Ka Lei Momi, Volume I, Number 19, 11 December 1893 — Page 6
| This text was transcribed by: | Lanette Mahelona |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Lei Momi.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, DEKEMABA 4, 1893
NA PALAPALA.
-
[Aole o makou makemake e lawe i-ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka, maluna no o na poe nana i kakau mai.]
-
OWA MAI LA KA NALU!
-
O KE POO MAI NO O KE KEIKI!
-
A Hanau mai la---he Pooko’i no ka “Hawaii Holomua.”
-
MR. LUNAHOOPONOPONO:
Ma ka “Hawaii Holomua” o ka la 2 nei o keia mahina i halawai iho ai k ou mea kakau me kekahi manao pane mai ia oe nona ke poo manao “Ke Pookoi o KA LEI MOMI,” a ma ka nana ana i ua manao la, ua hoomaopopo iho la kou mea kakau, ua pololei loa kau maka ihe e ka pahu ana, a oia paha ke kumu o ka alala ama o ka waha, e uwe helu ana me ke kuhilani ana i o a ianei- ia mea, a ia mea.
O na hoomanao ana a kou mea kakau ua hookahu aia no ia maluna iho e na waihona noonoo i ulu@oa ae mai ka wa i kohoia ui ka Luna Nui o ka “Hawaii Holomua” i hoa no ka Papa Alanui me na olelo hoopunipuni e ka hilahila ole imua o ka lahui e hiki ole ai ia lakou ke poina a hiki i keia manawa, a oiai hoi, ua kukuni paa ia ia mea iloko o ka puuwai o ka lahui a hiki mai i keia mau la, aole loa e hiki ke holoiia ua mau kahakahana la ina no e lawe mai ka “Holomua” a pai ae imua o ke akea me na hua nunuie like me ke poo o ka nupepa i ke kulana o ka hilinai ana e puhi mau nei i kana 0-le, penei: “Aberahama Fernandez, Luna Nui a me Puuku, a he hoa no ka aha Kukamalu o ko Hawaii Pueaina wai Hawaii a Niihau,” koe aku o Molokini ma.
Ua ike no kou mea kakau, o ke puhi ana o kekahi mea i kana o-le nona ponoi iho, he mau kahoaka no ia o ka hoike ana mai i ke kulana o ke kanaka – he pooko’i no ke kulana naauno. O ke pooko’i no ka ike i ka anaana, ka hoopiopio, ka hoounauna, a pelu aku, oia ke pooko’i i maopopo i ka lunahooponopono o ka “Holomua,” aka, o ke pooko’i no ka hapai ana oe o kekahi mea iaia iho maluna o ke kahua o ke kaena no kona ike, aole, i ike keia lunahooponopono ia ana pooko’i.
Aole i manao kou mea kakau e kuulehelehe aku i ke kumu i loaa ai iaia kela mea he hoa no ka Aha Kukamalu, oiai, aole no ka hilinaiia mai, aka, muli o kekahi hana ana i hiki ole i kou mea kakau ke hoike aku Ua lawa au maanei, a no kahi wa aku.
Me ka mahalo,
POOKO’I.
Honolulu, Dek. 4, 1893.
-
No ka Hwea Anei o ka Moiwahine i Hoopauia ai mai ka Noho Moi ana no Hawaii Aloha?
(Hoomauiia)
Aka, ke olelo nei ka mea kakau manao ma ka aoao o ka poe kipuku Moi a hookahuli aupuni: o ka nui o ka Kalakaua mau hana hewa ma na oihana aupuni, a pela i onou ia aku ai Ka Moi Kalakaua i Kumukanawai hou, i mea e kaohe i mai ai aiaima na hana uhaai i ko ka lahui dala.
He kumu hooiaio huua ia o ka poe-haole hoomakaulii i ka waihona dala o ka lahui, a me ke ake ana i na oihana aupuni.
Penei e hiki ai ko hooiaioia ia hoomakaulii ana i ko ka lahui waihona dala, a me ke ake oihana o ka poe hoopau Kumukanawai.
I ka manawa i noho Kuhina Nui a i o Kipikona no ke aupuni, ua ao mau aku oia i ka Moi Kalakaua, e hoonalohia ia na haole mai ka noho ana ma na oihana aupuni, a e hoonohoia na kanaka Hawaii ma na oihana aupuni a pau o ke Aupuni, a e ae ana no na kanaka Hawaii i na uku makahiki emi mai mamua o na luna aupuni haole, a ao pu aku no hoi i ka hooponopono aupuni ana i ka Moi Kalakaua.
Me ke kuhikuhi pu aku o ke Kuhina Kipikona, o na aupuni o ka honua, ua hooponoponoia ia mau aupuni e ka lahui ponoi iho no, aole na ka lahui e mai na aupuni e mai. No ia mau alakai ana a ke Kuhina Kipikona i ka Moi Kalakaua, ua ulu ka manao iloko o ka Moi Kalakaua o hele e makaikai honua, a ua hooko ka Moi no ia mea, a ua iko ka Moi e like me ka ke Kuhina Kipikoaa.
Ma ia hope mai, ua nui na kanaka Hawaii i pii ma na oihana aupuni kiekie, no keia mea, ua lilo keia hana a ke Kuhina Kipikona i mea e moe ole ai ka noenoo o na haole, ua hapai koke lakou i Kumukanawai hou a i ke kakauinoaia ana, na kauoha puapuahuluia ka Ilamuku J. L. Kaulukou e hele ma na huina alanui e kukahal ai i ke kumukanawai.
Mahope o kela manawa, ua hopu koke ia ke Kuhina Kipikona a hoopaaia ma ka hale ukana e Kuke opio, a @@@kauia ma ka moku kalepa lawe ukana no Kaleponi a make malaila.
He hoike oiaio ia no ka lili o ka Moi e hoopau i a haole mai ka oihana aku, a mahope mai no o ia manawa, emoole, ua pii awiwi mai la na haole ma na oihana aupuni kiekie, o na kanaka Hawaii, olokaa ia aku la e like me ka pohaku, oia iho la ka hua i loaa i ka poe hoom@@kaulii oihana hoopau kumukanawai.
Aole e hiki ke oleloia, ua hewa ka Moi Kalakaua ma kona hooponopono aupuni ana, aole nae oia ke kumu o kona onouia ana aku e kumukanawai hou, o kela kumu ae la @@ i hoikeia.
Ka hoomakaulii ana i ka wahona dala o ka lahui. Ua kipakuia ka Moiwahine Liliuokalani mai kona noho moi aku, a hookahuliia kona aupuni, kukuluia he Aupuni Kuikawa, he Peresidena ke poo o ia aupuni, o ka waihona dala o ka lahui aia ma ka lima o ka poe hoopau kumukanawai.
E like me ia mau hoakaka ana ua piha iho la ko lakou manao kahiko loa i hoopunana ai i o kikilo loa no ka hookahuli aupuni. Ke hookele nie lakou i ke aupuni i keia wa ma ke ano aupuni hoehau, o ka waihona dala o ka lehulehu, ke komo nei ko lakou lima a haawi a hoolilo a iike me ko lakou makemake, aole hoi me ka makemake ponoi o ka poe nona ia dala, oiai, ua akeakeaia ka noho ana o ka Ahaolelo Lahui e keia poe, a hiki-ole i ka lahui ke uoho a noonoo no kahi e hooliloia ai ko lakou dala, o ka mea pono ke oleloia ma ia wahi, he poe powa keia.
O ia mau kumu ae la elua oleloia, oia na kumu i kipakuia ai ka Moiwahine Liliuokalani a hookahuliia ai kona aupuni, aole loa e hiki ke hiliuaiia ia mau kumu olua, he mau kumu uhiuhi wale no ia e hoonalo ana i ka hewa eleele a ka poe aka oihana aupuni a me ke dala o ka lahui, e like me kola olelo poina ole: “O ka puni dala, o ka mole ia o ko lakou hana hewa ana.”
E nana ka lahui i keia a e koho no lakou iho. Ma ka nupepa KA LEI MOMI, ina kela paio hahana iwaena o na haumana o na Kula Nui o Kaleponi a me Lolana Sapafoda, maluna o ke kumuhana, ka hoohui ia Hawaii me Amerika. Ua hoomaopopo ia malaila, ka noonoo e ia mamua aku o ka hoopauia ana o ka Moiwahine Liliuokalani mai ka noho Moi ana no Hawaii a me ka hookahuli aupuni a na haole. Ma ka palapala helu 74 a Mr. Kuhina Kiwini i hoouna ni i ku Peresidena Harisona, ma kekehi hapa o ia palapala a e houheluiu penei – O ku palapala no a’u i heluhelu mua iho nei, he manawa pokole i hala ae nei ua hoounaia mai Hawaii mai he kanalima la mamua aku o ka hookahuli aupuni, maloko o laila i koi mai ai e Kuhina Kiwini no ka hana naauao a me ka wiwo ole no ka hookahuli ana i ke Aupuni Moi a me ka hoopakele ana i ka poe ona waiwai.”
Ma ka hoomaopopo ana i ke ano nui o keia palapala, ua maopopo loa, he kanalima la okoa mamua aku o ke kakauinoa ana o ka Moiwahine Liliuokalani i ka Bila Loteri a me ka manao ana i kumukanawai hou, ka manaoia ana e hoopau i ke aupuni Moi o Hawaii, o ke alakai o ia hana hookahuli aupuni i kokua ai i na haole hoomakaulii oihana aupuni a me ka waihona dala o ka lahui, o Kiwini no ia Nolaila, e lilo ana no kumu hookahuli aupuni a hooapu Moi a ka mea kakau o ka nupepa Kuokoa me Paeaina i buiia i mea ole loa, ua muke loa ia i kela mau mau la kaokoa he kaualima i o kikilo loa. Ke ku mai la ka moolelo kamahao o Iuda Kumakaia, ua hooholo e no oia e make kona haku mamua o kona lawe ana i na apana dala he kanakolu, pela no k apoe hoopau Moi a hookahuli aupuni, ua hooholo e no lakou e hookahuli i ke aupuni moi a me ke kipaku ana i ka Moiwahine Liliuokalani mamua o ko lakou ike ana ua kakauinoa ka Moiwahine Liliuokalani i ka Bila Kanawai Loteri a me ka manaoia ana i kumukanawai hou. Ua hooiaioia keia mau mea e na palapala malu a Kuhina Kiwini i kona aupuni ka mea hiki ole i ka mea kakau manao o ke Kuokoa me Paeaina i huiia ke upoi iho. O na poe naauao iloko o ka lahui Hawaii o lakou na kiule nana hooholo no keia mea, ka hewa io o ka Moiwahine Liliuokalani no ua kumu ahewa i hoikeia, a me ka pono o ka Moiwahine ma na kumu i hoakakaia. Na kelu a me keia e noonoo nona iho me ke ku ana a na a i na aoao kuhua kalai aupuni o keia wu, aole ma ka luli wale ana ma o ma hoonuinui manao nupepa.
Ina e luli wale ana ma o a maanei aole e nele ana ka hoea mai o na manao koho kaulike ole, e kipehi ana me na olelo lepo pelapela ma ke akea, he mau hua ia no na kumu hoahewa oiaio ole. E like me na olelo hailiili i ka Haku maluna o ka laau kea, he hua ia no ka hoahewa oiaio ole o na Iudaio i ka Haku.
O ka hoohuiaina mahope o ke kipakuia ana o ka Moiwahine Liliuokalani, io hoouna awiwi ia ai kela Komisina i Amerika e hena no ka makaleho ana no kekahi pono haiki iwaona o ka