Ka Manawa, Volume I, Number 3, 21 November 1870 — KA MOOLELO NO KIHAPIILANI, A ME KONA NOHO ALII ANA MA KA MOKUPUNI O MAUI, A ME KANA MAU HANA KAULANA. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KIHAPIILANI, A ME KONA NOHO ALII ANA MA KA MOKUPUNI O MAUI, A ME KANA MAU HANA KAULANA.

HKLU 2. I mai la o Kihapiilani, " Xo keaha hoi," paue aku ke kahuna, " No ka mea, ua hele mai ko kaikuaaiia i o'u nei iiieliiuei, he makemake oia e, ike pono i ke akua moo o olua, a ua oleīo aku au iaia, 4 lieaha ke kumu o ka mānao an.i o ke alii e ike i ke akua* pane mai la kela ia'u, ' uo ka lilo e o na ia mua a na lawaia i ke akuii, aole o'u ai mamua i ka ia.' Peia oia i niakemake ai e ikemaka i ke akua o olua, a ua olelo : aku au iaia, he akua pono ole, he akua ino, he mea weliweli ke ike pono i kona mau ano a pau, a ua hoole mii oia ona makau; holaila e lioi oe a hiki i ka e hoouua aku ai i ke kaua ia oe, alaila, e hoomanao oe, oia ka la e ike ai i ke akmi moo o olua r Ia wa, ae mai la no hoi o Kihapiilani 1 olelo a ke kahuua iaia, a pane hou aku la ke kaliuna, " Aia auanei a hiki aku i ua la la ea, alaila, mai makau oe i ke akua o oiua, he pono ia 09 ke hoomanawanui loa me kou . holo ole, ,oia ka mea e ku ai o ka makaia au i ko kaiknaana, a ina olua e makau a iiolo ke ike pono i ke akua moo o olua, alaila, he oi olua o na'iii ilihune ma keia hope a'ku ; ikt ka he akua mana ke akua o olna a'n e malama nei, a.oia no ka mea i liio ai ko kaikuaana i alii hoi no Maui nei." A i ka pau ana o ka olelo a ke kahuna, hoi aku no hoi keis. me ka,Ju>omanao i keia niau olelo ao a ke kaliuna iaia. I kekaki la, h.ele hou-aku la no o Lonoapii a biki imua o ua kaluma nei ana, a olelo aku la, -> r I ati ; e olelo aku ia oe, kupono e ike ai au i kuu akua moo Pane mai ke kahnnp, " He U,kuj>ono ( w r ale no paha ]ke mauao oe e ke ilii e hana koke." u Ae,' wahi a Lonoapii, pane houmai ke " na hana a pau e ike ai oo i ko akua moo ia Kihawahine, <> oe.no mea ]>anaka o.ke aiii, nou no ka pane ae i na kanaka, hoolohe wale ia niai no kau oleio." la'wa. j>ane aku ke alii, " Heaha ka hana au i manao ai?" Oleib mai la ke kahuna, " Ilookahi no ia e pii aī i)a i k$ iaau haie, a iaw« mai 110 ua pono a pau e paa ai o ka hale ; ia la hookahi do e uhuki 'ai ke pili; a ako no ia la a paa ua haie nei; a ia la no e kalua ai ka puaa a me na mea a pau, aia a makaukau ia oe keia mau mea a pau a'u e olelo nei, alail ( a. e ike oe i ko akua, a, e| imi oe i knpa i hooluuia i ka ōlena a me kaj mao ; a ina e loaa ia oe keia mau mea a pau' loa i ka la hookahi, alaila, e hai mai oe ia'u ". losa' ii» mau niea a pau au e olelo imii nei,"' wahi a ke aiii. Mahope iho o ka pau ana o na olelo a ke kaiiuna ia Lonoapii, hoiaku !a ke aiii i k,ona wahi uiau, a liai aku ia j kiia mau olelo a ki kahuna i kona muu kanaka aku e olelo i na kanaka mai kela pea a keia pea o Lahaina A ma ia ahiahi no o ia i heie aku ai koua mau kanaka j>onoi e kukala heie me ka leo nui i lohe u* kanaka i ka iiana a ke alii, a oia no hoi ka mea mau i ka \va kahiko. A ml ia lohe atia o n* kanaka i ka leo kiiliea a

!n:i ke»alii 9 moe iakou nie l>a ixoo;manāo i ka hnua/ a ko'alii ; a. i .loa no/i kd Iwehe ana-mai o ke alaula o ke ao, ia wa no ai na kanaka i ke oki laau. A ua olelo jia 110 hoi makeiamoolelo, ua palua a pakolu |a oi aku na kauaka i ka laau hookahi, a pella 110 hoi i ka »ho a me ke i-ē; a£\efcia ia oi aku na kanaka w i ka pupu .pili hookahi, inolaila, ua manat?a oie ka han'a i ka iiui o j i-na kanaka o ia wa. Aole i puka inai ka la uialuiia o ke kuahiwi o Lihau, iho niai ana ;na kanaka i ke kula.a hiki i kahi o ke alii; ;a i ka ike ana mai o ke alii i ua kanaka me! na inea a pau i oleloia aku ia lakou, ua pau na hemahema . o Jka hale, a e ko£ ana paha kekani mau mea. - ~ Mahope.iho o ka Ivikijiina mai o na kana'ka me na lako a pau o ka hale e paa'i, olel" i aku.la ke aliī Lqnoapii ia lakou, e i na lako hale a pau ma kahi o ke kahuna. A hiki na kanaka malaila, ua olelo mai ke kahuna e lawe na' laau oaluna ,o Mokuula, a ua hooko na kanaka a pau i olelo. A aiamaluna o ua wahi moku k* i kukuluia ai ua hale nei i a ia ma.lalo olaila 0 Kihawahine kalii i noho ai, a ua kaulana no hoi ia lua.a hiki ijkeia;wa, ma ka inoa o keia moo, o Kalua o Kihawahine, pela ka mea i lioikeia nia ka moolulo llawaii' a S. M. Kamakau no keia moo Kihawahine - Ma iā la jno ia ai &e 'kahua o ua liale nei, a hoala ia na pou u me na o-a, aole he inanawa, lia paa koke, no ka nui o! na kanaka, ā kalua ia ka pliaa i hana laulau ia, pela hoika ilio a me na mea ai a pau i hoolakoia na ua mop hēi. Ō keia imu i hoaia, iloko no o ua ha|e nei, a q ke kahuna pu kekahi malaiīa ia wa, I hiki ai iaia ke kuhikuhi pono i na jpea a pau e hanaia'ai. A penei ke ano i kaliiaia'i ua iinu nei, aole he kauwewe maoli, o ka moena makoloa ka imea i hoouhiia iho ai maluna, a he niau kuijna kapa mao eluā maluna loa iho, a o na ipohaku'l kaomi iā ilio ai, aole no he pohaku a lohe mai i ka oleloi Ua oleloia nia keia moolelo, elimia kannka nana e hapai ka po-l haku hookahi liiki, pela a pūni'ua imu nei.J A pau Jta o imu,l^olaia 1 ka moeila a paa 0 loko o ka haie, a ua kauia' ke kapaf olena a me ka mao ma na paia o ua; hale nei; ua iiana keia mau mea e ke kahuna, 110 na mea e pili ana i ua moo nei, a i ka pau ana o keia- īiaau mea; hoouua aku la jke kahuna i kekahi |kanaka e kii ia Lonoapii |a me Kihapiilaui ; no hoi i linliu aku jhoea e īnai .aoa no ke alli Lonoapii niaihua a komo mua ia il<)ko p ka a «ia ia hope iho hiki mai ia o Kihapiilani a uoho iho la mawaho iiio o k& paepae o ka puka, me ka pane ole mai o kona lianaumua iaia, tne ka ninau aku o Lonoapii i ke kahuna, %i Nawai! 1 kauoha aku nei keia e liele mai ?" walii aj ko kahuna. u NaJu i hoouua āīqn nei i k$ ka»! naka e hele inai e ike pu me oe i ke akua o olua,,oiai o oīua ia mai ka pupuii hookahi |tnai, ua au i> pu ko like i keia la i ke akua o v)lua, e like me kou jinakemake e ke'lii." A no keia mau olelo ia ke kahuna, ua pau ka manao ninau o ke .alii iaia, a ma ia hope iho, olelo mai la ke kahuna ia kxmi!> hiaioko o ua ( hale nei; komo aku la keia a lama \\oko ma ka aoao hefna o ka puka iie ka hilinai mai i na o ka j>uka ; a o ke alii

•• . w»:<- • -i-K!• ■ • - .. :■ • ■ ■ . : «■ !'*>-. .■..■,*¥*"■ ■ hu'a moena ; ma ia hope iho o ko lakou nei noho ana, i mai la ke kahuna i ua niau alii uei; olua e he oiaio e ike ; aha olua ike akua o olim yi keia la, aka, hia he māka'u.ko olua, alaiia Me pono olnā ke hai i keia wa, o ike ole olua i ke ākiia o ōltist.{ eia ke ak«a o olua la he «kua ino a*u e nei, a oia ka'ii mea hoakaka e aku r.i olua ē na'lii mamua, o uoho ānanei olua a ike maka i ke akua, a makā'ti ōlua aik wa ō?ua e hoio ai, ala-la, ke hai āJ6t iiei au ia olu&, he keu olua o ,a'lii ilihunē ma keia hope aku. Aka hoi, ina e holo kekahi ooliia a noho kekahi o olua, alaila o'ia 1 ke alii e Svaiwai 'aua, n e ku aiia i ka moku ma keia hope akh r Vo ka mea o olua e holo ana, he oi aku ia 6 ke alii ilihune loa." ' * Ke kastaka poino ī ke ia &ku la oia mai ke kahua kaua, kahi i loaa mai ai ka maluna o na kaa ana kupono ole i ke kanaka e kaa-ana iioko o ka eha, maluna o ke alaloa a no hoi, a hiki ak.u la nia kahi i hookaawale ia no ka poe i popilikia i ke kaua, waihoia iho la a hiki i ka-wa-e loaa aku ai i ke kahtina lapaau. Xo ka nui q ka poe poino, ina eiiuliu loa ko lakou waiho ana me ka loaa.ole aku o ka waf a me na mea e hooluolu ai i na eha, a i kekahi nianawa, ua.make e mamua o ka loaa ana aku. Olelo mai la kekahi leta kka mea ike maka, pakui oe ke ike aku i ke kahua kaua, ehaeha kā naau i na leo e kahea mai āna ia oe e kokua aku. Uā oi ka weliweli 0 ke kahua kaua m'ahope iho o ka hooili" kaua nui ana. Hele aku la kanaka maka'u wale a hai aku la ike kahuna pule,' ( n<f ka hoomana Pope ua nei,) a i aku la. "Ūa ike au ika moelepo ? " "Ika wa hea ama "I ka po nei, ia'ff e kaalo a& ana ma M pa iHni 6 ka halepule, ike aku la, au i kekahi- mea e pili ana i ua wahi a ke kanaka. "Pehea ke ano oia mea o kan ike arfa aku ? n wahi a ke knmu. Hai hou mai la ke kanaka. " l T a like me ka iakake.'' Ao aku la ke kumu iaia. "E ke kanaka, e 6oi oe i kou hale v a mai hai oe 1 keia ia hai, o aka ia auanei oe, o kb aka ifo kau i ikē ai." f Komo aku la kekahi kānaka mai na kuaaina īpai iloko o kekahi halekuai wai-momo-na, 110 kona inakemake e hoao, a i ka lohe pinepine ana i ka mahaloia o ka wai-mo-mona, ninau aku la oia i ka mea kuai, e haawi mai i hookahi kiaha wai-momoiiā. Ia manawa, wili ae la ke kanaka nona kn hale, i kahi e kahe isai ai ka wai-momona, a kahe mai la ka wai, a hu'ahu'a ae la ke kiaha. Ia wa koke' no, lele ino aku la ua kanaka nei a ma kahi mamao, a x>lelo imila i ka hiea hale nie ka helehelena huhu,- w Aole! Ao\?aīft inu ana i na Wāi kopa i pailaia; ke ike aku la «o au i ka pipi a me ka hu'ahu'a o ke kopa." A haalele ino mai la oia ika hale. ; fc Aoi.e anei e nahu mai ka moo ia'u," wahi a kekahi keiki i ke kaiiaka hoikeike holoiiolona. I mai la ke kauaka, oka moo, aka, he ak okoa aku no." Ia mauāwa, lmalele oia i kahi o ka liioo, a holo aku la oia a liiki i'kona home. Hana iho lā. kekahi wahine ma ka mokuAina o Konetfkuta, ma Ameri)ka, i kekahi mala uaia, a i kekahi la ae, hanaiī aku la ekolu kaikamahine—1 H paona oka maka mua, he 11} o ka hope ak,m a he Ioj o ka hope loa. Ina e hanau ana ko kakou mau wahine e iike ino keia, e loaa.ana- ka ohana nuiiui a uie ka ulu hou mai o ka lahui. Vu\WKHiWKnj ka i ka rluln" o na moku. Oka hoiio hea la ia l Oka hono aku la ia o Ifonolulu.