e holopono ai ke kulana o keia mea hou i kukuluia ai, o ke Kanawai Hoowahawaha i hooholo ia e ka Ah@ Hooko ame ka Aha Kuka; ke hool@ nei au i ko lakou kuleana, o ka hooholo ana i keia Kanawai, ina nae hoi he kumu Kanawai ko kakou e ku nei i ke@a manawa.
Aole i pa.u
PAU AHI MA KEPAHONI.
Ma ka po Sabati nei a ao ae Poakahi, ua pau i ke Ahi kekahi haole L@ ka kahiko i noho ma Hawaii nei; ma ke kulana he kuke nui nana Moi Kamehameha II a hiki i ka Moi Kalakaua.
Ua hoopau ia oia no kona nawaliwali ma ke ano hapauea; I ka po i olelo ia, ua honi ia ka hohono uahi e kekahi poe kanaka o Kepahoni; i ka hookolo ia ana, ua loaa aku la mailoko mai o ka rumi o Keoni (La-ka) ua wahi koke ia ka puka a ua komo koke aku hookahi kanaka iloko o ka rumi e a ia nei e ke ahi no ka hoopakele ana ia Keoni. I kona loaa ana aku i keia lima kokua, e moe ana no oia a e a ana ke ahi i kona paleill, ua hapai koke ia mai i waho poipoi ia iho la ke ahi e ana maluna ona. I ka hoomaopopo ia ana o na wahi i pau i ke ahi o kona kino: Ua ike ia ua papaa o mua o kona umauma, ua moa na uala o ka lima a hala ilalo, apela pu me na wawae. Ua lawe ia oia no ka-Haukapila, a he hookahi paha hora a oi mahope iho, o kona hiki ana aku i ka Haukipila, akahi no oia a ike, ua pau oia i ke ahi.
Ua hoike ae oia he mau kala kana iloko o ka rumi, nona ka huina $35,00 2 Hapalua kini, a he 15 kala Keokeo.
Ua hoouna ia mai he makai e kii mai i keia mau kala ma kahi i hunaia, ua loaa no elike me ia. Ua pau na pono oloko o ke@a rumi i ka a ia e ke ahi: A ua manao wale ia o ke kumu i pau ai i ke ahi nana no, ma ke ano, ua puhi kika @aha oia a haule hiamoe me ka a no o keia kika, a loaa ka paku makika a malaila ka hoomaka ana e a a puni loa ka rumi. Aole he maopopo loa o kona kulana i keia manawa.
O ke Anoano a me ke Eehia a puni o Kilauwea.
He wahi kahoaka paha ia o ka Mooolelo o Pele ma.
He nui na poe Hawaii ponoi i lohe i na kaao no Pele ma, no Hiiaka a pela aku; aka, he kakaikahi maoli ka poe i ike mak@ i kahi i noho ai o keia Ohana o Pele.
O KA LUA O PELE; oia ka home noho o Pele a me kona mau pokii, e like me ka mea i ikeia ma na kaao.
Ma ka hookuku ana i na mea i kamailio ia, na kaao, a me na mele e pili ana no Pele ma; a me ke ano o na hiohiona e ku nei, o Kaluaopele; ua loaa he mau hiona like.
O ka hiona o ka Lua pele, he lua nui o aneane 9 mile ke anapuni, a kokoke 2@ mile ke anawaen. He mau pali a puni; kiekie, a haahaa; ua uhi ia e ka pahoehoe a puni maloko a mawaho. Ua puni hoi i na mawae he lehulehu loa; malaila @ punohu ae ai ka mahu.
Ua puni oia ma ka aoao Akau, Hikina, a me kekahi hapa Komohana i na ulalaau ohia loloa a pokopoko no hoi.
Ma kona aoao hema he oneanea me na ululaau kakaikahi e ulu ana
He mau ulu ohia liilii n@nee ma kahi kokoke i na welau pali ma ka aoao hikina akau, mamua iho o kahi e ku nei ka Hale hookipa.
Ua nui ka ohelo maoli me ka ohelo papa e ulu paapu ana ma na wahi kokoke ma ka aoao akau o ka lua.
Aia ka hapuu, ka painiu, ke uki, ke pukeawe, ka aka@a, ke amaumau, ka ohia, ke koa, ka opiko, ka oha, ka mamane, ka ulei, ka alani, ke alahee, ka iliahi, ka olapa, ke kupaoa a me na laau ulu e ae he nui me ko laila mau ululaau o hoopuni mai ana.
He wahi oluolu o ke olakino ke hoomaha aku. He 29 ¼ mile mai Hilo mai, a he 15 paha mile mai kai o Puna.
O ka nanaina aku, o ka waiho ana o ka lua a puni; kona mau pali, kona mau oawawa, na mawae hohonu, kona pahoehoe uliuli, kona mau p@nohu mahu, kona wahi e hoahu ai i ke Kalapa, (lepo pele) kona mau kahaone, kona mau wai mahu, kona mau ululaau, kona ea kona pohina i na ao uhiwai, a me ka nana ana aku, o k@na ahi pele e a mai ana, e hoale ana me ka ula o na nalu lapalapa ahi e haki ana, ma na kumu poli; e pukoa ana ka uahi me ka lele ana o na pohaha ahi i ka lewa, me ka owe a @hi ana mai o Pele, me ka haalulu o ke poha aua o na oolopu mahu, me ka nei ana o ka papaku o lalo i ke olai.
Ua lilo ia mau mea he mea e hahalia mai ai na noonoo ana; o keia paha ke kahoaka, o kahi noho o ka wahine hookalakupua Pele ma na moolelo kaao o keia pae aina.
Ma ka hoina i hoikeia he wahine o Pele; a he mau pokii wahine kona; ua lawa ia wahi no ka noho ana hele ana, a luana ana o na wahine.
Penei:–ua lawa ka nui o ka lehua, ka painiu, ka pukeawe, ke kupukupu, ka maile, palapalai, ke kupaoa i mea lei no lakou.
Ua lawa hoi ka ohelo maoli ka ohelopapa, ke poha, ka amau, ka uhi, ke pia, me ka paia, a me ka ulei i ai na lakou. He hikiwawe loa ka hoomoa ana i ka hap@u ke hookomoia iloko o ke one i piha me ka wela o ka ma@u a he mea hiki wale no ia i ka hanaia e ka wahine me ka luhi nui ole.
O na wahi pana a kaulana a puni ka lua o Pele; aia no ke ikeia nei; aia no o Ohiaokalani, Omaokuululu, Uwekahuna, ka Palikapuokamahoalii, ka pali o Kaauwea, ka wai a Kapaoo, Kukamahu@uiakea, Halemaumau, Pokahu loa a pela aku. Aia a hookuku ae kakou i na mea e ikeia n@i me ke ano o na k@o, ua hiki ke koho ae, he oiaio no paha ke@a mau mea.