Ka Lei Momi, Volume I, Number 2, 14 August 1893 — Page 4

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 14, 1893.

 

Ka Lai Momi

Po. KAHI  AUGATE 14, 1893.

UA LAWA ANEI O HAWAII JAIA IHO.

 

         He ui keia he ninau no ka lawa o Hawaii i keaha? Mamuu o ko makou hoike ana aku i ka haina, ho pono ia makou e hoakaka mua aku i ke kumu i ala mai ai kaia ninau, no ka mea he mea ano nui ka makou e waiho aku nei mo ka wiwoole a me ke hopo ole hoi, oiai, na hala ka wa kupono e huna ia ai ua mau manao nune la malalo o ke poi o ka hookamani a me ka hookamaemae.

         He oiaio, ua uhi holookoa ia na puuwai Hawaii me ia mau ano lili, a me ia mau nune makee pio ole. E puka mau ana, a o oiliili mau mai ama na manao o keia ano i kela a me keia makahiki, a hiki loa mai i keia au e nee nei. Ina ua pololei ka makou koho ana, alaila, ke hoomanao nei makou, ua hoomaka mai keia lili mai ke au mai o ko kakou Moi Kalakaua, a ke ole au e kuhihewa, a pela mai a hiki i kela wa. Aka, aole nae he lili e kaumaha ai ka noho lokahi ana o ka lahui, aole hoi no ko ala ana mai o kokahi pilikia kuloko koikoi -- He leo wale no me he mahu la -- me he kuahiwi la e kaalo mau ia ana e ka ohu kolo maluna iho o kona papalina a nala āku i ka polikua, alaila, uhi hou mai no, a nalo aku, uhi no, pela no ia e poai kaalelewa mau nei maluna o na oiwi ponoi o Hawaii nei, a o kekahi hapa paha o lakou i kela a me keia makahikl. Ua puana ae nei makou ua like keia lili me he mahu la, a me he ohu la o na kuahiwi, Ua like io no pela no ka mea, na ka eheu o ka makani i lawe paialewa aku ia lakou ma o a maanei o ka lewa, a lilo i mea ole i ka nana aku, aka i ka hala ana ae o kekahi manawa ua hoohui hou ae la ua mau hunahuna makalii la, a ia lakou hoi i kaa aku ai mawaho o na palena kupono o ka lilo ana i mea ano ole, ua lilo ae la lakou i mea paa a i mau ao eleele kaumaha hoi i ka wai, a haule kawakawa mai la i ka honua nei me ka ikaika. O keia iho la ka! ka hopena o ua mau mahu makalii nei.

         Ae, he hune ka wai, lilo i moana nui, he makalii ke one, lilo nae he aina nui. Pela no na mea makalii e ae a pau ke hoohuiia, e lilo auanei lakou he mea nui. Aole anei pela keia mau honeno liilii, na lili a me na ohumu liilii ana iloko o ka naau o ka poe pakaha i ka momona ou e Hawaii? Aole anei e lilo keia he mea nui no kekahi manawa e hiki mai ana? O ke kanaka naauao ka mea kupono e hoomoakaka lea mai i kona manao no keia mea, oia hoi ke kuhikuhi, ke alakai, a ko hoakea mai i na wehewehe ana no ka hopena o keia lili nowelo mau, me he lili mau ana la a ke kamaiki i ka wela a ka la maluna o na pua mohala ohaha, e hoomalulo koke ia lakou.

         O ka mea akamai ke haawi aku i na olelo noeau iloko o na puuwai Hawaii a pau, ina ua ku ole i ka pololei keia lili ana, i holoi ia aku ai ka aai ana iho o oia mau manao i ka mu-o o kula kou puuwai; aka hoi, ina he mau lili ana ko lakou i ku i ka pololei a me ka oiaio maoli, he pono i ka mea noonoo akea e lilo mua i uwao, a i alai no ia mau kina’una’u mai keia wa aku, o ala mai auanei kekahi hepena awahua, a koikoi paha, iloko o kekahi manawa e hiki mai ana.

         Ano, e hai aku i ka puana a ka moe, o keia lili oihana aupuni anei? Aole, aka he lili maoli uo i na kanaka Hawaii ke noho ae ma keki wahi oihana aupuni kiekie.

         Ke hoike nei makou me ka hookamani ole aia iloko o kela a me keia poe e anee oihana nei na nune ana i like me keia, a iloko paha o kekahi hapa o lakou. I kekahi mau manawa i hala ae nei, ua ike amaka ia kekahi mau manao lili maloko o na nupepa o kakou, i kakauia mai e kekahi poe he nui e noho ana ma na wahi e ao o keia aupuni, no ka pau loa o na oihana aupuni i na kanaka Hawaii i ke au’o noho moi ana o Kalakaua a @ele iho lakekahi hapa o lakou i ka hana, a i ka makahiki 1887 i puka amaka ae ai ka lakou mau hana, a iloko o Ianuari 14, 1893, i maopopo loa ai ka lakou mau hana ino ia kakou na Hawaii, he mea hiki ole i na kupa o ka aina hanau ke pili na maka no ka noho haku ana mai o na malihini maluna o kakou. E ku kakou a nana i ka moolelo o na iahui kanaka a pau, e ike auanei kakou i ka lili mau ana o na kanaka kupa o ka aina i na malihiu. Pela no i ka wa i noho aku ai na Farani-Noremandi í haku maluna o na Sakone. Pela no nalahui Farani me Geremania i ka wa i hoohaahaaia iho ai lakou e kekahi mau aupuni i oi aku ka ikaika. Nolaila, eia ka wa kupono e hiki ai ke waiho aku i keia ninau imua o ke akea, “Ua lawa anei o Hawaiii iaia iho?”

         Ano, e ninau iho me ka maopopo i kuleana ana ai ka lili ana, a kuleana ole paha. Ua piha anei ka ama i na kanaka naauao e hiki ai ke hoopii@a ma na oihana a pau o ke aupuni? Ke olelo nei makou, “Ae.” He uni wale o na Hawaii ponoi no lakou ka naanao i oi pakela loa aku mamua o na haole e noho mai nei maluna o na oihana aupuni. Eia nao aole ho ike ia mai o na kanaka Hawaii, he hookae lakou nei.

 

“AHU KUPANAHA A KA LA I MANA.”

 

         Ma ko makou huli ana a hoomaopopo i na mea e pili ana i ke kahua mai lepera ma Molokai, o like hoi me ka ko makou mea kakau mea hou i hoike mai ai ia makou, ua loaa ia makou he mau mea e kahaha ai ka noonoo, e like me ke kahaha o ka noonoo o ke kanaka e ike ana i ka wai-li’u-la o Mana. Eia ke noho nei ma ka panalaau he tausani a oi aku o na lepera a me na kokua pu, a ke malama ia nei hoi e ka Papa Ola malalo o ka luna nui i apono ia e ua Papa la, a ke hopuhopu ia nei no hoi na lepera a pau e kuo ana i ke kanawai o ka aina; a aia ke noho la ma ka halepaahao o ke kahua mai lepera kekahi poe kue kanawai, i hoopaiia hoi e ka lunakanawai; a he nui ko makou mahalo i ka hooko pono ia o ke kanawai, a he mea no hoi ia e mau ai ka nohona maluhia o ka aina mai o a o; aka hoi, ua loaa ia makou mea e kuihe ai ka noonoo, mamuli o ka hana a ka luna nui e malama nei i ke kahua mai lepera, oia hoi ka hoole ana i ka manao o kekahi mea i hele aku e hoopii, (oiai oia no hoi ka luna makai o ke kahua mai lepera) no kekahi mau mea kue kanawai (mookolohe), ua pane aku oia imua o ka lehulehu a pau, “Aole e hiki kela mea ke hopu ia, no ka mea, na ka I’apa Ola no i hoomoekolohe i na lepera.” Nolaila, ma keia pane a keia luna aupuni, ua loaa ia makou he mea e kahaha loa ai ka manao, a he mea no hoi e kanalua ai o ko makou noonoo no kela pane a ka luna hooko kanawai o ke kahua mai lepera. Ina ua manao ia na ka Papa Ola lakou i lawe malaila, alaila, oia ke kumu e kuhikuhi ai na ka Papa Ola i hoomoekolohe. Alaila, aole anei hoi pela no na hewa e ne e manao ia ai na ka Papa Ola no i kauoha e hana? Ina ua hiki i ke aupuni ke hopu’i na hewa e ae, alaila, pehea iho la ka hoi i hiki ole ai ke hopu ia keia hewa? Ma keia mea, ke makemake nei makou o ike i ko ka Papa Ola manao no ka hana a kona luna nui, ina ua apono eia, alaila, he mea makehewa ka hopu ana i na hewa e ae, a ina hoi ua ahewa oia i ka hana a keia luna nui, alaila, ke koi nei makau e hoopau koko ia oia mai ka oihana ae, no ka mea, aole oia i kupono e hoomalu i ke kahua mai lepera me ke kapilipili mai na ka Papa Ola no i ae aku o hana hewa.

 

KO KAKOU KULANA I KEIA MANAWA.

 

         Eia ka lipo i ka naele, i ke au a ka hewahewa ia e hele nei. Ke heea mai la ke ao opua o Awalau i ka hikina i o kakilo, ke kaulona aku nei na anoi ana ilaila, ke o mai la he kukuna malamalama i kukulu i ka pe’a kapu o Tahiti, ke hoani aku nei ke koii i ke aniani ilaila, aka, aole i panee ia mai kona mau kukuna a hiki i ko kakou aniani, he nui na mea hoopouli nana e keakea nei, e alai aku nei i kona mau kukuna hoopomaikai nana e hoomalamalama mai, a ma ka olelo maopopo ana ae, oia hoi ka mea e hoolako mai ai i ko kakou nele.

         E iike me na pinao e hou poo aku ana i na paia aniani, pela no kakou e hou poo aku nei io Hoohui Aina ma la me ke akaka ole o na pomaikai io e loaa mai ana ke hou poo okoa aku nei no kekahi o kakou i ka neuelu o ka pilikia. -- oia hoi me ka lawa ole o na pomaikai io maoli e loaa mai ana, ua moehano ae kekahi poe me ka wanana ae i na pomaikai kilohana i hunaia, -- me ho la he pomaikai oiaio loa, a o kona mau loaa a me na hopena, ua palapala e ia lakou maloko o ka lahui.

         E pakui pu ia aku me kia ko kakou emi, -- ka nalohia pinepine ana o ka lahui i kela a me keia makahiki. Me e na alalai a me na keakea i hookahua ia maluna o ko kakou kulana e Hawaii.

         Nui wale na manao a me na kalai ana a kekahi poo kuhikuhi puuone i ka mea e ulu hou ai kou mau pomaikai ma na ano a pau, aka, ua heleloi aku la ua mau pomaikai la me he mau moho wai la o ka la ua nui.

         Ke olelo noi kekahi poe a kupaa lakou mamuli o na hina mua i @ me ka maliu ole aku i na li @ a@o hou. Ke hoike mai nei keia mau ane manao i ke e@ hope a me ke hawawa.

         O oe e Hawaii i keia la, eia oe maluna o ke lulana kuhu pauku iwi kahi ku ai; ke h@ nei @e e hookele ia i@ i komo aku i ke awa lai o ka pomaikai, aka, ua popoi mai la na alo ahiu o ka moana, na hakihaki kou mau ua nahaehae ae la kou mau pea, a mokumoku hoi kou mau kaula