Ka Lei Momi, Volume I, Number 1, 21 June 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA LEI MOMOMI

 

POAKOLU,   IUNE 21, 1802.

 

HOOKOLO IA I KA NUI MANU O KAKOU.

            I ko makou mau kini "oiwi" Hawaii e noho ana mai ka la hiki a ka la kau, mai ka la kau a ka la komo, e ahonui mai—

            "E komo hale wale ka malihini.  I ike ia Kaukini he lawaia manu.  I pau pono ia ka loa a me ka laula o Kapaa.—Oia la hea ia mai."

            Me ke kunou haahaa, ke hookuu aku nei makou i ka malihini hou e hookolo wale aku hoi i kona mau kini makamaka he nui mai kela a me keia pea o na moku, a mai kela huli-lau a keia huli-luu o ka Pae Aina, e @uli ana hoi mai hikina a ka la a ke komo ana o ka la, a me na manaolana ulumahiehie maikai me ke akahele, ke puana ae nei no makou, "E apo io mai ana no oukou e na Hawaii oiwi a hookipa aku iaia me ka hauoli."  E lilo ana hoi oia i hoa luakaha no kona mau kini a pau, oiai ina iho na ono a ka manao e hene iki ai me ka hoohauoli a hoonamea ia ai ka noonoo o ka mea e nuu pono iho ana.

 

E ALA NA MOKU O KAI LILO LOA.

            Ua moku ka pawa o ke ao, ua huli ka "Ia", aia ke oili ae la ka Hoku Loa, a ke ha'o mai la ka imoimo a@a o ua hoku o ka poai laui,--Ae!  Aia io ka malamalama ke wena ae la.—O!  Emoole maoli nae, ua o koke mai la @o ka na kukuna olinolino o ka la, pa iho la ma na awawa olino, a mohala ae la ma na puu omao @e mau hiohiona nani, lohea na mele nani a hauoli o na manu ma na ululaau:

"Mei Mei laelae,

A uli na papu,

Ke oli na manu

Ma na @a ululaau."

            Emoole, hoolahala@ai ana he wahi nunu maka o@ao@a, me ka la@ oliva a paa ana ia makou, a he k@u no hoi a ka pakika launa ole o kona mau wahi hulu e hulalali anapanapa ana me he mau hunahuna gula la.

            Ae, ua paa ia makou, a eia @ mai la me kana wahi mele hoo@ne leo kahuli; "E @la ae @a moku o kai lilo loa."  E na kini k@ manu o Kouwe, na ahele palanehe o Kama, ka Kaulu@au mau mamo kapilipili maka, pa ihoihoi i na opuu o Hina, na kupa i ka pohu lai o Kuholo, e Kakuihewa i ka onohi o na kai, e o mai oe e Manokalanipo i ka mole olu o Lehua, na nu'a pawehe panio o Niihau, e@a mai @e n@n@ maka onaona, KA LEI MONI.  Ahele ia mai ana la he mauu, heahea wale ae, a-ku ma ka ipuka la pa k@hea, a aole no a@anei e nele ke kohu o ke kaunu ana iho me ka kakou milimili hou; leha, alawa; kioi a e ha-lo iho i kona mau kuineki e waiho lahalaha ae la, he mikololohua ke kaukemio ana iho.  O ka unahi, ua pau; a ua hemo ka iwi a o ka io wale no me na kohi kelekele a loko ilo.

            Waiho ke u lua, kapae ke ka, kahilihili ae ka nanakee, a pa-e-pa-e wale mai hoi i ka malihini kipa hale, a e hanai ai a haule iho papa-olelo ma kona mau kuineki anoano, a nuu no a lawa, kani pono kela me k@ na@e.

            Na kona h@ hoi ana mai me na lipo o ka @ mai na kaiaulu mai o ko ka Pakipika Paredaiso a me kona mau kualono uli kamahao, e lehau mau aku ai kona mau keena me na ulumahiehie imua o kona mau kini a pau.  Ke manaolana pu nei no hoi makou, aole no ananei e nele kona huli hoi mau ana mai me na opuu pua rose nani like ole mai ko oukou mau pulima aloha mai.  Oia hoi na mea maalo, na ulia like ole o ka manawa, na oni a lia ana o ke poo maluna o kahi moe, na mapuna wai huihui o na punawai waipuna mai na talena like ole mai i ho-o ia iloko o kela a me keia ipu maemae, e k@ ana i ka ii a me ke ano keonimana a-lede-no hoi, ho iho a lehau, a nu makou ia e ka'i puu like aku i na hoa ai a pau.  Ai kela a me keia i na onoono like ole.  Nolaila

            E ala na moku o kai lilo loa,

            Mai moe mau ae ina ke kae o ka po@

            E nana oukou au wanaao mai la.

 

KE KAHUA LAULA O KA MAKAKILA.

            E ko makou mau hiki mua o ke kahua laula o ka makakila, e ae mai i ko oukou muli pokii nei e kuilima pu aku:

            He nui na wa i hula o ko kukou aloalo pu ana i na inea o nei mea he kahua laula o ka makakila, a ua kiei ia e kakou na pali nihinihi o ka papa pai, na ono like ole mai na pea mai o na wahi a pau o ka poepoe ho@a, a malalo o ia mau kaina wawae hookahi, ke ku nei makou ma na kapa o keia kah@a kumahao a ho@ kahi ko kakou ka'i huakai like ana ma keia kula laula i akaka ole kona mau palena ma kona mau aono a pau.

            Aka no makou iho, @a ike no makou, he kahua pihopiho keia i kupono ole i ka mea naau pokole, a he nui hoi na auiui ale e poia pu ia ai ke halalo pono ole ia, nolaila, ke hai e aku nei no makou i ka hua o ka umauma ke alawa ae i ko makou mau rula.

            Oiai no hoi, he mau ouli wale no ia no ka hanohano @'ua maka peni elua a oi ae paha e haualaoa ana, a ke noho mai la paha ka lehulehu o na kini e ae me ka a@oi mau ana no na kuhinia o ka manawa.

            Nolaila, aole makou iloko o ke olai, ka uwila, ke ahi a me ka makani ikaika e haehae ana i ka waonahele, aka, ina iho no makou iloko o ke kamumumu o ke aheahe malie.

 

KA OIHANA HOOLAHA NUPEPA.

            Ia Hawaii e hoopunanaia ana malalo iho o na eheu o ka pouli, he mea akaka loa ua like no ia me kekahi hoku-hele e auwana wale ana no iwaena o na lani me ka@maopopo ole aku o kona ano, aka nae, aia a "Olino ka Malamalama" maluna o kona papalina a ikea ia kona ano a me kona kulana, he mea maopopo ua heluai oia iloko o ka huina o na hoku hele Aupuni o ka honua nei, a ua kaulona pu ia oia me ia mau Aupuni me na ano a pa@.

            A oiai hoi iwaena o na hana holomua loa a @a hoa Aupuni o Hawaii uuku, ka Paredaiso hoi o ka Pakipika, o ka Oihana Hoolaha Nupepa kekahi o na hana i hooikaika nui ia a o kekahi hoi o na mana nui iloko o ke Aupuni; a @ ikeia no ke kulana holomua o kekahi Aupuni mamuli o ka ikaika o ia Oihana iloko o ia Aupuni, oia hoi ka mahuahu@ o na nupepa i hoolahaia ma ia Aupuni; aka, pehea la o Hawaii nei, ua haule anei oia mahope o kona mau hoa Aupuni ma keia oihana nui a kaulana?  Ke olelo nei makou, "Aole i haule hope o Hawaii ma keia oihana kaulana, eia no oia ke hooikaika nei ma na ano a pau e hooholomua i keia hana."

            Ma ko makou ike ana i ka holomua o na Kanaka Hawaii ma na mea e pili ana i na hana ho@kea noonoo ma na mea a lakou e heluhelu ai ma na nupepa, ua konoia mai makou e onou aku i keia nupepa hou nona ka inoa "KA LEI MOMI" @ o ko makou mau kini makamaka Hawaii, no ke kokua ana i ko lakou mau pono heluhelu, a hoakea ae i ko lakou mau noonoo ma na mea he nui me ko makou papahi ana aku hoi i keia mau huaolelo, "Ua hoolaa makou i keia Nupepa no ka Pono, ka Pomaikai a me ka Holomua o na Kanaka Hawaii."

            E hoao ana makou ma na ano a pau me ka pauaho ole e hookuineki aku i kona mau kolamu me na kalaimanao naa@ao, na nuhou o na aina mamao, na nuho@o kakou'ilio, na moolelo a me na kaao hoonanea, a me kekahi mau manao waiwai e ae he nui.  A o oukou no auanei e na makamaka heluhelu na hoike oiaio no ka makou mea e hoakaka nei.

 

KO MAKOU MAU MOOLELO.

            No ko makou ake nui e hoo@ pomaikai ia ko makou mau kini heluhelu a pau me na moolelo hoonanea a ku maoli no i ka @i a loko lilo loa, nolaila, ua wae ponoi mai makou mai na moolelo mai i hooiaio ia, no@ na mea kupa@a@alia i huli ia me ka noeau o ke kanaka, a i h@aia hoi maloko o ka honua, he mau keneturia makahiki ae nei i hala, ka noho ana o kekahi mau lahui kaulana i ka wa mamua aku o ka hanau ia ana mai o ko kakou Hoola ma ke ano kino kanaka, na hana kupa@aha i hanaia ia au i koliu wale aku la, kekahi o na momi maemae o ka Baibala a me na ani hoonanea e ae o kamanawa.

            O keia mau ono'a pau, @huoikaika ana makou me ka pa@aho ole e hookaawale i mau keena ku mau no ia mau anoi a pau me ka nana ole i na kaumaha o ia mau a@i ale a pau.

            E loaa pu no he mau keena o na mea uneune noonoo ma ke ano e hoonaanao kekahi i kekahi ma, ke alahele, o ka noonoo kanaka makua a maemae, "No ka mea, o ka hooluliluli ana i ka pahu wai maemae i piha pono, e hanini mai ananei na kula wai huihui no ka poe makewai."  "E like hoi me ka mea e ohi ana i na iliili no kana umeko ai, a me ka mea hoi e kuu ana i ka upena ma k@ waoaokua one, pela no ka mea noonoo ole e ohi ana i na ui ano ole, a e pane ana hoi i na mamala olelo 'aka' ole."  A nolaila, ho mai'@e leo, a ku ae i ke akea, alai@a, ui pono aku @ ilaila—Nawai ke kupua o oe?  A o-ina ae he leo, alaila ikea auanei na @alena like ole.  Hele i ka maomao, ponoi a i kikokiko, e hoihoi hou aku ana no makou e holoholoi hou iho a maka-al@ ke houi iho.

 

Ua Huli Hoi Mai.

            Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Ausoleralia i ka pule i hala, ua huli hoi mai la o John H. Wise, kekahi o na haumana o ke kula Kamehameha i hoouna ia aku nei no ke kula ao oihana Kahunapulo o Obelina.  Ma kona ala huli hoi no ka home, ua hoohala iki oia he hookahi pule ma ke kahua hoikeike nui o k@ ao nei ma Kikaho.  He maika kona ola kino aole omaimai, lawelawe koke aku ana oia i ka hana ma Hawaii nei.